Chương 22


Sau khi được nghỉ ngơi ở nhà Korsunov những con ngựa lại dốc tất cả sức lực còn lại để phi về sân nhà Melekhov. Mồ hôi ngựa sủi bọt từng đám những dây thắng bằng da, chảy xuống ròng ròng.
Mấy chàng đánh xe chuếnh choáng hơi men thẳng tay đánh ngựa, chút thương tiếc.
Hai ông bà Melekhov ra đón đám rước dâu. Ông Panteley Prokofievich bê bức hình thánh, vài sợi bạc loáng thoáng trong bộ râu đen láy của ông. Bà Ilinhitna đứng bên cạnh với cặp môi mỏng mím chặt như tạc trong đá.
Grigori và Natalia bước tới cho cha mẹ chúc phúc, người đầy những hạt hốt bố và hạt lúa mì. Trong khi chúc phúc cho hai con, ông Panteley Prokofievich lỡ để rơi vài giọt nước mắt, vì thế ông luống cuống, cau có tự trách mình sao lại để người ta bắt gặp mình có những phút yếu đuối như thế.
dâu chú rể bước vào trong nhà. Mặt đỏ bừng bừng vì vodka, vì chặng đường xe ngựa, vì dãi nắng, Daria chạy bổ lên thềm, vấp phải Dunhiaska từ trong bếp chạy ra:
- Petro đâu rồi?
- Em chẳng thấy đâu cả.
- đến lúc phải đến nhà đức cha rồi mà cái ông chết tiệt ấy lại dẫn xác đâu mất hút.
Petro uống quá nhiều vodka, nên rên rỉ nằm thẳng cẳng chiếc xe bò tháo phần trước. Daria vồ lấy Petro như con diều hâu:
- Nốc nữa vào, ông mãnh? Có chạy đến nhà đức cha bảo! Dậy ngay !
- Mày xéo đằng nào xéo? Ông thèm nhận mày nữa đâu! Làm gì mà như bà tướng ấy?
Petro vừa lý vừa sờ soạng hai bàn tay mặt đất, quơ lấy nắm vừa cứt gà vừa rơm bò ngựa ăn thừa.
Daria mếu máo thọc hai ngón tay vào miệng chồng, ấn cái lưỡi năng nhảm nhí xuống, giúp cho Petro nôn ra. Petro còn sững sờ trước cuộc tấn công bất ngờ như thế Daria dội tuôn lên đầu đức ông chồng thùng nước giếng, rồi thuận tay vớ luôn cái đệm lót lưng ngựa lau cho khô, và lôi đến nhà cố đạo.
giờ sau, Grigori đứng trong nhà thờ bên cạnh Natalia.
Dưới ánh nến, nom Natalia càng đẹp ra. Grigori nắm chặt trong tay cây nến sáp ong, hai con mắt chàng như chẳng nhìn thấy gì, cứ đờ đẫn lướt qua những người thầm đứng sát với nhau thành cả bức tường. Lúc nầy trong óc chàng chỉ có ý nghĩ ám ảnh: "Từ nay hết léng phéng nhé… Từ nay hết léng phéng nhé…". Petro đứng sau lưng Grigori húng hắng ho, mặt xị ra.
Trong đám người thoáng thấy long lanh cặp mắt của Dunhiaska cùng vài bộ mặt như quen như lạ. Những giọng đồng ca lạc điệu và tiếng đọc kinh kéo dài của lão trợ tế vẳng đến tai Grigori. Chàng thể nào giũ bỏ được cái tâm trạng dửng dưng với tất cả. Trong khi quanh giá kinh, chàng dẫm cả lên gót ủng mòn vẹt của cha Visarion ê a cầu kinh bằng giọng ngạt mũi. Mãi đến lúc bị Petro khẽ kéo tà áo, Grigori mới đứng lại, và đưa mắt nhìn những ánh nến chập chờn, cố chống lại cái chán ngán buồn ngủ nó làm cho chàng đần độn, mụ người ra.
- Hai con trao nhẫn cho nhau ! - Cha Visarion nhìn Grigori với ánh mắt ấm áp.
Hai người trao nhẫn cho nhau, Grigori liếc sang bên, bắt gặp còn mắt của Petro bèn hỏi bằng mắt: "Sắp xong cả chưa?" Petro cố nín cười, chỉ khẽ động bên mép: "Sắp xong rồi". Sau đó Grigori hôn ba lần cặp môi ướt nhưng vô vị của vợ. Trong nhà thờ nồng nặc cái mùi mê muội của khói nến mới tắt. Những người đứng chen nhau dưới vòm của nhà thờ bắt đầu ra ngoài.
Grigori nắm trong tay chàng bàn tay vừa to vừa ráp của Natalia, bước ra thềm nhà thờ. biết có ai chụp cho chàng cái mũ cát-két lên đầu.
luồng gió hiu hiu, ấm áp, mang từ phía nam tới mùi ngải cứu. Từ đồng cỏ thỉnh thoảng cũng có luồng gió mát rượi thổi tới ở chỗ nào đó bên kia sông Đông thoáng thấy ánh chớp lằng nhằng xanh lè.
Sắp mưa đến nơi rồi. Nhưng bên ngoài bức tường trắng vây quanh sân nhà thờ, tiếng người lao xao hoà lẫn với tiếng những con ngựa dẫm chân làm rung những cái nhạc, tiếng nhạc ngựa leng keng nghe sao mà tha thiết dịu dàng.


Chương 23


Mãi sau khi dâu chú rể được đưa nhà thờ, bên nhà Korsunov mới sang. Trước khi nhà tới, chốc chốc ông Panteley Prokofievich lại ra khỏi cổng, nhìn dọc theo dãy phố nhưng con đường xám xám nằm giữa những bụi gai nhọn như kim, vẫn bóng người, cứ như bị cái gì liếm sạch. Ông lại chuyển tầm mắt sang bên kia sông Đông. Khu rừng bên đó vàng hẳn ra rồi. Những dải lau già lờm xờm mệt mỏi gục đầu xuống những mảnh hồ và những đám hương bồ. Bầu trời xanh ngắt lúc sắp sang thu rầu rĩ, mơ màng, chìm trong ánh hoàng hôn trùm lên thôn Tatarsky, lên sông Đông, lên những trái núi đá phấn, lên những khu rừng nấp dưới màn sương tím ngắt bên kia sông Đông, lên đồng cỏ. Sau chỗ rẽ ra đường cái, ở ngã tư cái nóc nhọn hoắt của toà nhà thờ in hình thanh thanh nền trời.
Chợt vẳng đến tai ông Panteley Prokofievich những tiếng bánh xe lọc cọc nghe rất gấp nhưng cũng rất khẽ và tiếng chó sủa oăng oẳng. Hai chiếc britka xông thẳng từ bãi họp vào trong thành phố.
chiếc xe đầu, hai vợ chồng Miron Grigorievich và Lukinhitna ngồi lắc lư bên nhau cái ghế treo. Cụ Grisaka ngồi trước mặt hai người. Cụ mặc chiếc áo quân phục mới có đeo những huân chương và huy chương thánh Gioóc, Mitka ngồi cầm cương cách thờ ơ ghế xà ích. Nó cũng chẳng buồn cho hai con ngựa huyền trông thấy cái roi nhét dưới chỗ ngồi, nhưng cặp ngựa được nuôi no đủ hăng lên sau chặng đường. xe thứ hai, gã Mikhey ngửa hẳn người ra sau để ghìm cương, cố cho hai con ngựa phi chuyển sang nước kiệu. Khuôn mặt gầy guộc có lông mày của Mikhey ửng lên ánh tím tứn, mồ hôi đổ ra như tắm dưới cái lưỡi trai nứt đôi.
Ông Panteley Prokofievich mở rộng cổng lớn, hai chiếc britka theo nhau chạy vào trong sân. Bà Ilinhitna bước lạch bạch thềm xuống như con ngỗng cái, cái váy của bà quét lệt sệt những rác rưởi và phân ở ngưỡng cửa.
- Xin rước cụ và ông bà thông gia quý quá bước vào tromg nhà ạ! Nhà chúng tôi thanh bạch hân hạnh được đón tiếp cụ và ông bà! - Bà xong cố khom cái lưng cánh phản.
Ông Panteley Prokofievich nghiêng đầu, dang rộng hai tay:
- Thưa cụ và ông bà thông gia quý! Xin kính mời cụ và ông bà vào nhà trong. - Ông rất to rồi quát người trong nhà ra tháo ngựa và bước tới trước mặt ông thông gia.
Miron Grigorievich chùi bàn tay vào quần cho hết bụi. Hai bên chào hỏi nhau xong, cùng bước lên thềm. Bị lắc mạnh quá trong chuyến xe mà lâu cụ mất thói quen, cụ Grisaka chậm lại phía sau. Bà Ilinhitna thấy thế vội :
- Cụ thông gia quý, xin rước cụ, xin rước cụ vào nhà ạ!
- Bà cứ để tự nhiên cho, xin cám ơn bà… chúng tôi vào ngay.
- Chúng tôi mong cụ và ông bà mãi, xin rước cụ vào cho. Chúng tôi lấy ngay cái chổi để cụ thông gia phủi sạch áo quân phục. Hôm nay bụi mù mịt, chẳng làm thế nào thở được nữa.
- Vâng, đúng thế đấy, trời hanh quá… Vì thế nên nhiều bụi.
- Nhưng thưa bà thông gia, bà cứ mặc tôi, tôi chỉ cần… - Thấy mẹ chồng con cháu mình quá chậm hiểu, cụ Grisaka đành cúi chào, giật lùi về phía nhà kho rồi lần ra sau cái máy quạt thóc vừa sơn lại.
- Bà là ngu khổ ngu sở, sao cứ quấn lấy chân ông lão như thế? - Ông Panteley Prokofievich chờ bà Ilinhitna lên đến thềm, rồi cho luôn trận. - Ông cụ có cái việc cần riêng của người già, thế mà mụ cứ… Sì, trời ơi là trời, ngốc ơi là ngốc!
Nhưng tôi làm thế nào mà biết được? - Bà Ilinhitna luống cuống.
- Cũng phải biết hiểu ra chứ. Thôi, bà chẳng có việc gì ở đây cả, ra mà tiếp bà thông gia của bà .
Quanh những cái bàn thức ăn bày la liệt, những người khách chếnh choáng hơi men lè nhè chuyện trò ầm ĩ. Bên nhà được mời ngồi vào bàn ở phòng trong. Chẳng mấy chốc hai vợ chồng trẻ ở nhà thờ về. Ông Panteley Prokofievich rót rượu trong bình, nước mắt ròng ròng.
- Nào, xin mời cụ và ông bà thông gia quý mừng cho hai cháu. Chúc cho chúng nó được mọi tốt lành, được thuận vợ thuận chồng như chúng ta vậy… Chúc cho chúng nó được sống cuộc đời sung sướng và khỏe mạnh…
Người ta đổ cho cụ Grisaka cái ly tròn xoe đầy rượu, nửa lọt được vào cái miệng xồm xoàm những đám râu xanh xanh, nửa chảy lênh láng xuống cái cổ đứng của áo quân phục. Hai họ ra sức uống, uống chạm cốc cũng có, uống tuỳ thích chẳng kể gì đến ai cũng có. Ồn ào quá là vỡ chợ, Nikifo Koloveydin, lão cựu chiến binh trung đoàn Atamansky, có họ xa với nhà Korsunov, ngồi ở tít đầu bàn bên kia. Lão giơ tay gào lên:
- Gorka!(1)
- Gorka! - Mọi người quanh bàn đều hùa theo.
- Nào, Gorka? - Những người chen chúc như nêm trong bếp cũng nhao nhao hưởng ứng.
Grigori cau mày hôn cặp môi nhạt thếch của vợ rồi lừ lừ nhìn quanh, hai con mắt cứ như mắt con thú rừng bị vây đánh.
Những khuôn mặt đỏ rừ, những cặp mắt đục ngầu vì hơi men, những cái nhìn và những nụ cười sỗ sàng thô bỉ, những cái miệng nhai khoái trá, nước rớt nước rãi sặc sụa mùi rượu chảy lòng thòng xuống những tấm khăn bàn thêu. Tóm lại là cuộc nhậu nhẹt như điên.
Lão Nikifo Koloveydin lại giơ tay, hoác cái miệng móm gần hết răng:
- Gorka!
tay chiếc áo quân phục màu xanh da trời của trung đoàn Atamansky lên nhăn nheo ba gạch lon vàng: Koloveydin vốn là lính tái đăng.
- Gor…ka!
Grigori căm hờn nhìn cái miệng móm mém của Koloveydin mỗi khi lão la lên: "Gorka" cái lưỡi đỏ lòm và lầy nhầy của lão lại thòi lòi ra như cái tẩu thuốc trong khoảng trống của những cái răng gãy.
- Hôn nhau , dâu chú rể… - Petro rung rung chòm ria đẫm vodka khẽ nhắc.
Trong bếp, Daria ngà ngà say, mặt đỏ hây hây. Chị chàng cất tiếng hát bài. Mọi người hoà theo. Tiếng hát vang vào trong phòng:
Qua sông có cầu,
Xe phóng lên cầu,
Xe vượt qua sông…
Các giọng hát quyện lấy nhau. Tiếng Khristonhia vượt trước mọi người, gầm lên như sấm, rung cả cửa kính:
Nếu ai đem rượu ra đây,
Chúng ta uống hêt ngay tức .
Cánh đàn bà trong phòng ngủ đồng thanh hát the thé:
Lạc mất rồi,
Lạc mất rồi,
Lạc mất giọng tôi rồi.
Để góp thêm sức, giọng nam già rung lên như tiếng đai thùng:
Lạc mất rồi,
Lạc mất rồi,
Lạc mất giọng tôi rồi.
Vì tôi bay lạc vườn người,
Ăn phải trái ai chua.
