Chương 210


tháng sau Grigori khỏi bệnh. Trong ngày cuối tháng Mười , chàng ngồi dậy giường lần đầu rồi, cao và gầy đét như bộ xương, chàng chập chững qua căn phòng, ra đứng bên cửa sổ.
Tuyết đầu mùa trắng đến loá mắt mặt đất và lớp rơm lợp nhà kho. đường ngõ hằn những vết đòn xe trượt tuyết. Đám xương muối xanh xanh bám hàng rào và những cái cây, lap loáng ngũ sắc như cầu vồng dưới những tia hoàng hôn.
Grigori đưa những ngón tay xương xẩu lên vuốt ria, mỉm nụ cười mơ mộng, nhìn rất lâu ra cửa sồ. Tựa như chàng chưa được thấy mùa đông thú vị như thế nầy bao giờ. Chàng thấy tất cả đều lạ lùng, đầy ý nghĩa và mang rất nhiều điều mới lạ. Sau khi ốm khỏi, mắt chàng hình như tinh hơn trước: Chàng bắt đầu nhận thấy những vật mới có chung quanh mình, thấy cả những thay đổi trong những vật quen thuộc từ lâu.
Tự nhiên trong tính cách của Grigori xuất cái tính tò mò mà trước kia chàng chưa từng có bao giờ, chàng muốn biết tất cả những việc xảy ra trong thôn và trong công việc làm ăn của gia đình.
Đối với chàng, mọi vật trong cuộc sống đều bắt đầu có ý nghĩa tựa như mới mẻ thầm kín, tất cả đều thu hút chú ý của chàng. Cái thế giới mới ra lần thứ hai ấy, chàng cứ nhìn nó với cặp mắt hơi có chút ngạc nhiên, nụ cười ngây thơ như con nít lúc nào rời môi của chàng, nó làm thay đổi cách lạ lùng cái vẻ khắc nghiệt mặt chàng, đổi khác cả cái ánh hơi hung dữ trong hai con mắt chàng làm dịu cả những nếp tàn nhẫn bên mép chàng. Có khi chàng nhìn nhìn lại thứ đồ thường dùng trong nhà mà chàng biết có từ thời thơ ấu, hai hàng lông mày rung rung cách căng thẳng, vẻ mặt cứ như từ nơi xa lạ tới đây và mới trông thấy vật đó lần đầu. lần bà Ilinhilna vô cùng ngạc nhiên khi bắt gặp chàng ngắm nghía đầu đuôi xuôi ngược cái guồng quay sợi. Bà vừa bước vào trong phòng Grigori rời khỏi chỗ ấy, vẻ mặt hơi có vẻ luống cuống.
Dunhiaska thể nào nín cười mỗi khi nhìn cái thân hình xương xẩu và dài ngoãng của Grigori. Chàng thường lại lại trong phòng với độc bộ quần áo lót, tay cứ phải giữ cái quần chỉ muốn tụt xuống, cái lưng gù gù, hai cái chân gầy khô, dài ngoãng bước ra rất rụt rè, và hễ sắp ngồi xuống là thế nào chàng cũng phải đưa tay ra nắm lấy vật gì đó, chỉ sợ ngã. Bộ tóc đen mọc dài ra trong những ngày bị bệnh rụng khá nhiều, cái bờm tóc loăn xoăn xoã xuống trước trán lẫn rất nhiều sợi bạc.
Chàng tự cạo trọc đầu mình, có Dunhiaska giúp đỡ. Đến khi chàng quay mặt về phía em Dunhiaska đánh rơi con dao cạo xuống sàn nhà, ôm bụng lăn ra giường mà cười đến thở được.
Grigori kiên nhẫn chờ em cười cho hết cơn, nhưng rồi chàng cũng nhịn được nữa, phải bằng giọng nam cao yếu ớt run run.
- Mày cẩn thận đấy, cười như thế khéo lại khổ vào thân bây giờ. Nhưng mày cũng phải biết thẹn chứ, sắp làm dâu được rồi còn gì?- Giọng chàng hơi có vẻ bực bội.
- Chao ôi, ông của eml Chao ôi, ông quý của em! Tốt nhất là em ra ngoài kia thôi… Em thể nào nhịn được nữa rồi? Chao ôi, nom chẳng còn ra thế nào nữa! Hì, đúng là thằng bù nhìn trong vườn dưa? - Dunhiaska cách rất khó khăn giữa những đợt cười như nắc nẻ.
