Chương 215


Gió nồm ấm áp thổi hai ngày. Tuyết các cánh đồng còn lại vài đám cuối cùng tan nốt. Những con suối mùa xuân sủi đầy bọt trắng bắt đầu réo to hơn. Các khe và sông đồng cỏ lại có nước. Đến tảng sáng ngày thứ ba gió lặng sương mù rất dày sà xuống đồng cỏ, những giọt nước lấp lánh như bạc những đám cỏ vũ mâu năm ngoái, tấm màn khói trắng bệch sao nhìn qua được trùm khắp các nấm kurgan, các khe núi, các thôn trấn, các đỉnh gác chuông, các ngọn tiêu huyền hình kim tự tháp mọc vươn lên trời. Mùa xuân xanh mướt ngự trị vùng đồng cỏ sông Đông mênh mông.
buổi mai đầy sương mù, lần đầu tiên sau khi khỏi bệnh, Acxinhia bước ra thềm và đứng ở đấy rất lâu, ngây ngất trong khí mùa xuân mát mẻ, ngọt ngào. Nàng cố nén cái cảm giác váng đầu, buồn nôn, ra tới cái giếng trong vườn rồi đặt chiếc thùng xuống và ngồi thành giếng.
Muôn vật ra khác hẳn trước mắt nàng, tất cả đều đổi mới cách lạ lùng và đầy sức quyến rũ. Nàng long lanh cặp mắt, bồi hồi nhìn khắp chung quanh, hai tay lần lần những nếp của chiếc áo dài như đứa con nít. Những khoảng xa mung lung sương khói, những cây táo trong vườn lõng bõng nước tuyết tan, dãy tường bao đẫm nước và con đường sau bức tường với những vết bánh xe năm ngoái ngập nước rất sâu, Acxinhia có cảm tưởng như tất cả đều đẹp như nàng chưa từng thấy bao giờ, tất cả đều như nở hoa với những màu sắc đậm đà, mịn màng, tất cả đều như rực lên với nắng.
mảng trời gợn chút mây nào ra qua làn sương mù làm nàng loá mắt với màu xanh lành lạnh của nó. Mùi rơm cỏ mục và mùi đất đen tan tuyết ngởi quen thuộc và dễ chịu đến nỗi Acxinhia bất giác hít hơi rất dài có nụ cười khoé miệng. Điệu hát đơn giản mộc mạc của con sơn ca vẳng tới biết từ chỗ nào cánh đồng cỏ đầy sương mù gợi lên trong lòng nàng nỗi buồn man mác. Chính nó, chính cái tiếng chim hót đồng đất nước người làm trái tim của Acxinhia đập dồn dập và làm hai giọt nước mắt dè sẻn ứa ra khoé mắt nàng…
Acxinhia cảm thấy sống quay trở lại với mình, trong lòng thanh thản cách thú vị. Nàng rạo rực, chỉ muốn tay mình sờ vào tất cả mọi vật, mắt mình được nhìn ngắm tất cả. Nàng chỉ muốn chạm tay vào bụi phúc bồn tử đẫm nước biến thành màu đen, áp má vào nhánh táo phủ lớp lông xanh xám, mịn như nhung, chỉ muốn bước qua đoạn hàng rào đổ dụi, rồi lội bì bõm trong bùn, theo những con đường sẵn có, tới đám lúa mạch mùa đông sau cái khe núi rộng, với màu xanh thần thoại lẫn với màu của khoảng xa chìm trong sương mù…
Acxinhia sống vài ngày trong tâm trạng chờ đợi, cứ tưởng Grigori sắp trở lại với mình đến nơi, nhưng sau nhờ có những người láng giềng sang thăm chủ nhà, nàng được biết chiến tranh còn chưa chấm dứt, rằng nhiều gã -dắc từ Novorossisk bỏ chạy tới Krym bằng đường biển, còn những gã ở lại đều gia nhập Hồng quân hoặc làm phu mỏ.
Đến cuối tuần, Acxinhia quyết định dứt khoát trở về nhà và chẳng bao lâu nàng kiếm được người bạn đường. buổi chiều có ông lão bé, lưng gù gù, thẳng vào trong nhà mà gõ cửa. Ông cụ lặng thinh cúi chào và bắt đầu cởi cái áo ca-pôt kiểu bẩn thỉu, sứt chỉ, mặc lùng thùng người như cái túi.
- Cụ làm sao thế, cụ khách tốt, chẳng được câu "chào cả nhà" mà lại muốn ở nhờ à? - Chủ nhà vừa hỏi vừa ngạc nhiên ngắm người khách rời mà đến.
Nhưng ông lão kia vẫn cởi nhanh áo ca-pôt, giũ ra ngoài ngưỡng cửa, treo rất cẩn thận lên cái móc, rồi mới vuốt chòm râu xám xén ngắn, mỉm cười và :
- Bác chủ nhà quí mến ạ, xin bác hãy vì Chúa mà thứ lỗi cho tôi, nhưng cái thời buổi nay dạy cho tôi cái lối đầu tiên cởi áo ngoài rồi sau mới xin nghỉ đêm, nếu người ta để cho vào nhà dâu. Bây giờ con người ta trở nên thô bạo, thấy khách đến nhà vui mừng nữa rồi…
- Nhưng chúng tôi xếp cho cụ nằm ở chỗ nào bây giờ? Cụ xem gia đình tôi ở chật chội như thế nầy rồi. - Chủ nhà , giọng ôn tồn hơn.
- Chỉ cần cho tôi chỗ chỉ bằng cái lỗ mũi là đủ rồi. Ngay ở chỗ nầy, tôi nằm còng queo bên cạnh ngưỡng cửa là ngủ được ngay.
- Nhưng làm sao mà cụ lại như thế nầy hả cụ? Cụ chạy loạn à? - Vợ chủ nhà tò mò hỏi.
- Đúng thế đấy, đúng là tôi chạy loạn. Chạy mãi, chạy mãi, chạy ra đến biển để rồi lại từ ngoài ấy lững thững trở về, chạy cũng đến cực ông cụ vui tính ngồi xổm xuống bên cạnh ngưỡng cửa trả lời.
- Nhưng cụ là ai cơ chứ? Cụ người đâu ta? - Chủ nhà hỏi tiếp.
Ông già lấy trong túi áo ra cái kéo thợ may to tướng, xoay xoay nó trong tay và , vẫn với nụ cười luôn luôn nở môi:
- Đây là giấy chứng minh về cấp bậc, quân hàm của tôi. Tôi mang nó từ Novorossisk để lên đường công tác đấy. Còn quê tôi xa lắm, tận trấn Vosenskaia cơ. Bây giờ tôi lại trở về đấy sau khi ra biển uống ít nước mặn.
- Cháu cũng là người Vosenskaia đấy, bố già ạ. - Acxinhia . - Nàng sung sướng đỏ cả mặt.
- ngờ? - Ông già kêu lên. - Thế mà đến đây lại gặp được bà con đồng hương! Dù trong thời buổi thế nầy, đó cũng chẳng phải là điều kỳ dị lắm. Ngày nay chúng ta cũng như dân Do Thái ấy: khắp gầm trời đâu cũng có. Tình hình ở Kuban là như thế nầy: cầm cái gậy đánh con chó lại choảng ngay phải gã -dắc sông Đông. đâu cũng chạm trán với họ, làm thế nào đếm cho xuể, mà những người nằm dưới ba tấc đất lại còn nhiều hơn nữa đấy. Các bà con quí ạ, trong cuộc rút lui lần nầy tôi được nhìn thấy chẳng còn thiếu điều gì. Những thiếu thốn khổ cực mà nhân dân phải chịu đựng kể sao cho hết! Hôm kia tôi ngồi ở ngoài ga, bên cạnh tôi có bà quí tộc đeo kính. Qua mắt kính, bà ta cứ nhìn những con rận người mình. Mà chúng nó kéo đàn kéo lũ người bà ta. Thế là bà ta đưa những ngón tay rất nhắn ra bắt rận, mặt nhăn như ăn phải quả táo dai. Bà ta bắt đầu giết con rận đáng thương, và mặt lại càng nhăn hơn, méo xệch , ý chừng vì kinh tởm! Thế mà lại có đứa nhẫn tâm, giết con người mà mặt cũng chẳng nhăn, miệng cũng chẳng méo chút nào cả. Tôi trông thấy ngay trước mắt mình tay hảo hán như thế chém chết ba thằng Kalmys, chém xong chùi lưỡi gươm vào cổ ngựa, lấy thuốc lá, châm hút. Rồi nó bước tới mặt tôi và hỏi: "Nầy bố già, làm gì mà bố trợn mắt lên như thế hả? Bố có muốn tôi chém béng cái đầu của bố ?". Tôi vội : " gì vậy, chàng thân mến, cầu Chúa che chở cho ! chém mất đầu tôi làm thế nào mà nhai được bánh mì bây giờ?" Nó bèn phá lên cười rồi bỏ .
- Có những kẻ giết người, khi bàn tay quen với cái việc đó còn dễ hơn giết rận đấy. Cách mạng làm cho cái mạng con người bị coi rẻ rồi. - Chủ nhà chen vào, giọng thâm thuý.
- Bác đúng đấy! - Người khách đồng ý. - Con người, nó phải là súc vật, nên có thể quen dần với tất cả. Chẳng hạn như tôi hỏi cái bà ấy: "Bà là ai thế? Nhìn dung mạo hình như bà xuất thân là dân thường phải". Bà nhìn tôi, nước mắt ròng ròng: "Tôi là vợ của thiếu tướng Gretrikhin". Tôi nghĩ bụng: "Dù mụ có chồng là thiếu tướng hay thừa tướng gì nữa, nhưng rận chấy của mụ cũng chẳng kém gì những con bọ mình con mèo ghẻ?" Tôi bèn bảo bà ta: "Thưa bà lớn, tôi xin lỗi, nhưng nếu bà lớn cứ trị các loài côn trùng sâu bọ của bà lớn như thế nầy tôi e bà lớn có đủ công việc để làm đến lễ Đức Mẹ mất. Mà rồi móng tay cũng gãy hết thôi. Bà giết tất cả chúng nó lượt có hơn ?" Có cách nào để làm như thé được?" - bà ta hỏi. Tôi : "Bà lớn hãy cởi áo ra, trải xuống chỗ nào cứng, rồi lăn cái chai mà giết". Tôi thấy bà tướng nhà tôi gãi sồn sột và lẩn ra sau cái tháp nước, rồi tôi lại thấy bà ta lăn cái chai thuỷ tinh xanh cái áo sơ-mi, và lăn khéo khéo là, cứ như lăn cái chai ấy suốt đời rồi ấy!" Tôi cứ trầm trồ nhìn bà ta mà nghĩ thầm: "Đúng là Thượng đế cái gì cũng có nhiều, người ban cả những con sâu bọ nầy cho những con người quí phái, để cho chúng nó hút cả cái thứ máu ngọt ngào của họ, đâu cứ chỉ sống bằng máu người lao động…". Thượng đế có phải là thằng ngốc Mikiska đâu(1)! Người tinh thông nghiệp vụ của người lắm chứ! Lần nào mà Người rủ lòng thương con người Người sắp xếp mọi mặt đâu ra đấy, thể nào nghĩ ra cách khéo hơn được nữa…
Ông lão thợ may cứ chuyện thao thao. Cụ thấy hai vợ chồng chủ nhà rất chú ý nghe mình kể bèn khéo léo bảo ngầm cho họ biết rằng mình còn có thể thêm khá nhiều chuyện thú vị nữa, song bụng đói quá nên hai con mắt cứ nhíu lại vì buồn ngủ.
Ăn bữa tối, ông lão vừa bước tới chỗ ngủ vừa hỏi Acxinhia:
- Còn , bạn đồng hương, định ở lại đây có lâu ?
- Cháu sửa soạn trở về nhà đây cụ ạ.
- Được, thế cùng với tôi, như thế vui hơn.
Acxinhia vui vẻ nhận lời ngay và sáng hôm sau hai người từ biệt vợ chồng nhà chủ, rời bỏ cái xóm Novyi Mikhailovsky khỉ ho cò gáy đồng cỏ.
đến ngày thứ mười hai hai người đến thị trấn Miliuchinskaia, rồi tới xin ngủ nhờ ngôi nhà to lớn, coi vẻ giàu có. Sáng hôm sau người bạn đường của Acxinhia quyết định ở lại thị trấn tuần để nghỉ ngơi và chữa hai bàn chân sây sướt đến chảy máu. Ông cụ thể nào thêm được nữa. Nhà chủ cũng kiếm được công việc may vá cho cụ, vì thế ông già buồn nhớ công việc đến ngồi ngay bên cạnh chiếc cửa sổ , lấy cái kéo ra, đeo cái kính buộc bằng sợi chỉ, và bắt đầu tháo chỉ thoăn thoắt cái áo cũ.
Lúc chia tay với Acxinhia, ông già hay chuyện và vui tính làm dấu phép chúc phước cho nàng và bất thần chảy nước mắt. Nhưng cụ lại lau mắt ngay để bằng cái giọng bông lơn thường ngày:
- bần thần cũng phải là mẹ đẻ của mọi người, nhưng nó làm cho người ta thân thiết với nhau… Vì thế tôi thương quá… Nhưng thôi, chẳng còn làm thế nào được nữa, hãy mình thôi, con của tôi, cùng lúc lão dẫn đường của bị khập khiễng cả hai chân rồi, phải có nơi nào đó để người ta nuôi lão bằng bánh mì đại mạch mới được… Nhưng ra với tôi khá nhiều, mà đối với bảy mươi tuổi trời của tôi quá nhiều là khác Nếu có dịp nhờ lại hộ với bà lão nhà tôi rằng ông bạn già của bà ấy vẫn còn sống, còn khoẻ, và tuy bị bỏ vào cối giã, bị cho vào máy nghiền, nhưng vẫn còn sống, ông ấy vừa đường vừa may quần áo cho những người nhân đức, chỉ ngày ngày hai là về nhà thôi… lại giùm với bà lão rằng ông lão ngu xuẩn chấm dứt cuộc rút lui, đánh nước mã hồi và chưa biết lúc nào mới về được tới bên bếp lò…
Acxinhia còn phải đường thêm vài ngày nữa. Từ thị trấn Bokovskaia, nàng ngồi lên chiếc xe ngựa cùng đường về tới thôn Tatarsky. Mãi khi trời tối mịt, nàng mới bước vào cái cửa xếp mở toang của nhà mình. Nàng đưa mắt nhìn sang nhà Melekhov, và tiếng nức nở bỗng nhiên ập lên cổ làm nàng tức thở… Trong căn bếp trống huếch trống hoác, nặc mùi những nơi có người ở, nàng khóc cho hết nước mắt, những giọt nước mắt đàn bà tích lại trong bao tháng ngày. Rồi nàng ra sông Đông lấy nước, nhóm lò và ngồi vào bàn, hai tay buông thõng đầu gối. Vì mải suy nghĩ, nàng nghe thấy tiếng cánh cửa cọt kẹt và chỉ tỉnh lại khi bà Ilinhitna vừa bước vào nhà vừa khẽ :
- Thế nào, chào chị, chị láng giềng? Chị đến những nơi đồng đất nước người, mất tin tức lâu quá đấy…
Acxinhia hoảng hốt nhìn bà già và đứng dậy.
- Sao chị cứ nhìn tôi chằm chằm, chẳng chẳng rằng như thế? Hay lại đem về những tin chẳng lành? - Bà Ilinhitna từ từ bước tới bên cạnh cái bàn, ngồi xuống mép chiếc ghế dài, cặp mắt đầy vẻ dò hỏi lúc nào rời khỏi khuôn mặt Acxinhia.
- đâu ạ, cháu làm gì có tin tức… Cháu mải suy nghĩ mà biết những gì, cũng ngờ cụ sang, nên cụ vào nhà mà nghe thấy… - Acxinhia luống cuống .
- Chị gầy rộc , chắc hẳn trong lòng có chuyện gì…
- Cháu bị thương hàn…
- Thằng Grigori nhà tôi… nó nay như thế nào… Chị chia tay với nó ở đâu thế? Nó có còn sống ?
Acxinhia kể lại vắn tắt. Bà Ilinhitna lắng nghe nàng kể, thêm vào câu gì. Cuối cùng bà mới hỏi:
- Lúc để chị ở lại, nó ra có ốm ?
- , ấy ốm đâu.
- Thế chị được biết gì thêm về nó nữa à?
ạ.
Bà Ilinhitna thở dài nhõm:
- Thôi nhé, cám ơn chị cho tôi nghe những lời tốt lành. Thế mà ở đây, người ta cứ đồn đại trong thôn đủ mọi chuyện lung tung về nó…
- Họ đồn những gì cơ? - Acxinhia hỏi, giọng nàng chỉ thoáng nghe .
- Toàn là lung tung thôi mà… Làm thế nào mà nghe được tất cả mọi người. Cả thôn chỉ có mình ông Vanca Beskhlevnov trở về thôi. Ông ấy có gặp thằng Grigori ở Ekaterinoda, thấy nó ốm. Còn những người khác tôi tin!
- Nhưng họ những gì hả cụ?
- Chúng tôi nghe đồn rằng gã -dắc nào đó ở thôn Xinghinsky có cho biết bọn Đỏ chém chết thằng Grigori ở thành phố Novorossisk. Tôi bèn bộ đến Xinghinsky: lòng dạ của người mẹ làm tôi thể nào chịu được. Tôi tìm thấy gã -dắc ấy. Nó cho biết . Nó rằng nó trông thấy mà cũng nghe thấy như thế. Lại có tin đồn rằng hình như nó bị bắt bỏ tù rồi chết trong đó vì thương hàn.
Bà Ilinhitna đưa mắt nhìn xuống và nín lặng giờ lâu, nhìn hai bàn tay sần sùi và nặng nề của mình. Khuôn mặt của bà sị nặng nhưng nom rất bình thản, cặp môi mím chặt đầy vẻ nghiêm khắc, nhưng hai gò má rám nâu bất thần đỏ ửng như màu đào, và mí mắt bà hơi rung rung. Bà ngước nhìn Acxinhia, hai con mắt ráo hoảnh sáng rực trong cơn xúc động, và khàn khàn:
- Nhưng tôi tin! Tôi thể nào mất đứa con trai cuối cùng được? Tôi chẳng làm gì nên tội mà bị Chúa trừng phạt… Mà tôi cũng chẳng còn sống được bao lâu nữa… Sống chẳng còn được mấy ngày, nhưng dù thế cũng chịu cực khổ hết mức rồi? Thằng Griska vẫn còn sống đấy! Trong lòng tôi chưa thấy điều gì báo trước, như vậy là nó còn sống, thằng con dấu của tôi vẫn con sống.
Acxinhia quay , gì cả.
Trong bếp lặng giờ lâu rồi làn gió bỗng thổi mở toang cánh cửa vào phòng ngoài, bắt đầu nghe thấy tiếng nước lũ gào rú trầm trầm trong đám tiêu huyền bên kia sông và tiếng những con ngỗng trời lo lắng gọi nhau quàng quạc làn nước lũ.
Acxinhia ra đóng cửa rồi quay vào đứng tựa lưng vào bếp lò.
- Cụ đừng quá lo buồn về ấy, cụ ạ, - nàng khe khẽ. - Chẳng nhẽ người như ấy mà có thể bị bệnh tật đánh quị hay sao? ấy khoẻ cứ như con người bằng thép ấy. Những người như thế chết được đâu. Suốt chặng đường, trời đại hàn rét như cắt da mà vẫn đeo găng…
- Thế nó có nhớ đến con nó ? - Bà Ilinhitna hỏi giọng mệt moi.
- ấy nhớ cả cụ lẫn hai cháu. Hai cháu có khoẻ cụ?
- Chúng nó khoẻ cả, chẳng có chuyện gì đâu. Nhưng ông Panteley Prokofievich mất trong khi rút lui rồi. Chỉ còn lại mấy mẹ con bà cháu chúng tôi…
Acxinhia lặng lẽ làm dấu phép, trong lòng rất ngạc nhiên trước cái vẻ bình tĩnh của bà già khi bà cho biết tin chồng chết.
Bà Ilinhitna chống tay xuống bàn, nặng nề đứng dậy.
- Tôi ngồi bên nhà chị lâu quá rồi, ngoài sân chắc tối đen.
- Mời cụ ngồi chơi .
- Bên ấy chỉ có mình con Dunhiaska ở nhà, tôi phải về thôi.
Bà sửa lại chiếc khăn đầu, đưa mắt nhìn quanh căn bếp rồi cau mày :
- Khói lùa cả trong bếp lò ra. Lúc chị ra , đáng là phải cho người nào đến ở. Thôi, tạm biệt chị.
Rồi khi cầm lấy nắm đấm cánh cửa, bà còn thêm nhưng nhìn lại:
- Chị thu dọn xong được nơi ăn chốn ở sang chơi bên tôi nhé. Nếu có nghe được tin tức gì về thằng Grigori cũng cho tôi biết với.