- Nào, xin mời quan viên hai họ cứ vui chơi cho thoả…!
- Mời bác nếm thử món thịt cừu.
- Chân với cẳng, có thu lại nào… chồng tôi nó nhìn kia kìa!
- Gorka-a-a!
- Phù rể cừ lắm, đối đáp được với phù dâu đấy.
- , khô-ô-ông đâu, bác đừng thết tôi món thịt cừu làm gì…
- Có lẽ tôi ăn miếng cá chiên chăng… Nhưng tôi cũng thử miếng xem sao nào, be-e-éo ra béo.
- Ông bạn đỡ đầu Proska ạ, chúng ta cùng cạn với nhau chén nào.
- Chà cháy cả họng…
Semion Gordeevich!
- Gì thế?
- Ông Semion Gordeevich!
- Cút mẹ ông !
Trong bếp, sàn nhà chao đảo, cong xuống dưới những đế giày đập chan chát. cái cốc rơi xuống, những tiếng loảng xoảng ấy chìm ngay trong tiếng ầm ầm chung, Grigori nghểnh nhìn vào bếp qua đầu những người ngồi quanh bàn, nhóm phụ nữ vừa nhảy vòng tròn vừa rú lên, rít lên, vừa rung những cặp mông to tầy dành (mỗi người mặc năm bảy cái váy kiếm đâu ra người gầy). Họ vung những chiếc khăn tay đăng-ten, ngoáy ngoáy khuỷu tay.
Tiếng chiếc accordeon ba dãy phím bỗng vang lên mạnh mẽ, giục giã. chàng chơi đàn bắt đầu dạo điệu vũ -dắc bằng những nốt rung láy trầm.
- Xin đành cho vòng tròn? Cho vòng tròn!
- Xin mời bà con tránh ra lấy chỗ! - Petro vừa kêu gọi vừa đẩy vào bụng mấy chị đàn bà nhảy mệt nhoà, mồ hôi đầm đìa.
Grigori tự nhiên thấy vui. Chàng nháy mắt ra hiệu cho Natalia:
- Em xem kìa, Petro sắp nhảy điệu -dắc đấy?
- ấy nhảy với ai thế?
- Thế em trông thấy à? Nhảy với bà cụ nhà em đấy.
Bà Lukinhitna chống nạnh hai tay vào sườn, trong tay trái có chiếc khăn.
- Nào, tiến lên trước , nếu tôi lên trước đấy!
Petro rất nhanh những bước rất ngắn, tiến tới trước mặt bà Lukinhitna, khuỵu đầu gối chào hết sức duyên dáng, rồi lại quay về chỗ cũ. Bà Lukinhitna kéo gấu váy lên như muốn lội qua vũng nước, đập mũi giầy đánh nhịp, rồi lăng chân theo kiểu đàn ông, tiến lên giữa những tiếng trầm trồ của mọi người.
Cây accordeon chơi nốt rung trầm. Tiếng nhạc rung ấy làm cho Petro nảy bật người lên, hô to tiếng và ngồi sụp xuống nhảy điệu pơ-ri-xi-át-ca, hai tay đập bôm bốp vào ống ủng, đầu ria ngậm ở bên mép. Rồi hai chân Petro rung lên, hai đầu gối đưa ra đưa vào loang loáng, mắt người xem nhìn kịp nữa. Ngay cái bờm tóc đẫm mồ hôi nảy bán bật trán cũng theo kịp nhịp chân.
Vì ngồi sau lưng những người đứng túm tụm ở cửa phòng nên Grigori trông thấy Petro mà chỉ nghe thấy tiếng hai đế ủng đóng cá sắt đập chan chát xuống sàn, cứ như tiếng mảnh ván gỗ thông cháy, và những tiếng hò khuyến khích của quan viên hai họ say mềm.
Cuối cùng Miron Grigorievich nhảy với bà Ilinhitna. Miron nhảy cần cù và nghiêm túc cũng như khi ông làm tất cả các việc khác. Mọi người đều nhảy điệu -dắc, cả những tay lão luyện lẫn những chàng còn chưa biết co chân cho đúng. Ai cũng ra sức hò la:
- Đừng làm người ta cụt hứng?
- Ngắn bước lại? Chà, thằng cha nầy!
- Hai chân kể cũng lẹ đấy, nhưng nặng phao câu quá.
- Nhanh lên, nhanh nữa lên?
- Cứ nhất toàn khu ta đấy.
- Cho ít vư-dư-va đây, nếu …
- Chướng bụng lên rồi phải , đồ của nợ! Nhảy , nếu ông lại cho chai vào đầu bây giờ!
Cụ Grisaka uống khá say. Cụ vòng tay ôm cái lưng cánh phản của lão láng giềng cùng ghế và cứ ghé sát tai lão ta mà rì rầm như con muỗi:
- Cụ tuyên thệ (2) năm nào nhỉ?
Người ngồi bên cạnh cụ là lão già vai u thịt bắp, nom cứ như cây sồi cổ thụ. Lão vung tay, ồm ồm trả lời:
- Năm băm chín, con ạ.
- Năm nào? Hả? - Cụ Grisaka vểnh cái vành tai nhăn nheo.
- Năm băm chín, bảo rồi mà.
- Thế quý danh cụ là gì vậy? Người đâu ta?
- Chánh quản kỵ binh Maxim Bogatyrev thuộc trung đoàn Baklanov. Ta vốn quê ở thôn… thôn Kratnyi Ia.
- Thân thuộc với nhà Melekhov à?
- Cái gì hử?
- Tôi hỏi, thân thích với nhà nầy à?
- À ta là hàng ông chú rể đấy.
- Thế là cụ vốn ở trung đoàn Baklanov à?
Lão già đưa cặp mắt lờ đờ nhìn cụ Grisaka rồi gật đầu, miếng thức ăn nhai mãi nát đưa đưa lại cái lợi móm hết răng.
- Như thế là cụ có dự chiến dịch ở Kavkaz à (3)?
- Ta phục vụ trực tiếp dưới quyền cựu tướng quân Baklanov đấy, cầu cho tướng quân được hưởng phúc nơi thiên đường. Trung đoàn ta bình định vùng Kavkaz. Trung đoàn ta gồm những tay -dắc là hiếm có… Chọn toàn những thằng cao lớn như lính ngự lâm, tuy rằng có những đứa hơi gù… Đứa nào cũng tay dài, vai rộng, đến những thằng -dắc ngày nay nằm ngang cũng vừa… Đấy, con xem, hồi ấy là những con người như thế đấy… Hồi còn quan lớn tướng quân, quan lớn tướng quân có lần cầm roi quật ta ở bản Trelengig đấy…
- Tôi có mặt trong chiến dịch Thổ nhĩ kỳ… Còn sao nữa?
- Tôi dự kiến chiến dịch ấy đấy, đúng thế đấy. - Cụ Grisaka ưỡn bộ ngựa khô gầy, làm những chiếc huân chương và huy chương thánh Gioóc kêu lách cách.
- Bọn ta chiếm được bản ấy lúc trời rạng, đến giữa trưa có kèn báo động…
- Chúng tôi có dịp được phục vụ Bạch hoàng đế của chúng ta(4) Trong trận Rossis, trung đoàn chúng tôi, trung đoàn -dắc sông Đông số mười hai đánh nhau với bọn gian-ni-xe(5) của chúng nó đấy - Khi có kèn báo động…
gười lính của trung đoàn Baklanov chú ý nghe cụ Grisaka vẫn tiếp.
- Bọn gian-ni-xe của chúng nó cũng tựa như em trung đoàn Atamansky của chúng ta ấy. Đúng như thế… - Cụ Grisaka hoa chân múa tay, mỗi lúc hăng. - Chúng nó cũng phục vụ vua của chúng nó, mà đứa nào cũng đội đầu cái túi trắng. đấy! Thằng nào cũng đội cái túi trắng đầu.
- Ta bèn với thằng cùng trung đoàn: "Nầy Timosa ạ, chúng ta sắp rút lui đấy. Cậu giật tấm thảm tường xuống , chúng ta buộc vào cái đai da ở sau yên…".
- Tôi được thưởng hai huân chương thánh Gióoc đấy! Tôi được thưởng về tinh thần chiến đấu dũng cảm? Tôi bắt sống được thằng thiếu tá Thổ nhĩ kỳ…
Cụ Grisaka vừa khóc vừa nắm bàn tay khô héo đấm thùm thụp vào cái lưng kêu rất vang, bè bè như lưng gấu của ông lão lính cũ trung đoàn Baklanov. Nhưng lão nầy ngoáy miếng thịt gà vào bát mứt đào mà cứ yên trí rằng đó là nước củ cay, hai con mắt nhìn sức sống cứ dán xuống chiếc khăn trải bàn bê bết những mì, cặp môi chảy sệ lắp ba lắp bắp:
- Con ạ, thế là ma quỷ xui khiến ta làm điều tội lỗi như thế… - Hai con mắt của lão già cứ đờ đẫn nhìn trân trân những vết nhăn chiếc khăn bàn trắng, tưởng chừng trước mắt lão phải là tấm khăn bàn lênh láng vodka và mì sợi, mà là dãy núi Kavkaz tuyết phủ trắng loá. - Trước lần ấy, lão nào có tơ hào cái gì của ai bao giờ đâu… Thường mỗi lần chiếm được bản của dân Tréc-két, trong các nhà dân địa phương thiếu gì đồ quý, nhưng ta có thèm đâu… Đúng là quỷ dữ làm cho ta hám của người khác… Thế là lần ấy… tấm thảm cứ hút lấy con mắt ta… với những cái viền có ngù… Ta cứ nghĩ dùng nó làm cái đệm lót yên ngựa…
- Chúng tôi nhìn thấy đủ điều kỳ lạ. Chúng tôi cũng tới những vùng đất ở hải ngoại…
Cụ Grisaka cố nhìn vào mắt ông bạn cùng bàn, nhưng hai lỗ con mắt ông lão kia cứ lẩn kín sau những đám lông mày và râu bạc rậm rì, chẳng khác gì hai cái hang mọc đầy cỏ dại. Cụ Grisaka chẳng làm thế nào mò được ra hai con mắt ấy chỗ nào cũng toàn những món râu cứng rối như bòng bong. Cụ đành phải dùng mẹo. Để thu hút chú ý của ông láng giềng vào phần lý thú nhất trong câu chuyện mình kể, cụ bèn bắt đầu ngay bằng đoạn giữa câu chuyện mà chẳng cần phi lộ gì cả.
- Thượng uý Tersintev bèn ra lệnh: "Các trung đội thành hàng dọc, nước đại… tiến!".
Ông lão lính cũ trung đoàn Baklanov ngẩng cao đầu lên như con ngựa chiến khi nghe thấy tiếng kêu trận. Lão đấm nắm tay xương xẩu xuống bàn, khẽ hô:
- Hời em trung đoàn Baklanov! Giáo sẵn sàng chiến đấu! - Đến đây giọng ông lão bất thần trở nên rắn rỏi, cặp mắt ảm đạm bỗng long lanh, cháy rực lên cái ánh lửa xưa kia nay bị tuổi già dập tắt. - Hỡi các chàng trai dũng cảm trung đoàn Baklanov! - lão mở hoác cái miệng chỉ có hai cái lợi vàng ệch, còn cái răng nào, gầm lên - Xung phong… tiến!
Rỗi lão quay sang nhìn cụ Grisaka bằng cặp mắt thông minh rất trẻ. Nước mắt chảy xuống cằm rất ngứa, nhưng lão cũng chẳng buồn đưa tay áo trermen nhem nhuốc lên lau.
Cụ Grisaka cũng hăng lên:
- Thượng uý ra lệnh cho chúng tôi như thế rồi vung gươm. Chúng tôi thúc ngựa xông tới, nhưng bọn gian-ni-xe xếp thành đội hình như thế nầy nầy, - Cụ đưa ngón tay vạch lên khăn bàn hình vuông xiên xẹo, - rồi nổ súng vào chúng tôi. Chúng tôi xung phong hai lần, nhưng lần nào cũng bị chúng nó đẩy lui. Chợt thấy kỵ binh của chúng nó từ khu rừng xông ra đánh vào sườn chúng tôi. Đại đội trưởng của chúng tôi bèn ra lệnh. Chúng tôi rẽ sang phải, chỉnh đốn đội hình rồi xông thẳng vè phía chúng nó. Chúng tôi đánh tan chúng nó. Làm gì có kỵ binh nào chống lại được kỵ binh -dắc? Đúng như thế đấy. Chúng nó kêu la inh ỏi, chuồn thẳng vào rừng. Tôi chợt thấy ngay trước mặt có thằng sĩ quan của chúng nó phi con ngựa nâu sẫm. Thằng sĩ quan ấy có vẻ khá can đảm, bộ ria đen của nó chảy sệ xuống: Nó cứ luôn luôn ngoái lại nhìn tôi, rồi nó rút súng ngắn trong bao ra. Nhưng bao súng lại vướng vào yên… Nó nổ súng nhưng trúng. Tôi bèn hết sức thúc con ngựa đuổi kịp nó. Đầu tiên tôi định cho nó nhát, nhưng sau lại thôi. Dù sao cũng là mạng người… Tôi bèn đưa tay phải ra và cụ có biết , nó bị kéo thốc ra khỏi yên. Nó cắn vào tay tôi, nhưng tôi vẫn bắt sống được nó…
Cụ Grisaka kiêu hãnh nhìn ông bạn cùng bàn, nhưng ông lão nọ gục cái đầu to tướng và xương xẩu xuống ngực, ngáy o o, đánh giấc thoải mái từ lúc nảo lúc nào.