- Tao cũng muốn xem mày như thế nào nếu mày cũng bị thương hàn trận. Nhặt con dao lên nào, có nhặt hử?
Bà Ilinhitna giọng bực bội để bênh Grigori:
- Làm gì mà mày cười oặt cười oẹo như thế hử? Mày đúng là con ngớ ngẩn, Dunhiaska ạ?
- Nhưng mẹ ạ, mẹ cứ thử ngó qua xem ấy như thế nào? - Dunhiaska vừa chùi nước mắt vừa . - Đầu những bướu là bướu, tròn xoe như quả dưa hấu ấy, mà lại đen đen là… Chao ôi, con thể nào nhịn được nữa!
- Đưa cái gương cho tao! - Grigori bảo em.
Chàng nhìn mặt mình trong mảnh gương xíu và chính cũng phải cười rất lâu ra tiếng:
- Nhưng con ạ, mày cạo trọc như thế làm gì, cứ để như cũ có hơn ? - Bà Ilinhitna có vẻ bằng lòng.
- Thế theo ý mẹ, chịu hói còn hơn hay sao?
- Hừ, song như thế nầy cũng xấu hổ đến thể nào chịu được - Nhưng thôi, cứ để mặc con! - Grigori vừa cầm cái chổi cạo râu đánh bọt xà phòng vừa có vẻ khó chịu.
Vì thể nào bước chân ra khỏi cửa, Grigori phải quẩn quanh rất lâu với hai đứa trẻ. Trong khi với chúng về tất cả mọi chuyện, chàng cố hết sức tránh đả động gì tới Natalia. Nhưng lần con Poliuska nũng nịu đứng sát vào chàng và hỏi;
- Bố ơi, thế mẹ trở về với chúng ta nữa à?
- đâu, con của bố, ở đằng ấy trở về nữa đâu!
- Ở đằng ấy là ở đâu? Ở nghĩa địa ấy à?
- Người chết bao giờ trở về nữa…
- Thế là mẹ chết hẳn rồi à?
- Phải rồi, chứ còn sao nữa? Tất nhiên là chết rồi.
- Thế mà con cứ tưởng có lúc mẹ nhớ chúng ta và mẹ lại về. Con Poliuska rất nhỉ, chỉ thoáng nghe thấy.
- Thôi con đừng nghĩ tới mẹ nữa, con của bố, nên nghĩ tới nữa. - Grigori giọng thầm.
- Nhưng sao lại nghĩ tới mẹ nữa? Thế những người chết có chuyện về thăm thôi mà cũng về à? Về tí tẹo thôi cũng về à?
- đâu. Thôi con ra chơi với Misatka . - Grigori quay mặt . Xem ra bệnh tật làm mềm yếu ý chí của chàng: vài giọt nước mắt ứa ra trong hai con mắt chàng, và để hai đứa trẻ khỏi trông thấy, chàng áp mặt vào cửa sổ rồi đứng đấy rất lâu.
Chàng muốn với hai đứa trẻ về chiến tranh, nhưng chiến tranh lại là điều mà thằng Misatka quan tâm nhất đời. Nó thường bám lấy bố nó với những câu hỏi chẳng hạn như người ta đánh nhau như thế nào, Hồng quân là những con người như thế nào, lấy gì để giết Hồng quân và giết để làm gì. Grigori cau mày, giọng bực bội:
- Đấy nhé, mày lại vẫn lải nhải những chuyện chán ngấy ấy? Cái trò chiến tranh nầy, mày cần đến nó làm gì thế? Thôi, bây giờ tốt nhất là bố con ta chuyện sang hè câu cá như thế nào. Bố làm sẵn cho mày cái cần câu nhé! Hễ mà bố bước được ra sân, bố bện ngay cho mày sợi dây câu bằng lông bờm ngựa.
Mỗi khi thằng Misatka đả động tới chuyện chiến tranh Grigori lại thấy thẹn trong lòng: chàng thể nào trả lời được những câu hỏi giản dị và ngây thơ của thằng con. Và có trời biết vì sao? Phải chăng là vì bản thân chàng còn chưa trả lời được cho mình những câu hỏi ấy? Song thoát được thằng Misatka có lẽ cũng phải là chuyện dễ dàng: hình như nó rất chú ý lắng nghe các kế hoạch đánh bắt cá của bố nó nhưng sau nó lại hỏi;
- Nhưng bố ơi bố, bố ra trận bố giết người bao giờ chưa?