Từ hôm ấy, mối quan hệ giữa nhà Melekhov và Acxinhia thay đổi hẳn. lo lắng chung cho tính mạng của Grigori tựa như làm hai bên trở nên gần gũi thân thiết. Sáng hôm sau Dunhiaska trông thấy Acxinhia ở ngoài sân bèn gọi nàng rồi bước tới bên hàng rào. ôm lấy cặp vai gầy của Acxinhia, mỉm nụ cười âu yếm và hồn nhiên:
- Chao ôi, chị Acxinhia, chị gầy nhiều quá! Chỉ còn da bọc xương thôi.
- Sống như thế nầy gầy làm sao được. - Acxinhia mỉm cười trả lời. Trong lòng nàng khỏi cảm thấy ghen tị khi nàng ngắm khuôn mặt hồng hào của nở hoa với cái sắc đẹp vừa đến .
- Hôm qua mẹ em sang bên chị đấy à? - Dunhiaska hỏi, giọng hiểu sao trở nên thầm .
- Cụ có sang đấy.
- Cả em cũng đoán rằng cụ sang bên chị. Cụ hỏi về tin tức Griska có phải ?
- Đúng đấy.
- Nhưng cụ có khóc ?
- , cụ là bà lão rất cứng cỏi.
Dunhiaska nhìn Acxinhia cách tin cậy rồi :
- Nhưng nếu mẹ em khóc được vẫn hơn, dù sao khóc được trong lòng cũng nhàng đôi chút. Chị có biết , chị Acxiutka, từ mùa đông năm nay mẹ em lạ lắm cơ, chẳng còn như trước kia nữa đâu. Khi cụ nghe tin về cha em, em cứ tưởng mẹ em đau khổ vật vã, em hoảng lên, nhưng chẳng thấy cụ giọt nước mắt nào. Cụ chỉ : "Cầu cho ông ấy được hưởng phúc nơi thiên đường, ông già quí của tôi phải chịu khổ đến thế là hết rồi…" Và từ lúc ấy đến tối cụ chẳng với ai câu nào. Em xán đến với mẹ em chuyện nọ chuyện kia, nhưng cụ chỉ xua tay, nhất định chịu hé răng. Hôm ấy em sợ sợ là…! Nhưng đến tối em thu dọn cho gia súc xong ở ngoài sân bước vào hỏi mẹ em: "Mẹ ơi, ta nấu gì để ăn bữa tối bây giờ?" lúc ấy trong lòng cụ nguôi nguôi, và cụ bắt đầu …
Dunhiaska thở dài rồi mơ màng nhìn ra biết nơi nào qua vai Acxinhia và hỏi thêm:
- Grigori nhà em chết rồi hay sao? Người ta đồn như thế liệu có đúng ?
- Tôi biết đâu, em quí ạ.
Dunhiaska nhìn Acxinhia như thăm dò rồi thở dài càng não ruột hơn.
- Mẹ em nhớ ấy đúng là nhớ ngày nhớ đêm! Cụ chỉ gọi ấy là: "thằng hai quí của mẹ", và cụ nhất định tin rằng ấy chết. Nhưng chị có biết , chị Acxinhia, nếu mẹ em được biết rằng đích xác ấy mất rồi chính cụ cũng buồn nhớ đến chết mất. Mẹ em sắp đến lúc về chầu Chúa rồi, nên chỉ còn có chỗ bấu víu để mà sống là Grigori thôi. Đối với hai đứa cháu, bây giờ mẹ em hiểu sao cũng thích chúng nó lắm nữa. Còn công việc cầm đến cái gì là rơi vãi cái ấy… Chị thử nghĩ mà xem, có năm mà trong gia đình nhà em bốn người…
Acxinhia bỗng cảm thấy thương hại, nàng vươn tay qua hàng rào, ôm lấy Dunhiaska và hôn rất mạnh vào má .
- Chị láng giềng tốt bụng của em, chị cố làm cái gì cho mẹ em khuây khoả chút, đừng để cụ phải đau khổ quá nhiều.
- Nhưng làm thế nào cho cụ khuây khoả bây giờ?
Dunhiaska đưa góc chiếc khăn tay Iên lau mắt rồi :
- Chị cứ sang bên nhà em, chuyện trò với mẹ em, cụ được nhõm trong lòng. Chị đừng lảng tránh nhà em làm gì!
- có lúc tôi sang, thế nào cũng sang!
- Ngày mai có lẽ em ra đồng. Thắng bò cùng cày với chị Anikey. Nhà em định gieo, dù chỉ hai đê-xi-a-chin lúa mì. Còn chị chị có định gieo gì cho bên nhà ?
- Tay tôi gieo với giếc gì? - Acxinhia mỉm nụ cười có gì là vui vẻ. - Chẳng có gì để mà gieo, mà cũng chẳng gieo làm gì. thân mình chỉ cần ít thôi, thế nầy cũng sống qua quít được.
- Chị có được tin gì về Stepan nhà chị ?
- Chẳng có tin tức gì cả. - Acxinhia trả lời lạnh nhạt rồi bỗng câu mà chính nàng cũng thấy bất ngờ: -Tôi cũng khô héo vì đâu - Lời thú nhận bất giác ra làm nàng luống cuống.
Nàng cố giấu vẻ bối rối, vội thêm:
- Thôi chào bé nhá, tôi còn phải vào thu dọn trong nhà đây.
Dunhiaska làm như nhận thấy vẻ lúng túng của Acxinhia, đưa mắt nhìn ra chỗ khác và :
- Chị hãy hượm lát , em còn muốn với chị chuyện nầy nữa, chị có thể làm giúp cho bên em được ? Ruộng đất khô nẻ cả, em chỉ lo nhà em làm thể nào hết việc, cả thôn chỉ còn có hai tay -dắc lại tàn phế cả hai.
Acxinhia vui vẻ nhận lời ngay, còn Dunhiaska sung sướng vì được mãn nguyện, vội sửa soạn các thứ.
Suốt ngày hôm ấy, Dunhiaska cố hết sức sửa soạn để ra đồng: được mụ vợ goá của Anikey giúp thêm, sàng lại hạt giống, sửa qua quít cái bừa, bôi dầu vào bánh xe, chỉnh lại cái máy gieo hạt. Rồi đến khi trời hoàng hôn, đùm vào khăn tay ít lúa mì sạch đem ra nghĩa địa rắc lên mộ của Petro, Natalia và Daria, để đến sáng mai có những con chim bay tới mộ những người thân thuộc. Với tấm lòng ngây thơ mà vẫn còn giữ từ thời thơ ấu, Dunhiaska tin rằng tiếng chim líu lo vui tai được người chết nghe thấy và làm họ sung sướng.
Mãi đến khi trời sắp rạng, vùng ven sông Đông mới trở lại yên tĩnh. Nước chạy lóc óc trầm trầm trong khu rừng ngập nước, rửa sạch những thân cây tiêu huyền màu xanh nhợt, lay động đều đều ngọn của những đám sồi và hoàn diệp liễu non ngập nước. Trong các hồ đầy ắp những bông lau ngả theo làn nước kêu xào xạc. Ở những chỗ nước lũ tràn ra, trong những khuỷu sông hẻo lánh, tức là những nơi mà làn nước hoàn toàn nằm chết lặng như bị ma làm phản chiếu ánh sáng lờ mờ của những đêm lắm sao, có thể thoáng nghe thấy tiếng những con ngỗng trời gọi nhau rất khẽ, tiếng những con vịt đực vùng sông Tria kêu như mơ ngủ và thỉnh thoảng mới thấy vang lên những tiếng lanh lảnh như kèn bạc của những con thiên nga di cư qua dừng lại nghỉ đêm. Đôi khi trong bóng tối có con cá quẫy mạnh lao ra chỗ rộng kiếm mồi làm nước bắn tung, những làn sóng uyển chuyển lan ra rất xa mặt nước lấm tấm những ánh vàng óng, rồi vẳng có tiếng con chim bị kinh động kêu quang quác, kêu lên như để báo trước điều gì. Sau đó bầu khí lặng trở lại bao phủ khắp vùng ven sông Đông. Nhưng đến khi trời bình minh, khi những nhánh núl đá phấn mới điểm chút màu hồng, gió ập tới từ miền hạ du. Những làn gió vừa quánh vừa mạnh thổi ngược dòng. Những đợt sóng cao hàng xa-gien chồm lên mặt sông, nước trong rừng réo ầm ầm như điên, cây cối ngả nghiêng rên xiết. Từ lúc đó gió tiếp tục gào rú suốt ngày và mãi đến đêm khuya mới lặng . Thời tiết kéo dài như thế vài ngày liền.
làn khói màu tím ngắt nằm lơ lửng đồng cỏ. Đất khô nẻ cả Cỏ chỉ mọc đến nửa chừng rồi lên thêm được nữa, từng dải cát dài nằm lại các mảnh đất cày. Chậm thêm giờ là đất càng bị gió thổi khô, nhưng các cánh đồng của thôn Tatarsky vẫn gần như trông thấy vía người nào. Cả thôn chỉ còn vài ông già lụ khụ ở lại. rút lui đến nửa đường trở về chỉ có những gã -dắc bị lạnh đến hỏng người hoặc bị bệnh tật, đến nay còn làm ăn gì được nữa. Vì thế làm việc ngoài đồng chỉ có những người đàn bà và những thằng con trai chưa thành niên.
Trong cái thôn bóng người, gió lùa bụi mù mịt, đập sầm sầm cửa chớp các ngôi nhà, giũ rơm mái các nhà kho. Các cụ già : "Năm nay chúng ta chẳng có lúa má gì đâu. Toàn bọn đàn bà ra làm việc ngoài đồng, mà ba nhà mới có nhà gieo hạt. Ruộng đất hết sức sống rồi còn sinh sôi nảy nở thế nào được nữa…"
Ra đồng làm việc hôm trước hôm sau, lúc mặt trời sắp lặn, Acxinhia xua mấy con bò mộng ra đầm uống nước. Thằng bé mười tuổi nhà Obnizov đứng bên bờ đê, tay dắt con ngựa yên cương sẵn sàng. Con ngựa nhay nhay môi, nước giọt xuống từ cái mõm xám mượt như nhung của nó, song chú kỵ sĩ vừa xuống ngựa còn mải đùa: chú ném từng miếng đất sét khô xuống nước để ngắm những vòng tròn lan dần mặt nước.
- Cháu sắp sửa đâu đấy, cháu Vanhiatca? - Acxinhia hỏi.
- Cháu mang thức ăn cho mẹ cháu.
- Thế trong thôn có chuyện gì ?
- Chẳng có gì đâu. Đêm hôm qua cụ Gerasin quăng lưới đánh được con cá chép to đến là to. Lại có bác Fedor Mennhikov rút lui về. Thằng bé kiễng chân, buộc gọn đoạn dây hàm thiếc, nắm chặt lấy đám bờm ngựa rồi nhảy phắt lên yên, nhanh như thằng quỉ con. Như người chủ ngựa thận trọng, lúc mới rời khỏi bờ đầm nó còn cho con ngựa bước , nhưng chỉ lát sau, nó quay nhìn Acxinhia cái rồi thúc con ngựa phóng nhanh đến nỗi cái áo sơ-mi xanh da trời bạc màu phồng to lưng nó như bọt nước khổng lồ.
Trong khi cặp bò mộng uống nước, Acxinhia ngả lưng xống con đê lát rồi lập tức quyết dịnh về thôn ngay. Melnikov là gã -dắc lính, vì thế tất nhiên phải biết ít nhiều về số phận của Grigori. Sau khi đánh bò về chỗ để xe, Acxinhia bảo Dunhiaska:
- Tôi phải tạt qua về thôn đây, nhưng sáng sớm mai lại ra.
- Chị có việc cần à.
- Có chút việc.
Sáng hôm sau Acxinhia lại ra đồng. Nàng bước tới chỗ Dunhiaska vừa thắng xong hai con bò, ngọn roi vung vẩy trong tay nom rất vô tư lự, nhưng lông mày nàng cau cau, hai bên mép nhăn lại thành những nếp đầy cay đắng.
- Mennhikov vừa về. Tôi đến hỏi về Grigori. Nhưng chẳng biết gì cả. - Nàng gọn lỏn vài câu rồi quay phắt , bước ra chỗ máy gieo hạt.
Gieo hạt xong, Acxinhia bắt tay vào làm công việc nhà; nàng ra vườn trồng ít dưa hấu, trát và quét vôi lại căn nhà, tự tay lợp lại mái nhà kho bằng chỗ rơm còn lại, biết làm bao nhiêu cứ làm. Hết ngày nọ đến ngày kia cứ trôi qua trong công việc lao động, nhưng nỗi lo lắng cho tính mệnh của Grigori buông tha Acxinhia giờ phút nào. Stepan Acxinhia chỉ nghĩ tới ta cách miễn cưỡng, và hiểu sao nàng cứ có cảm tưởng là ta trở về nữa. Tuy vậy mỗi khi trong thôn có gã -dắc nào trở về, câu hỏi đầu tiên của nàng vẫn là: "Bác có gặp Stepan nhà tôi ?" rồi sau đó mới lân la cố dò hỏi rất dè dặt về Grigori. Trong thôn ai cũng biết chuyện hai người lại với nhau. Ngay đến những mụ đàn bà thích đơm đặt xấu người khác cũng thôi còn đem chuyện hai người ra nữa, song Acxinhia ngượng muốn ra tình cảm của mình. Chỉ năm mười hoạ, khi tên lính quá ít lời đả động gì đến Grigori, nàng mới nheo nheo mắt hỏi với vẻ lúng túng ra mặt: "Thế bác có dịp nào gặp bác Grigori Pantelevich, láng giềng nhà chúng tôi ? Bà cụ bác ấy buồn nhớ bác ấy khô héo cả người…"
Sau khi quân đội sông Đông đầu hàng ở Novorossisk, gã -dắc nào trong thôn được gặp Grigori hay Stepan. Mãi đến cuối tháng Sáu mới có gã đồng đội của Stepan, người thôn Kôlundaevsky chạy sang bên kia sông Đông, ghé qua gặp Acxinhia và báo tin cho nàng biết:
- Stepan bỏ Krym rồi, tôi với chị đấy. Chính mắt tôi trông thấy lên tàu đấy! Hai đứa chẳng với nhau câu nào cả. Chen chúc là ghê gớm, cứ phải đạp lên đầu nhau mà qua. - Thấy hỏi về Grigori, chỉ trả lời qua quít - Tôi có nhìn thấy bến tàu, vẫn đeo lon nhưng sau được gặp nữa. Nhiều sĩ quan bị giải lên Moskva, nhưng ai mà biết được bây giờ ở đâu.
Nhưng tuần sau bỗng thấy Prokho Zykov mò về thôn Tatarsky. bị thương nên được đưa từ nhà ga Minlerovo về bằng xe ngựa của dân công. Vừa nghe tin ấy, Acxinhia bỏ vắt sữa con bò cái nữa. Nàng đẩy con bò con tới bên con bò mẹ, vội vã vừa vừa chít cái khăn lên đầu và gần như chạy tế sang sân nhà Zykov.
"Prokho biết đấy, thế nào cũng phải biết? Nhưng nếu bảo Griska còn sống nữa sao? Nếu vậy mình như thế nào?" - Nàng vừa vừa nghĩ thầm, chân mỗi lúc chậm lại, tay áp lên chỗ tim đập, chỉ sợ phải nghe tin chẳng lành Prokho đón nàng ở phòng trong. cười toe toét cố giấu ra sau lưng cánh tay cụt chỉ còn mẩu ngắn cũn.
- Chào bạn đồng ! có khoẻ ? Vẫn được trông thấy còn sống cơ à? Thế mà chúng tôi cứ tưởng nằm trong sáu tấm gỗ sồi ở cái xóm ấy rồi. Chao ôi, ốm nặng quả là ghê gớm… Nhưng lạ , tại sao cái chứng thương hàn ấy nó còn có thể làm đẹp ra như thế nầy được? Còn tôi xem, cái bọn Trắng Ba Lan làm người ngợm tôi như thế nầy đây, sao tọng cho chúng nó cái gọng xe vào mồm? - Prokho giơ bên tay áo rỗng buộc thành nút của chiếc áo quân phục cổ chui màu cứt ngựa. - Vợ tôi nó trông thấy cái nầy cứ chảy nước mắt ra khóc, nhưng tôi bảo nó: "Chớ có gào lên, đồ ngu, những đứa khác bị chặt béng mất đầu còn chẳng oán thán, đằng nầy chỉ bị cái tay có gì là quan trọng. Bây giờ người ta lắp những cái tay gỗ đấy. Cái của ấy ít nhất cũng sợ rét và cắt chảy máu đâu". Nhưng nàng ạ, chỉ tai vạ điều là tôi chưa học được cách làm mọi việc bằng tay. Quần cũng chẳng cài được cúc, mẹ khỉ? Từ Kiev về đến nhà cúc quần cứ để hở. là nhục nhã! Vì thế nếu thấy tôi có chỗ nào mất trật tự cũng lượng thứ cho nhé… Nhưng nào, vào chứ, ngồi xuống , là khách của tôi. Chúng ta hãy chuyện với nhau lát trong khi con mụ nhà tôi còn vắng. Con mụ phản Chúa ấy, tôi phái nó kiếm rượu đấy. Chồng về bị chặt béng mất tay và nó cũng chẳng có gì đề mừng đón. Cái bọn quỉ cái ướt đuôi tất cả những đứa vắng chồng các , thằng nầy guốc trong bụng!
- Có lẽ hãy …
- Biết rồi, tôi đây. ra lệnh cho tôi chuyển lời hỏi thăm đấy! - Prokho cúi đầu chào cách rất khôi hài, nhưng lúc ngẩng đầu lên ngạc nhiên rung rung hai hàng lông mày; - Lại còn ả nầy nữa! Tại sao khóc hả, là ngu xuẩn? Tất cả bọn đàn bà các đến là lắm nước mắt. Người ta bị giết các cũng khóc, người ta còn sống các cũng khóc. Thôi lau , lau , làm gì mà chảy cả nước mắt nước mũi ra như thế? Tôi bảo cho biết rằng còn sống, vẫn khoẻ mạnh, ăn lắm vào mặt bạnh ra thế nầy nầy! Ở Novorossisk tôi cùng theo Tập đoàn Hồng quân của đồng chí Budionnyi, vào sư đoàn Mười bốn. chàng Grigori Pantelevich của chúng ta được nhận cho chỉ huy đại đội, đại đội kỵ binh cơ đấy. Tất nhiên tôi cũng nằm trong đơn vị của , và chúng tôi cưỡi ngựa tiến về phía Kiev. Chà, nàng ạ, chúng tôi cho cái bọn Trắng Ba Lan ấy trông thấy ông bà ông vải. Chúng tôi tiến đến đây chàng Grigori Pantelevich : "Mình từng chém bọn Đức, thử lưỡi gươm của mình mọi kiểu quần áo, chẳng nhẽ bọn Ba Lan nầy còn có những cái sọ rắn hơn hay sao? Mình cho rằng chém chúng nó còn dễ hơn chém người Nga mình đấy, cậu thấy thế nào hử?" thế rồi lại nhe răng nhe lợi, nháy mắt với tôi. Từ ngày tham gia Hồng quân, chàng thay đổi hẳn, trở nên vui vẻ, trơn lông dỏ da cứ như con ngựa thiến ấy. Hừ, mà tôi với ở với nhau cũng chẳng khỏi có những chuyện lủng củng trong em… lần tôi cho con ngựa tới gần và đùa câu: " đến lúc em dừng lại nghỉ rồi đấy, bẩm quan lớn đồng chí Melekhov!" trợn mắt lên với tôi và bảo: "Cậu có bỏ cái kiểu đùa với tôi như thế , nếu chẳng hay ho gì đâu". Đến chiều hiểu có việc gì lại gọi tôi đến, và quỉ dữ lại xui tôi gọi là "quan lớn"… Thế là rút luôn khẩu Mauser ra? Mặt tái nhợt, nhe nanh ra cứ như con chó sói, đầy mõm những răng là răng, ít nhất cũng trăm cái. Tôi đành phải tụt xuống dưới bụng con ngựa và chuồn ngay khỏi mắt . Chỉ thiếu chút nữa là bị cho đời nhà ma, cái thằng quỉ dữ ấy nó như thế đấy!
- Nhưng ấy như thế nào, liệu có được về phép ? - Acxinhia lắp bắp.