Chú thích:
(1) Theo phong tục người Nga, nếu trong tiệc cưới có người hô: Gorka! (đắng) dâu chù rể phải hôn nhau. (ND)
(2) Tuyên thệ khi nhập ngũ.(ND)
(3) Tức là chiến dịch đàn áp cuộc nổi dậy chống chính quyền Nga hoàng của những người dân Kavkaz do Samin lãnh đạo. Cuộc vận động dân tộc nầy bị dập tắt năm 1859. (ND)
(4) Trước cách mạng Tháng Mười, các dân tộc phải người Đại Nga thường gọi hoàng đế Nga là Bạch hoàng đế. (ND)
(5) Lính cận vệ của Thổ nhĩ kỳ ngày xưa. (1329 - 1826).

Chương 24


Gia phả nhà Sergey Platonovich còn ghi được những ông tổ xa xưa. Dưới triều hoàng đế Petr đệ nhất (1), có lần chiếc thuyền chở lương khô và thuốc súng của Nga hoàng xuôi theo sông Đông ra biển Azop. thượng lưu sông Đông, gần cửa nhánh Khop, có thị trấn Trigonac, dân ở đây chuyên đầu trộm đuôi cướp. Bọn -dắc trong thị trấn lợi dụng đêm tối đánh úp chiếc thuyền, chém cổ tên lính gác ngủ gà ngủ gật, cướp hết lương khô và thuốc súng, còn thuyền họ đánh chìm xuống sông.
Theo lệnh Nga hoàng, quân đội ở Voronez kéo đến đốt trụi thị trấn "cường đạo" Trigonac ấy, và trong khi chiến đấu giết chùn tay những tên -dắc tham gia đánh cướp chiếc thuyền.
Đại uý Yakirka cùng bốn mươi gã -dắc bị bắt. Quan quân đóng những chiếc giá bè, treo cổ tất cả, rồi thả cho trôi xuống hạ lưu, hòng dùng những chiếc đu ấy để răn đe các trấn sôi sục muốn làm loạn ở miền dưới.
Mười năm sau, số người -dắc mới di cư đến và cả những người sống sót sau vụ tàn sát, lại đến sinh cơ lập nghiệp ở ngay chỗ xưa kia những ngôi nhà của thị trấn Trigonac chìm trong khói lửa.
Trấn nầy lại mỗi ngày lớn mạnh và đắp được dãy luỹ chiến đấu vây quanh thị trấn. Cũng từ hồi ấy, tên thám tử là lão mu-gích Mokhov Nhikiska nhận sắc lệnh của chính quỷền Nga hoàng từ Voronez đến đây làm tai mắt cho hoàng triều. Lão buôn bán trăm thứ đồ lặt vặt cần dùng trong đời sống hàng ngày của người -dắc như cán dao, thuốc lá, đá lửa. Lão mua bán cả những đồ ăn cắp và mỗi năm lão lại Voronez hai lần, ngoài miệng là để cất hàng, nhưng ra chỉ để báo cáo, chẳng hạn tình hình trong trấn tạm thời vẫn yên tĩnh, dân -dắc chưa mưu phạm thêm tội ác nào.
Dòng họ những tên lái buôn Mokhov chính là bắt nguồn từ lão Mokhov Nhikiska nầy. Họ sinh cơ lập nghiệp vững vàng mảnh đất -dắc nầy. Hạt giống của họ bay đến trấn nầy, bám rễ ở đây như loài cỏ dại "móng ngựa", rồi ai có tài nào nhổ hết. Con cháu nhà Mokhov gìn giữ như vật thiêng liêng tờ chứng chỉ gần mục nát mà tỉnh trưởng Voronez trao cho ông tổ của họ, khi lão được phái đến cái trấn làm loạn nầy. Tờ chứng chỉ ấy được cất trong cái tráp gỗ đặt ổ tượng thánh. Chưa biết chừng nó còn giữ được đến ngày nay, nếu mồ ma ông nội Sergey Platonovich, nó bị đốt ra tro cùng với cái tráp trong đám cháy lớn. Lão già nầy máu mê cờ bạc, của chìm của nổi có bao nhiêu nướng sạch rồi bị phá sản. Sau đó lão cũng xây đựng lại được cơ nghiệp, nhưng thần lửa thiêu hết, thành thử đến đời Sergey Platonovich, tay nầy phải làm lại từ đầu. Sau khi chôn xong thằng bố bán thân bất toại, lão bắt tay vào kinh doanh với độc đồng rúp cóc gặm. Đầu tiên lão lang thang qua các thôn mua lông lợn và lông gà vịt. Sau năm năm sống cơ cực, năm năm lừa gạt, bòn mót từng đồng xu của bà con -dắc các thôn lân cận, gã buôn lông lợn Seriogia(2) nghiễm nhiên biến thành "ông"
Sergey Platonovich, hầu như chỉ sớm chiều. Lão mở ngay ở trấn quán hàng tạp hoá , lấy con lão cố đạo dở điên dở dại, đào mỏ được món hồi môn phải là , rồi khai trương cửa hàng vải, Sergey Platonovich bước vào nghề buôn vải là đúng lúc. Vùng tả ngạn sông Đông toàn là đất khô cằn, nếu là cát cũng là đất sét rắn như đá. Vì thế, theo lệnh chính quyền quân khu, người -dắc các trấn bên ấy phải di cư sang hữu ngạn từng thôn . Trấn Kratnokuskaia mới thành lập lớn lên vùn vụt, nhà cửa mọc như nấm. Sát bên những khu đất cũ của bọn địa chủ, hai bên các sông Tria, Chernaia và Florovka, những thôn mới thi nhau mọc lên ở những khe, những khoảng đất trũng đồng cỏ, cho mãi tới rìa các làng của người Ukraina: Bà con các nơi ấy thường phải hàng năm chục vec-xta hoặc xa hơn nữa mới mua được hàng, thế mà nay lại thấy ngay cửa hiệu với những cái giá bằng gỗ thông mới tinh, xếp đầy các thứ vải vóc tơ lụa thơm phức. Vì thế nên việc buôn bán của Sergey Platonovich mỗi ngày kéo rộng ra như chiếc accordeon. Ngoài các thứ hàng vải vóc lão còn buôn tất cả các thứ cần thiết cho cuộc sống đơn giản ở nông thôn: đồ da, muối, dầu hoả, hàng tạp hoá. Thời gian gần đây, lão còn cung cấp cả máy móc nông nghiệp. Những chiếc máy gặt, máy cày, máy quạt thóc, máy sàng thóc từ nhà máy Arsaisky đến xếp hàng ngay ngắn bên cửa hiệu hai cánh màu xanh lá cây, mùa hè rất mát. Làm thế nào mà đếm được xem trong hầu bao người ta có bao nhiêu tiền, nhưng chắc chắn là công việc buôn bán đem lại cho con người thừa tài xoay xở Sergey Platonovich những món lời phải . Ba năm sau, lão mở thêm nơi thu mua và chứa lúa mì, rồi năm sau, khi mụ vợ thứ nhất của lão qua đời, lão lại bắt tay vào xây nhà máy xay chạy bằng hơi nước.
Trong bàn tay ngăm ngăm, đầy những lóng thưa nhưng đen bóng, Sergey Platonovich nắm rất chặt thôn Tatarsky cùng các thôn lân cận. Chẳng có nhà nào phải ký tên mảnh giấy màu xanh lá cây, viền hoa màu da cam nhận thực còn chịu của Sergey Platonovich món tiền mua máy gặt hoặc tư trang cho con về nhà chồng (sắp đến ngày con mình phải về nhà người ta rồi mà kho thu mua Paramonovsky lại dìm giá lúa mì quá hạ, thành thử cũng đành tặc lưỡi: "Ông Sergey Platonovich, ông cho tôi mua chịu vậy!". Nhưng thiếu gì những chuyện khác nữa… Nhà máy xay có chín công nhân, cửa hiệu thuê bảy người, thêm kẻ hầu người hạ trong nhà bốn người nữa, hai chục miệng ăn ấy đều trông mong vào ban ơn của lão lái buôn. Mụ vợ trước để lại cho lão hai đứa con: đứa con tên là Lida và thằng con trai tên là Vladimir, kém chị nó hai tuổi, bị bệnh tràng nhạc, người héo hon phờ phạc. Anna Ivanovna, người vợ kế mũi hỉn, khô quắt, chẳng đẻ đái gì cả. Tâm trạng người đàn bà mãi có đứa con nào để có chỗ dốc hết lòng thương của mình, cùng cái tính cáu kỉnh bực bội mà mụ tích luỹ lâu năm (sắp ba mươi tư tuổi mụ mới về làm vợ Sergey Platonovich), tất cả những cái ấy hai đứa con chồng phải chịu đựng hết. Tính tình nóng nảy của mẹ kế ảnh hưởng tốt đến việc giáo dục hai đứa trẻ. Còn người bố quan tâm đến con cũng chẳng hơn gì mức lão để ý tới hai coi ngựa Nikita hay chị nấu bếp.
Công việc làm ăn và các chuyến nơi nầy nơi nọ choán hết thời gian nhàn rỗi của lão: khi Moskva, khi Nhitnhi, khi Uriupinskaia, khi chợ phiên ở các trấn. Thế là hai đứa trẻ cứ lớn lên chẳng có ai chăm nom dạy dỗ. Mụ Anna Ivanovna vốn thờ ơ ghẻ lạnh, nên cũng chẳng tìm cách sâu vào những điều thầm kín trong tâm hồn con trẻ, hơn nữa công việc trong nhà lại bề bộn, nên mụ càng có tâm trí nào làm việc ấy. Vì thế hai chị em Lida chẳng giống nhau chút nào cả, tính tình mỗi đứa khác, chẳng có vẻ gì là cùng bố mẹ sinh ra. Vladimir càng lớn lên càng độc, ủ rũ, mắt nhìn quằm quặm, vẻ mặt nghiêm nghị như ông cụ non, Lida luôn luôn lởn vởn chỗ bọn hầu phòng, nấu bếp, mấy ả phóng đãng, nếm đủ mùi đời, vì thế sớm để ý tới mặt trái của cuộc sống. Mấy ả đàn bà ấy gây cho Lida tính tò mò lành mạnh, ngay từ khi nó còn là bé rụt rè và ngượng nghịu. Thế là Lida lớn lên tự do, chẳng bị ai ngăn giữ, cứ như bụi sao hoa mọc hoang trong rừng.
Năm tháng thủng thẳng trôi qua.
Như bao giờ cũng vậy, người già ngày càng già, con con trẻ cứ lớn lên mơn mởn như cỏ xanh.
Rồi hôm trong khi uống trà buổi tối, Sergey Platonovich vô cùng ngạc nhiên khi lão để ý nhìn con lão. (Hồi ấy, Lida tốt nghiệp trung học, và kịp trở thành khá xinh). Lão nhìn con, cái tách đựng nước trà màu hổ phách cứ nảy bần bật trong tay: "Sao nó giống mồ ma mẹ nó thế. Lạy Chúa tôi, giống như lột ấy!"
- Lida, nào, quay lại cho bố ngắm cái!
Lão đâu có biết rằng ngay từ , con lão giống mẹ nó như đúc. Vladimir Mokhov là học sinh lớp năm, gầy gò, có khuôn mặt vàng ệch của đứa bé bệnh hoạn. Nó trong sân nhà máy xay. Nó mới cùng chị nó về đây nghỉ hè chưa được mấy ngày.
Cũng như mọi lần, Vladimir vừa về nhà là tới thăm ngay nhà máy xay để nhìn ngang nhìn dọc, láng cháng giữa những người bê bết bột mì, nghe tiếng những cái trục cán, những bánh răng quay ầm ầm đều đặn, những cu-roa chạy loạt xoạt. Nó phổng mũi trước những lời xì xào cung kính của mấy người -dắc đến làm phu khuân vác:
- Cậu chủ, hưởng thừa tự của ông chủ đấy… Nó rón rén, tránh những đống phân bò và những cái xe tải để rải rác khắp sân. Vladimir ra tới cửa hàng rào mới nhớ rằng nó còn chưa xem phòng máy. Nó bèn quay trở lại.
Gần cái phuy đỏ đựng dầu hoả đặt cạnh cửa phòng máy, ba người xắn quần móng lợn lên đến đầu gối, nhào bãi đất sét tròn rất to: thợ máy cán Timofey, thợ cân biệt hiệu là "Bồi" (3) và phụ thợ cán Davydka, chàng còn trẻ có hàm răng trãng loá.
- A-a-a, cậu chủ? - "Bồi" chào Vladimir bằng giọng chế nhạo.
- Chào các .
- Chào cậu cậu Vladimir Sergeevich!
- Các làm gì đấy?
- Nhào bùn chứ còn làm gì nữa. - Davydka cười nhạt bực bội cố rút chân ra khỏi chất bùn đặc sệt nhớp nháp, sặc mùi phân bò - Ông cự nhà cậu tiếc đồng rúp, chịu thuê vài mụ đàn bà, lại bắt chúng tôi phải làm. là thần giữ của! - Davydka thêm, hai chân vẫn dẫm ộp oạp.
Vladimir đỏ mặt. Nó cảm thấy ghét cay ghét đắng cái gã Davydka lúc nào cũng nhăn nhăn nhở nhở, ghét cái giọng khinh bạc, ghét cả hai hàm răng trắng nhởn của gã.
- Sao lại thần giữ của?
Còn gì nữa? Hà tiện vắt cổ chày ra nước. Iả ra rồi lại ăn vào được, - Davydka giải thích gọn lỏn rồi lại mỉm cười.
"Bồi" và Timofey cũng cười đồng tình. Vladimir cảm thấy bị xúc phạm đau nhói như kim châm. Nó nhìn Davydka bằng cặp mắt lạnh như tiền.
- Sao vậy, như thế là vừa ý có phải ?
- Cậu đứng vào đây, nhào lát rồi biết. Có thằng ngu xuẩn nào mà lại vừa ý được? Phải đưa ông cụ nhà cậu tới đây, lắc cho cái bụng của ông ấy bớt mới được!