- Thôi hỏi nữa, mày bám dai như quả ké ấy!
- Nhưng giết người có sợ nhỉ? Mà giết người có chảy máu đấy nhỉ? biết có chảy nhiều ? Có nhiều hơn cắt tiết gà, cắt tiết cừu hay ?
- Tao bảo mày là được những chuyện ấy nữa mà!
Thằng Misatka nín lặng được lál rồi lại thêm, vẻ trầm ngâm:
- Trước đây ít lâu con có thấy ông cắt tiết con cừu. Con cũng chẳng sợ… Có lẽ cũng có sợ chút xíu, nhưng chẳng sao đâu?
- Mày tống cổ nó chứ! - bà Ilinhitna bực mình kêu lên. - Lại nuôi thêm trong nhà thằng giết người như thế nầy. Bà cho ngồi tù mọt gông! Chỉ nghe thấy nó toàn những chuyện chiến tranh, ngoài ra nó còn biết gì hết. Nhưng cháu của bà, cháu cứ đến nó, đến cái của đáng nguyền rủa ấy, lạy Chúa tha tội cho, có nghĩa lý gì đâu? Thôi lại đây, cháu cầm lấy miếng bánh xèo và im lát nhé!
Nhưng ngày nào chiến tranh cũng bắt người ta phải nghĩ đến nó. Những gã -dắc ở ngoài mặt trận về đến thăm Grigori kể chuyện Skuro và Mamontov bị kỵ binh của Budionnyi đánh tan tác, chuyện các trận chiến đấu thất bại ở gần Orel, chuyện các mặt trận bắt đầu rút lui. Lại có thêm hai gã -dắc thôn Tatarsky bị giết trong những trận chiến đấu ở gần Gribanovka và Kadain. Gerasim Arvatkin bị thương phải đưa về. Dimitri Golosekov chết vì thương hàn. Grigori nhẩm tính những gã -dắc thôn mình bị giết qua hai cuộc chiến tranh và thấy rằng trong thôn Tatarsky có nhà nào có người chết.
Grigori còn chưa bước chân ra khỏi nhà tên ataman thôn mang tới mệnh lệnh của tên ataman trấn báo cho trung uý Melekhov biết rằng phải lập tức lên hội đồng quân y để khám lại sức khỏe.
- Ông viết trả lời rằng hễ tôi tập được là tự lên ấy ngay, cần đến họ phải nhắc. - Grigori giọng bực bội.
Mặt trận vẫn tiếp tục lan tới gần sông Đông hơn. Trong thôn bắt đầu bàn tán đến chuyện rút lui. Chẳng bao lâu bãi họp việc làng công bố mệnh lệnh của tên ataman trấn bắt tất cả những người -dắc thành niên đều phải rút lui.
Ở bãi họp về, ông Panteley Prokofievich kể lại cho Grigori nghe về bản mệnh lệnh và hỏi:
- Chúng ta làm thế nào bây giờ?
Grigori nhún vai:
- Còn làm thế nào được nữa? Phải rút lui thôi. Dù có lệnh mọi người cũng ra hết.
- Tao hỏi là hỏi về tao và về mày cơ: cùng hay như thế nào?
- Cha con mình cùng với nhau được đâu. Chừng hai ngày nữa con cưỡi ngựa lên trấn, hỏi xem có những đơn vị nào hành quân qua Vosenskaia, và con sát nhập vào đơn vị nào đó. Còn cha lại phải theo kiểu chạy nạn. Hay là cha còn muốn nhập vào đơn vị chiến đấu?
- Làm như thế ổn đâu! Ông Panteley Prokofievich hoảng lên - Nếu thế tao cùng với lão Beskhirnov, hôm nọ lão ấy có rủ tao cùng . Lão ấy vốn tính hiền lành, con ngựa của lão ấy cũng khá tốt, chúng tao thắng thành đôi vào xe. Con ngựa cái của tao cũng bắt đầu đẫy ra rồi. Cái con khốn kiếp ấy, nó ăn béo căng đá hậu đến là đáng sợ?
- Thế cha cứ với lão cũng được, - Grigori sẵn sàng tán thành. - Nhưng bây giờ chúng ta hãy bàn về lộ trình của cha . Chưa biết chừng con cũng được cùng đường với cha đấy.