- Đừng hòng? - Prokho ngắt lời nàng. - rằng tôi phục vụ cho đến bao giờ đền hết các tội xưa kia mới thôi. Chuyện ấy làm được cho mà xem, làm việc ngu xuẩn cũng chẳng khó khăn gì đâu… lần chỉ huy chúng tôi xông lên xung phong ở gần cái trấn . Ngay trước mắt tôi chém chết liền bốn thằng thương kỵ binh của bọn kia. Cái thằng đáng nguyền rủa ấy, từ bé quen dùng tay trái, vì thế, có thể dùng cả hai tay để chém trúng bọn kia. Sau trận chiến đấu, Budionnyi đích thân ra trước hàng quân bắt tay , khen toàn đại đội và khen riêng . Cái chàng Pantelevich của , giở những trò như thế đấy Acxinhia nghe kể như trong giấc mộng… Mãi khi bước tới cái cổng xép của nhà Melekhov nàng mới trở lại với thực tế.
Dunhiaska chắt sữa ở phòng ngoài. hỏi nhưng ngẩng đầu lên:
- Chị sang lấy men ủ nước kvas có phải ? Em hứa mang sang mà quên khuấy mất. - Nhưng vừa nhìn thấy hai con mắt đầm đìa nước mát, long lanh vì sung sướng của Acxinhia, Dunhiaska hiểu hết, chưa cần phải nghe gì cả.
Acxinhia áp khuôn mặt nóng bừng bừng vào tai Dunhiaska, thở hổn hển vì sung sướng, khẽ :
- Còn sống, vẫn khoẻ mạnh… Có gửi lời hỏi thăm đấy… Vào ngay ! Vào cho mẹ biết !
Chú thích:
(1) nhân vật trong chuyện cổ tích Nga (ND)

Chương 216


Đến mùa hè, có chừng ba chục gã -dắc trong số rút lui trở về thôn Tatarsky. Phần lớn trong số đó là những người già nua và những tên lính thuộc các khoá lớn tuổi, còn những gã -dắc thanh niên và trung niên hầu như hoàn toàn chưa về gã nào, trừ những tên ốm yếu và bị thương. phần trong bọn nầy theo Hồng quân những tên khác nằm trong quân số các trung đoàn của Vrăngghen náu ở Krym chuẩn bị đợt tiến quân khác về vùng sông Đông.
Quá nửa số những tên rút lui vĩnh viễn nằm lại đồng đất nước người: có tên chết vì mắc bệnh thương hàn, có tên bỏ mạng trong những trận giáp lá cà cuối cùng ở vùng Kuban, số bị bỏ rơi sau đoàn xe vận tải và chết cóng đồng cỏ bên kia sông Manyt, hai tên bị du kích theo Hồng quân bắt làm tù binh đến nay vẫn biệt tích… Thôn Tatarsky vắng mặt rất nhiều tên -dắc. Đàn bà trong thôn sống những ngày căng thẳng và lo lắng đợi chờ. Mỗi lần ra bãi chăn nuôi chung của thôn nhận bò về, họ thường đứng lại rất lâu, đưa tay lên che mắt nhìn ra xa xem có người khách bộ hành muộn màng nào con đường chìm trong làn sương chiều tím ngắt ?
Người nào về đến nhà cũng quần áo lam lũ, chấy rận như sung, gầy gò hốc hác, nhưng bao lâu nay được trông mòn con mắt. Hễ chủ về là trong nhà bấn tinh bấn mù, loạn lên vì sung sướng. Người ta đun nước cho thầy quyền tắm rửa cái thân hình cáu ghét đen sì. Bọn trẻ con tranh nhau săn sóc giúp đỡ bố, rình đoán từng cử chỉ của bố. Chân tay luống cuống vì sung sướng, bà chủ nhà hết ra sắp xếp bàn ăn lại chạy vào lục tung cái rương, cố kiếm cho chồng bộ quần áo lót sạch. Nhưng là tai vạ, các đồ lót vẫn còn chưa vá, mà những ngón tay cứ run bần bật chẳng làm thế nào mà xâu được sợi chỉ vào lỗ kim… Trong giờ phút sung sướng ấy, ngay đến con chó giữ nhà cũng được phép vào trong nhà. Từ xa nó nhận ra chủ và vừa chạy theo về đến ngưỡng cửa vừa liếm tay chủ. Trẻ con đánh vỡ bát đũa hay đánh đổ sữa phải đòn và nghịch ngợm như thế nào cũng bị phạt. Chủ nhà tắm xong chưa kịp mặc quần áo cánh đàn bà trong thôn kéo đến đầy nhà. Họ đến hỏi han về số phận của những người thân thuộc, họ lo lắng và thèm khát đón nghe từng lời của thầy quyền. Rồi chỉ lát sau là có người đàn bà nào đó bỏ chạy ra sân với hai bàn tay úp lên khuôn mặt đầm đìa nước mắt và trong ngõ mà còn thấy đường lối gì nữa như người mù. Thế rồi từ trong căn nhà vẳng ra tiếng người đàn bà mới goá bụa kể lể than khóc người chết và tiếng những đứa con nít the thé khóc hoà theo. Tình hình thôn Tatarsky trong những ngày ấy là như thế: niềm vui vào với nhà nầy lại gây ra nỗi thống khổ khôn nguôi cho nhà khác.
Sáng hôm sau, trời vừa hửng, người chủ nhà trở dậy, râu ria nhẵn nhụi, nom trẻ hẳn ra. ta xem khắp lượt tình trạng nhà cửa, nhẩm tính những việc gì cần phải làm ngay. Bữa sáng vừa ăn xong, ta bắt tay vào việc. Những tiếng bào soàn soạt hay tiếng rìu đẽo vui vẻ vang ra từ chỗ nào đó dưới hiên nhà kho, trong bóng mát, tựa như để loan tin rằng có hai bàn tay đàn ông thèm khát công việc và khéo léo về với nhà nầy. Còn người ở nơi hôm qua vừa được tin người chồng và người cha qua đời nhà sân dưới đều lặng lẽ thầm. Người mẹ bị đè nặng dưới nỗi đau buồn cứ nằm bẹp lời, còn mấy đứa con côi cút rúc vào nhau thành đống bên cạnh, chỉ qua đêm mà chúng phải trở thành người lớn.
Hễ nghe tin có người nào trong thôn trở về là bà Ilinhitna lại hỏi:
- biết bao giờ cái thằng nhà ta mới được về nhỉ? Những thằng nhà khác lũ lượt kéo nhau về rồi mà thằng nhà mình vẫn chẳng có tăm hơi gì cả.
- Những tay -dắc còn trẻ người ta cho về đâu, sao mẹ còn chưa hiểu hả mẹ? - Dunhiaska bực mình trả lời bà.
- Người ta cho về là nghĩa lý thế nào? Thế thằng Tikhol Gerasimov sao? Nó còn kém thằng Griska tuổi đấy.
- Nhưng lại bị thương mẹ ạ!
- Nó thương với tật cái gì! - Bà Ilinhitna lại - Hôm qua tao gập nó ở gần lò rèn, hai chân nó thẳng như hai sợi dây đàn ấy. Có ai thấy những thằng bị thương như thế bao giờ đâu?
- có bị thương đấy, nhưng bây giờ còn dưỡng bệnh.
- Thế thằng Griska trước kia nó bị thương còn ít phải ? Khắp người nó những sứt cùng sẹo, chẳng nhẽ theo ý mày nó cần được dưỡng bệnh hay sao?
Dunhiaska cố tìm cách chứng minh cho mẹ thấy rằng bây giờ thể nào hy vọng Grigori về nhà được, nhưng muốn thuyết phục bà Ilinhitna điều gì đâu phải chuyện dễ dàng.
- Thôi câm đồ ngu! - Bà ra lệnh cho Dunhiaska. - Tao hiểu biết kém gì mày đâu, mà mày còn trẻ ranh như thế lên mặt dạy mẹ. Tao bảo noó phải về là nhất định về. Thôi xéo , xéo , tao thừa lời mà với mày nữa!
Bà già hết sức nóng lòng mong chờ con trai và bất cứ lúc nào bà cũng nhắc tới Grigori. Thằng Misatka vâng lời bà điều gì là bà lập tức doạ nó ngay: "Mầy cứ chờ đấy, thằng nhãi con đầu bù nầy, bố mầy về tao mách nó, rồi nó cho mầy trận!" Khi thấy cái xe chạy qua cửa sổ với cái thành xe vừa được thay mới, thế nào bà cũng thở dài và : "Cứ nhìn cái mã của chiếc xe cũng biết ngay là chủ nó có nhà. Nhưng thằng nhà mình lấy ai chỉ cho nó thấy đường về bây giờ?" Suốt đời bà Ilinhitna bao giờ thích mùi khói thuốc lá và bao giờ bà cũng tống cổ những chàng hút thuốc ra khỏi bếp, nhưng thời gian gần đây về mặt nầy bà thay đổi hẳn. Nhiều lần bà bảo Dunhiaska: "Mày chạy gọi thằng Prokho cái, để nó sang bên nầy hút điếu thuốc, nếu ở đây cứ nồng nặc cái mùi người chết. Bao giờ thằng Griska lính về nhà ta mới là nơi ở của người sống, mới có mùi -dắc…" Ngày nào trong khi làm thức ăn bà cũng nấu thêm chút ít và sau khi ăn xong bữa trưa bà lại đặt cái nồi gang xúp bắp cải lên lò. Thấy Dunhiaska hỏi bà nấu thêm như thế để làm gì, bà Ilinhitna ngạc nhiên trả lời: "Nhưng làm thế làm thế nào? Chưa biết chừng hôm nay thầy quyền nhà ta về. Như thế nầy có những món nóng cho nó ăn ngay, nếu đến lúc ấy còn phải hâm lại, loay hoay được cái nọ cái kia nó đói meo mất rồi…" Có lần Dunhiaska ở ngoài vườn dưa về, vào bếp thấy cái đinh có treo cái áo khoác cũ lưng chếp nếp và chiếc mũ cát-két vành bạc màu của Grigori.
Dunhiaska nhìn mẹ có ý hỏi bà cụ mỉm nụ cười buồn thảm như nhận lỗi và : "Dunhiaska ạ, tao lấy hai thứ nầy trong rương ra đấy. Ở ngoài sân vào nhìn thấy cũng có phần nhõm trong lòng… Cứ tựa như nó về với mẹ con mình rồi"…
Dần dần Dunhiaska cũng khó chịu vì những buổi bà Ilinhitna mãi thôi về Grigori. hôm nhịn được nữa trách mẹ:
- Mẹ ạ, làm thế nào mẹ cứ mãi chuyện mà biết chán nhỉ? Mẹ làm tất cả mọi người bực mình với những câu chuyện của mẹ đấy. Lúc nào nghe mẹ cũng hết Griska lại Griska…
- về thằng con tao mang nặng đẻ đau làm thế nào mà tao có thể chán được? Mày hãy đẻ lấy vài đứa rồi lúc ấy biết… - Bà Ilinhitna trả lời rất khẽ.
Sau lần ấy, bà mang cái áo khoác và chiếc mũ cát-két của Grigori từ trong bếp vào nhà trong chỗ mình ở và vài ngày liền nhắc tới con trai nữa. Nhưng đến hôm sắp phải cắt cỏ ngoài bãi, bà bảo Dunhiaska:
- Mày cứ bực mình vì tao nhắc tới thằng Griska, nhưng nhà ta có nó sống thế nào được? Mày nghĩ tới điều đó chưa, con bé ngu ngốc nầy? Sắp đến lúc phải cắt cỏ đến nơi rồi mà cái cào nhà ta cũng chẳng có ai để chữa… Mày xem nhà ta chỗ nào cũng hư hỏng lung tung, mà tao với mày chẳng có thể dọn dẹp được gì hết. có chủ đồ đạc cũng phải khóc…
Dunhiaska gì cả. hiểu rất rằng công việc làm ăn hoàn toàn làm mẹ mình phải lo lắng đến mức như thế, tất cả các chuyện ấy chỉ được dùng làm cái cớ để bà có thể nhắc tới Grigori cho nhõm trong lòng. Rồi bà Ilinhitna lại có đợt nhớ con trai day dứt hơn mà bà sao có thề giấu được nữa.
Hôm ấy bà ăn bữa tối và khi Dunhiaska hỏi bà có khó chịu gì trong người bà miễn cưỡng trả lời:
- Tao già mất rồi… mà trái tim tao đau khổ vì thằng Griska… Đau khổ đến còn thích cái gì nứa, mắt chỉ nhìn ra chỗ sáng thấy đau…
Nhưng Grigori phải là người về để thu xếp công việc làm ăn trong gia đình Melekhov… Trước hôm cắt cỏ, Miska Kosevoi từ mặt trận trở về thôn. nghỉ đêm ở nhà người họ xa rồi sáng hôm sau đến nhà Melekhov. Lúc ấy bà Ilinhitna làm bép. Người khách gõ cửa cách lễ phép, nhưng thấy trả lời, bèn bước vào trong bếp. ngả chiếc mũ cát-két tàng của chiến sĩ, mỉm cười chào bà Ilinhitna:
- Cháu chào thím, thím Ilinhitna! Thím ngờ cháu về à?
- Chào . Nhưng là thế nào với tôi mà tôi ngờ với ngờ về! Nhà có họ hàng thúc bá gì với nhà tôi đâu? - Bà Ilinhitna nhìn cách phẫn nộ vào mặt Miska, khuôn mặt đầy căm ghét rồi trả lời thô bạo.
đón tiếp như thế hề làm Miska bối rối. :
- Tuy họ hàng thúc bá… Nhưng dù sao cũng là chỗ quen biết cũ.
- Chỉ có thế thôi.
- Mà cháu cũng chẳng cần gì hơn, cháu chỉ qua thăm thím lát thôi. Cháu đến ở lại nhà thím đâu.
- Như thế cũng đủ tai vạ rồi. - Bà Ilinhitna rồi nhìn ngó tới người khách nữa, lại lúi húi nấu nướng.
Miska để ý tới những lời bà , cứ chăm chú nhìn quanh căn bếp rồi :
- Cháu sang thăm để xem nhà ta dạo nầy sinh sống như thế nào… hơn năm nay được gặp rồi.
- Nhưng tôi cũng nhớ lắm đâu. - Bà Ilinhitna làu bàu rồi giận dữ xê dịch những cái nồi gang đặt đống tro nóng trong lò
Dunhiaska dọn dẹp ở nhà trong. Nghe tiếng Miska , tái mặt, vỗ hai tay vào nhau đánh đét cái nhưng gì cả. ngồi xuống ghế dài, động đậy, lắng nghe những lời trao đổi trong bếp. Hai bên má Dunhiaska lúc đỏ bừng lên, lúc nhợt ra đến nỗi thấy được cả những gạch trăng trắng dọc theo sống mũi thanh thanh. nghe thấy Miska những bước rắn rỏi trong bếp, ngồi xuống chiếc ghế dựa kêu cọt kẹt dưới sức nặng của rồi quẹt diêm. Khói thuốc lá xông cả vào nhà trong.
- Nghe ông già mất rồi có phải thím?
- Mất rồi.
- Thế còn Grigori?
Bà Ilinhitna nín lặng giờ lâu rồi trả lời cách ràng miễn cưỡng:
- Nó lính cho Hồng quân. Cũng đính cái ngôi sao đỏ mũ như ấy.
- Grigori đáng là phải đeo nó từ lâu rồi…
- Đó là việc của nó.
Giọng noi của Miska lộ vẻ lo lắng khi hỏi:
- Thế còn Evdokia Pantelevna?
- Nó còn dọn dẹp. Khách đến như quá sớm đấy. Những người đứng đắn mới sáng bảnh mắt đến nhà người ta đâu!
- Thế là người đứng đắn vậy. Cháu nhớ quá nên mới phải đến. Việc gì còn phải chọn giờ nào nữa?
- Ồ thôi, Miska, đừng bực mình với tôi…
- Nhưng có gì mà cháu bực mình với thím?
- Về chuyện ấy đấy.
- Nhưng chuyện gì cơ chứ?
- Về những lời vừa mới ấy.
Dunhiaska nghe thấy Miska thở dài nặng nề. nhịn được nữa, bèn đứng phắt dậy, sửa lại váy, bước vào trong bếp. Miska ngồi bên cửa sổ hút nốt điếu thuốc, mặt vàng ệch, hốc hác đến nhận ra được nữa. Vừa nhìn thấy Dunhiaska, cặp mắt mờ đục của linh hoạt hẳn lên và mặt hơi ửng đỏ. vội vã đứng dậy, giọng khàn hẳn :
- Ô, chào !
- Chào … - Dunhiaska trả lời rất khẽ, chỉ hơi có thể nghe thấy.
- Mày ra gánh nước . - Bà Ilinhitna liếc nhanh mắt nhìn con và lập tức ra lệnh.
Miska kiên nhẫn chờ Dunhiaska trở về. Bà Ilinhitna chẳng chẳng rằng. Cả Miska cũng nín thinh. Cuối cùng lấy ngón tay bóp tắt mẩu thuốc và hỏi:
- Có gì mà thím căm ghét cháu như thế hả thím? Cháu ngáng qua đường thím hay sao?
Bà Ilinhitna quay phắt ra khỏi cái bếp lò như bị ong châm.
- Làm thế nào mà lương tâm còn cho phép vác mặt tới nhà tôi nữa, là trâng tráo biết nhục! - Bà . - Và lại còn hỏi tôi nữa à? là thằng sát nhân…
- Cháu sát nhân cái gì?
- Đích xác là thằng sát nhân? Thế đứa nào giết thằng Petro? là là đứa nào?
- Đúng cháu đấy.
- Đấy nhé! Vậy sau việc đó là thằng như thế nào hả? Thế mà còn vác mặt đến nhà tôi… ngồi chễm chệ, làm cứ như… - Bà Ilinhitna tức thở, phải lặng lát, nhưng bà trấn tĩnh lại được và tiếp; - Tôi có phải là mẹ nó hử? Sao mà còn dám giương mắt lên nhìn tôi nữa?
Mặt Miska tái hẳn . Vốn là chờ nghe những lời thế nầy.
Giọng hơi lắp bắp vì cảm động, :
- Hai con mắt cháu có gì phải nheo lại! Nhưng nếu thằng Petro bắt được cháu nó làm gì? Thím tưởng nó ôm lấy đầu cháu mà hôn phải ? Nó cũng phải giết cháu thôi. Chúng cháu đến chạm trán với nhau những ngọn gò ấy đâu phải là để nựng nịu vuốt ve nhau! Chính vì thế chiến tranh mới là chiến tranh đấy.
- Thế còn cụ thông gia Korsunov của nhà nầy? Giết ông già hiền lành an phận, như thế cũng là chiến tranh à?
- chiến tranh còn là gì nữa? - Miska ngạc nhiên. - Tất nhiên là chiến tranh rồi! Cháu biết chán những thằng hiền lành an phận như thế! Cái thằng hiền lành an phận ấy chỉ ngồi lì ở nhà, hai tay giữ cho quần khỏi tụt xuống, nhưng nó còn gây ra nhiều điều tai hại hơn cả những đứa ở ngoài mặt trận đấy… Chính những thằng như lão già Grisaka xúi giục bọn -dắc chống lại chúng cháu. Chính vì chúng nó nên mới nổ ra tất cả cuộc chiến tranh nầy đấy? Thử hỏi những đứa nào tung ra những lời vận động chống lại chúng cháu? Chính chúng nó, những đứa hiền lành an phận đấy. Thế mà thím lại bảo là "đồ sát nhân"… Đúng là thím kiếm được thằng sát nhân lạ lùng! Xưa nay cháu dám cắt tiết con cừu non hay con lợn sữa, và bây giờ cháu biết rằng cháu bao giờ cắt tiết đâu. Thường khi người khác giết, cháu cứ phải bịt tai bỏ chỗ nào khác xa để khỏi phải nghe thấy, khỏi phải trông thấy.
- Thế còn cụ thông gia nhà nầy…
- Thím cứ để cho cái cụ thông gia ấy ám ảnh thím mãi làm gì? - Miska ngắt lời bà, giọng bực bội. - Cái lợi mà lão đem lại cho người ta cũng như sữa của con dê đực thôi, còn cái hại tính được hết đâu. Cháu bảo lão ra khỏi nhà , nhưng lão ra, thế cứ cho lão nằm yên ở đấy. Cháu căm gan tím ruột vì chúng nó, vì những con quỉ già ấy? Giống vật cháu thể nào giết được, nhưng xin lỗi thím, những của bẩn thỉu như lão thông gia nhà thím hay những kẻ thù nào khác đến bao nhiêu cháu cũng có thể giết được! Đối với chúng nó, đối với kẻ thù, những đứa cần để sống đời nầy làm gì bàn tay cháu cứng rắn lắm đấy!
- Chính vì cứng rắn như thế cho nên mới khô quắt như thế nầy đấy? - Bà Ilinhitna bằng giọng cay độc. - Hay là lương tâm cũng có cắn rứt.