Davydka nặng nề vòng tròn, người lắc lư, chân nhấc lên rất cao. Lúc nầy nụ cười của ta vui vẻ và chẳng còn chút gì ác ý nữa.
Vladimir khoan khoái cảm thấy trước thích thú sau khi tìm ra câu trả lời cần thiết. Nó đảo đảo lại các ý nảy ra trong óc và cuối cùng lựa chọn xong.
- Được - Nó tách bạch từng tiếng, - Tôi lại với cha tôi rằng các bất mãn với công việc.
Nó liếc nhìn vào mặt Davydka và, bất giác kinh ngạc trước tác động của lời mình vừa : Davydka dành môi ra cười gượng gạo nom đến là thảm hại, còn mặt hai người kia nhăn như bị. Cả ba lầm lì nhào đống đất sét nhão trong lát, chẳng ai gì thêm.
Cuối cùng Davydka dán mắt xuống hai bàn chân nhớp nhúa của mình nữa, ta ngước nhìn lên và bằng giọng van lơn, nhưng đầy vẻ bực bội.
- Tôi chỉ đùa câu thôi mà, cậu Vladimir ạ… đấy, chỉ cho vui thôi…
- Tôi thưa lại với cha tôi những lời vừa .
Vladimir cảm thấy nước mắt nó trào ra vì nhục cho mình, cho bố, cho cả cái mỉm cười thảm hại của Davydka. Nó bước khỏi chỗ cái phuy dầu.
- Cậu Vladimir! Cậu Vladimir Sergeevich! - Davydka hốt hoảng kêu lên rồi nhảy ra khỏi đống bùn, làm cho ống quần tụt cả xuống hai cẳng chân lấm bê bết đến đầu gối.
Vladimir đứng lại. Davydka hổn hển chạy tới trước mặt nó.
- Cậu đừng với ông chủ nhà nhé. Tôi chỉ đùa thôi mà… Tôi ngu xuẩn quá, xin cậu thứ lỗi cho tôi… đấy, tôi chẳng có ý bậy bạ gì đâu? Chỉ đùa thôi mà…
- Thôi được Tôi nữa! - Vladimir cau mày quát lên rồi về phía cửa hàng rào.
Thế là ý nghĩ thương hại Davydka chiếm phần thắng. Vladimir bên dãy hàng rào sơn trắng, trong lòng nhõm hẳn . Từ trong căn lò rèn dựng ở góc sân nhà máy xay vang ra những tiếng búa đập rộn rã: nhát sắt, trầm và chắc hai nhát cái đe dội tiếng, kèm theo tiếng búa nảy.
- Cậu dây vào nó làm gì hử? - Vladimir khá xa còn nghe thấy cái giọng trầm cố nén thấp của "Bồi". - dây vào việc gì phải ngửi thối.
"Thằng chó chết nầy, nó lại dám cắn càn, - Vladimir tức sôi lên, nghĩ thầm. - Mình hay bây giờ.
Nó ngoái cổ lại, thấy Davydka vẫn nhe hai hàm răng trắng nhởn ra cười như mọi khi, bèn quyết định: "Mình !".
cái bãi bên cạnh cửa hiệu có chiếc xe tải thắng con ngựa, con ngựa bị buộc vào cái cột. bầy trẻ đuổi đàn chim sẻ lông xám xám ríu rít mái nhà kho để các đồ chữa cháy.
Từ sân thượng vẳng xuống cái giọng nam trung sang sảng của gã sinh viên Boiarykin. Ngoài ra còn có giọng rè rè, khàn khàn, biết của ai.
Vladimir bước lên thềm nhà. Giàn nho dại đung đưa rung rinh đầu nó, những đám cành lá xum xuê đan vào nhau thềm và sân thượng, rủ lủng lẳng từ những hình chạm xanh đường gờ của hàng hiên, nom như những cái mũ lồm xồm màu xanh da trời.
Boiarykin lắc lắc cái đầu cạo nhẵn thín, xám ngoét, với gã giáo viên Balanda ngồi bên cạnh , gã nầy còn trẻ mà râu ria xồm xoàm:
- Tôi vốn là con gia đình nông dân -dắc do đó có sẵn lòng căm ghét hoàn toàn tự nhiên đối với tất cả các giai cấp được hưởng đặc quyền đặc lợi, nhưng trong khi đọc cuốn sách của ông ta, ông thử tưởng tượng xem, tôi thương hại cách lạ lùng các tầng lớp chết dần chết mòn nầy. Bản thân tôi hầu như biến thành chàng quý tốc và địa chủ, tôi hân hoan sâu nghiên cứu lý tưởng của người phụ nữ thuộc tầng lớp ấy, tôi ủng hộ các quyền lợi của họ. Tóm lại là chẳng làm thế quái nào hiểu được nữa! Đấy, ông bạn thân mến ạ, thiên tài là như thế đấy! Ngay đến niềm tin cũng có thể thay đổi được.
Balanda mân mê cái ngù của chiếc dây lưng lụa, chỉ mỉm nụ cười nhạo báng, mắt gã cứ đăm đăm nhìn những đường hoa đỏ thêu bằng sợi len dưới gấu áo sơ-mi của gã. Linda ngả người nằm thuồn thuỗn chiếc ghế bành. Xem ra nàng cảm thấy chút hứng thú gì đối với câu chuyện giữa hai gã. Vẫn với cặp mắt lúc nào cũng như mất vật gì, tìm kiếm vật gì, Lida chán ngán nhìn cái đầu xám ngoét, sẹo ngang sẹo dọc của Boiarykin.
Vladimir cúi chào, bước qua, rồi tới gõ cửa phòng làm việc của bố. Sergey Platonovich ngồi chiếc ghế bành bọc da dùng khi hóng mát, giở xem tập "Của cải của nước Nga"(4) số tháng sáu. con dao bằng xương vàng khè bị rơi nằm sàn.
- Con có việc gì đấy?
Vladimir rụt cổ, xốc lại cách bực bội cái áo sơ-mi mặc.
- Con vừa ở nhà máy xay về… - Nó bắt đầu , giọng hơi ngần ngại, nhưng chợt nhớ tới nụ cười nhạo báng với hàm răng trắng nhởn của Davydka, bèn vừa nhìn cái bụng căng tròn của bố dưới chiếc ghi-lê bằng tusso, vừa kiên quyết tiếp - Con nghe thấy thằng Davydka rằng…
Sergey Platonovich chăm chú nghe rồi :
- Ta đuổi cổ nó. Thôi con ra ngoài . - Rồi lão è è trong họng, cúi xuống nhặt con dao.
Tối tối, giới trí thức trong thôn thường tụ tập ở nhà Sergey Platonovich: Boiarykin, sinh viên trường Đại học kỹ thuật Moskva; gã giáo viên ho lao Balanda, chàng gầy nhom, luôn luôn bị cái thói tự ái làm tình làm tội, ả nhân tình cùng ở với gã là nữ giáo viên Marfa Gerasimovna, người tròn xoay, tuổi còn ít nữa nhưng chẳng có vẻ gì là già, cái váy lót bao giờ cũng mặt thòi ra ngoài, nom hết sức khó coi; chủ nhà dây thép, thằng cha cổ quái, vợ chẳng có, con , người hôi như tổ cú luôn luôn nặc mùi xi đóng dấu và mùi nước hoa rẻ tiền. Viên trung uý kỵ binh trẻ tuổi Epghênhi Litnhitki ở cái trại gần đây với bố là địa chủ quý tộc, năm mười hoạ cũng có tạt vào chơi.
Chiều chiều họ lên sân thượng uống trà và kéo dài những câu chuyện vô vị. Mỗi khi cái chuỗi những lời tán gẫu thẫn thờ đứt quãng, người nào đó trong đám khách khứa lại ra lên dây cót cái máy hát đắt tiền nạm đá quý của chủ nhà.
Hoạ hoằn lắm, nhân những ngày lễ lớn, Sergey Platonovich cũng muốn làm ra vẻ chút để che mắt thế gian: lão mời khách đến ăn, cho họ uống những thứ rượu quý, cho ăn trứng cá chiên tươi đặc biệt đặt mua trong dịp nầy ở Bataisk cùng những đồ nhắm ngon nhất.
Ngày thường lão sống rất bủn xỉn. Chỉ có thứ duy nhất mà Sergey Platonovich tiếc đối với lão là sách. Lão thích đọc sách và điều gì lão cũng muốn tìm hiểu bằng bộ óc bám dai như cỏ dại của lão.
Người chung vốn buôn bán với Sergey Platonovich là Emelian Konstatinovich Atepin, người tóc vàng, có chòm râu nhọn hoắt và cặp mắt lươn ti hí. Ít khi Atepin đến nhà Mokhov. lấy mụ nữ tu bỏ nhà tu kín Ust-Medvedisk. Hai vợ chồng ăn ở với nhau mười lăm năm trời, đẻ được tám đứa con. Phần nhiều chỉ ru rú xó nhà. Atepin từ tên thư ký trung đoàn leo lên địa vị nào đó trong xã hội, vì thế đem về gia đình cả lối sống mốc meo, khúm núm, xu nịnh. Có mặt bố, những đứa con chỉ dám rón rén, thầm . Sáng sáng, lau rửa xong, chúng nó lại vào đứng xếp hàng trong phòng ăn, bên dưới chiếc đồng hồ treo tường đen sì, to lù lù như cái quan tài. Người mẹ đứng sau đàn eon. Từ trong phòng ngủ vừa vẳng ra tiếng húng hoắng ho là tất cả đêu bắt đầu lao nhao nguyện kinh bằng đủ mọi giọng, nhưng giọng nào cũng giả dối: "Lạy Chúa, cầu Chúa cứu vớt con chiên của Chúa…", rồi "Lạy cha".
Vợ con Atepin vừa nguyện kinh xong cũng vừa kịp mặc xong quần áo. nheo cặp mắt lá răm bước ra phòng ăn, rồi giơ bàn tay mũm mĩm đeo găng, làm cứ như ông tổng giám mục. Bầy trẻ lần lượt tới hôn tay bố. Atepin hôn qua má vợ, rồi với "tr" phát rất sai.
- Bà Polotka, pha chà chưa?
- Tôi pha rồi đấy, ông Emelian Konstatinovich ạ.
- Cho đặc đặc vào nhé!
giữ sổ sách kế toán của cửa hiệu. Dưới những chữ "Thu" và "Chi" viết đậm nét, trong sổ nào cũng đầy những chữ và con số viết rất bay bướm, những chữ và con số của viên thư ký. Lão đọc tờ "Tin tức thị trường", mắt chẳng sao mà cũng kẹp vào cái mũi sần sùi cặp kính gọng. Đối với người làm năng rất lịch
- Bác Ivan Petrovich, bác để giúp cho cái ông người Tavria(5) nầy ít vải chúc bâu nhé.
Vợ gọi là ông Emelian Konstatinovich, các con gọi là cha , còn người làm trong cửa hiệu gọi là Chacha(6)
Hai lão cố đạo là cha Visarion và trưởng giáo Pankrati có thù cũ nên lại chơi bời với Sergey Platonovich. Nhưng trong cuộc sống hai người cũng chẳng ăn ý gì với nhau. Cha Pankrati vốn tính ngang ngạnh, hay thưa kiện và hay xúi nguyên giục bị, chia rẽ những người sống gần mình. Cha Visarion tính tình lại hồ hởi nên thích và lảng tránh trưởng giáo vì lão thấy trưởng giáo quá kiêu ngạo và chỉ hay kiếm chuyện. Cha Visarion goá vợ, sống với mụ quản gia người Ukraina. Lão bị giang mai nên cứ ồm ồm giọng mũi.
Trừ gã giáo viên Balanda, tất cả mọi người đều có nhà riêng trong thôn. Ngay bãi, ngôi nhà to lù lù sơn xanh da trời của Mokhov đứng vênh vang với cái mái tôn bóng nhoáng. Trước mặt, ngay giữa bãi, cửa hiệu của lão nằm dài ngang ngạnh với cái cửa thông suốt và tấm biển treo bạc màu: "HÃNG BUÔN MOKHOV S.P VÀ ATEPIN E.C"
Sát cạnh cửa hiệu là dãy nhà kho có hầm vừa dài vừa thấp. Cách đó chừng hai mươi xa-gien là bức tường bao bằng gạch ôm quanh nhà thờ như cái nhẫn, cùng ngôi nhà thờ có cái mái hình cầu nom chẳng khác gì củ hành khổng lồ màu xanh lá cây quá già.
Bên kia nhà thờ là ngôi nhà trường quét vôi trắng, trang nghiêm với cái dáng của công thự. Ngoài ra còn có hai ngôi nhà đẹp: ngôi nhà màu xanh da trời có dãy hàng rào sơn cùng màu của cha Pankrati, còn ngôi nhà màu nâu (cho khỏi giống) có dãy tường bao chạm trổi và cái ban-công rất rộng là của cha Visarion. Ngôi nhà của Atepin, xây hai tầng, cầu kỳ nhưng dơ dáng, nằm từ góc phố nầy đến góc phố kia. Sau ngôi nhà nầy là nhà bưu điện, những cái mái rơm hay mái tôn những căn nhà của bà con -dắc, cái lưng xuôi xuôi của nhà máy xay với những con gà trống bằng sắt tây gỉ mái.
Mọi người sống tự cách biệt với toàn thế giới bên ngoài, cửa ngoài cửa trong đều cài then đóng kín. Tối tối, nếu thăm ai, người ta lại chốt cửa, thả những con chó xích, và trong cái thôn chết lặng chỉ còn nghe thấy tiếng mõ cầm canh của tuần phiên.
Chú thích:
(1) Petr (đọc là Pi-ốt, 1672 - 1725) Hoàng đế nước Nga, đánh bại quân Thụy-Điển ở Poltava, xây dựng thủ đô mới Peterburg, áp dụng văn minh phương Tây vào nước Nga, và làm cho nước Nga trở thành cường quốc lớn ở châu Âu. (ND)
(2) Tên dùng để gọi Sergey cách thân mật.