Grigori rút trong xắc-cốt ra tấm bản đồ miền nam nước Nga, rồi kể cho ông bố nghe rất tỉ mỉ các thôn cần phải qua. Chàng bắt đầu ghi lên các thôn ấy lên mảnh giấy, nhưng ông già cung kính nhìn tấm bản đồ và :
- Hượm , mày đừng viết vội. Tất nhiên về những chuyện như thế nầy mày hiểu hơn tao nhiều, và bản đồ là chuyện đứng đắn vì nó bậy và cho biết con đường thẳng nhất, nhưng nếu con đường ấy thích hợp với tao tao theo nó làm sao được? Mày bảo rằng đầu tiên cần phải qua thị trấn Karginskaia. Tao cũng biết qua đấy đường thẳng hơn, song dù sao đến chỗ nầy tao vẫn cứ phải vòng cái.
- Nhưng cha phải vòng đoạn làm gì?
- Đó là vì ở thôn Latysev tao có người chị em con chú con bác. Đến nhà bà ấy tao kiếm được thức ăn cho cả tao lẫn con ngựa, còn nếu vào chỗ người lạ phải dùng đến của mình. Và còn thế nầy nữa, mày bảo theo bản đồ phải qua làng Axtakhovo, như thế đường thẳng hơn, nhưng tao lại đến thôn Malakhovsky. Ở đấy tao có bà con họ xa và lão bạn đồng ngũ; lại có thế dùng được của người khác, hao rơm cỏ của mình. Mày phải thấy rằng tao thể nào mang theo cả đống rơm. Mà lạc loài đến đồng đất nước người những đừng hòng xin được cái gì, mà bỏ tiền ra mua cũng chẳng được đâu.
- Thế bên kia sông Đông cha có họ hàng thân thuộc à? - Grigori hỏi móc.
- Ở bên ấy cũng có.
- Như vậy có lẽ cha sang bên ấy cũng được chứ?
- Mày chớ có thở ra với tao những chuyện ma quái như thế! - Ông Panteley Prokofievich phát khùng. - Mày hãy năng cho đứng đắn, chớ có bông phèng! Tìm được đúng lúc như thế nầy mà pha trò, thông minh .
- Cha cũng đừng nên tìm kiếm họ hàng thân thích làm gì? Rút lui là rút lui, chứ phải là thăm lượt tất cả bà con họ hàng. Bây giờ phải là lúc cha ăn lễ tống tiễn mùa đông đâu?
- Thôi mày đừng có dạy tao phải đường nào, tự tao tao khắc biết?
- Nếu cha biết rồi, muốn đâu !
- Như thế tức là tao phải theo kế hoạch của mầy phải ? Chỉ có con ác là nó mới bay thẳng thôi, mầy nghe như thế à? Việc quái gì tao lại rúc đầu vào những chỗ chưa biết chừng mùa đông xưa nay chưa từng có đường sá bao giờ. Mày với tao những điều nhăng cuội như vậy mà tưởng là thông minh hay sao? Thế mà chỉ huy sư đoàn rồi đấy?
Grigori và ông già còn đấu khẩu với nhau rất lâu, nhưng sau khi cân nhắc mọi mặt, Grigori cũng phải nhận rằng trong những lời bố có nhiều phần xác đáng, nên chàng có vẻ làm lành:
- Cha đừng bực mình làm gì cha ạ, con cũng muốn bắt buộc cha phải theo kế hoạch của con đâu. Cha muốn thế nào . Con cố tìm thấy cha ở bên kia sông Dones.
- Mầy sớm ra như thế có hơn ? - Ông Panteley Prokofievich mừng rơn. - Nếu mầy cứ đem những kế hoạch và lộ trình ra với tao mà mầy cũng hiểu được rằng kế hoạch chỉ là kế hoạch, còn ngựa mà có cái gì cho nó ăn nó chẳng có thể đâu được cả.