- phải thế đâu? - Miska mỉm nụ cười hồn hậu. - Lương tâm cháu nó cắn rứt vì cái của vứt như lão già ấy đâu. Con bị cái bệnh sốt rét ấy nó làm tình làm tội nên mới gầy rộc như thế nầy, nếu mẹ ạ, con đem chúng nó…
- Tôi mẹ con gì với hử? - Bà Ilinhitna phát khùng lên. - hãy kiếm con chó cái mà gọi bằng mẹ!
- Thôi thím đừng nặng lời với cháu! - Giọng Miska khàn khàn hẳn , hai con mắt nheo lại như báo trước điều chẳng lành. - Cháu dám trước rằng tất cả những điều thím cháu đều nhịn được hết đâu. Nhưng thím ạ, cháu chỉ cho thím biết là thím đừng để dạ với cháu về chuyện Petro làm gì. Chính nó tự tìm thấy cái mà nó kiếm đấy.
- là thằng gỉết người! Quân giết người! Xéo ngay khỏi nhà nầy , tôi thể nhìn được nữa rồi! - Bà Ilinhitna nhắc nhắc lại giọng kiên quyết.
Miska lại châm thuốc hút và hỏi rất bình tĩnh.
- Thế thằng Mitka Korsunov, cũng là thông gia của nhà thím đấy nó phải là thằng giết người à? Và thằng Grigori nữa là đứa thế nào? Thằng con trai của thím, thím đả động tới nó, nhưng nó lại là thằng sát nhân chính cống, hơn kém!
- Đừng có láo!
- Cháu có láo bao giờ đâu. Thế theo ý thím, nó là thằng như thế nào? Nó giết bao nhiêu em chúng cháu, chuyện ấy thím có biết ? Đúng như thế đấy! Thím ạ, nếu thím đem cái tên ấy gọi tất cả những thằng từng có mặt trong chiến tranh tất cả chúng cháu đều là những thằng sát nhân hết. Tất cả vấn đề chỉ là chỗ giết người để làm gì và giết ai mà thôi. -Miska cách thâm thuý.
Bà Ilinhitna trả lời gì cả, nhưng thấy khách còn chưa muốn về bà bèn gay gắt:
- Thôi đủ rồi! Tôi có đâu giờ mà chuyện với , về nhà hơn.
- Nhà của cháu cũng như hang con thỏ ấy. -Miska cười nhạt và đứng dậy.
Dùng tất cả các thái độ và lời như thế để đuổi Miska khuất mắt mình đâu có thể được! Miska nầy đâu phải là kẻ dễ chạnh lòng đến mức chú ý tới những lời nhục mạ của bà già tức điên. biết rằng Dunhiaska mình, và ngoài điều đó ra, kể cả bà già, đều chẳng coi ra gì.
Sáng hôm sau lại đến nhà, chào hỏi như chưa hề có chuyện gì xảy ra, rồi đến ngồi bên cạnh cửa sổ và đưa mắt nhìn theo từng cử chỉ, cử động của Dunhiaska.
- sang thăm nhiều quá đấy… - Bà Ilinhitna kháy mà trả lời câu chào của Miska.
Mặt Dunhiaska đỏ bừng lên, ngước cặp mắt cháy rực nhìn mẹ, rồi lại hạ mí mắt xuống, hé răng nửa lời. Miska cười nhạt trả lời:
- Cháu đến thăm thím đâu, thím Ilinhitna ạ, thím đừng nóng làm gì.
- Tốt nhất là hãy quên hẳn con đường đến nhà chúng tôi .
- Nếu vậy cháu đâu bây giờ? - Miska hỏi giọng nghiêm hẳn lại. Nhờ ơn thằng Mitka con trai lão thông gia nhà thím, cháu chỉ còn thân mình, hệt như con mắt của thằng chột ấy. Mà bảo cháu ngồi lì trong căn nhà trống huếch trống hoác như con sói độc được đâu. Thím ạ, dù thím muốn hay muốn, cháu vẫn sang nhà thím đấy. - chàng xong lại dạng rộng hai chân, ngồi thoải mái hơn.
Bà Ilinhitna chăm chú nhìn Miska. Phải hạng người như thế nầy có lẽ dễ dàng tống tiễn được đâu. Trong toàn bộ cái thân hình gù gù của Miska, cũng như trong cái đầu cui cúi và cặp môi mím chặt của đều lộ cái bướng bỉnh của con bò mộng…
Miska di rồi, bà Ilinhitna dắt hai đứa trẻ ra sân rồi bảo Dunhiaska:
- Mày bảo nó đừng đặt chân vào nhà nầy nữa. Mày hiểu chưa?
Dunhiaska nhìn mẹ chớp. Trong khoảnh khắc, cái gì đó rất là đặc biệt của dòng họ Melekhov bỗng ra trong hai con mắt nheo nheo đầy vẻ tức tối của khi tựa như dằn từng tiếng:
- ! ấy còn đến! Mẹ đừng ngăn cấm làm gì! ấy còn đến đấy! - xong chịu được nữa, bèn kéo chiếc tạp dề lên che mặt và vùng chạy vào phòng ngoài.
Bà Ilinhitna thở dài nặng nề, ngồi xuống bên cửa sổ. Bà nín lặng lắc lắc đầu ngồi yên rất lâu, mắt đăm đăm nhìn ra chỗ nào đó rất xa đồng cỏ, nơi dải ngải cứu non sáng lên như bạc dưới nắng nằm ngăn đất với trời.
Lúc sắp hoàng hôn, Dunhiaska cùng mẹ ra mảnh vườn rau ven sông Đông dựng lại dãy hàng rào đổ dụi. Hai mẹ con vẫn chưa làm lành với nhau và đều nín thinh. Miska bước tới. lặng lẽ cầm lấy cái xẻng trong tay Dunhiaska rồi :
- Em đào nông quá. Gió thổi cái là dãy hàng rào nhà ta lại đổ thôi. - Và bắt đầu đào sâu thêm những cái hố chôn cọc, giúp Dunhiaska dựng lại hàng rào, buộc hàng rào vào những cái cọc rồi bỏ .
Sáng hôm sau mang hai cái cào và cái cán chàng nạng vừa bào xong đến đặt bên thềm nhà Melekhov. chào bà Ilinhitna rồi hỏi ra vẻ rất thạo việc:
- Nhà ta có định cắt cỏ ngoài bãi ? Bà con sang bên kia sông rồi đấy.
Bà Ilinhitna cứ ngậm tăm. Dunhiaska trả lời thay mẹ:
- Nhà em có cái gì để sang sông đâu. Có cái thuyền để nằm dưới mái nhà kho từ mùa thu, nứt nẻ hết rồi.
- Đáng là phải ngâm nó xuống nước từ mùa xuân mới phải, - Miska giọng như trách móc. - Hay ta lấy gai ken nó lại? có thuyền nhà ta chẳng làm gì được đâu.
Dunhiaska nhìn mẹ, ngoan ngoãn và có vẻ chờ đợi. Bà Ilinhitna vẫn nín thinh nhào bột và làm như tất cả những chuyện ấy đều có gì dính dáng đến mình.
- Nhà ta có gai ? - Miska hỏi, với nụ cười chỉ hơi có thể nhận thấy.
Dunhiaska chạy vào nhà kho, đem ra ôm xơ gai.
Sắp đến bữa trưa Miska chữa xong chiếc thuyền. bước vào nhà bếp.
- Chà, tôi kéo chiếc thuyền xuống nước rồi đấy, cứ để thấm nước cho kỹ. Ở nhà nhớ buộc nó vào cái cọc, kẻo có đứa nào lấy mất. - Rồi lại hỏi - Còn việc cắt cỏ thế nào hả thím? Có lẽ cháu cũng giúp cho nhà ta được chứ? giờ cháu vẫn còn rỗi.
- hỏi nó ấy. - Bà Ilinhitna hất đầu về phía Dunhiaska.
- Cháu hỏi bà chủ nhà cơ.
- Xem ra ở đây tôi phải là người làm chủ đâu…
Dunhiaska khóc oà lên, chạy vào nhà trong.
- Thế cháu phải giúp mới được. - Miska è è trong họng, cương quyết. - Đồ làm mộc nhà ta để đâu thế? Cháu muốn làm cho thím mấy cái cào to, có lẽ những cái cũ chẳng còn được tích gì nữa rồi.
bỏ xuống nhà kho rồi vừa huýt sáo vừa bắt đầu bào những cái răng cào. Thằng bé Misatka cứ luẩn quẩn bên cạnh , nó nhìn vào mắt cách van lơn, rồi xin:
- Chú Miska ơi, chú làm cho cháu cái cào bé tí xíu nhé, nếu chẳng có ai làm cho cháu cả. Bà biết làm mà cũng biết làm… Chỉ mình chú biết làm thôi, chú làm khéo lắm!
- Cái thằng cùng tên với chú nầy, rồi chú làm, đấy, rồi chú làm cho, nhưng cháu phải đứng xa ra chút, kẻo lại bị vỏ bào bắn vào mắt đấy. - Miska dỗ nó. vừa cười vừa ngạc nhiên nghĩ thầm: "Chà cái thằng quỉ con nầy, sao mà nó giống hệt… hệt như bố nó ấy! Cả hai con mắt lẫn lông mày, mà môi cũng cong lên như thế… là kỳ quặc! "
bắt đầu lúi húi làm cái cào xíu cho trẻ con chơi, nhưng làm xong được: môi bỗng xám ngoét , khuôn mặt vàng ệch lên vẻ vừa tức tối lại vừa yên phận chịu đựng. cảm thấy ớn lạnh rùng cả vai, bèn thôi huýt sáo nữa và bỏ con dao xuống.
- Cháu Misatka con bố Grigori, thằng bé trùng tên với chú nầy, cháu mang ra cho chú miếng vải gai để chú nằm lát. - nhờ thằng bé.
- Nhưng để làm gì cơ chứ? Thằng Misatka tò mò hỏi.
- Chú sắp ốm rồi.
- Sao vậy?
- Chà, cháu bám dai ghê , đúng là quả ké… Hừ, chú đến lúc phải ốm rồi, có thế thôi! Cháu mang ra đây mau lên!
- Thế còn cái cào của cháu?
- Chú làm sau.
Người Miska run bắn lên. Hai hàm răng thi nhau tranh trưởng, nằm lên tấm vải gai mà thằng Misatka vừa mang ra, rồi bỏ chiếc mũ cát-két xuống, úp lên mặt.
- Thế là chú bắt đầu ốm rồi à? - Thằng Misatka hỏi, giọng đau khổ.
- Đúng đấy, bắt đầu ốm rồi.
- Nhưng tại sao chú run lên như thế?
- Cái bệnh sốt rét nó lắc chú đấy.
- Nhưng tại sao răng chú lại đập vào nhau lách cách như thế?
Chỉ bằng con mắt ngước lên bên dưới vành mũ, Miska nhìn thằng bé hay quấy rầy trùng tên với mình, khẽ mỉm cười và thôi trả lời những câu hỏi của nó nữa. Thằng Misatka hoảng sợ nhìn rồi chạy vào trong nhà.
- Bà ơi bà! Chú Miska phải nằm dưới nhà kho, chú ấy run ghê quá, run ghê quá, run đến nẩy bần bật lên ấy!
Bà Ilinhitna ra cửa sổ nhìn xem rồi bước tới bên cái bàn và đứng lặng rất lâu, biết bà nghĩ gì.
- Sao bà chẳng gì thế bà? - Thằng Misatka kéo tay áo bà nó, hỏi có vẻ sốt ruột.
Bà Ilinhitna quay lại nhìn nó rồi quyết định:
- Cháu của bà, cháu mang cái chăn ra cho nó, cho cái thằng phản Chúa ấy nó đáp. Nó bị cái bệnh sốt rét nó hành đấy, có cái bệnh như thế đấy. Cháu có mang được cái chăn ? xong bà lại bước tới cửa sổ, nhìn ra sân, nhưng bà vội thêm: - Hượm , hượm ! Cháu đừng mang nữa, cần nữa rồi.
Dunhiaska lấy cái áo choàng lông cừu của đắp cho Miska và cúi xuống với biết những gì.
Sau cơn sốt rét, Miska lại chúi vào chuẩn bị việc cắt cỏ cho đến sẩm tối. yếu nhiều, các cử động đều trở nên uể oải và chập chững, nhưng vẫn làm xong cái cào cho thằng Misatka.
Đến tối, bà Ilinhitna sửa soạn bữa ăn, cho hai đứa bé ngồi vào bàn, rồi nhìn Dunhiaska, bà :
- Mầy ra gọi nó… gọi cái thằng ấy vào ăn .
Miska ngồi vào bàn mà đưa tay lên trán làm dấu phép, lưng gù xuống đầy vẻ mệt mỏi. Khuôn mặt vàng ệch với những vệt mồ hôi bẩn thỉu khô cho thấy cả phờ phạc rã rời. Lúc đưa muỗng lên miệng thấy tay run run. ăn rất ít, rất miễn cưỡng, thỉnh thoảng lại lãnh đạm đưa mắt nhìn những người ngồi chung quanh bàn. Nhưng bà Ilinhitna ngạc nhiên nhận thấy rằng hai con mắt đờ đẫn của "tên sát nhân" bỗng trở nên ấm áp và linh hoạt khi nó nhìn thằng bé Misatka. Những tia thích thú và âu yếm bừng lên giây trong cặp mắt ấy rồi lại tắt ngay nhưng hai bên mép vẫn còn lưu rất lâu nét cười chỉ hơi thoáng . Nhưng sau đó lại đưa mắt ra chỗ khác và vẻ lãnh đạm đờ đẫn lại phủ lên mặt như cái bóng.
Bà Ilinhitna bắt đầu nhìn kỹ Miska cách kín đáo và mãi lúc nầy bà mới nhận thấy rằng gầy rộc ghê gớm như thế nào trong thời gian bệnh tật. Hai cái xương bả vai hình bán nguyệt lồi hẳn lên dưới cái áo quân phục cổ chui bụi bám xám xịt. Cặp vai rộng gầy quá nhọn hoắt ra, gù xuống, chỗ lộ hầu mọc đầy những sợi lông màu hung hung cứng như rễ tre nhô ra rất kỳ quặc cái cổ ngẳng như cổ con nít. Bà Ilinhitna càng nhìn kỹ cái thân hình gù gù và khuôn mặt vàng ệch như sáp ong của "tên sát nhân" trong lòng bà càng có cảm giác ngượng ngùng bối rối cứ như bị tách làm hai. Và trong trái tim của bà Ilinhitna bỗng trỗi lên niềm thương hại rất là bất ngờ đối với con người mà bà căm ghét, thương hại nhức nhối trong lòng người mẹ nó chinh phục cả những người đàn bà cứng cỏi nhất. đủ sức cưỡng lại tình cảm mới mẻ ấy, bà đẩy cho Miska cái đĩa đầy sữa và :
- Thôi ăn , lạy Chúa tôi, ăn nhiều vào! Gầy gì mà gầy hốc gầy hác, trông thấy mà buồn nôn… Cũng đòi làm chú rể?

Chương 217


Trong thôn băt đầu có những lời dị nghị về câu chuyện giữa Miska và Dunhiaska. Có lần mụ đàn bà gặp Dunhiaska ngoài bến sông hỏi với vẻ chế diễu ra mặt. "Nhà thuê Miska làm công hay sao thế? Gần như thấy bước ra khỏi sân nhà nữa…"
Trước tất cả những lời van nài của con , bà Ilinhitna khăng khăng mực: "Mầy đừng có van xin gì nữa, tao đem mầy gả cho nó đâu! Chúng mầy có lời chúc phước của tao đâu!"
Mãi đến khi Dunhiaska dứt khoát rằng sang ở bên nhà Miska và bắt tay vào việc thu dọn các đồ riêng, bà Ilinhitna mới thay đổi quyết định.
- Mầy hãy nghĩ lại . - Bà hốt hoảng kêu lên. - mình tao với hai đứa trẻ tao làm thế nào bây giờ? Mầy muốn bà cháu tao chết cả hay sao?
- Như mẹ biết đấy, nhưng con muốn làm cái bung xung cho thôn xóm chê cười. - Dunhiaska khẽ và tiếp tục ném quần áo của mình, quần áo của người còn con , trong cái rương ra.
Cặp môi bà Ilinhitna lắp bắp rất lâu thành tiếng, rồi bà nặng nề lê chân tới góc nhà để hình thánh:
- Thôi được, cũng sao, con của mẹ… - Bà vừa lẩm bẩm vừa lấy bức hình thánh xuống. - Mầy muốn như thế cầu Chúa che chở cho mầy, thôi mầy…
Dunhiaska quì xuống. Bà Ilinhitna làm dấu phép chúc phước cho con và giọng run run:
- Mồ ma mẹ tao chúc phước cho tao với bức hình thánh nầy… Chao ôi, nếu bây giờ mà bố mày trông thấy mày… Mầy có nhớ bố mày những gì về thằng chồng chưa cưới của mầy ? Có Chúa chứng giám là tao đau khổ đến ngần nào… - Bà xong lặng lẽ quay và bỏ ra phòng ngoài.
Miska cố khuyên dâu đừng làm lễ cưới ở nhà thờ, nhưng dù thế nào bướng bỉnh vẫn khăng khăng nghe. Miska đành phải miễn cưỡng làm theo. rủa thầm mọi thứ đời và lúc sắp sửa ra nhà thờ làm lễ, cứ nghĩ như mình sắp bị đem hành hình. Lão cố đạo Visarion len lén làm lễ cưới cho hai người trong loà nhà thờ vắng tanh. Sau khi làm xong các nghi thức, lão chúc mừng dâu chú rể và giọng răn dạy:
- Đấy đồng chí Xô viết trẻ tuổi thử xem, cuộc đời thường như thế đấy: năm ngoái đồng chí tự tay đốt nhà tôi, như người ta thường là đem nó làm mồi cho thần lửa, nhưng hôm nay tôi lại được làm lễ cưới cho đồng chí… Tục ngữ có câu là đừng nhổ xuống giếng vì có khi còn phải dùng đến. Nhưng dù sao tôi cũng vui mừng, thực tâm lấy làm vui mừng vì đồng chí tỉnh ngộ và tìm được con đường tới nhà thờ của Chúa cứu thế.
Đến thế Miska còn chịu làm sao được nữa. Từ lúc đặt chân vào nhà thờ, vốn lầm lì chẳng chẳng rằng, trong lòng rất lấy làm nhục nhã trước cái ý chí bạc nhược của mình và tự mình lại phẫn nộ với mình. Đến lúc nghe thấy thế, tức điên lên quắc mắt nhìn lão cố đạo thù dai, và trả lời rất khẽ để Dunhiaska khỏi nghe thấy:
- tiếc là hôm ấy mày bỏ thôn chạy thoát, nếu tao hoả thiêu cả mày lẫn cái nhà của mày rồi, con quỉ bờm dài nầy! Mày nghe chưa, hử.
Đực người ra như hoá dại trước đòn bất ngờ như thế, lão cố đạo cứ hấp háy con mắt nhìn Miska chằm chằm, còn Miska kéo tay áo vợ trẻ, giọng nghiêm khắc: "Ta thôi" xong dẫm lộp cộp đôi ủng của quân đội, bước ra cửa.
Trong lễ cưới chẳng có gì vui vẻ nầy có uống rượu mà cũng có ca hát. Prokho Zykov làm phù rể trong đám cưới.
Hôm sau cứ nhổ nước bọt than phiền mãi với Acxinhia:
- Chà nàng ạ, thế mà cũng là cưới với xin! Lúc ở nhà thờ, biết thằng Miska cho lão cố đạo nghe những gì mà miệng lão già méo xệch ! Đến bữa tiệc cưới thử xem có được những gì? Gà rán và sữa chua… Hai cái đứa quỉ quái ấy, đáng là chúng nó cũng phải đưa ra dù chỉ giọt rượu? Phải cho Grigori Pantelevich xem người ta làm lễ cưới cho em của như thế nào mới thú! Cho mẻ được ôm đầu! , nàng ạ, chẳng còn ra thế nào nữa! Từ bây giờ tôi chịu dám đến dự những đám cưới đời sống mới nầy nữa rồi. Đến dự đám cưới chó còn vui hơn, đến đấy ít nhất còn được thấy những con chó dái rứt lông nhau, còn có huyên náo ầm ĩ, chứ ở đây chẳng có nhậu nhẹt, cũng chẳng có đánh lộn. Cái bọn bỏ đạo ấy, chúng nó đáng nguyền rủa! có tin được , sau khi ăn đám cưới nầy, tôi mất hết tinh thần, suốt đêm chẳng làm thế nào mà ngủ được, nằm xuống giường mà người ngứa ngáy cứ như bị rắc nắm bọ chó xuống dưới áo sơ-mi ấy.