(3) cây trong bộ bài tây, còn gọi là "Trếch" hay "Ach" (ND)
(4) Tạp chí xuất bản Peterburg từ khoảng 1890 rồi trở thành cơ quan của đảng Dân tuý, phản đối chủ nghĩa Mác. (ND)
(5) Tavria xưa nay là Krym. (ND)
(6) Biệt hiệu nầy chế giễu cái tật của Atepin trệch "tr" thành "ch" (ND)

Chương 25


Đến cuối tháng tám, Mitka Korsunov lại ngẫu nhiên được gặp Lida, con lão Mokhov bên bờ sông Đông. Nó vừa ở bên kia sông về còn cho thuyền tiến vào sát gốc cây cụt thấy chiếc thuyền sơn màu nhàng rẽ nước lướt tới. Con thuyền bơi từ đằng chân núi về phía bến đò. Gã sinh viên Boiarykin cầm chèo. Mồ hôi lóng lánh cái đầu trần của gã, những đường gân xanh nổi lên cả trán lẫn hai bên thái dương.
Mitka nhận ra ngay Lida. Chiếc mũ rơm in cái bóng xanh xanh xám xám xuống tới mắt Lida. Hai bàn tay rám nắng của Lida áp vào ngực bó hoa súng vàng vàng.
- Korsunov! - Lida nhìn thấy Mitka, bèn khẽ gật đầu. - dối tôi phải ?
- Có gì mà dối?
- có nhớ , hứa câu với tôi cơ mà?
Boiarykin quẳng mái chèo xuống, rướn thẳng lưng. Con thuyền lao bừa vào bờ, mũi thuyền siết ràn rạt vào lớp đá phấn ven bờ và húc mũi lên đất.
- nhớ ra chưa nào? - Lida mỉm cười nhảy ra khỏi thuyền.
- Chẳng còn lúc nào mà được nữa. Công việc bận quá, - Mitka vừa chống chế, vừa nhìn về phía mình. Nó cảm thấy nghẹt thở.
- ? thể thế nầy được! Elizaveta Sergeyeevna (1) ạ, tôi xin kiếu thôi. Nầy chèo, nầy lái (2), trả lại đây, tôi làm đầy tớ cho nữa đâu! thử nghĩ mà xem, người ta phải vượt chặng dài như thế nào cái dòng nước đáng nguyền rủa nầy rồi. Chèo đến thành chai, đến bật máu tay tôi ra rồi còn gì. Chốc chốc lại chàng!
Boiarykin giậm rắn rỏi hai bàn chân lớp đá phấn vụn nhọn như gai, rồi đưa cái đỉnh mũ sinh viên nhăn nhúm lên lau trán.
Lida chẳng buồn trả lời gã, cứ thẳng tới gần Mitka. Mitka nắm cách vụng về bàn tay Lida chìa ra.
- Thế bao giờ chúng ta câu cá nào? - Lida ngửa đầu ra, dim mắt hỏi.
- Ngày mai cũng được. Lúa đập xong, bây giờ được rồi.
- lại đánh lừa tôi phải ?
- , đâu!
- đến sớm chứ?
- Trước lúc trời rạng.
- Tôi chờ đây.
- Tôi đến, đấy, thế nào tôi cũng đến!
- chưa quên phải gõ vào cửa sổ nào chứ!
- Tôi tìm ra, - Mitka mỉm cười.
- Có lẽ bao lâu nữa tôi còn ở đây nữa. Tôi cũng muốn thử câu cái.
Mitka lặng thinh quay quay chiếc chìa khoá thuyền han rỉ và cứ nhìn trân trân cặp môi của Lida.
- Chuyện sắp xong chưa nào? - Boiarykin vừa hỏi vừa xem cái vỏ trai lằn vằn trong tay gã.
- Chúng mình ngay bây giờ đây.
Lida nín lặng lát, rồi hiểu sao tự nhiên mỉm cười và hỏi:
- Nhà vừa có đám cưới ai phải?
- Em tôi vừa lấy chồng.
- Lấy ai thế? Hỏi xong, chưa chờ Mitka trả lời, Lida mỉm nụ cười ỡm ờ, khó hiểu. - Thế nào cũng đến nhé!
Cũng như hôm ấy, trong lần đầu tiên, sân thượng của nhà Mokhov, nụ cười của Linda lại làm cho Mitka ngứa ngáy như xát phải lá han.
Mitka đưa mắt tiễn ra tới thuyền. Boiarykin dạng chân đẩy thuyền ra. Lida nhìn qua đầu Boiarykin, mỉm cười gật đầu chào Mitka. Lúc nầy chàng vẫn nghịch nghịch chiếc chìa khó.
Ra khỏi bờ chừng năm xa-gien, Boiarykin khẽ hỏi:
- Thằng cha nào thế?
- Người quen.
- Bạn lòng phải ?
Mitka cố nghe thấy hai người chuyện với nhau, nhưng đến câu trả lời của Lida tiếng chốt mái chèo rít làm cho nó nghe . Nó chỉ thấy Boiarykin gò người đẩy mái chèo rồi ngả ra sau phá lên cười. Lida ngồi quay lưng lại nên Mitka nhìn thấy mặt Lida ra sao. cái dải mũ màu tím ngát thõng xuống, gió thổi rất làm cái dải rung rung khẽ đập vào bên vai xuôi xuôi để trần. Mắt Mitka mờ , nhưng cái dải tím vẫn cứ như chọc vào mắt nó.
Mitka rất ít khi câu nên chưa bao giờ người ta thấy nó sửa soạn sốt sắng như chiều hôm ấy. Nó bẻ vài miếng phân khô rồi ra vườn rau nấu ít cháo đặc bằng lúa mạch. Dây câu ẩm mục, nó thay ngay.
Mikhey đứng xem Mitka sửa soạn. hỏi:
- Cậu Mitka cho tôi với. mình câu được đâu.
- mình vẫn câu được.
Mikhey thở dài:
- Lâu lắm cậu cháu mình chưa câu với nhau. Chưa biết chừng lần nầy có thể câu được con cá chép đến nửa pút (3) đấy.
Cháo trong chiếc nồi gang bốc lên thành cột hơi nóng hổi, làm Mitka nhăn mặt. Nó chẳng chẳng rằng, sửa soạn xong vào nhà trong.
Cụ Grisaka ngồi bên cửa sổ đọc sách Phúc (4), cái kính gọng đồng mắt tròn chồm chỗm mũi cụ.
- Ông ơi! - Mitka tựa vai vào cái đà ngang cửa sổ gọi.
Cụ Grisaka nhìn ngước lên qua phía mắt kính.
- Cái gì hử?
- Sáng mai gà gáy xong đợt đầu ông gọi cháu nhé.
- Mới bảnh mắt như vậy mày định đâu hử?
- Cháu câu!
Ông cụ thích ăn cá lắm nhưng vẫn vờ như bằng lòng:
- Bố mày bảo ngày mai còn phải đập đay cơ mà. chơi bời nghịch ngợm gì cả? Hừ, kiếm được buổi câu!
Mitka có ngay mẹo đối phó. Nó rời vai khỏi mi cửa:
- Cháu hay cũng thế thôi. Chỉ muốn có con cá để ông xơi. Nhưng nếu phải đập đay cháu chẳng nữa vậy.
- Hượm cái . Mày định đâu bây giờ hử? - Cụ Grisaka hoảng lên, vội bỏ kính xuống. - Tao bảo với thằng Miron, mày cứ cũng được. Nấu món cá ám, chén cái cũng thú, ngày mai lại vừa đúng là thứ tư (5) Thôi được, tao gọi mày dậy. , , đồ ngu xuẩn! Làm gì mà nhăn nhăn nhở nhở như thế hử?
Mới nửa đêm cụa Grisaka mò mẫm lán xuống những bậc thềm. tay cụ xốc cái quần bằng vải thô, còn tay kia chống nạng dò đường. Cụ qua sân ra nhà thóc, chập chờn như bóng ma run rẩy. Mitka ngáy o o tấm chăn đắp chân xe. Cụ lấy nạng chọc nó. Trong nhà thóc nặc mùi lúa mới đập, mùi cứt chuột và mùi mạng nhện lưu cữu, chua chua, của những nơi có người ở.
Mitka nằm chăn, bên cạnh vựa thóc. Đánh thức được thằng nầy đâu phải chuyện chóng vánh. Đầu tiên cụ Grisaka còn khẽ lấy nạng chọc nó, gọi :
- Nào thằng Mitka của ông! Mitka! Nầy, cái thằng chết tiệt, Mitka!
Mitka co chân, ngáy càng dữ hơn. Ông cụ bực mình lấy cái đầu nạng tròn ngoáy bụng nó, rồi ngoáy xuống như mũi khoan.
Mitka ối chà tiếng nắm lấy đầu nạng, tỉnh dậy:
- Ngủ gì mà mê mệt? Ngủ thế nầy sợ có ngày tai hoạ à! - Ông cụ chửi.
- Khẽ chứ nào, khẽ chứ nào, ông đừng làm rầm lên nữa, - Mitka vừa khẽ , giọng còn ngái ngủ, vừa sờ soạng dưới đất tìm đôi ủng.
Mitka ra tới bãi. Gà trong thôn gáy đợt hai. Nó dọc theo dãy phố, qua nhà cha Visarion nghe thấy trong chuồng gà, con gà trống vỗ cánh phành phạch, cất tiếng gáy ồm ồm như giọng của lão đại tư tế. Những con gà mái cũng hoảng sợ khẽ cục cục rộn cả lên.
Gã tuần phiên rúc mũi vào cái cổ áo lông cừu ấm áp, ngủ gà ngủ gật ngay bậc thềm thấp nhất của cửa hiệu. Mitka tới bên hàng rào nhà Mokhov, đặt cần câu và cái túi đựng các đồ câu khác xuống đất, rồi cố rón chân cho mấy con chó khỏi nghe thấy, bước lên thềm. Nó đặt tay lên quả đấm cửa lạnh ngắt, thấy cửa đóng chặt, bèn leo qua lan can, tới bên cửa sổ. Hai cánh cửa sổ nửa khép nửa mở. Qua khe cửa đen ngòm thoảng cái mùi ngầy ngậy toát ra từ tấm thân ấm ấm của ngủ và mùi nước hoa ngọt ngọt là lạ.
- Elizaveta Sergeyeevna!
Mitka có cảm tưởng như nó gọi to lắm. Nó chờ lát. Vẫn lặng như tờ. "Sao thế nhỉ, sao lại nhầm cửa sổ được nhỉ? Nếu chính lão chủ hiệu nằm ở đây sao? Thế bỏ mẹ… Lão cho mình ăn đạn mất" - Mitka ấn vào quả đấm cánh cửa sổ!
- Elizaveta Sergeyeevna, dậy câu - Và nghĩ thầm - "Nhầm cửa sổ tha hồ mà câu!"
- Có dậy nào? - Mitka tức giận rồị ngó cổ vào trong phòng.
- Gì thế? Ai đấy? - Trong bóng tối có tiếng người hoảng hốt khẽ trả lời.
- có câu cá ? Tôi đây, Korsunov đây.
- Á-à-à tôi dậy ngay đây.
Trong phòng bắt đầu có tiếng loạt soạt: Giọng Lida ngái ngủ, ấm áp hình như thoáng có mùi bạc hà. Mitka nhìn thấy cái gì trắng trắng loạt soạt lại trong phòng.
"Chà vào nằm với nó nốt buổi sáng khoái nhỉ… Câu với kiếc làm cái gì… Ra ngồi ngoài ấy, cóng bỏ mẹ…" Mitka hít hít cái hơi trong căn phòng ngủ, trong óc thoáng những ý nghĩ rệt.
Trong khung cửa sổ thấy ra khuôn mặt tươi cười, đầu bịt khăn choàng trắng.
- Tôi ra qua cửa sổ, đỡ tôi tay.
- cứ trèo qua . - Mitka đỡ Lida.
Lida tỳ vào tay Mitka và nhìn sát vào mắt Mitka.
- xem tôi có nhanh nào?
- sao cả. Còn kịp chán.
Hai người ra sông Đông. Lida đưa bàn tay hồng hồng lên dụi cặp mắt mòng mòng và :
- Tôi ngủ say quá. Đáng lẽ phải ngủ thêm lát mới phải. Chúng ta sớm quá đấy.
- thế nầy là vừa đấy.
Hai người xuống sông Đông theo cái ngõ đầu tiên bãi. Ban đêm biết có nước từ đầu dồn về mà con thuyền hôm qua buộc vào gốc cây khô, hôm nay tròng trành, chung quanh toàn là nước.
- Phải cởi giày ra thôi, - Lida đưa mắt ước lượng khoảng phải lội ra tới con thuyền và thở dài.
- Hay tôi bế ra nhé? - Mitka đề nghị.
- Như vậy tiện đâu… Để tôi cởi giầy hơn.
- Như thế tiện hơn chứ.
- nền đâu - Lida ngập ngừng, đỏ mặt.
Mitka đưa luôn tay trái ra ôm lấy hai chân Lida phía đầu gối, nhàng bế bổng Lida lên, rồi lội xuống nước, bì bõm ra con thuyền. Lida miễn cưỡng ôm lấy cái cổ rám nắng, chắc nịch của Mitka, khẽ cười khúc khích.
Bờ sông có tảng đá đó những người đàn bà trong thôn thường dùng chày đập quần áo giặt. Nếu Mitka vấp phải tảng đá ấy chẳng có cái hôn chớp nhoáng bất ngờ nầy. Lida ối chà tiếng, áp chặt vào cặp môi khô nẻ của Mitka. Lúc ấy Mitka đứng cách mạn thuyền sơn xám có hai bước. Nước tràn vào trong ủng, hai chân lạnh cóng.