Từ ngày Miska đến ở nhà Melekhov, mọi mặt trong công việc làm ăn đều đổi khác hẳn. Chỉ thời gian ngắn ta sửa lại dãy tường bao, cắt cỏ đồng cỏ chở về sân đập lúa, đánh những đống cỏ gọn gàng ngay ngắn, làm mọi công việc chuẩn bị cho việc gặt lúa, làm lại những tấm ván và những cái cánh của cái máy gặt thô sơ quét dọn sạch sân đập lúa, sửa chữa cái quạt hòm cũ, và sửa sang bộ đồ thắng ngựa, vì có ngầm ý định đem đôi bò mộng đổi lấy con ngựa và nhiều lần với Dunhiaska: "Chúng ta phải nuôi lấy con ngựa mới được. dẫn rệu với hai ông thánh tông đồ chân toẽ ngón nầy cũng đến phát khóc".
hôm ngẫu nhiên tìm thấy trong nhà kho thùng sơn trắng và ít sơn màu nước biển, bèn lập tức quyết định sơn lại những cánh cửa chớp cũ quá xám xịt. Ngôi nhà Melekhov nom như trẻ lại và nhìn ra thế giới bên ngoài với những con mắt xanh tươi Miska tỏ ra là ông chủ cơ nghiệp siêng năng. Tuy ốm vẫn làm công việc nầy việc nọ lúc nào ngơi tay. Dunhiaska giúp đỡ trong mọi việc.
Lấy chồng chưa được mấy ngày mà Dunhiaska đẹp hẳn ra, vai và háng tựa như nở nang thêm. Có cái gì mới mẻ xuất trong ánh mắt, trong dáng , trong cả cách sửa lại mớ tóc. Trước kia các cử chỉ của đều vụng về ngượng nghịu, chân tay vung vẩy loăng quăng như con nít, nhưng nay còn như thế nữa.
Dunhiaska trở nên tươi tắn, nhu mì và cứ nhìn chồng bằng cặp mắt tràn ngập đương, chẳng còn nhận thấy chung quanh có gì nữa.
- Bọn trẻ hưởng hạnh phúc có bao giờ nhìn thấy gì…!
Nhưng bà Ilinhitna càng ngày càng cảm thấy sâu sắc và đau đớn hơn quạnh đến với mình. Bà trở thành người thừa trong ngôi nhà ở đó bà sống gần trọn đời người. Hai vợ chồng Dunhiaska làm việc cứ như để xây dựng cái tổ ấm riêng của mình nơi đất trống. Hai người chẳng xin ý kiến bà về việc gì và cũng chẳng cần được bà đồng ý khi bắt tay vào làm việc gì.
hiểu sao hai người cũng kiếm được lời nào âu yếm để với bà. Chỉ khi họ ngồi vào bàn ăn họ mới trao đổi với bà vài câu có ý nghĩa gì lắm và bà Ilinhitna lại đơn độc thân với những ý nghĩ sầu thảm của mình. Bà cảm thấy sung sướng trước hạnh phúc của con . có mặt của người lạ trong nhà làm bà khó chịu, vì vẫn như xưa, bà vẫn coi chàng con rể nầy là người lạ. Ngay cuộc đời cũng trở thành gánh nặng đối với bà. Chỉ năm mà bà ta mất bao nhiêu con người gần gụi với trái tim bà, nhưng bà vẫn phải sống, lưng còng xuống dưới những đau khổ, người già xọm , nom rất là thảm hại. Bà phải chịu đựng nhiều, có thể là quá nhiều điều khổ cực. Bà còn đủ sức để chống lại nữa, vì thế cứ sống với dự cảm đầy mê tín là sau khi từng đến thăm gia đình nhà bà nhiều lần như thế, thần chết có dịp bước qua ngưỡng cửa ngôi nhà cổ của họ Melekhov. Sau khi nhẫn nhục để cho Dunhiaska lấy chồng, bà Ilinhitna chỉ còn hy vọng điều là chờ được đến khi Grigori trở về, trao lại cho chàng hai đứa trẻ rồi nhắm mắt, hai tay buông xuôi. Vì sống cuộc đời cực nhọc dài như thế, bà có được cái quyền nghỉ ngơi Những ngày hè dài đằng đẵng nối tiếp nhau mãi thôi.
Nắng chói chang rất nóng. Song những tia nắng như mọc gai còn sưởi ấm bà Ilinhitna nữa. Bà thường ngồi rất lâu bên thềm, ở chỗ dải nắng nhất, hoàn toàn động đậy mà cũng chẳng quan tâm chút gì tới mọi vật chung quanh. Còn đâu là bà chủ nhà bận rộn và siêng năng xưa kia. Bà muốn làm việc gì nữa. Bây giờ mọi công việc đều trở nên có ý nghĩa, cần thiết và có giá trị, vả lại bà cũng chẳng còn đâu sức lực để làm lụng như ngày xưa. Bà thường hay ngắm hai bàn tay rộng bè ra vì bao nhiêu năm lao động và thầm tự với mình: "Hai bàn tay của mình làm xong hết mọi việc rồi đây… đến lúc phải cho nó được ngơi… Mình sống quá nhiều, cũng đủ rồi… Chỉ cần chờ được đến ngày thằng Grigori quý trở về…"
Riêng có lần cái tinh thần đời xưa kia trở lại với bà Ilinhitna, nhưng cũng chẳng được bao lâu. Prokho ở trấn về, tiện đường tạt qua nhà bà và từ xa gào lên:
- Làm tiệc khao , bà Ilinhitna ơi! Tôi mang thư của con trai bà về dây!
Bà già tái mặt. Bà mang ấn tượng là bức thư thế nào cũng gắn liền với điều bất hạnh mới. Nhưng khi Prokho đọc cho bà nghe xong bức thư ngắn ngủi bà sung sướng quá, mãi chẳng được ra lời. nửa bức thư gồm toàn những lời thăm hỏi gia đình, và mãi cuối mới thấy ghi thêm rằng Grigori cố gắng xin về nghỉ phép trước mùa thu. Những giọt nước mắt rất chảy lăn tăn như hạt cườm khuôn mặt rám nâu của bà, theo những vết nhăn sâu má. Bà cúi đầu, đưa cánh tay áo và bàn tay sần sùi lên lau nước mắt, song những giọt nước mắt vẫn cứ tuôn ra ròng mặt bà, chảy xuống lấm tấm cả chiếc tạp dề, mau như những giợt mưa. Prokho phải là vui mừng, nhưng là thể nào chịu nổi nước mắt của đàn bà, vì thế cau mày bằng giọng bực tức ra mặt:
- Chao ôi, bà cụ ơi là bà cụ, thế là cụ lại khóc rồi! Đàn bà các bà sào mà lắm cái thứ nước ấy thế… Phải vui lên chứ sao lại khóc như thế? Thôi, tôi đây, chào cụ nhé! Nhìn cụ tôi chẳng thoải mái chút nào cả.
Bà Ilinhitna chợt nhớ ra, bèn vội giữ lại:
- bạn thân mến của tôi ơi, đem lại cho tôi tin vui như thế… Sao tôi lại có thể như thế nầy được… hãy hượm lát để tôi còn thết chứ… - Bà già lắp bắp đầu đũa, và lấy trong cái rương ra chai rượu nặng để dành lâu lắm rồi.
Prokho ngồi xuống, vuốt ria:
- Cụ cũng uống với tôi chén để mừng tin vui chứ? - hỏi.
Nhưng ngay lúc đó lại lo lắng nghĩ bụng: "Chà, quỉ dữ lại giật lưỡi mình rồi! Chỗ rượu nầy chỉ được hớp, nếu mụ cùng uống với mình sao…"
Bà Ilinhitna từ chối. Bà gấp bức thư rất cẩn thận, đặt lên cái ổ để các hình thánh, nhưng biết bà nghĩ nghĩ lại thế nào, lại lấy nó xuống, cầm lát trong tay rồi nhét vào bên trong áo, áp sát chỗ tim đập.
Dunhiaska ở ngoài đồng về, đọc bức thư rất lâu rồi mỉm cười thở dài:
- Chao ôi, ấy mau mau về thôi? Nếu mẹ khác nhiều lắm rồi mẹ ạ.
Như có ý ghen, bà Ilinhitna giằng lại bức thư trong tay Dunhiaska, đem giấu lại vào trong áo rồi mỉm cười, nheo cặp mằt long lanh nhìn con và :
- Tao như thế nầy bây giờ chó nó trông thấy cũng thèm sủa, thế mà thằng hái quý của tao vẫn còn nhớ tới mẹ nó đấy!
- Mầy xem nó viết thư như thế đấy! Nó lại còn lễ phép gọi tao bằng tên theo bố, là bà Ilinhitna… Nó viết là nó cung kính cúi đầu chào mẹ quí và hỏi thăm hai con quí, lại quên cả mầy nữa… Nhưng tại sao mày lại nhăn nhăn nhở nhở như thế hả? Mầy ngu xuẩn lắm, Dunhiaska ạ, mầy đúng là con bé ngu xuẩn!
- Đúng thế đấy, mẹ ạ, nhưng con chỉ mỉm cười thôi mà cũng được hay sao? Nhưng mẹ sắp sửa đâu thế?
- Tao ra vườn rau, xới đám khoai tây.
- Mai con tự xới lây, mẹ cứ ở nhà hơn. Lúc mẹ kêu ốm, lúc tự bới việc mà làm.
- , tao đây… Trong lòng tao vui, tao muốn mình. - Bà Ilinhitna thú nhận rồi chít thoăn thoắt chiếc khăn lên đầu, nhanh nhẹn như người còn trẻ.
đường ra vườn rau, bà tạt vào nhà Acxinhia. Đầu tiên bà còn giữ ý chỉ những chuyện khác, rồi sau mới lấy bức thư ra.
- Cái thằng nhà tôi vừa gửi về bức thư , làm mẹ nó mừng quá nó có hứa về nghỉ phép đấy. Chị láng giềng thân mến ạ, chị cầm lấy nầy, đọc cho tôi được nghe lần nữa với.
Từ hôm ấy, Acxinhia nhiều lần đọc đọc lại bức thư. Bà Ilinhitna thường sang nhà nàng vào buổi chiều. Bà lấy ra chiếc phong bì màu vàng bọc rất cẩn thận trong cái khăn tay rồi thở dài bảo nàng:
- Chị Acxiutka, chị đọc lại , hôm nay trong lòng tôi biết có chuyện gì ấy, tôi nằm mơ thấy nó còn như hồi nó cắp sách đến trường ấy…
Cùng với ngày tháng, những chữ viết bằng bút chì hoá học nhoà nhiều, nhiều chữ hoàn toàn thể đọc được nữa, nhưng điều đó gây cho Acxinhia khó khăn nào cả: nàng đọc hức thư quá nhiều lần nên thuộc lòng. Ngay sau khi tờ giấy mỏng rách như xơ mướp, Acxinhia vẫn có thể kể lại bức thư từ đầu đến cuối mà ngắc ngứ gì cả.
Chừng hai tuần sau, bà Ilinhitna cảm thấy trong người khó chịu. Dunhiaska bận đập lúa mà bà muốn làm cho con mất công mất việc, nhưng bà lại thể tự tay nấu nướng được.
- Hôm nay tao dậy được đâu. Mày phải tự xoay xở thế nào xoay xở. - Bà già bảo con .
- Nhưng mẹ đau ở đâu thế mẹ?
Bà Ilinhitna vuốt những nếp chiếc áo làng mặc rồi trả lời ngước nhìn lên:
- Đau như dần khắp người… Hình như lục phủ ngũ tạng đều long hết cả ra. Hồi tao còn trẻ, mồ ma bố mày thường cáu lên đánh tao… Hai nắm tay ông cứ như nắm tay thép ấy… Tao thường phải nằm chết lịm hàng tuần. Bây giờ cũng như thế đấy: khắp người tao đau ê ẩm, cứ như vừa ăn trận đòn…
- Có lẽ con bảo Miska gọi y sĩ nhé!
- Cần gì phải gọi y sĩ, rồi tao dậy được thôi.
Ngày hôm sau, quả nhiên là bà Ilinhitna dậy được. Bà lại lại được trong sân, nhưng đến chiều lại phải nằm. Mặt bà hơi sị ra, dưới hai con mắt có những đám da lũng nhũng như người phù thũng. Đến đêm có nhiều lần bà phải chống tay nhỏm đầu những cáì gối đập phồng xếp rất cao, thở hổn hển: bà cảm thấy khó thở. Nhưng rồi cơn tức thở cũng qua. Bà lại có thể nằm ngửa cách bình thản, thậm chí có thể bước giường xuống. Bà sống vài ngày trong trạng thái tựa như lặng lẽ tách biệt với bên ngoài, tâm hồn lắng xuống. Bà chỉ muốn ở mình, vì thế khi Acxinhia sang thăm, nàng hỏi gì bà cũng chỉ trả lời rất dè sẻn và khi nàng ra về bà thở dài khoan khoái. Bà lấy làm sung sướng vì hai đứa trẻ hầu như suốt ngày ở ngoài sân và Dunhiaska cũng ít khi vào quấy rầy bà với mọi câu thăm hỏi. Bà cần đến thương hại hay an ủi nào nữa.
đến lúc bà cảm thấy hết sức cần phải được yên tĩnh mình để hồi tưởng lại rất nhlều chuyện trong đời. Vì thế bà thường nằm hàng giờ động đậy, mắt mở he hé, chỉ những ngón tay sưng phù vẫn lần lần theo các nếp chăn, và toàn bộ cuộc đời bà diễn lại trước mắt bà trong những giờ phút ấy.
Kể cũng lạ vì cuộc đơi ấy có vẻ hết sức ngắn ngủi, vô vị và trong đó có biết bao điều nặng nề, đau khổ, tưởng như làm người ta muốn nhớ lại nữa. hiểu sao trong các hồi ức và ý nghĩ của bà, bà cứ luôn hướng về Grigori. Có thể là từ khi chiến tranh bùng nổ đến giờ, bao nhiêu năm liền bao giờ bà bớt lo lắng cho số phận của chàng và bây giờ, tất cả những cái gì còn làm cho bà gắn bó với cuộc đời đều chỉ còn là chàng. Hoặc cũng có thể là cùnơ với thời gian, nỗi buồn nhó thằng con cả và chồng bớt gay gắt, nguôi dần. Nhưng về họ, về những người khuất bà nhớ tới họ ít hơn và tựa như chỉ nhìn thấy họ qua tấm màn sương màu xám.
Bà chỉ nhớ lại thời kỳ con và thời kỳ lấy chồng cách miễn cưỡng. Điều đơn giản là tất cả các chuyện ấy chỉ là những điều cần thiết, lùi xa về quá khứ và chẳng đem lại được niềm vui hay khuây khoả nào. Và những khi quay về quá khứ trong những hồi ức cuối cùng, bà vẫn tỏ ra là người nghiêm khắc và trong sạch. Nhưng thường là "thằng hai dấu" cứ bất thần lên trong óc bà cách hết sức rành rọt, gần như sờ thấy được. Và hễ nghĩ tới Grigori là bà lập tức bắt đầu nghe thấy tiếng tim mình đập dồn dập. Sau đó cơn tức thở lại ập tới, mặt bà đen sẫm lại, và bà nằm bất tỉnh giờ lâu, nhưng vừa bắt đầu thở được là bà lại nhớ ngay tới chàng. Dù sao bà cũng thể nào quên thằng con trai cuối cùng của bà…
hôm bà Ilinhitna nằm ở nhà trong. Vầng mặt trời giữa trưa chiếu chói lọi bên ngoài cửa sổ. đường chân trời phía nam, những đám mây trắng bị gió dựng đứng trang nghiêm trôi nền trời xanh loá mắt. Chỉ có tiếng kêu đơn điệu, như ru ngủ của những con dế ảnh hưởng tới bầu khí yên lặng trầm trệ. Ngoài kia, ngay bên dưới cửa sổ vẫn còn lại dải cỏ chưa bị nắng thui cháy vì nằm nép vào nền nhà: những đám tân lê gần héo rũ mọc lẫn với yến đại mạch dại và nga quan. Chính đó là nơi những con dế tìm được chỗ trú chân và kêu ran. Trong khi lắng nghe tiếng dế kêu ngớt, bà Ilinhitna bất giác ngửi thấy mùi cỏ bị hun nóng thoảng đưa vào phòng trong và trong khoảnh khắc, như ảo ảnh, bà thấy ra trước mắt cánh đồng cỏ tháng Tám nóng bỏng dưới ánh mặt trời, khoảng rạ lúa mì vàng óng, bầu trời xanh lam sáng rực sau tấm màn sương màu xám lơ…
Bà nhìn tháy rất rành rọt đôi bò ăn cỏ nẻo đất mọc đầy ngải cứu, chiếc xe bò có căng mui, bà nghe thấy những tiếng dế kêu lanh lảnh, ngửi thấy mùi ngải cứu đắng đắng lợ lợ… Bà nhìn thấy cả mình trẻ đẹp, cao lớn, đẹp… Kìa chính bà vội vã chạy về chỗ xe đỗ. Dưới chân bà những cuống rạ lạo xạo đâm cả vào hai bắp chân . Làn gió nóng hổi thổi khô lưng bà chiếc áo sơ-mi đẫm mồ hôi lồng vào trong váy, làm cổ bà rát như phải bỏng. Mặt bà đỏ bừng bừng, máu dồn lên làm trong tai như có tiếng chuông rung. Bà cong hai tay, đỡ cặp vú trĩu nặng, mọng sữa, và khi nghe thấy tiếng trẻ khóc nức nở, bà rảo bước hơn, vừa vừa cởi khuy cổ áo.
Cặp môi bị gió thổi khô nẻ của bà run run qua nét cười khi bà bước tới cái nôi mắc dưới gầm xe, bế ra thằng Griska ngăm ngăm đen, xíu. Bà dùng răng cắn giữ sợi dây đẫm mồ hôi của cây thánh giá đeo tuỳ thân, vội vã cho nó bú ngay và khẽ nựng nó qua hàm răng nghiến chặt: "Con quý của mẹ, thằng bé nhoi của mẹ! Con đẹp con xinh của mẹ! Mẹ của con suýt làm con chết đói mất rồi!" Vẫn còn khóc ấm ức, thằng Griska vừa bú vừa cắn đầu vú rất đau bằng mấy cái răng xíu. Bố thằng Griska đứng ngay bên cạnh rửa lại cái hái, trẻ trai, với hàng ria đen. Qua hai hàng mi hạ thấp, bà nhìn thấy nét cười và hai khoảng lông trắng xanh xanh của cặp mắt giễu cợt… Bà thở chẳng ra hơi vì trời quá nóng, mồ hôi chảy ròng ròng trán, làm hai bên má buồn buồn, rồi ánh sáng tối dần, tối dần trước mắt bà…
Bà bừng tỉnh, đưa tay sờ sờ khuôn mặt đầm đìa nước mắt rồi cứ thế nằm rất lâu, khổ sở vì cơn tức thở hết sức nặng nề và thỉnh thoảng lại thiếp còn biết gì nữa.
Sau khi trời tối, lúc vợ chồng Dunhiaska ngủ, bà thu hết sức lực còn lại, nhỏm dậy, lần ra sân. Acxinhia phải tìm con bò cái lạc đàn mãi đến đêm khuya. Khi về đến nhà, nàng trông thấy bà Ilinhitna từ từ lê bước, lảo đảo qua sân đập lúa. "Bà lão ốm như thế mà sao còn mò ra đây thế nầy?" - Acxinhia ngạc nhiên nghĩ thầm rồi rón rén bước tới dãy hàng rào ngăn nhà mình với sân đập lúa của nhà Melekhov. Trăng tròn vành vạnh. làn gió hiu hiu thổi từ đồng cỏ vào. Cây rơm in cái bóng rất sẫm lên mảnh sân trần trụi trà phẳng bằng đá lăn. Bà Ilinhitna vịn vào dãy hàng rào, đứng nhìn ra đồng cỏ, nơi đống củi mà những người cắt cỏ đốt lên nhấp nhánh như ngôi sao xa lắc sao với tới được.
Acxinhia nhìn thấy rất khuôn mặt sị nặng của bà Ilinhitna bị ánh trăng xanh biếc rọi sáng và món tóc bạc xoã xuống chiếc khăn san đen mà các bà già thường chít.
Bà Ilinhitna nhìn rất lâu ra khoảng xanh thẫm của cánh đồng cỏ chìm trong bóng đêm, rồi bà gọi khe khẽ, tựa như có Grigori đứng ngay ở đấy, bên cạnh bà:
- Griska? Con của mẹ! - Bà lặng lát rồi lại giọng khàn khàn rất thấp, đổi khác hẳn - Giọt máu dấu của mẹ!
Acxinhia run bắn người lên, nàng bị xâm chiếm bởi cảm giác buồn nôn và kinh sợ sao giải thích được, phải rời ngay dãy hàng rào, bỏ vào trong nhà.