Mitka tháo dây buộc thuyền, ra sức đẩy con thuyền rời khỏi gốc cây cụt rồi nhảy lên trong lúc con thuyền trôi ra. Nó chèo đứng bằng mái chèo ngắn. Nước sau đuôi thuyền lọc ọc như nức nờ. Mũi thuyền hơi ngổng lên, nhàng rẽ làn nước, hướng về phía bờ bên kia. Cái cần câu nảy bần bật, kêu lạch xạch.
- định cho thuyền đến đâu? - Lida ngoái nhìn lại rồi hỏi.
- Sang bờ bên kia.
Con thuyền đến đậu ở khoảng bờ cát dốc. Mitka chẳng chẳng rằng, bế thốc luôn Lida vào bụi sơn trà ven sông. Lida cắn vào mặt Mitka, cào cấu nó, hai lần nghẹn ngào kêu lên, nhưng rồi cảm thấy chân tay mình rã rời, đành bực tức khóc oà lên, nhưng chẳng có giọt nước mắt nào…
Hai người trở về lúc khoảng chín giờ. làn sương vàng hồng hồng phủ khắp trời. Gió như khiêu vũ sông Đông, làm mặt nước sờm cả lên. Con thuyền chồm qua những làn sóng cuộn ngang trước mặt. Những dòng nước giá lạnh chảy xối lên từ dưới đáy sông bắn tóe vào khuôn mặt nhợt nhạt của Lida, rồi chảy ròng ròng xuống, đọng lại hai hàng mi, những món tóc tuột ra ngoài chiếc khăn bịt đầu.
Lida mệt mỏi nheo nheo cặp mắt trống rỗng, mấy ngón tay khẽ bẻ cuống đoá hoa mang theo lên thuyền. Mitka nhìn Lida, cứ cắm cúi chèo, con cá chép và con cá diếc nằm sóng soài dưới chân nó. Trong lúc giãy chết, miệng hai con cá đờ ra, những con mắt lồi ra trong vành mắt vàng da cam. mặt Mitka thoáng vẻ ngượng ngùng của kẻ có tội, niềm thoả mãn trong lòng nó xen lẫn nỗi lo lắng…
- Tôi đưa Lida về bến Semenovaya nhé. Từ đấy về nhà Lida gần hơn. - Mitka vừa vừa quay thuyền cho trôi theo dòng.
- Cũng được, - Lida khẽ nhận lời.
bờ sông bóng người. Những dãy hàng rào quanh các vườn rau ven sông đầy bột cá phấn, nom khô héo tiều tụy dưới những làn gió nung nấu, và cứ làm khí nồng nặc cái mùi củi cháy. Những đoá hướng dương chín rũ, bị chim sẻ mổ nham nhở, nặng nề trĩu đầu xuống đất, để rơi những hạt long ra. Bãi cỏ hoang ven sông ra xanh ngắt như ngọc bích với lớp chồi mới nhú sau lần cắt cỏ vừa qua. Xa xa mấy con ngựa non nô rỡn, làn gió nồm nam đưa tới bờ sông tiếng nhạc buộc cổ ngựa rền lanh lảnh như tiếng cười.
Lida bước thuyền xuống, Mitka đưa cho Lida con cá:
- Cá câu được Lida cầm lấy nầy. Nào?
Lida sợ hãi chớp chớp hai hàng mi, nhưng cũng nhận.
- Thôi, tôi về đây.
- Lida về nhé…
Lida ra về, lòng bàn tay quay ra ngoài xách con cá xâu bằng nhành liễu , nom thảm hại. Cái vẻ tự tin và vui cười mới đây bỏ lại cả trong bụi sơn trà rồi.
- Lida?
Lida quay lại, trong cặp lông mày gãy khúc có thể thấy cả tâm trạng vừa tức giận vừa ngạc nhiên.
- Lại đây cái .
Khi Lida bước tới gần hơn, Mitka vừa vừa bực mình vì bối rối:
- Lúc nãy chúng mình chú ý… ấy, đằng sau váy… có vết rất thôi…
Mặt Lida đỏ bừng, đỏ lan xuống tận xương đòn gánh.
Mitka nín lặng lát rồi khuyên:
- vòng ra sau nhà về vậy.
- Nhưng dù sao vẫn phải qua bãi. Tôi định mặc cái váy đen cơ đấy, - Lida khẽ , rồi buồn rầu nhìn vào mặt Mitka và bất giác cảm thấy căm ghét nó lạ.
- Để tôi lấy lá bôi xanh nhé? - Mitka góp ý cách giản đơn, nhưng nó ngạc nhiên thấy nước mắt Lida trào ra.
Cái tin "Con Sergey Platonovich bị Mitka Korsunov chơi chán chê" được truyền khắp thôn như cơn gió xào xạc trong rừng.
Chuyện ấy được bọn đàn bà bàn ra tán vào trong ngõ lúc trời rạng, khi họ đuổi đàn bò ra đồng, dưới cái bóng dài nghêu chìm trong làn bụi xám của cái cần kéo nước giếng, khi họ đổ nước trong thùng ra, hay bên bờ sông, quanh những phiến đá tự nhiên, khi họ đập quần áo đem giặt.
- Con có mẹ thế thôi.
- Lão ấy bận tối mắt tối mũi, còn con mẹ kế cứ lờ như chẳng hay biết gì cả…
- Hôm kia lão phu tuần Davydka "Tay thiếu ngón" có kể lại rằng: "Nửa đêm tôi nhìn ra thấy có kẻ leo lên khung cửa sổ cuối cùng. Chà, tôi cứ ngỡ có trộm vào nhà Platonovich. Tất nhiên tôi chạy tới. Ai thế nầy? Cảnh sát đây, lại đây mau? Té ra vớ đúng ngay cu cậu đúng cái thằng Mitka".
- Các ấy bây giờ vẫy tay cái là theo ngay…
- Thằng Mitka có viết thư cho thằng Mikiska nhà tôi. Nó viết: "Mình xin cưới".
- Bảo nó vắt mũi cho sạch !
- Người ta rằng thằng ấy cưỡng dâm con bé?
- Thôi ông bạn đỡ đầu ơi!
Như những vết nhựa chưng đặc xịt quệt cái cửa gỗ mới, những lời bàn tán truyền lan trong ngõ ngoài đường như thế bôi tro trát trấu lên thanh danh .
Những lời ấy đổ xuống cái đầu hói của Sergey Platonovich, dúi nó xuống bùn đen. Hai ngày hai đêm liền lão dám vác mặt ra cửa hàng, cũng tới nhà máy xay. Người đầy tớ ở tầng dưới chỉ trông thấy lão lúc sắp ăn trưa.
Đến ngày thứ ba người ta thắng con ngựa xám đốm hoa vào chiếc xe thi cho Sergey Platonovich lên trấn. Gặp bà con -dắc đường, lão gật cái đầu kiêu ngạo như cho phép người ta lại gần. Theo sau cái xe thi, chiếc xe kiểu Viên sơn véc-ni bóng nhoáng lạo xạo chạy trong sân ra. đánh xe Emelian cầm lại cho thuận những đoạn dây cương bằng lụa màu lam. Trong miệng ta, cái tẩu cong đẫm nước bọt làm cháy cả chòm râu hoa râm. Cặp ngựa huyền lồng lên, bắt đầu chạy lộp cộp theo dọc phố. Sau cái lưng rất phẳng của Emelian, người ta nhìn thấy khuôn mặt nhợt nhạt của Lida. chiếc va-li xách trong tay, Lida mỉm nụ cười chẳng có gì vui vẻ, vẫy găng tay chào từ biệt Vladimir và mẹ kế.
Ông Panteley Prokofievich khập khiễng trong cửa hiệu ra cũng muốn biết có chuyện gì xảy ra, bèn hỏi đầy tớ Nikita:
- tiểu thư của ông chủ đâu thế ?
Nikita cũng chiếu cố cái nhược điểm đơn giản của con người là tính tò mò, bèn trả lời:
- Lên học Moskva, vào đại học đấy.
Ngay hôm sau xảy ra chuyện mà người ta còn kể kể lại mãi ven sông Đông, dưới bóng những cái cần kéo nước giếng, cũng như trong cái ngõ dành cho gia súc ra đồng… Lúc trời sắp tối, (đàn bò được đuổi từ đòng cỏ về thôn), Mitka đến nhà Sergey Platonovich ( chàng cố ý đến muộn để khỏi có người trông thấy), đâu phải là đến chơi suông mà là để hỏi lấy Elizaveta, con nhà người ta.
Trước hôm ấy, Mitka có gặp Lida bốn lần, chỉ bốn lần là cùng thôi. Trong lần cuối, giữa hai người có cuộc trao đổi như thế nầy:
- Lida về làm vợ tôi nhé, thế nào?
- Chuyện ngớ ngẩn!
- Tôi thương Lida, chiều Lida… Việc nhà có đủ người làm, Lida chỉ ngồi bên cửa sổ đọc sách thôi.
- xuẩn lắm.
Mitka giận lắm gì nữa. Tối hôm ấy, nó về nhà rất sớm.
Sáng hôm sau, Miron Grigorievich rất ngạc nhiên khi thấy thằng con đến với ông:
- Cha hỏi vợ cho con .
- Mày vội quá đấy.
- Con đấy, đùa đâu.
- Mày nhịn được nữa à?
- Đâu phải chuyện ấy…
- Thế mày mê đứa nào, mê con Marfuska dở người có phải ?
- Cha đánh mối đến nhà Sergey Platonovich cho con.
Miron Grigorievich đặt rất cẩn thận con dao cắt da xuống chiếc ghế dài (ông chữa đoạn đai mông ngựa) rồi phá lên cười:
- Con ạ, hôm nay cha thấy mày nhộn quá đấy.
Chẳng khác gì con bò mộng húc tường, Mitka vẫn khăng khăng nghe. Người bố nổi xung:
- Đồ ngu xuẩn! Nhà Mokhov vốn liếng có tới hơn mười vạn; họ là nhà buôn, còn mày là cái thớ gì? Xéo ngay cho khuất mắt tao, đừng có giở cái trò ngớ ngẩn như thế nữa, nếu sẵn có cái đai mông ngựa nầy, tạo lại cho luôn chú rể trận bây giờ!
- Nhà ta cũng có mười bốn đôi bò, cơ ngơi đường hoàng như thế nầy, dù sao Sergey Platonovich cũng chỉ là lão mu-gích, còn nhà ta lại là người -dắc.
- Xéo ngay! - Miron Grigorievich ra lệnh gọn lỏn, ông vốn thích nhiều lời.
Mitka chỉ tìm được đồng tình ở cụ Grisaka. Ông cụ khập khiễng đến trước mặt con trai và chống nạnh cái nạng xuống đất.
- Miron!
- Có việc gì thế cha?
- Sao mày lại phản đối hử? Nếu con bé ấy hợp với thằng Mitka…
- Cha ạ, cha cũng quá là trẻ con, thế đấy! Thằng Mitka ngu xuẩn, mà cha cũng là kỳ quặc…
- Câm ngay cái mồm! - Cụ Grisaka đập nạng xuống sàn. - Chẳng nhẽ nhà ta môn đăng hộ đối với nhà nó hay sao? Nó phải lấy làm vinh dự được con trai người -dắc đến hỏi con nó mới phải. Nó phải gả ngay con bé cùng với mọi thứ hồi môn mới đúng. Nhà ta là những người mà toàn khu đều biết tiếng. Đâu phải là phường khố rách áo ôm, ít nhất cũng có người ăn người ở hẳn hoi! Chẳng thế còn gì? Thôi , Miron, gì nữa? Bảo nó đem cái nhà máy xay làm của hồi môn . hỏi .
Miron Grigorievich phì cái rồi bỏ ra sân. Còn Mitka quyết định chờ đến tối tự hỏi vợ lấy. Nó biết cái tính cố chấp thể lay chuyển của bố, cứ như cây dâu da mọc rễ sâu: muốn uốn chút còn được, chứ tìm cách bẻ đừng hòng.
Trước khi tới cái cổng lớn, Mitka còn vừa vừa huýt sáo. Nhưng vừa đến đấy nó bỗng thấy ngài ngại. Nó đứng lại lát rồi qua cái sân. Lên đến thềm, nó hỏi chị đầy tớ mặc chiếc tạp dề hồ bột kêu loạt soạt:
- Ông chủ có nhà chị?
- Ông nhà uống trà. chờ lát.
Mitka ngồi đợi. Nó hút hết điếu thuốc, dính nước bọt vào đầu ngón tay bóp tắt rồi dí nát mẩu còn lại sàn. Sergey Platonovich bước ra, lão vừa vừa phủi những miếng bích qui vụn áo gi-lê. Trông thấy Mitka, lão cau mày:
- vào trong nầy.
Mitka trước vào căn phòng làm việc mát rượi, nặc mùi sách và mùi thuốc lá, và nó bỗng cảm thấy rằng tất cả cái vốn dũng khí tích sẵn từ nhà chỉ đủ cho nó tới ngưỡng cửa căn phòng làm việc nầy thôi.
Sergey Platonovich bước tới bên cạnh cái bàn, rồi xoay mình hai gót giày rít như hai cái trục.
- Nào ? - Lão chắp tay sau lưng, những ngón tay lão cào lên tấm ván của cái bàn viết.
- Tôi định đến hỏi xem… - Mitka cảm thấy như nó bị chìm trong cái chất lầy nhầy lạnh như tiền của cặp mắt xoắn vào nó như lưỡi khoan. Nó so vai như bị lạnh, - Có lẽ ông có thể gả Elizaveta cho tôi?
Quyết tâm liều mạng, lòng căm tức và khiếp hãi làm ra khuôn mặt đầy vẻ bối rối của Mitka vài giọt mồ hôi lấm tấm như những giọt sương ngày hạn hán.