Đêm hôm ấy bà Ilinhitna biết rằng mình sắp chết đến nơi và thần chết mò tới đầu giường của mình rồi. Đến khi trời rạng, bà lấy chiếc áo sơ-mi của Grigori trong cái rương, cuộn lại, nhét xuống dưới cái gối. Bà sắp sẵn cả cái áo liệm mà bà phải mặc sau khi thở hơi cuối cùng.
Sáng hôm sau, Dunhiaska vào thăm mẹ như thường lệ. Bà Ilinhitna lấy dưới cái gối ra chiếc áo sơ-mi của Grigori cuộn lại rất cẩn thận rồi lặng lẽ đưa cho Dunhiaska.
- Cái gì thế mẹ? Dunhiaska ngạc nhiên hỏi.
- Cái áo của thằng Griska. Đưa cho chồng mày, bảo nó lấy mà mặc, cái nó mặc cũ quá, thấm mồ hôi đến mục ra rồi còn gì - Bà Ilinhitna thều thào, chỉ hơi có thề nghe thấy.
Dunhiaska nhìn thấy nắp cái rương có cái váy đen, chiếc áo sơ-mi và đôi ủng ngắn bằng vải của mẹ, tất cả những thứ mà người ta thường mặc cho người chết để đưa tiễn họ chặng đường xa thẳm, tái mặt.
- Mẹ làm sao thế, mẹ của con, mẹ sửa soạn áo liệm rồi sao? Mẹ hãy vì Chúa cứu thế mà cất nó ! Cầu Chúa che chở cho mẹ, mẹ nghĩ tới cái chết sớm quá đấy.
- , tao đến lúc rồi… - Bà Ilinhitna khẽ , - đến lượt tao rồi… Hai đứa trẻ, mày hãy trông nom săn sóc chúng nó, trong lúc thằng Griska còn chưa về… Còn nó xem ra tao chờ đến khi nó về được đâu… Chao ôi, chờ được nữa rồi!
Để Dunhiaska khỏi trông thấy những giọt nước mắt của mình, bà Ilinhitna quay mặt vào trong tường và đưa chiếc khăn tay lên che mặt.
Ba ngày sau bà qua đời. Những người bạn cùng tuổi của bà tắm rửa cho bà, khâm liệm cho bà và đặt bà lên chiếc bàn ở nhà trong.
Đến tối Acxinhia sang chia tay với người quá cố. Khuôn mặt bà già bé vừa qua đời nom nghiêm khắc và như đẹp ra. Nhìn khuôn mặt ấy, Acxinhia nhận ra rất khó khăn dung mạo của bà Ilinhitna kiêu hãnh và dũng cảm trước kia. Trong khi ghé môi vào vừng trán vàng ệch và lạnh băng của người chết, Acxinhia nhìn thấy món tóc bạc quật cường mà nàng thường trông thấy tuột ra dưới chiếc khăn bịt đầu màu trắng và vành tai tròn tròn nho , hoàn toàn như tai người còn trẻ.
Được Dunhiaska ưng thuận, Acxinhia đem hai đứa trẻ sang ở với mình. Hai đứa còn lầm lì vì khiếp hãi sau cái chết mới đây của bà chúng nó. Acxinhia cho hai đứa trẻ ăn và đặt nằm cùng với mình.
Acxinhia có cảm giác rất lạ lùng mỗi khi ôm hai đứa bé nằm nép vào hai bên người mình, hai đứa con của người mà nàng dấu. Nàng thủ thỉ kể cho chúng nó nghe những chuyện cổ tích mà nàng được nghe kể từ thời thơ ấu, chỉ cốt làm cái gì giúp nó khuây khoả, đỡ nghĩ tới người bà mất. Giọng véo von, nàng khe khẽ kể nốt câu chuyện cổ tích về thằng bé mồ côi Vanhiuska đáng thương:
Thiên nga, thiên nga,
Mau xòe cánh trắng
Về đây đón ta,
Về nơi dấu.
Về nơi quê nhà.
Nhưng nàng chưa kịp kể xong câu chuyện nghe thấy tiếng thở thanh thản, đều đặn của hai đứa trẻ. Thằng Misatka rúc mặt vào vai nàng, nằm sát mép giường. Acxinhia nhàng động vai sửa lại cho đầu nó khỏi bị ngật ra và bất thần cảm thấy tim mình đây nhay nhứt thể nào nguôi, đến nỗi cổ họng như tắc lại. Nàng khóc cách đau khổ và cay đắng, những tiếng nức nở làm nàng rung lên, nhưng ngay đến việc lau nước mắt nàng cũng làm được: hai đứa con của Grigori ngủ tay nàng mà nàng lại muốn làm chúng nó thức giấc.

Chương 218



Sau khi bà Ilinhitna mất , Miska trở thành người chủ duy nhất và nắm toàn quyền trong nhà. Đáng ra càng phải tỏ ra năng nổ hơn trong việc bắt tay vào tổ chức lại và mở rộng thêm công việc làm ăn, nhưng đâu có như thế: Miska làm việc ngày càng kém phần hào hứng, ngày càng hay vắng nhà và tối tối lại ngồi rất khuya thềm hút thuốc, đầu óc quẩn quanh với những ý nghĩ riêng của mình. Dunhiaska thể nhận thấy những thay đổi của chồng. nhiều lần ngạc nhiên thấy Miska bất thình lình vô duyên vô cớ ném rùi ném bào đấy, bỏ ra chỗ khác để ngồi nghỉ. khác hẳn cái lối làm việc hoàn toàn quên mình trước kia. Cả ở ngoài đồng, hôm hai người gieo lúa hắc mạch mùa đông cũng thế vừa được hai luống, Miska cho cặp bò đứng lại, rồi cuốn điếu thuốc, ngồi ì ra hút rất lâu mảnh đất vừa cày với cái trán nhăn lại.
Vốn thừa hưởng của bố cái đầu óc rất thực tế, Dunhiaska lo lắng nghĩ thầm: " chàng nầy chẳng làm được cái gì cho lâu la chút… là ốm hai là đổ lười ra đấy thôi. Lấy chồng như thế nầy mình cũng đến mang vạ vào thân! Nom chẳng khác ở thuê cho người khác: hút thuốc nửa ngày, gãi ngứa nửa ngày, thế còn lúc nào mà làm việc nữa… Nhưng mình cũng phải nhàng tỉ tê mà cho chàng khỏi cáu, nếu về sau mà còn tiếp tục chăm lo công việc theo kiểu như thế nầy lấy xẻng xúc cũng đổ hết khó khăn trong nhà được đâu…"
Vì thế có lần Dunhiaska hỏi rất dè dặt:
- Dạo nầy nom cứ như làm sao ấy, Miska ạ, hay lại bị con ma bệnh nó hành?
- Làm gì có chuyện ốm với đau? Ở đây ốm cũng buồn nôn rồi. - Miska trả lời giọng tức tối rồi lại thúc hai con bò theo cái máy gieo hạt.
Dunhiaska thấy truy hỏi thêm nữa cũng tiện, vả lại đến cùng phần việc của người đàn bà đâu phải là lên lớp cho chồng. Vì thế câu chuyện chỉ đến đấy là chấm dứt.
Mọi ý đoán già đoán non của Dunhiaska đều đúng hết. Nguyên nhân duy nhất trở ngại cho Miska có thề năng nổ làm ăn như xưa là ý nghĩ mỗi ngày ăn sâu trong đầu óc , cho rằng mình về an cư lạc nghiệp ở nơi quê nhà quá sớm: "Mình bắt tay vào công việc làm ăn hơi sớm chút, mình quá vội vàng…" - Miska bực mình nghĩ như thế mỗi khi đọc những tin mặt trận đăng tờ báo của khu hoặc chiều chiều nghe những chiến sĩ Hồng quân -dắc kể chuyện. Nhưng tinh thần dân chúng trong thôn mới là điều đặc biệt lo lắng. Trong đám nầy, số kẻ công nhiên rằng chỉ đến mùa đông là Chính quyền Xô viết đời nhà ma vì Vrăngghen xông ra khỏi Tavria và cùng với Marno(1) tiến quân gần tới Rostov, đồng minh cho lực lượng lính thuỷ đánh bộ rất lớn đổ bộ lên Novorossisk… Trong thôn đầy rẫy những tin đồn, tin nọ vô lý hơn tin kia. Những gã -dắc ở trại tập trung hay ở hầm mỏ trở về, được ăn uống ở nhà qua mùa hè đều béo tốt đẫy đà. Chúng sống tách biệt hẳn thành nhóm riêng, đêm đêm tụ tập rượu chè, bàn tán riêng với nhau biết những chuyện gì, nhưng mỗi khi gặp Miska, chúng lại làm bộ mặt thản nhiên hỏi: "Miska à, thường đọc báo, hãy kể xem ở ngoài ấy sắp chấm dứt với Vrăngghen chưa? Cái tin quân đồng minh lại kéo đến giở trò với chúng ta là hay là bậy thế?"
hôm chủ nhật Prokho Zykov đến chơi vào buổi chiều. Miska vừa ở ngoài đồng về đứng bên thềm nhà lau rửa. Dunhiaska đổ nước trong cái bình vào tay chồng, mỉm cười nhìn cái cổ gầy ngẳng bị nắng thiêu cháy đen của . Chào hỏi xong, Prokho ngồi xuống bậc thềm thấp nhất, hỏi:
- Nhà ta có nhận được tin gì của Grigori Pantelevich ?
- , - Dunhiaska trả lời, - chẳng có thư từ gì cả.
- Thế mong Grigori về lắm à? - Miska lau mặt lau tay, nhìn vào mắt Prokho hỏi nhưng cười.
Prokho thở dài, sửa lại bên tay rộng của chiếc áo sơ-mi.
- Tất nhiên rồi. Hai chúng tôi cùng ở với nhau suốt thời gian lính.
- Và còn định lại cùng với nhau nữa chứ?
- đâu cơ?
- lính chứ còn gì?
- Tôi và ấy sống đời lính quá đủ rồi.
- Thế mà tôi cứ tưởng nóng lòng chờ Grigori về để lại lính tiếp. - Miska thêm và vẫn cười - Để lại chiến đấu chống Chính quyền Xô viết.
- Chà, Miska, chỉ lung tung, - Prokho giận dữ .
- Sao lại lung tung? Mọi tin đồn mà người ta rỉ tai nhau trong thôn tôi đều được nghe hết rồi.
- Chẳng nhẽ lôi cũng có chuyện ấy hay sao? nghe được ở đâu thế?
- phải là , mà là những thằng cùng giuộc như và Grigori , những thằng vẫn còn chờ "quân mình" ấy mà.
- Tôi chờ cái "quân mình" ấy đâu, đối với tôi tất cả đều như nhau cả thôi.
- Cái ti tệ chính là ở chỗ cho rằng tất cả đều như nhau. Thôi chúng ta vào trong nhà , đừng có giận, tôi đùa đấy thôi.
Prokho miễn cưỡng đứng dậy, rời khỏi bực thềm, rồi sau khi bước qua ngưỡng cửa phòng ngoài :
- Người em ạ, những câu đùa của có gì vui tai lắm đâu. Các chuyện cũ nên quên nó . Về các chuyện cũ ấy tôi thanh toán xong xuôi tất cả rồi.
- phải tất cả các chuyện cũ đều có thể quên được đâu, - Miska vừa ngồi vào bàn vừa bằng giọng lạnh lùng. - Mời ngồi vào cùng ăn tối với chúng tôi.
- Cám ơn. Tất nhiên việc gì cũng có thể quên hết được. Như cánh tay mà tôi bị mất đây nầy. Nếu quên được nó cũng sướng đấy, nhưng nó nào có cho người ta quên nó, cứ bắt từng giây từng phút phải nhớ đến nó.
Dunhiaska bày thức ăn lên bàn, hỏi nhưng nhìn chồng:
- Sao vậy, thế theo ý , người nào từng theo bọn Trắng suốt dời được tha thứ về chuyện ấy hay sao?
- Nhưng em em nghĩ thế nào?
- Em nghĩ rằng, như người ta thường , kẻ nào nhớ thù cũ, kẻ ấy đui hai con mắt.
- Phải, có thể là Kinh Thánh có viết như thế, - Miska lạnh như tiền. - Nhưng theo ý , con người bao giờ cũng phải chịu trách nhiệm về những việc mà mình làm.
- Chính quyền gì như thế cả. - Dunhiaska khẽ .
Vì có mặt người ngoài nên Dunhiaska muốn lời qua tiếng lại với chồng, nhưng trong thâm tâm rất giận Miska vì cho rằng Miska đùa đúng chỗ với Prokho và toạc móng heo cho thấy thái độ thù ghét mình.
- Với em chính quyền gì cả, vì chính quyền chẳng có chuyện gì để với em, nhưng về các việc lính cho bọn Trắng phải chịu trách nhiệm trước pháp luật Xô viết.
- Như vậy cả tôi cũng phải chịu trách nhiệm hay sao? - Prokho hỏi gặng thêm.
- Cái phận của là phận con bò: ăn xong rồi lại về chuồng. Lính cần vụ trong chuyện nầy chãng ai hỏi tới đâu, nhưng Grigori về nhà phải hỏi. Chúng tôi hỏi Grigori về cuộc phiến loạn.
- Thế nào, chính hỏi phải ? - Dunhiaska trợn mắt, đặt cái bát to đựng sữa xuống bàn.
- Cả cũng hỏi. - Miska thản nhiên trả lời.
- Những chuyện nầy phải là việc của … có cũng tìm ra đủ người để hỏi rồi. Trong khi tham gia Hồng quân ấy lấy công chuộc tội…
Giọng Đunhíasca run lên. ngồi vào bàn, những ngón tay vuốt vuốt đường viền của chiếc tạp dề. Tựa như nhận thấy vẻ xao xuyến của vợ. Miska vẫn tiếp với cái vẻ thản nhiên trước đó:
- cũng muốn hỏi cho . Còn cái chuyến được coi là chuộc tội hay còn phải chờ xem… Còn phải nhìn cho là công trạng lập được như thế nào, Grigori làm đổ máu em bên nầy phải là ít. Còn phải đo xem làm đổ máu bên nào nhiều hơn…
Đây là chuyện xích mích đầu tiên kể từ ngày Miska bắt đầu chia sẻ cuộc sống với Dunhiaska. khí trong bếp chết lặng rất là khó chịu. Miska cứ lầm lì ăn sữa, chốc chốc lại đưa khăn tay lên chùi môi. Prokho vừa hút thuốc vừa nhìn Dunhiaska. Sau đó chuyển sang về công việc làm ăn, và còn ngồi nán lại thêm nửa giờ. Trước lúc ra về hỏi:
- Kirin Gromov về rồi đấy. biết tin chưa?
- Chưa. ở đâu mò về thế?
- Ở bên bọn Đỏ về. Nó cũng ở Tập đoàn quân kỵ binh thứ nhất.
- di lính cho Mamontov phải ?
- Đúng thế đấy.
- Nó làm thằng đánh đấm rất ngang tàng. - Miska cười nhạt.
- Làm gì có chuyện ấy! Nhưng về khoa ăn cướp nó là bậc nhất. Hai cái tay của nó làm việc ấy lẹn lắm.
- Thiên hạ kể rằng nó chém tù binh chùn tay phải. Nó giết người chỉ vì đôi bốt-tin của lính. Giết người chỉ để có đôi giày mà .
- Cũng có nghe như thế đấy, - Prokho xác nhận.
- Đối với thằng như thế cũng nên tha thứ chứ? - Giọng Miska ngọt như mía lùi. - Thượng đế bảo chúng ta phải tha thứ cho kẻ thù, có phải thế ?
- Nhưng thế nào bây giờ… định làm gì với nó mới được chứ?
- Hừ, tôi tóm lấy cổ nó… - Miska nheo mắt. - Tôi tóm cổ nó cho sau đó linh hồn nó được về chầu Chúa! Mà nó cũng thể thoát khỏi cái số phận ấy đâu. Ở Vosenskaia có Uỷ ban Treka sông Đông rồi, Uỷ ban ấy tỏ thái độ âu yếm với nó.
Prokho mỉm cười :
- Kể cũng đúng thế : thằng gù xuống mồ cũng chẳng rướn thẳng lưng lên được. Ở Hồng quân về nó mang theo nhiều của cướp bóc. Vợ nó kheo với vợ tôi rằng nó mang về cho mụ ấy chiếc áo bành tô của đàn bà, cơ man nào áo dài và đủ các thứ khác. Nó ở lữ đoàn Maxlak và từ đó về nhà. Đích thị nó đào ngũ, về rồi mà còn mang theo cả súng ống.
- Những vũ khí gì? - Miska tò mò hỏi.
- Vũ khí gì cũng dễ hiểu thôi: khẩu carbin cưa bớt nòng, phải, khẩu Nagan và còn những thứ gì nữa ấy.
- Nó lên Xô viết đăng ký chưa? có biết ?
Prokho khoát tay, phá lên cười.
- Lồng dây thòng lọng cũng chẳng lôi được nó lên đấy đâu? Như tôi thấy nó sắp chuồn rồi đấy. Chỉ ngày ngày hai là chuồn khỏi nhà thôi. Nhìn chung mọi mặt cái thằng Kirin ấy mới chỉ là đứa còn nghĩ đến chuyện đánh đấm, thế mà lại lo về tôi. đâu, người em ạ, tôi đánh đấm hết cái phần của tôi rồi, cái trò ấy tôi chán ngấy rồi.
mấy chốc Prokho ra về. Rồi chỉ lát sau, Miska cũng ra sân. Dunhiaska cho hai đứa bé ăn xong, vừa sắp sửa lên giường nằm Miska bước vào. Hai tay cầm biết cái gì bọc trong bao tải.
- Ma dẫn lối, quỉ đưa đường đâu thế? - Dunhiaska hỏi bằng giọng chẳng có gì là âu yếm.
- mang của hồi môn của về đây. - Miska mỉm cười chút ác ý.
lấy ra khẩu súng trường gói rất cẩn thận, cái bao đạn căng phồng, khẩu súng ngắn và hai quả lựu đạn. bày tất cả các thứ ấy lên chiếc ghế dài rồi đổ rất cẩn thận dầu tây vào cái đĩa.
- đem những thứ nầy ở đâu về thế? - Dunhiaska động đậy lông mày chỉ số vũ khí.
- Của đấy, mang từ mặt trận về.
- Thế vừa qua chôn ở đâu?
- Chôn đâu chôn, nhưng vẫn giữ được suy suyển gì cả.
- Té ra giữ bí mật như thế đấy. Chẳng hé răng nửa lời. Đối với vợ mà cũng giấu à?
Miska làm bộ mặt vô tâm, mỉm cười và giọng ràng muốn làm lành:
- Nhưng em cần biết cái chuyện ấy làm gì, em Dunhiaska quí? Cái nầy đâu phải là việc của đàn bà? Thứ của cải nầy cứ để cho nó nằm đây, nàng ạ, có nó trong nhà thừa đâu.
- Nhưng tại sao lại lôi nó vào trong nhà? cũng trở thành người biết luật pháp, cái gì cũng biết cơ mà… Thế làm việc nầy phải chịu trách nhiệm trước pháp luật hay sao?
Nét mặt Miska nghiêm hẳn lại, :
- Em đúng là con ngốc. Khi thằng Kirin đem vũ khí về nhà đó là việc có hại cho chính quyền Xô viết. Nhưng khi đem vũ khí về ngoài cái lợi cho chính quyền Xô viết chẳng có cái gì khác. Em hiểu chưa? Nếu vậy có thể phải chịu trách nhiệm với ai hử? Em lung tung có trời biết những gì, thôi nằm xuống, ngủ !
rút ra kết luận mà cho là duy nhất đúng đắn: nếu những thằng Trắng còn sống sót trở về có mang theo vũ khí phải tỉnh táo đề phòng. lau chùi cẩn thận khẩu súng trường và khẩu Nagan rồi sáng hôm sau, trời vừa hửng bộ lên Vosenskaia.
Dunhiaska vừa xếp những thức ăn đường vào cái túi dết cho chồng vừa kêu lên bằng giọng vừa tức lối vừa chua xót:
- Tất cả mọi việc đều giả ngô giả ngọng với em, chẳng năng gì cả? Ít nhất cũng bảo cho biết là có lâu và việc gì chứ? Sống như thế nầy còn ra quỉ quái gì nữa? Sắp sửa rồi mà cạy răng chẳng nửa lời? là chồng em hay là kẻ ăn đậu ở ghẹ hử?
- Vosenskaia, lên gặp Uỷ ban, còn phải cho em biết thêm những gì nữa nào? Lúc nào về em biết tất cả.
Miska đưa tay đỡ cái túi dết, ra sông Đông, leo lên cái thuyền rồi chèo nhanh sang bờ bên kia.