Hàng lông mày bên trái của Sergey Platonovich run lên. Lão nhe nanh, môi cong lật lên, để lộ mặt trong môi đỏ tía. Rồi lão vươn cổ ngả hẳn về phía trước:
- Cái gì? Cái gì hư-ứ-ừ? Đồ đểu cáng! Cút ngay! Mày đáng bị xách cổ lên ông ataman? Đồ chó đẻ? Đồ bẩn thỉu!
Càng thấy lão kia hét to, Mitka càng cảm thấy mình thêm can đảm. Nó theo dõi những đợt máu xanh tím dồn lên cổ Sergey Platonovich.
- Xin ông đừng bực mình… Tôi chỉ muốn bù đắp việc mình làm sai.
Sergey Platonovich long hai con mắt mọng những máu và nước mắt, lão ném cái gạt tàn thuốc lá đúc nguyên tảng bằng gang xuống trước mặt Mitka. Khối gang đập xuống đất, bật lên trúng xương bánh chè chân trái của Mitka. Nhưng Mitka dũng cảm chịu đau, đẩy mạnh cánh cửa. Vừa tức vừa đau, Mitka càng liều mạng, nó nhe nanh quát lớn:
- Ông Sergey Platonovich, ông muốn thế nào tuỳ ông, còn tôi đến đây chỉ vì thực lòng… Con ông như thế còn ai muốn vời đến nữa? Tôi chỉ muốn che đậy cho cái danh dự… miếng ăn thừa thử hỏi còn ai thèm. Có hoạ là chó.
Sergey Platonovich vo tròn chiếc khăn tay, tự bịt lấy miệng, rồi chạy theo sát gót Mitka. Lão chặn đường ra cổng lớn, còn Mitka chạy ra sân. Gã đánh xe Emelian đứng ở đấy. Sergey Platonovich đưa mắt cho Emilian. Trong khi Mitka loay hoay với cái then cài rất chắc cửa xép hàng rào từ trong góc nhà kho bốn con chó vừa được tháo xích xồ ra. Thấy người lạ, chúng lao thẳng qua cái sân quét sạch như lau.
Năm 1910, Sergey Platonovich mua được ở chợ phiên Nhigiơnhi về hai con chó con, con đực, con cái. Cả hai đều mõm to, lông đen và quăn, mới năm lớn như thổi, bằng con bê đầy năm. Đầu tiên hai con chó chỉ xé váy những người đàn bà qua nhà Mokhov, nhưng sau chúng biết vật họ xuống đất mà cắn đùi. Mãi khi chúng cắn chết con bê của cha Pankrati và đôi lợn sữa giống quý của Atepin, Sergey Platonovich mới ra lệnh xích lại. Hai con chó chỉ được thả ban đêm, ngoài ra mỗi năm lần, đến mùa xuân, lại được cho nhảy nhau.
Mitka chưa kịp quay mặt lại bị con đầu tiên tên là Baian chồm hai chân lên vai, cắn chặt lấy cái áo bông ngắn. Bốn con chó thi nhau cắn xé, con lôi bên nầy, con kéo bên kia, tất cả quay lộn thành đống đen xì. Mitka dùng tay chống cự, cố giữ cho mình khỏi ngã. Nó thoáng thấy Emilian đóng sập cái cánh cửa sơn, bỏ vào trong bếp, những tàn lửa cái píp của bắn vung ra chung quanh.
góc thềm, Sergey Platonovich đứng tựa lưng vào ống máng, nắm chặt hai bàn tay bé trắng hếu, đầy những sợi lông cứng đen nhánh. Mitka lảo đảo, cố mở chết cửa. Hai chân đẫm máu của nó lôi theo sau đàn chó cắn nhặng xịa, mùi chó vừa nóng vừa hôi xông lên nồng nặc, Mitka bóp họng con Baian đến chết, còn mấy con kia những người qua đường phải vất vả lắm mới xua được vào nhà để cứu Mitka.
Chú thích:
(1) Elizaveta là tên chính thức, Lida là tên gọi tắt, thân mật. Gã sinh viên xưng hô rất long trọng với con lão lái buôn (ND)
(2) Nguyên văn: Nầy cổ ngựa, nầy cung càng xe (ND)
(3) pút bằng 16,38kg (ND)
(4) trong hai phần của Kinh thánh, ghi những lời và việc làm của Giêsu. (ND).
(5) Ngày kiêng ăn thịt. (ND)

Chương 26


Natalia sống hoà hợp ngay với gia đình Melekhov. Miron Grigorievich biết dạy con. Tuy giàu có, và ngoài các con ra trong nhà còn có người làm, nhưng ông vẫn bắt các con ông phải lao động cho quen công quen việc. Natalia hay lam hay làm nên được mẹ chồng quý mến. Daria thích làm dáng làm đỏm nên bà Ilinhitna ghét ngầm con dâu trưởng. Còn Natalia mới vài ngày đầu, bà quý nàng ngay.
- Cứ ngủ nữa , cứ ngủ nữa , con của mẹ? Mày làm gì mà dậy sớm thế? - Bà vừa lê cặp chân to đần đẫn lại trong bếp, vừa âu yếm khẽ bảo con dâu. - Lại vào trong nhà , cứ ngủ đến sáng , có mày công việc vẫn làm xong cơ mà!
Natalia dậy từ tảng sáng để giúp công việc bếp núc. Nàng nghe thế lại vào nhà trong ngủ thêm.
Ông Panteley Prokofievich vốn rất nghiêm khắc đối với gia đình, thế mà ông cũng thường bảo vợ:
- Bà mày có nghe thấy , đừng gọi con Natalia dậy nhé. Ban ngày nó tối mắt tối mũi như thế là đủ rồi. Lại còn phải sắp sửa cày với thằng Griska nữa. Còn cái con Daria, con Daria phải quật cho nó mới xong. Đàn bà gì mà ườn thây ườn xác, hư thân mất nết… Hết đánh má hồng lại tô lông mày, cái con chó đẻ.
- Năm đầu hãy cho chúng nó hú hí với nhau , - Bà Ilinhitna thở dài nhớ lại cuộc đời lao động cực nhọc của mình.
Grigori cũng dần dần có phần quen quen với cuộc sống mới của chàng, cuộc sống của kẻ có vợ. Nhưng sau chừng ba tuần, chàng vừa bực bội vừa hoảng sợ nhận thấy rằng trong thâm tâm, mình vẫn chưa cắt đứt được hẳn với Acxinhia, và trong lòng vẫn còn sót cái gì như cái gai. Mà nỗi đau khổ ấy phải ngày ngày hai mà gạt bỏ được. Grigori từng đinh ninh rằng trong hoàn cảnh có vợ, được sống thoả mãn, mình gạt bỏ được hết dễ như trở bàn tay: tất cả rồi cũng quên … Nhưng đến nay chàng lại thấy là thể nào quên được và mỗi khi nhớ lại vết thương lại rỉ máu. Ngay từ hồi còn chưa cưởi, có lần Petro hỏi Grigori trong lúc đập lúa sân:
- Griska à, mầy định như thế nào với con Acxinhia?
- Sao cơ chứ?
- Có lẽ bỏ thương?
- Tôi bỏ lại có người nhặt chứ sao? - Hôm ấy Grigori còn cười mà thế.
- Nhưng mày phải cẩn thận đấy. - Petro nhay nhay đám ria nhai nát nhừ. - Nếu mầy lấy vợ đúng lúc.
- Ăn no béo mầm, việc gì chẳng quên. - Grigori pha trò.
Nhưng rồi tình hình đâu có diễn ra như thế. Đêm đêm, trong khi Grigori làm nhiệm vụ người chồng âu yếm vuốt ve vợ, trong khi chàng cố truyền cho Natalia cái lửa tình ngùn ngụt của tuổi trẻ, lại chỉ gặp thấy về phía Natalia thái độ lạnh lùng, vâng chịu ngượng ngùng. Việc vợ chồng lại với nhau, Natalia làm rất miễn cưỡng, vì ngay từ khi lọt lòng, nàng được mẹ truyền cho dòng máu thờ ơ hờ hững, chảy như rất chậm. Nhớ lại cái kiểu đương đến cuồng dại của Acxinhia, Grigori thở dài:
- Natalia à, chắc hẳn ông cụ nhà em làm bà cụ nhà em thụ thai ra em băng… Em băng giá quá chừng.
Còn Acxinhia mỗi lần gặp Grigori, nàng đều mỉm nụ cười ỡm ờ, tròng con mắt đục , giọng dính như keo:
- Chào , Griska quý! Lấy vợ trẻ như thế, nâng niu chìu chuộng nhau thế nào?
- Vẫn sống như thường thôi. - Grigori trả lời qua loa cho xong chuyện, và chỉ mong mau chóng thoát khỏi ánh mắt ve vuốt của Acxinhia.
Stepan hình như làm lành với vợ. ta bớt la cà ở quán rượu và buổi chiều, trong khi quạt thóc sân đập lúa, lần đầu tiên sau chuyện lục đục vừa qua, Stepan bảo vợ:
- Acxiutca à, ta thử hát bài !
Hai vợ chồng ngồi dựa lưng vào đống lúa mạch mới đập xong còn đầy bụi. Stepan cất giọng hát bài của lính, Acxinhia hoà theo bằng giọng rất cao, rất mạnh, phát ra từ trong ức. Hai người hát rất ăn giọng, cứ như sống lại tuần trăng mật.
Lại có lần, trong khi ráng chiều phủ khắp cánh đồng làn ánh sáng đỏ tía, Stepan làm đồng về ngồi lắc lư chiếc xe tải, kéo dài giọng hát bài cổ, giọng hát trường và buồn, như con đường cánh đồng cỏ hoang vu đầy cỏ dại, bóng người. Acxinhia ngả hẳn đầu lên bộ ngực nở nang của chồng, hát tiếp. Hai con ngựa kéo chiếc xe chạy cót két, gọng xe lắc sang bên nầy rồi lại lắc sang bên kia. Từ xa, mấy cụ già trong thôn lắng nghe bài hát:
- Stepan kiếm được vợ đến là tốt giọng.
- Nghe mà xem… họ hát ăn giọng quá!
- Cả giọng của Stepan cũng tốt nhỉ, sang sảng như tiếng chuông ấy!
Mấy cụ già ngồi những bức tường đất đắp quanh nhà đưa tiễn ánh chiều đỏ rực, mung lung sương khói vọng với nhau qua đường phố:
- Họ hát bài của trung đoàn Nizovsky đấy.
- Ông bạn đồng ngũ ạ, bài nầy được soạn ở Gruzia.
- Mồ ma bác Kiriuska thích bài nầy lắm!
Chiều nào Grigori cũng nghe thấy hai vợ chồng nhà Astakhov cùng hát với nhau (sân đập lúa nhà Grigori nằm sát sân đập lúa nhà Stepan). Mỗi lần đập lúa, chàng lại nhìn thấy Acxinhia với cái vẻ tự tin, hình như hạnh phúc như xưa. Ít nhất là chàng có cảm tưởng như thế.
Stepan chào hỏi những người trong nhà Melekhov nữa. ta vác cái chàng nạng lại lại trong sân, cặp vai rộng nhưng xuôi khẽ động đậy, và thỉnh thoảng lại đùa với vợ câu.
Acxinhia cười, cặp mắt đen láy long lanh dưới khăn bịt đầu. Grigori nhắm mắt lại vẫn thấy cái váy màu xanh lá cây của Acxinhia gợn sóng trước mắt. sức mạnh vô hình cứ xoay cổ của Grigori, làm cho chàng chốc chốc lại quay đầu nhìn sang sân nhà Stepan.
Chàng biết rằng tuy Natalia giúp ông Panteley Prokofievich xếp các bó lúa, nhưng lần nào nàng cũng bắt gặp cái nhìn tự chủ của chồng bằng cặp mắt vừa buồn vừa ghen.
Grigori cũng thấy rằng trong khi đuổi mấy con ngựa chạy vòng tròn, Petro hếch mũi nhìn mình với nụ cười châm biếm kín đáo.
Giữa những tiếng ầm ì trầm trầm (tiếng rên siết của mảnh đất bị hành hạ dưới những quả lăn bằng đá), đầu óc Grigori rối bời với những ý nghĩ mung lung. Chàng cố tìm cách nắm những mảnh ý nghĩ vụn vặt trơn tuồn tuột lẩn trốn ý thức, nhưng tài nào năm nổi.
Từ những sân đập lúa ở gần cũng như ở xa, tiếng đập lúa, tiếng trẻ chăn bò đuổi đàn bò, tiếng roi quất đen đét, tiếng hòm quạt thóc kêu phành phạch, vẳng tới rồi lại tan bãi cỏ hoang ven sông.
Thôn xóm béo đẫy ra trong ngày mùa nằm đê mê dưới cái nắng tháng chín mát rượi trải ra sông Đông như con rắn thuỷ tinh nằm vắt ngang đường. Trong mỗi căn hộ nằm giữa những dãy hàng rào, dưới mỗi mái nhà đều có cuộc sống riêng quay tít như con thò lò, cuộc sống sôi nổi, đầy đắng cay ngọt bùi, tách biệt với các cuộc sống khác: cụ Grisaka bị lạnh, đau khổ vì đau răng; Sergey Platonovich quỵ xuống sau cái nhục vừa qua, đưa hai tay lên vo chòm râu chải tẽ sang hai bên, và cứ nghiến răng, khóc thầm mình; Stepan vẫn mang nặng trong lòng mối thù với Grigori, đêm đêm lại vò nát cái chăn rách bươm trong hai bàn tay rắn như thép; Natalia chạy vào nhà kho, lăn mình xuống đống phân kho, nằm co quắp, khóc nức nở vì hạnh phúc của mình bị người ta phá hoại; Khristonhia chợ phiên, đem số tiền bán con bê ăn nhậu sạch, bị lương tâm dày vò; Grigori đau khổ vì những dự cảm trong khi các thèm khát của chàng chưa được thoả mãn, và vì vết thương lòng lại mở miệng, thở dài thườn thượt; Acxinhia vừa vuốt ve lại với Stepan vừa tưới nước mắt lên lòng căm thù sao nguôi được đối với chồng. Chàng thợ cán bột Davydka bị đuổi khỏi nhà máy xay ngồi thâu đêm trong căn nhà đắp bằng đất trộn rơm của "Bồi". "Bồi" long lanh hai con mắt đầy căm hờn :
- Khô-ô-ông, khô-ô-ông thể như thế được. Chẳng bao lâu nữa người ta cắt mạch máu của chúng nó. Đối với chúng nó cuộc cách mạng còn chưa đủ. Chúng nó phải nếm lại cái năm nghìn chín trăm linh năm lần nữa (1), lúc đó chúng ta tính sổ? Chúng ta tính sổ! - "Bồi" giơ ngón tay đầy sẹo lên doạ rồi nhún vai sửa lại cái áo vét-tông khoác lưng.
Nhưng thời gian vẫn trôi qua thôn xóm, hết ngày lại đêm, hết tuần nầy qua tuần khác. Hết tháng nọ qua tháng kia. Gió vẫn thổi, trời dông bão vẫn làm những ngọn núi ầm ầm tiếng sấm, và sông Đông in hình bầu trời thu xanh trong suốt vẫn thờ ơ trôi ra biển.
Chú thích:
(1) Ý muốn cuộc cách mạng tư sản thất bại ở nước Nga năm 1905. (ND)

Chương 27


Đến cuối tháng mười, vào ngày chủ nhật, Fedot Bodovskov đánh xe lên trấn.
mang ra chợ bốn đôi vịt béo căng nhốt trong cái lồng, bán được hết rồi vào hiệu mua cho vợ ít vải hoa rất diêm dúa. tì chân vào vành bánh xe, siết chặt đoạn dây buộc dưới cổ ngựa, sắp sửa ra về, vừa lúc ấy có người dân vùng khác, phải là trong trấn, bước tới:
- Chào bác! - Người ấy đưa những ngón tay ngăm ngăm lên vành chiếc mũ dạ đen chào Fedot.
- Chào bác! - Fedot nheo cặp mắt xếch như mắt người Kalmys, lí nhí qua kẽ răng, chờ xem có chuyện gì.
- Bác ở đâu đến thế?
- Tôi ở dưới thôn lên, phải người ở đây đâu.
- Thế bác ở thôn nào vậy?
- Thôn Tatarsky.
Người lạ kia lấy trong túi bên ra cái hộp thuốc lá bằng bạc, nắp hộp có chạm hình chiếc thuyền . ta mời Fedot hút điếu thuốc và hỏi tiếp:
- Thôn ta có to bác?
- Cám ơn bác, tôi vừa hút xong. Thôn chúng tôi ấy à! thôn khá đấy. Có lẽ chừng ba trăm bộ.
- Có nhà thờ ?
- Còn sao nữa, phải có chứ.
- Có thợ rèn ?
- Lò rèn ấy à? Lò rèn cũng có đấy.
- Thế nhà máy xay có xưởng nguội chưa?
Con ngựa chịu đứng yên, Fedot phải giữ chặt dây cương. nhìn cách thân thiện cái mũ dạ đen cùng những vết nhăn khuôn mặt trắng bệch của người lạ, các vết nhăn nầy đều hướng cả vào chòm râu đen ngăn ngắn.
- Bác cần gì mà hỏi thế?
- Tôi chuyển đến ở thôn bác đây. Tôi vừa ở chỗ ông ataman trấn ra. Bác về xe à?
- Vâng, xe .
- Bác cho tôi về cùng nhé. Nhưng tôi phải chỉ mình đâu, còn cả nhà tôi và hai chiếc hòm chừng tám pút.
- Về cùng cũng được thôi.
Tiền xe ngã giá là hai rúp. Fedot đánh xe đến nhà mụ làm bánh mì vòng Frotka, nơi người nhờ xe của thuê phòng, đón người đàn bà tóc vàng, gầy yếu lên xe, rồi khiêng hai chiếc hòm đánh đai sắt đặt lên phía sau xe.
Ra khỏi trấn. Fedot chặc lưỡi, vung đoạn dây cương bện bằng lông đánh con ngựa nhưng chạy rất khỏe. Chốc chốc lại quay cái đầu méo mó cái gáy phẳng đứng để nhìn lại: cưỡng nổi tính tò mò. Hai người khách xe của ngồi khiêm tốn phía sau, chẳng chẳng rằng. Đầu tiên Fedot xin đốt điếu thuốc rồi hỏi.
- Hai bác từ đâu về ở thôn chúng tôi thế?
- Từ Rostov.
- Cố cựu ở đấy à?
- Bác bảo sao?
- Tôi hỏi bác ở sinh quán ở đấy à?
- À, phải phải, tôi vốn người ở đấy, ở Rostov.
Fedot ngẩng hai gò má màu đồng thau, nhìn kỹ những đám cỏ dại mọc xa tít đồng cỏ: con đường của các Ghết-man kéo dài tới chỗ ngoặc, và sống đồi, trong đám cỏ khô nâu nâu, cách con đường chừng nửa vec-xta, cặp mắt giàu kinh nghiệm, tinh như mắt người Kalmys nhận ra những cái đầu xíu của vài con vịt trời di động rất khó thấy.
- Tiếc là mang súng, nếu chúng ta dã tạt vào đấy kiếm vài chú vịt trời. Bác trông nó kia kìa… - Fedot thở dài giơ tay chỉ.
- Tôi chẳng thấy gì cả. - Người khách xe thú nhận, hai con mắt ta hấp háy như mắt người thong manh.
Fedot đưa mắt theo dõi mấy con vịt trời sà xuống cái khe, rồi quay lại nhìn người thuê xe. Khách là người tầm thước, xương xương, có hai con mắt linh lợi long lanh rất gần chỗ tinh mũi lồi lên. Trong khi chuyện, ta rất hay cười. Người vợ quấn chiếc khăn choàng đan tay, ngủ gà ngủ gật. Fedot trông thấy mặt người đàn bà.
- Vì sao mà hai bác phải đến ở thôn chúng tôi?
- Tôi làm thợ nguội, muốn đến mở cửa hiệu thợ nguội. Tôi còn làm cả đồ mộc.
Fedot nhìn hai bàn tay to bè bè của người khách xe, có ý nghi ngại. Người kia bắt gặp ánh mắt của Fedot bèn thêm:
- Tôi cũng làm thêm đại lý cho hãng "Singer" cung cấp máy khâu - Thế tên bác là gì? - Fedot hỏi.
- Họ của tôi là Stokman.
- Có lẽ bác phải là người Nga?
- , tôi là người Nga đấy. Nhưng ông nội tôi gốc ở Latvia.
Chỉ lát sau, Fedot được biết rằng thợ nguội Stokman Yosif Davidovich trước kia làm việc ở nhà máy "Acxai", sau đó đến nơi nào đó ở Kuban, rồi vào làm tại xưởng sửa chữa đường sắt Đông Nam. Ngoài ra Fedot vốn tính tò mò còn hỏi được thêm rất nhiều chi tiết về cuộc đời của ta.
Xe chạy tới rừng cấm câu chuyện cạn dần. Con ngựa chạy toát mồ hôi, Fedot cho nó uống nước ở cái giếng bên cạnh đường Xe lắc chặng đường bắt đầu làm Fedot thần ra, ngủ gà ngủ gật. Từ đây về đến thôn còn chừng năm vec-xta.
Fedot cuộn dây cương, thõng chân, ngả người ra cho thoải mái. Nhưng được chợp mắt.
- Vùng ta sinh sống như thế nào hả bác? - Stokman bị lắc rất ghê, cứ nhảy chồm chồm ghế, nhưng ta vẫn hỏi.
- Chúng tôi vẫn sống, vẫn có bánh mì ăn.
- Bà con -dắc chung có vừa ý với cuộc sống ?
- Có người vừa ý, có người . Làm thế nào mà tất cả mọi người đều vừa ý được?
- Đúng đấy, đúng đấy… - Người thợ nguội tỏ vẻ đồng ý. ta nín lặng lát rồi lại đưa ra những câu hỏi như có hàm ý ngầm gì đó - Bác bảo mọi người đều no đủ à?
- Cuộc sống cũng khá sung túc.
- Nhưng có lẽ công việc nhà binh cũng là gánh nặng đấy nhỉ? Có phải ?
- Công việc nhà binh ấy à? Chúng tôi quen rồi. Còn sống còn nằm trong quân số.
- Tai hại nhất là người -dắc phải tự trang bị lấy tất cả.
- Còn sao nữa, mẹ chúng nó chứ! - Fedot bắt đầu hăng lên. liếc nhìn có ý nghi ngại người đàn bà lúc nầy quay đầu sang bên. Với cái bọn quan lớn như thế là tai hoạ… Hồi tôi lính, phải bán mấy con bò sắm con ngựa. Nhưng họ mang khám xong lại bảo là đủ tiêu chuẩn.
- Bảo là đủ tiêu chuẩn à? - Người thợ nguội vờ ngạc nhiên.
- Hoàn toàn đúng thế đấy. Họ bảo chân có khuyết tật. Tôi cố nài: "Xin các ngài cứ nhận cho. Bốn chân nó có gì khác con ngựa thi giật giải. Chỉ có điều là nước kiệu chạy nom giống con gà trống… Nó có cái nước kiệu kiểu gà trống mà lại". Nhưng họ vẫn nhận. Thế là hết nghiệp!
Câu chuyện mỗi lúc thêm rôm rả. Mải mê với câu chuyện, Fedot vui vẻ nhảy từ xe xuống, sẵn sàng kể về bà con trong thôn, hết chửi lão ataman thôn về chuyện chia bãi cỏ công bằng, lại khen hết lời lối làm ăn ngăn nắp ở Ba Lan, nơi trung đoàn của Fedot đóng trong thời gian ở đơn vị. Fedot bên cạnh xe. Hai con mắt sắc như dao nheo lại rất của người thợ nguội nhìn khắp người . ta hút thứ thuốc lá bằng cái bót xương có những câi vòng , nụ cười luôn nở môi. Nhưng chéo ngang vầng trán hơi dốc, da rất trắng, có vết nhăn hằn sâu, vết nhăn nầy di động chậm chạp, nặng nề, cứ như bị đẩy lên đẩy xuống từ bên trong bởi những ý nghĩ gì thầm kín.
Xe về tới thôn trước khi trời hoàng hôn.
Theo lời khuyên của Fedot, Stokman xuống xe trước nhà mụ goá Lukeska Popopa và thuê của mụ hai gian phòng.
- Bác đưa ai từ trấn về đấy? - Mấy mụ láng giềng chờ Fedot ở cổng để hỏi.
- người đại lý.
- Đại lý gì cơ chứ?
- Chà ngốc gì mà ngốc khổ ngốc sở! Tôi xin cho các bà các chị biết rằng người đại lý nầy bán máy khâu. Ai đẹp được biếu , còn xấu như thím, thím Maria ạ, phải trả tiền.
- Đồ quỷ dữ tay chuối mắn như bác mà cứ tưởng mình đẹp đẽ lắm đấy phỏng. Cái mặt Kalmys của bác cứ nhìn mà tởm… Đến ngựa cũng chẳng dám gần: trông thấy đủ khiếp.
- Nầy thím chớ tưởng đùa, thảo nguyên chỉ có người Kalmys và người Tarta là nhất đấy thôi! - Fedot cố chống chế rồi bỏ .
thợ nguội Stokman dọn xong chỗ ở tại nhà mụ Lukeska, người đàn bà vừa lác vừa lắm mồm. ta chưa kịp ngủ yên đêm, khắp thôn thấy bọn đàn bà bàn ra tán vào.
- Nầy bà bạn đỡ đầu, bác nghe thấy chuyện chưa?
- Chuyện gì thế?
- Gã Kalmys Fedot đưa ở đâu về thằng Đức đấy.
- ư?
- Tôi dám thề trước Đức Mẹ là đúng như thế đấy! Đội mũ dạ, tên là Stôpôn hay Stôcan gì đó…
- Hay là mật thám?
- Nhân viên phòng thuế đấy, bà bạn thân mến ạ.
- I-i i các bà các chị ạ, thiên hạ láo tuốt. Nghe ta làm kế toán cũng như cậu cả con cha Pankrati phải.
- Paska, con của mẹ, mày thử chạy đến tìm bác Lukeska, hỏi bác ấy khẽ khẽ thôi nhé: "Bác ơi, xe đưa ai về nhà bác thế?" Chạy ù lên nhé, thằng bé đến là ngoan!
Hôm sau, người mới đến ngụ cư tới gặp lão ataman thôn Fedor Manykov giữ cái gậy ataman (1) đến nay được ba năm.
Lão lật lật lại mãi trong tay tờ giấy thông hành bọc vải dầu đen. Rồi đến lượt viên thư ký Egor Zakov cũng lật lật xem qua. Hai tên đưa mắt cho nhau, rồi theo thói quen của viên quản kỵ binh, lão ataman trịnh trọng khoát tay:
- Ông được ở lại đây.
Người mới đến cúi chào rồi ra ngoài. Suốt tuần liền ta chẳng ló mặt đâu, cứ sống ru rú như con chuột đồng trong hang. Bắt đầu có tiếng rìu đẽo chan chát, rồi xưởng thợ nguội được đặt trong gian bếp mùa hè, bỏ từ lâu. Bọn đàn bà trước kia tò mò dò hỏi biết chán, đến nay còn để ý gì nữa, chỉ còn bầy trẻ là ngày nào cũng leo lên hàng rào nhìn người khách lạ của thôn.
Chú thích:
(1) Mỗi ataman các cấp đều có cái gậy tượng trưng chức quyền của mình (ND)