Ở Vosenskaia, sau khi khám sức khoẻ ở Uỷ ban y vụ, người bác sĩ vắn tắt cho Miska biết:
- Đồng chí thân mến ạ, đồng chí có đủ điều kiện để phục vụ trong hàng ngũ Hồng quân đâu. Bệnh sốt rét phá hoại sức khoẻ của đồng chí quá nhiều. Phải chữa cho khỏi mới được nếu phiền đấy. Những người như đồng chí Hồng quân cần đến đâu!
- Thế cần đến những người như thế nào? Tôi phục vụ trong quân đội hai năm, bây giờ trở thành người vô dụng rồi hay sao?
- Cần trước hết là những người khoẻ mạnh. Đồng chí cứ lấy lại sức khoẻ rồi quân đội cần đến. Đồng chí nhận lấy đơn thuốc rồi ra hiệu thuốc mà lĩnh ký ninh.
- À à à ra vậy, tôi hiểu tất cả rồi. - Miska mặc áo quân phục mà cứ như lồng cái cổ ngựa vào con ngựa bất kham, mãi chẳng làm thế nào chui đầu ra khỏi cổ áo và ra đến ngoài phố mới cài xong khuy quần rồi thẳng tới Đảng bộ khu.
Miska trở về thôn Tatarsky với cái chức chủ tịch Uỷ ban quân cách mạng thôn. vội vã hỏi han vợ vài câu rồi :
- Nào, bây giờ chúng ta xem?
- về chuyện gì thế? - Dunhiaska ngạc nhiên hỏi.
- Vẫn cái chuyện ấy đấy.
- Chuyện gì cơ chứ?
- Người ta chỉ định làm chủ tịch. Em hiểu chưa?
Dunhiaska đau khổ vỗ tay đánh đét. còn muốn thêm biết những gì, song Miska nghe vợ nữa. ra trước gương, sửa lại dây da chiếc áo quân phục bạc màu rồi tới trụ sở Xô viết thôn.
Ngay từ mùa đông, lão già Mikheev là chủ tịch Uỷ ban cách mạng. Mắt thong manh, tai lại điếc, vì thế lão rất khổ vì các nhiệm vụ trao cho phải làm, và khi được Miska cho biết rằng đến để kế chân lão lão mừng rơn:
- Con chim ưng quí của tôi ơi, đáy là công văn giấy tờ, đây là con triện của thôn, hãy vì Chúa cứu thế mà nhận lấy . - Lão với vẻ sung sướng có chút gì vờ vĩnh, làm dấu phép rồi xoa tay. - Lão gần tám chục tuổi trời, từ thuở cha sinh mẹ đẻ chưa từng làm việc quan bao giờ, thế mà nay đầu bạc răng long lại phải ra làm… Đây chính là công việc của những con người trẻ trai các chứ đâu có phải là phần của lão! Nhìn chẳng thấy mà nghe cũng chẳng ràng gì cả… đến lúc chỉ còn có thể ở nhà cầu Chúa mà người ta lại gọi ra làm chủ tịch…
Miska đọc lướt qua các chỉ thị và mệnh lệnh mà Uỷ ban cách mạng trấn gửi xuống rồi hỏi:
- Thư ký đâu?
- Gì hả?
- Chà mẹ khỉ, tôi hỏi thư ký đâu?
- Thư ký ấy à? Nó gieo đại mạch rồi. Thằng trời đánh ấy, mỗi tuần nó chỉ tạt vào đây lần thôi. Có khi trấn gửi xuống những giấy tờ cần phải đọc, nhưng lùa chó lùng cũng chẳng thấy nó đâu. Vì thế có những công văn quan trọng nằm lì đấy, vài ngày liền chẳng có ai đọc. Mà lão ít chữ nghĩa quá, chao ôi, ít quá lắm! Hì hà hì hục mới ký được chữ, mà đọc hoàn toàn thể nào đọc được, quá lắm hà hơi đóng được cái dấu…
Miska giương cao hàng lông mày nhìn qua căn phòng bị lấy hết đồ đạc của ủỵ ban cách mạng, trong đó những vật trang trí duy nhất là vài tờ tranh áp phích cũ kỹ, đầy những vết chân ruồi.
Quá sung sướng vì được về vườn cách bất ngờ như thế, lão già thậm chí định liều pha trò câu; lão vừa trao cho Miska con dấu bọc trong miếng giẻ vừa :
- Toàn bộ tài sản của thôn có thế nầy thôi, tiền chẳng có món nào cả, còn cái gậy ataman dưới chính quyền Xô viết nên có nữa rồi. Nhưng muốn, tôi cũng có thể cho cái nạng cổ lỗ nầy. - Lão xong cười nhe cả hai hàng lợi mất hết răng và chìa cho Miska cái gậy bằng gỗ bạch lạp với chỗ tay cầm nhẵn thín.
Nhưng Miska còn lòng dạ nào mà đùa. dưa mắt nhìn lần nữa căn phòng xấu xí thảm hại của Uỷ ban cách mạng của mình, rồi cau mày thở dài :
- Bố già ạ, chúng ta hãy coi là tôi tiếp nhận xong công tác của bố. Bây giờ cút mẹ bố khỏi nơi nầy . - xong đưa mắt ra cửa cách đầy ý nghĩa.
Sau đó tới chỗ cái bàn ngồi mình rất lâu, hai khuỷu tay dang rộng, hai hàm răng nghiến chặt, quai hàm dưới đưa ra phía trước. Lạy Chúa tôi, mình là thằng chó đẻ, suốt thời gian qua cứ chúi mũi xuống đất, ngẩng đầu lên mà cũng chẳng lắng nghe xem chung quanh có những chuyện gì xảy ra… Vẫn còn hết sức tức tối với chính mình cũng như với mọi điều xung quanh, Miska đứng dậy, rời khỏi cái bàn, sửa lại áo quân phục, rồi vừa vừa nhìn căn phòng trống huếch trống hoác, hai hàm răng vẫn nghiến chặt:
- Nầy các ông bạn thân mến, tôi cho các ông bạn được thấy Chính quyền Xô viết là như thế nào?
lồng cái xích vào móc cửa, đóng chặt cửa và qua bãi thôn về nhà. Về đến gần nhà thờ gặp thằng chưa thành niên, con nhà Obnhizov. hất đầu chào nó cách lấy lệ rồi lại thẳng, nhưng bỗng nhiên chợt nghĩ ra, bèn quay lại gọi nó:
- Nầy, Andriuska? Hượm lát , cậu lại đây cái?
Thằng bé nhút nhát có cặp lông mày trắng phếch lặng lẽ bước lại gần . Miska chìa tay bắt tay nó như người lớn rồi hỏi:
- Cậu đâu đấy? Sang bên kia sông à? Ư ừ, như thế tức là đichơi à? có việc à? Bây giờ mình muốn hỏi cậu chuyện nầy nhé: hình như cậu tốt nghiệp trường cao đẳng tiểu học rồi phải? Tốt nghiệp rồi à? Thế tốt lắm. Thế cậu có biết làm các công việc bàn giấy ?
- Công việc bàn giấy gì cơ?
- Chà, cũng thường thôi. Ở đây có mọi thứ công văn đến, công văn , cậu có hiểu ?
- Nhưng đồng chí về chuyện gì thế, đồng chí Kosevoi?
- Chà, về những thứ giấy má thường thấy ấy mà. Cậu có biết những chuyện ấy ? Phải, thường có những công văn phải gửi mà cũng có những công việc linh tinh khác nữa. - Miska ngoáy ngoáy ngón tay dứt khoát rồi chờ trả lời, cương quyết - Nếu cậu chưa biết sau nầy học biết. Bây giờ tôi làm chủ tịch Uỷ ban cách mạng thôn, còn cậu là thanh niên có chữ nghĩa tôi chỉ định làm thư ký. Cậu đến trụ sở của Uỷ ban cách mạng, coi giữ các công văn giấy tờ, còn để cả bàn, tôi về ngay. Cậu hiểu chưa?
- Đồng chí Kosevoi!
Miska khoát tay, cách nóng nảy:
- Tôi chuyện với cậu sau, cậu hãy tới làm việc . - xong từ từ những bước đều đều dọc theo đường phố.
Về đến nhà, mặc chiếc quần ngựa mới, bỏ khẩu Nagan vào túi rồi ra trước gương sửa lại chiếc mũ cát-két và với vợ:
- tạt qua đằng nầy có chút việc. Nếu có ai hỏi chủ tịch đâu em cứ bảo là về ngay.
Chức vụ chủ tịch cũng có những bắt buộc, gò bó của nó. Miska từ tốn và oai vệ. Dáng của khác ngày thường nhiều quá, làm cho có bà con trong thôn gặp phải đứng lại mỉm cười nhìn theo. Vừa trông thấy Miska, Prokho Zykov cung kính lùi ra sát hàng rào cách hài hước và :
- có việc gì đấy, Miska? Ngày thường mà cũng diện tất cả các đồ đẹp vào và cứ như duyệt binh ấy… Hay lại di dạm vợ lần nữa?
- Đại khái như thế đấy. - Miska mím môi cách đầy ý nghĩa rồi trả lời.
Khi đến gần cổng nhà Gromov, dừng bước mà vừa thọc tay vào túi lấy thuốc, vừa ngắm nghía rất cẩn thận cái sân trước rộng thênh thang, các căn nhà đựng rải rác trong sân và những khung cửa sổ của nhà .
Mẹ của Kirin Gromov vừa bước trong phòng ngoài ra. Mụ ưỡn người khiêng khệ nệ cái chậu đựng bí ngô băm cho lợn ăn.
Miska chào mụ cách lễ phép rồi đứng lại bên thềm.
- Kirin có nhà thím?
- Có nhà, có nhà đấy, vào chơi. - Bà già vừa lánh sang bên vừa .
Miska bước vào căn phòng ngoài tối om, sờ tay tìm quả đấm cửa trong bóng tối nhá nhem.
Chính Kirin ra mở cửa phòng trong cho rồi lùi lại bước. tươi cười, mặt mày nhẵn nhụi và có phần chuếnh choáng. nhìn loáng qua Miska, ánh mắt có ý thăm dò rồi rất thoải mái:
- Lại thêm thầy quyền đây rồi? vào , Miska, mời ngồi xuống đây, là khách của tôi! Ở đây chúng tôi nhậu nhẹt, cũng mới chút xíu thôi…
- Đón tiếp niềm nở mà lại có cả rượu ngon. - Miska vừa bắt tay chủ nhà vừa đưa mắt nhìn lượt những người khách ngồi quanh bàn.
ràng là đến đúng lúc. gã -dắc vai rộng mà Miska quen ngồi chàng hãng ở góc dành cho khách quý. Gã đưa nhanh mắt nhìn Kirin ra ý hỏi rồi đẩy cái cốc ra. Gã Arvatkin Semion có họ xa với Miska ngồi ở đầu bàn đàng kia. Vừa trông thấy Miska, gã cau mày đưa mắt ra chỗ khác.
Chủ nhà mời Miska ngồi vào bàn.
- mời tôi cũng cám ơn, nhưng…
- , ngồi xuống nào, đừng làm tôi giận, hãy uống với chúng tôi.
Miska ngồi vào bàn. tiếp lấy cốc rượu trong tay chủ nhà, gật đầu:
- Mừng về nhà, Kirin Ivanovich?
- Xin cám ơn. Còn ở quân đội về lâu chưa?
- Cũng lâu rồi. kịp sắp xếp xong nơi ăn chốn ở.
- Nghe vừa sắp xếp xong xuôi nơi ăn chốn ở lại vừa cưới được vợ có phải ? Nhưng sao lại nề hà thế? Cạn chén nào?
- Tôi muốn uống. Tôi đến tìm vì có việc.
- Thế được đâu! đừng có đùa? Hôm nay tôi chuyện công việc. Hôm nay tôi chỉ nhậu nhẹt vui chơi với bạn bè thôi. Nếu đến vì công việc ngày mai hẵng đến.
Miska đứng dậy bước ra khỏi bàn ăn, thản nhiên mỉm cười :
- Việc cũng chẳng có gì đâu, nhưng thể chờ đợi được. Thôi chúng ta hãy ra ngoài phút.
Kirin vuốt hàng ria đen xoắn lại rất cẩn thận, nín lặng lát rồi đứng dậy.
- Hay ngay đây có được ? Việc gì chúng ta lại gây trở ngại cho cuộc vui?
- , chúng ta ra ngoài . - Miska giọng rất tử lế nhưng vẫn cố nài cho kỳ được.
- cậu cứ ra với nào, có gì mà phải mặc cả mặc lẽ như thế? - Gã -dắc vai rộng mà Miska quen .
Kirin miễn cưỡng bước vào bếp. khẽ rỉ tai mụ vợ loay hoay bên cạnh bếp lò:
- Ra ngoài kia lát , Katerina? - Rồi vừa ngồi xuống chiếc ghế dài, vừa hỏi khô khan - Có việc gì thế nào?
- về nhà mấy ngày rồi?
- Cái gì chứ?
- Tôi hỏi ở nhà mấy ngày rồi?
- Có lẽ đến hôm nay là ngày thứ lư.
- Thế đến Uỷ ban cách mạng chưa?
- Còn chưa đến.
- Thế có định lên hội đồng quân Vosenskaia ?
- Tại sao cứ truy hết chuyện nọ đến chuyện kia như thế? đến có việc gì cứ ngay vào việc .
- Tôi về công việc đấy.
- Nếu thế cút mẹ ! là cái thớ gì mà tôi phải báo cáo với ?
- Tôi là chủ tịch Uỷ ban cách mạng. hãy đưa xem giấy tờ chứng nhận của đơn vị.
- À ra vâ-â-ậy! - Kirin kéo dài giọng rồi nhìn thẳng vào tròng con mắt của Miska bằng cặp mắt sắc ngọt hết say. Vô-ô-ốn dĩ là muốn như thế đấy!
- Đúng thế đấy. Cho xem giấy chứng nhận.
- Ngay hôm nay tôi tới Xô viết và mang lên.
- Cho xem ngay bây giờ?
- biết tôi cất nó vào chỗ nào rồi.
- Tìm .
- , tôi tìm ngay bây giờ đâu. Thôi, về nhà , Miska, về để tránh chuyện ầm ĩ.
- Giữa tôi với chuyện ầm ĩ cũng chóng vánh thôi… - Miska thọc tay vào túi bên phải. - Mặc áo vào.
- Thôi , Miska! Tốt nhất là chớ có động vào tôi.
- bảo kìa?
- đâu?
Lên Uỷ ban cách mạng.
- Tôi thấy muốn thế nào ấy… - Kirin tái mặt nhưng vẫn mỉm cười, giọng nhạo báng.
Miska nghiêng người sang trái, rút khẩu Nagan trong túi ra, lên cò:
- có hay hử? - Miska khẽ hỏi.
Kirin lặng lẽ bước vào nhà trong, nhưng Miska ngáng đường , đưa mắt chỉ cái cửa thông ra phòng ngoài.
- em ạ! - Kirin vờ làm vẻ thản nhiên to - Bây giờ đại loại như mình bị bắt rồi? có mình các cậu cứ uống hết vodka.
Cánh cửa phòng trong mở toang ra. Arvatkin bước qua ngưỡng cửa, nhưng trông thấy khẩu Nagan chĩa vào mình, vội nhảy lui ra sau khung cửa.
- ! - Miska ra lệnh cho Kirin.
Kirin ngật ngưỡng bước ra cửa, thẫn thờ nắm lấy quả đấm cửa, nhưng bất thình lình nhảy vọt qua phòng ngoài, đóng cánh cửa bên ngoài đánh rầm, và lao từ thềm xuống. Trong lúc khôm người chạy qua sân ra vườn. Miska nã theo hai phát súng nhưng đều trúng. vòng tay trái, tỳ nòng súng lên khuỷu tay, hai chân dạng rộng và nhắm cẩn thận. Sau phát thứ ba, hình như Kirin vấp chân cái, nhưng lại đứng thẳng dậy và nhàng nhảy qua hàng rào. Miska chạy từ thềm xuống. Từ trong nhà có tiếng súng trường bắn đuổi theo , khô khan, ngắt quãng. Ngay trước mặt Miska, phát đạn bắn tung đám đất sét bức tường quét vôi trắng của nhà kho và kêu đánh đẹt cái, rắc những mảnh đá vụn xam xám xuống mặt đất.
Kirin chạy rất nhanh, rất nhàng. Cái thân hình khom khom của lướt loang loáng giữa những gốc táo xanh rờn nom như những túp lều. Miska nhảy vọt qua hàng rào rồi nằm lăn xuống. nổ theo tên chạy hai phát nữa rồi quay mặt lại nhìn vào trong nhà. Cái cửa bên ngoài mở toang. Người mẹ của gã Kirin đứng thềm khum tay che mắt nhìn theo ra vườn. "Đáng là phải bắn nó ngay tại chỗ, cần năng gì cả!" - ý nghĩ ấy cứ ám ảnh mãi trong đầu óc Miska. còn nằm thêm vài phút dưới chân hàng rào, chốc chốc lại đưa mắt nhìn vào trong nhà, bàn tay cứ đưa đều đều như cái máy để cọ những chỗ bùn bám bết đầu gối. Rồi đứng dậy, nặng nề leo qua hàng rào và chúc mũi khẩu Nagan xuống, về nhà.
Chú thích:
(1) (1824 - 1934). tên vô Chính phủ đứng đầu những bầy thổ phỉ kulak ở Ukraina (ND)

Chương 219


Cùng với Kirin Gromov, cả Arvatkin lẫn gã -dắc lạ mặt mà Miska trông thấy hôm đến nhà Gromov cũng mất tăm theo. Đêm hôm ấy, trong thôn lại biến thêm hãi gã -dắc nữa. nhóm thuộc Uỷ ban Treka sông Đông từ Vosenskaia ngựa tới thôn Tatarsky. Họ bắt bốn tên -dắc bỏ đơn vị về có giấy tờ và giải Vosenskaia, đưa vào đại đội trừng giới.
Miska ngồi suốt ngày ở Uỷ ban cách mạng, mãi đến hoàng hôn mới về nhà. đặt khẩu súng trường lắp sẵn đạn bên cạnh giường, nhét khẩu súng Nagan xuống gối, nằm xuống ngủ mà quần áo cũng chẳng cởi. Đến ngày thứ ba sau chuyện xảy ra với Kirin, bảo Dunhiaska:
- Chúng ta ra phòng ngoài mà ngủ.
- Để làm gì cơ chứ? - Dunhiaska ngạc nhiên hỏi.
- Chúng nó có thể bắn qua cửa sổ đấy. Giường lại kê ngay bên cạnh cửa sổ.
Dunhiaska lặng thinh chuyển cái giường ra phòng ngoài, nhưng đến tối hỏi:
- Sao thế, chẳng nhẽ chúng ta cứ sống như những con thỏ thế nầy à? Rồi mùa đông vẫn còn chui rúc ở phòng ngoài hay sao?
- Còn chán mới đến mùa đông, nhưng tạm thời đành phải sống như thế nầy thôi.
- Nhưng "tạm thời" là đến bao giờ cơ?
- Cho đến khi bắn chết thằng Kirin.
- Như vậy là nó giơ trán ra cho bắn à?
- có lúc nó giơ ra thôi. - Miska trả lời như đinh đóng cột.
Song những điều dự tính được thực . Kirin Gromov cùng hai thằng bạn nó lẩn trốn ở nơi nào đó bên kia sông Đông. Vừa nghe tin quân của Marno tràn gần đến nơi, sang bờ bên phải, mò đến thị trấn Krasnokurskaia vì có tin đồn những chi đội tiên phong của Marno tiến tới đó. đêm lần về thôn, ngẫu nhiên gặp Prokho Zykov ngoài phố, bèn bảo Prokho lại với Miska rằng, Kirin cung kính gửi lời chào Miska và xin Miska hãy chờ có khách đến chơi. Sáng hôm sau Prokho kể cho Miska nghe về cuộc gặp mặt và câu chuyện với Kirin.
- sao, nó cứ vác mặt về đây. Chuồn được lần, nhưng lần sau đừng hòng mà thoát. Nó cho tôi bài học là những thằng em với nó cần được đối xử như thế nào, và về chuyện ấy tôi cám ơn. - Miska nghe kể lại xong bèn .
Marno quả xuất trong địa phận khu Đông Thượng. Trong trận chiến đấu ngắn ngủi ở gần thôn Kolkov, đánh tan tiểu đoàn bộ binh được điều từ Vosenskaia đến đánh chặn , nhưng tiến tới trung tâm của khu mà lại về hướng nhà ga Minlerovo, vượt qua đoạn đường sắt ở phía Bắc Minlerovo rồi di chuyển theo hướng Starobensk. Các phần tử -dắc Bạch vệ hung hăng nhất đến nhập bọn với Marno, song phần lớn vẫn còn nằm ở nhà chờ xem tình hình ra sao.
Miska vẫn vừa sống vừa canh cánh đề phòng như trước, luôn luôn phải theo dõi tất cả các việc xảy ra trong thôn. Trong khi đó đời sống ở thôn Tatarsky chẳng tốt đẹp chút nào. Dân -dắc ra sức chửi rủa Chính quyền Xô viết về tất cả những thiếu thốn mà họ phải chịu đựng. Hầu như chẳng có gì bán trong các cửa hàng xíu của hợp tác xã cung tiêu thống nhất vừa thành lập. Xà phòng, đường, muối, dầu tây, diêm, thuốc lá hạng tồi, dầu bôi bánh xe, tất cả các mặt hàng tối cần thiết đều có bán. các giá hàng trống hoác chỉ thấy linh tinh vài bao thuốc lá Axmolov đắt tiền và vài thứ đồ sắt bày hàng tháng mà chẳng có ma nào mua.
Để thay dầu tây, đêm đêm người ta phải đổ mỡ bò hoặc mỡ lợn rán chảy vào đĩa mà đốt làm đèn. Thuốc lá nhà trồng lấy thay thế loại thuốc lá hạng tồi thường bán. Vì thiếu diêm cho nên đá lửa và những cái bật lửa mà thợ rèn làm quấy quá trở nên rất thịnh hành.
Để mồi thêm nhạy, người ta phải canh tro hướng dương trong nước sôi nhưng vì làm chưa quen cho nên vẫn rất khó đánh lửa. Nhiều lần buổi tối Miska ở Uỷ ban cách mạng về thấy những gã hút thuốc đứng quây lấy nhau trong ngõ để cùng đập đá đánh lửa. Họ khẽ chửi những câu rất tục tĩu và ác: "Chính quyền Xô viết cho xin ít lửa đây!". Cuối cùng rồi cũng có tia lửa toé ra trong tay chàng nào đó làm nắm mồi khô cháy lên, thế là tất cả châu vào thổi to đóm lửa ỉ. Họ châm thuốc hút rồi lặng lẽ ngồi xổm, trao đổi tin tức. Đến giấy cuốn thuốc lá cũng có. Người ta lấy tất cả các cuốn sổ khai sinh trong gian gác của nhà thờ, nhưng khi đem hút thuốc hết rồi nhà nào có bao nhiêu giấy má sách vở cũng lấy cuốn thuốc lá hết. Ngay đến những quyển sách giáo khoa cũ của trẻ con, cũng như những cuốn Kinh Thánh của các cụ già cũng bị lấy ra dùng.
Prokho Zykov lui tới ngôi nhà cổ của Melekhov khá nhiều lần để xin Miska giấy cuốn thuốc lá. cách ảo não.
- Nắp cái rương của vợ tôi trước kia được dán bằng những tờ báo cũ, tôi bóc hết để hút thuốc. Có quyển Tân ước, cuốn sách thiêng liêng như thế, cũng đem hút hết. Cả Cựu ước cũng hút hết. Các ông thánh viết các thứ "nước" ấy ít quá đấy. Vợ tôi có quyển gia phả ghi tất tần tật những người trong họ cả người sống lẫn người chết, thế mà cũng đem thui nốt. Chẳng nhẽ bây giờ tôi lại phải hút thuốc bằng lá bắp cải, hay chẳng hạn phơi lá ngưu bàng để dùng thay giấy hay sao? , Miska ạ, muốn thế nào muốn, thế nào cũng phải cho tôi tờ báo mới được. Tôi mà được hút thuốc thể nào chịu nổi đâu. Hồi mặt trận đánh nhau với Đức có lần tôi đem phần bánh mì của mình đổi lấy dúm thuốc lá hạng bét đấy.
***
Mùa thu năm ấy cuộc sống ở thôn Tatarsky chẳng vui chút nào… Các bánh xe bò được bôi mỡ rít rất to trong khi chạy. Vì có nhựa chưng, các đồ thắng ngựa và giày ủng đều khô nứt. Nhưng buồn nhất là có muối. Dân trong thôn Tatarsky phải đem những con cừu béo lên Vosenskaia mới đổi được năm phun-tơ muối và khi về nhà họ vừa vừa chửi rủa Chính quyền Xô viết và tình trạng hoảng loạn. Cái chất muối chết tiệt ấy gây cho Miska rất nhiều chuyện đau đầu… lần có vài lão già kéo nhau lên trụ sở Xô viết. Họ chào chủ tịch cách đàng hoàng rồi bỏ mũ và ngồi xuống những chiếc ghế dài.
- Muối có, thưa ngài chủ tịch. - lão .
- Bây gỉờ còn có ngài nghiếc gì nữa đâu. - Miska sửa lại.
- Xin đồng chí thứ lỗi cho, đó cũng là do cái thói quen cũ… có các "ngài" còn sống được, chứ có muối thể nào sống được đâu.
- Thế các cụ muốn gì, thưa các cụ?
- Thưa đồng chí chủ tịch, đồng chí hãy chạy chọt để người ta đưa muối về đây. Chúng tôi thể đánh bò đến sông Manyt để lấy về được đâu - Tôi báo cáo lên khu về việc nầy rồi. ấy có biết. Có lẽ chẳng bao lâu nữa chở đến thôi.
- Chờ được mạ má sưng(1) - lão già nhìn xuống đất .
Miska nổi nóng, đứng phắt dậy sau cái bàn. Mặt đỏ bừng bừng vì tức giận, lộn tất cả các túi mặt trong ra mặt ngoài.
- Tôi chẳng có hạt muối nào cả. Các cụ thấy chưa? Tôi có muối mang theo mà cũng mút được ngón tay ra muối cho các cụ đâu? Các cụ chưa, thưa các cụ?
- Cái muối ấy hiểu nó biến đâu mất cả? - Lão Trumakov độc nhỡn long nhìn lượt tất cả mọi người bằng con mắt duy nhất đầy vẻ ngạc nhiên, nín lặng lát rồi hỏi. - Xưa kia, dưới chính quyền cũ ấy, có ai thèm đến nó bao giờ đâu, chỗ nào cũng chất thành gò thành đống, thế mà bây giờ dúm cũng kiếm được ra.
- Trong việc nầy chính quyền của chúng tôi phải chịu trách nhiệm gì đâu. - Miska bằng giọng bình tĩnh. - Chỉ chính quyền có tội trong việc nầy là cái chính quyền Kadet cũ của các cụ thôi! Chính nó gây ra tình trạng rối loạn tan hoang nầy, đến nỗi ngay muối cũng thể có gì mà chở! Bao nhiêu đường sắt đều bị phá hoại hết, các toa xe cũng thế…
Miska kể rất lâu cho bọn bô lão nghe chuyện quân Trắng phá hoại các tài sản quốc gia, làm nổ các nhà máy, đốt các kho tàng trong khi rút lui. Có những điều được chính mắt trông thấy trong thời kỳ chiến tranh, có những điều được nghe kể lại, còn đều là do cảm hứng bịa ra với mục đích duy nhất là giảm bớt tâm trạng bất mãn đối với Chính quyền Xô viết dấu của mình. Để ngăn chặn những lời chê trách đối với chính quyền nầy, bịa đặt cách vô hại, tìm đủ mọi cách để thuyết phục, trong khi đó nghĩ thầm: "Mình thêm cho cái bọn khốn nạn ấy ít nhiều cũng chẳng tai hại gì lắm. Dù sao chúng nó cũng là những thằng khốn nạn rồi, mình làm như thế chúng nó cũng bị giảm mất giá trị chút nào mà chúng ta lại có lợi…"
- Các cụ tưởng cái bọn tư sản ấy, chúng nó là những thằng yên phận chịu chết đấy phải ? Chúng nó đâu phải là những thằng ngu xuẩn! Chúng nó tập trung toàn bộ số đường và muối dự trữ trong toàn nước Nga, hàng ngàn vạn pút chở trước Krym, và từ đó lại bốc xếp lên những chiếc tàu biển đem các nước khác bán. - Miska , hai con mắt long lanh.
- Chẳng nhẽ dầu ma-dút chúng nó cũng đem hết rồi hay sao? - Lão chột Trumakov hỏi ra ý tin.
- Thế bố tưởng chúng nó để lại cho bố đấy phải bố già? Cũng như toàn thể nhân dân lao động, bố chẳng cần thiết gì đối với chúng nó đâu. Cả đến dầu ma-dút chúng nó cũng kiếm được người mua để mà bán? Nếu có thể được, bất kỳ cái gì chúng nó cũng mang theo hết để nhân dân ở đây chết đói.
- Việc ấy tất nhiên là như thế rồi! - lão già đồng ý. - Cái bọn nhà giàu ấy, tất cả chúng nó đều là những thằng ăn bẩn. Từ xưa tới nay, ai chẳng biết rằng con người ta càng giàu lại càng tham. Ở Vosenskaia có thằng lái buôn, hồi rút lui lần đầu, nó đem tất cả của cải chất lên những chiếc xe tải, cho đến cái kim sợi chỉ cũng để lại. Hồng quân tiến tới gần lắm rồi mà nó vẫn chưa cho xe chạy ra khỏi cổng, cứ chạy khắp nhà trong cái áo choàng bằng lông, lấy kìm nhổ những cái đinh tường. Nó : "Tôi muốn để lại cho chúng nó, cho cái quân đáng nguyền rủa ấy cái đinh nào cả!" Vì thế cái chuyện chúng nó mang cả dầu ma-dút theo cũng dễ hiểu thôi.
- Như vậy là chúng ta vẫn có muối à? - Đến cuối cuộc trao đổi lão già Marsaev giọng ôn tồn.
- Muối của chúng ta bao lâu nữa em công nhân đào được mỏ mới. Nhưng lạm thời có thể đem xe tải đến vùng sông Manyt mà kiếm cũng được. - Miska khuyên cách dè dặt.
- Bà con muốn đến đấy chút nào cả. Ở đằng ấy, bọn Kalmys hoành hành dữ lắm, chúng nó cho lấy muối ở các hồ, bò cũng bị chúng cướp mất thôi. người quen của tôi ở đằng ấy về chỉ còn giữ được độc cái roi. đêm từ phía Velikonhiagietskaia có ba thằng Kalmys đem vũ khí phóng ngựa tới chúng nó đánh những con bò rồi chỉ vào họng ta mà bảo: "Câm cái mồm, đồ chó, nếu mày chết mất xác…" Như vậy cứ thử mò đến đấy mà xem. Cũng đành phải chờ thôi. - Lão Trumakov thở dài.
Đối với bọn bô lão đại khái Miska cũng có thể cho qua chuyện, nhưng khi về đến nhà, cuộc đối khẩu lớn nổ ra giữa Miska và Dunhiaska cũng lại vì cái chuyện muối ấy. chung là trong quan hệ giữa hai người có cái gì êm thấm lắm…
Tình hình nầy nảy sinh từ cái ngày đáng ghi nhớ, hôm Miska chuyện về Grigori trước mặt Prokho, song chuyện bất hoà ấy được quên . hôm trong khi ăn bữa tối Miska :
- Bà chủ nhà ơi, xúp bắp cải của bà quên cho muối đấy. Có phải vì nấu nhạt còn thêm được muối, nấu mặn rồi dội xuống lưng hay ?
- Dưới cái chính quyền nầy thể có chuyện cho muối quá tay đâu. có biết nhà ta còn được bao nhiêu muối ?
- Bao nhiêu?
- Hai vốc.
- Thế gay đấy. - Miska thở dài.
- Những người biết tính toán từ mùa hạ họ tới vùng sông Manyt để kiếm muối, mà chẳng có được lúc nào để nghĩ tới chuyện ấy. - Dunhiaska có vẻ trách móc.
- Nhưng bằng cái gì bây giờ? Mới lấy nhau năm đầu thắng em vào cái xe cũng tiện, mà hai con bò mộng chỉ ăn hại…
- nên để lúc khác hãy đùa! Bao giờ phải ăn nhạt lúc ấy tha hồ mà đùa?
- Nhưng có gì mà em trách mắng như thế? cho đúng kiếm đâu ra muối để đem về cho em được? Cái bọn đàn bà các em toàn như thế cả… Nếu người ta ợ ra muối cũng ợ ra cho các em ngay. Nhưng nếu còn cách nào để có muối nữa bảo làm thế nào bây giờ?
- Các nhà khác người ta thắng bò đánh xe sông Manyt. Bây giờ họ có cả muối lẫn mọi thứ khác, còn nhà mình chỉ được ăn nhạt và ăn chua…
- Chúng mình vẫn sống qua quít được thôi, Dunhiaska ạ. bao lâu nữa họ cũng phải chở muối đến. Nước ta thiếu gì cái thứ ấy?
- và họ cái gì cũng nhiều.
- Họ là ai hử?
- Là bọn Đỏ ấy.
- Còn em là người như thế nào?
- thấy là người như thế nào là người như thế. Toàn là những điều nhăng cuội. "Rồi cái gì chúng ta cũng có nhiều, tất cả mọi người rồi sống bình đẳng và giàu có…" Đấy, cái giàu có của đây nầy, xúp bắp cải cũng chẳng lấy đâu ra muối mà cho vào?
Miska hốt hoảng nhìn vợ, tái mặt :
- Em làm sao thế, Dunhiaska? Em gì vậy? Chẳng nhẽ có thể năng như thế được hay sao?
Nhưng Dunhiaska điên tiết lên rồi: phẫn nộ và tức tối làm mặt tái nhợt . tiếp giọng như gào lên:
- Sống cứ như thế nầy cũng được hay sao? Làm gì mà trợn trừng trợn trạo lên như thế hử? Ông chủ tịch, ông có biết rằng vì có muối người ta sưng răng sưng lợi lên rồi hay ? Ông có biết người ta phải ăn gì thay muối ? Người ta đào đất mặn, người ta tới phía sau nấm kurgan Netraev lấy đất ở đấy rồi cho cái đất ấy vào xúp bắp cải… ông nghe đến chuyện ấy chưa?
- Hượm , đừng làm rầm lên, nghe thấy rồi… Và còn những gì nữa?
Dunhiaska vỗ tay đánh đét cái.
- "Còn những gì nữa" và còn tới đâu nữa?
- Chẳng nhẽ cần tìm cách cố gắng chịu đựng cho qua lúc nầy hay sao?
- Hừ, mà chịu đựng?
- Tôi tôi chịu đựng, còn như … Còn như toàn bộ cái tông giống Melekhov nhà được phơi bày ra hết rồi đấy…
- Cái tông cái giống ấy làm sao?
- Phản động, cái tông giống ấy nó như thế đấy? - Miska giọng khàn hằn rồi đứng lên, rời khỏi bàn ăn. cứ dán mắt xuống đất ngước lên nhìn vợ, và môi run run khi tiếp - Nếu em còn như vừa nãy lần nữa, ở với em nữa đâu, em phải biết như thế? Những lời em là giọng điệu của kẻ thù…
Dunhiaska vẫn còn muốn cãi lại thêm gì nữa, nhưng Miska lườm cái rồi giơ bàn tay nắm chặt:
- Thôi im ! - trầm giọng xuống .
chút sợ hãi, Dunhiaska nhìn chồng với vẻ tò mò giấu giếm, và chỉ lát sau bằng giọng bình thản và vui vẻ:
- Thôi được rồi, có quái gì đâu mà phải phí lời… cỏ muối chúng ta cũng vẫn sống được? - Dunhiaska nín lặng lát rồi thêm với nụ cười nhè mà Miska rất - Thôi đừng bực mình nữa Miska ạ! Nếu đối với bọn đàn bà chúng em mà chuyện gì cũng bực mình thể nào có đủ lòng dạ mà bực mình hết được đâu. Đầu óc hồ đồ ra thiếu gì những chuyện lung tung… uống nước mứt hoa quả hay đề em mang sữa chua ra cho ?
Tuy còn trẻ nhưng Dunhiaska rất khôn ngoan nhờ có được nhiều kinh nghiệm trong cuộc sống. biết rằng những khi điều qua tiếng lại lúc nào có thể làm già, còn lúc nào phải đấu dịu và chịu thua…

***
Chừng hai tuần sau khi xảy ra chuyện đây. Grigori có thư gửi về. Chàng cho biết rằng mình bị thương mặt trận chống Vrăngghen và sau khi lấy lại sức khoẻ, rất có thể chàng giải ngũ.
Dunhiaska cho chồng biết những điều viết trong thư rồi hỏi cách dè dặt:
- Miska ạ, ấy về bên nhà và chỗ ăn ở của chúng ta như thế nào?
- Chúng mình dọn về bên nhà . Để Grigori ở đây mình. Tài sản chia.
- Cũng cùng sống vớí nhau được . Xem ra thế nào ấy cũng đưa chị Acxinhia về.
- Dù có thể ở chung, cũng thể nào sống dưới cùng mái nhà với ông của em được. - Miska dứt khoát, giọng gay gắt.
Dunhiaska ngạc nhiên giương cao hai hàng lông mày.
- Vì sao thế, Miska?
- Chính em cũng biết rồi đấy.
- Đó là vì ấy lính cho bọn Trắng phải ?
- Đúng đấy, đúng như thế đấy.
- thích ấy… Trước kia hai là bạn với nhau cơ mà?
- là cái quái gì với mà thích ? Xưa kia cũng có là bạn đấy, nhưng tình bạn giữa hai bên còn nữa rồi.
Dunhiaska ngồi vào cái guồng quay sợi. Vòng xe kêu vo vo đều đều. Sợi chỉ bó sợi bị đứt. Dunhiaska đưa tay gỡ cái vành bánh xe, vừa se chỉ vừa hỏi nhưng nhìn chồng.
- ấy về bị như thế nào về cái chuyện theo bọn -dắc?
- bị đem ra xét xử. Ra toà.
- Như ấy có thể bị kết án như thế nào?
- Chà, cái chuyện ấy biết được, phải là quan toà.
- Người ta có thể kết án xử bắn ?
Miska đưa mắt nhìn lên giường, chỗ thằng Misatka và con Poliuska ngủ, lắng nghe tiếng thở đều đều của hai đứa trẻ rồi hạ thấp giọng trả lời:
- Có thể đấy.
Dunhiaska hỏi thêm nữa. Sáng hôm sau, vắt sữa bò xong rồi sang nhà Acxinhia:
- Grigori sắp về rồi, em sang cho chị mừng.
Acxinhia nín lặng đặt cái nồi gang đầy nước lên đống than đỏ vun ở miệng bếp lò, áp hai bàn tay lên ngực. Dunhiaska nhìn khuôn mặt đỏ ửng của Acxinhia và hỏi:
- Song chị đừng vội mừng. Nhà em rằng ấy tránh khỏi bị đưa ra toà đâu. Còn cái chuyện kết án như thế nào có trời biết.
Hai con mắt đẫm nước mắt và sáng ngời của Acxinhia thoáng có vẻ sợ hãi trong giây:
- Vì sao thế? - Nàng hỏi giọng ngắt ra nhưng vẫn làm thế nào xua hết nụ cười đọng lại quá lâu môi.
- Vì cuộc bạo động. Vì tất cả mọi chuyện.
- láo đấy! ấy bị đưa ra toà đâu. Cái chàng Miska nhà nó chẳng biết gì cả mà cũng làm ra bộ hiểu biết.
- May ra cũng bị đưa ra toà đâu. - Dunhiaska lặng lát rồi cố nén tiếng thở dài - Chồng em căm thù trai em… Chuyện ấy làm em đau lòng quá, mà lại ra được? Em thương trai em cách ghê gớm? ấy lại mới bị thương… Cuộc đời ấy là trắc trở.
- Chỉ cần ấy được về thôi: chị và ấy đem hai cháu lẩn tránh ở nơi nào đó. -Acxinhia sôi nổi.
Rồi hiểu sao nàng tháo chiếc khăn bịt đầu ra và lại chít vào, sau đó cứ xê dịch bát đĩa chiếc ghế dài từ chỗ nọ sang chỗ kia cách hoàn toàn vô duyên cớ, mãi làm thế nào nén được niềm xúc động mạnh mẽ tràn ngập trong lòng mình.
Đunhiasca thấy hai tay Acxinhia run bần bật khi nàng ngồi xuống ghế dài, vuốt những nếp vải của chiếc tạp dề cũ nát phủ đầu gối.
Có cái gì lên cổ họng Dunhiaska. chỉ muốn được khóc mình.
- Mẹ chờ được đến khi ấy về. - khẽ . - Thôi em về đây. Còn phải nhóm lò.
Ra đến phòng ngoài, Acxinhia vội vã hôn cổ Dunhiaska cách ngượng nghịu rồi nắm lấy tay Dunhiaska đưa lên hôn.
- Chị có mừng ? - Dunhiaska thở hổn hển hỏi rất khẽ.
- Có có, chỉ chút xíu thôi… -Acxinhia trả lời và cố dùng câu pha trò và nụ cười run run môi để giấu những giọt nước mắt trào ra.
Chú thích:
(1) Nguyên văn: Chờ được mặt trời mọc sương ăn vào mắt rồi. (ND)