Ngay trong những ngày Grigori còn nằm giường bệnh, ông gia kín đáo sửa soạn, phòng có lúc phải ra : ông vỗ cho con ngựa cái ăn rất cẩn thận, sửa chữa lại chiếc xe trượt tuyết, đặt đóng đôi ủng mới bằng da và tự tay khâu thêm đế da để khỏi thấm nước trong những ngày trời ẩm, đổ sẵn lúa yến mạch tốt vào những bao tải. Ngay trong việc sửa soạn rút lui, ông cũng tỏ ra là người chủ sản nghiệp : Tất cả những thứ gì có thể cần đến trong khi đường đều được ông lo lắng chuẩn bị trước. Rìu, cưa tay, đục các dụng cụ chữa giày ủng, chỉ, đế giầy ủng dự trữ, đinh, cái búa , bó dây da, thừng, miếng nhựa thông, tất cả, ngay đến những cái móng ngựa và đinh đóng móng đều được bọc trong miếng vải bạt và chỉ loáng cái là có thể bỏ lên xe trượt tuyết được ngay. Cả đến cái cân lò xo, ông Panteley Prokofievich cũng mang theo và khi bà Ilinhitna hỏi ông cần đến cái cân làm gì trong khi đường, ông trả lời có ý trách móc:
- Nhà mụ nầy, mụ càng già lại càng ngu đần dại dột. Chẳng nhẽ chỉ có cái chuyện trẻ con như thế mà mụ cũng thể tự mình hiểu được hay sao? Trong khi rút lui, tôi chẳng dùng câu để mua rơm mua trấu hay sao? Ở những nơi ấy người ta có lấy thước để đo rơm đâu?
- Ở các nơi ấy người ta có cân à - Bà Ilinhitna ngạc nhiên hỏi.
- Nhưng bà làm thế nào mà biết được là ở đấy người cân kẹo như thế nào? - Ông Panteley Prokofievich giọng tức giận. - Biết đâu ở các nơi ấy cái cân nào cũng gian dối và chỉ cốt lừa bịp bà con chúng ta thôi. Vấn đề chính là như thế đấy? Chúng ta cũng biết chán là ở những nơi ấy người ta sống như thế nào rồi? Chỉ mua ba mươi phun-tơ mà phải trả tiền cho cả pút(1) Tôi thà mang cái cân của mình theo để dùng còn hơn đến mỗi chặng dừng chân lại phải chịu thiệt thòi như thế! Còn ở nhà mấy bà con cháu có cân cũng vẫn sống được như thường: cần đến cái cân làm cái quái gì? Các đơn bị quân đội kéo đến, chúng nó lấy cỏ khô có cần cân bao giờ đâu… Chúng nó chỉ có giờ buộc và quăng lên xe rơm thôi. Tôi trông thấy chúng nó, những con quỉ có sừng ấy(2) Tôi biết lắm?
Đầu tiên ông Panteley Prokofievich thậm chí còn định bê cả chiếc xe ngựa chở bằng xe trượt tuyết để sang xuân khỏi phải bỏ tiền ra mua và được ngồi xe của mình, nhưng sau ông nghĩ nghĩ lại thế nào, lại từ bỏ cái ý nghĩ tai hại ấy.
Cả Grigori cũng bắt đầu sửa soạn. Chàng lau sạch khẩu súng ngắn kiểu "Mauser", khẩu súng trường, mài lại cẩn thận thanh gươm trung thành phục vụ chàng bao nhiêu lâu nay. Sau khi khỏi bệnh được luần, chàng ra thăm con ngựa, thấy mông nó bóng nhoáng, biết rằng phải ông già chỉ cho con ngựa cái của ông ăn uống cẩn thận. Chàng leo rất vất vả lên lưng con ngựa luôn luôn nhảy cỡn, cho nó chạy chặng ra trò, và khi quay về nhà thấy trong cửa sổ nhà Astakhov hình như có ai vung chiếc khăn tay trắng vẫy mình, song cũng có thể chỉ là chàng tưởng tượng mà thôi.
Tại đại hội toàn thôn, cánh đàn ông của thôn Tatarsky quyết định rút lui cả thôn. Trong hai ngày liền, bọn đàn bà trong thôn nấu nướng cho bọn -dắc mọi thức ăn đường. Ngày lên đường được định là mười hai tháng Chạp. Từ tối hôm trước ông Panteley Prokofievich xếp cỏ khô và thóc yến mạch lên chiếc xe trượt tuyết và sáng hôm sau, trời mới tờ mờ sáng, ông khoác chiếc áo choàng bằng dạ thô của nông dân, thắt dây lưng da, nhét đôi găng tay có ngón vào chiếc thắt lưng vải, cầu kinh rồi chia tay với gia đình.
Chẳng mấy chốc đoàn xe tải rất lớn kéo dài từ thôn lên dốc. Những người đàn bà ra bãi cỏ đưa tiễn đám người ra vẫy khăn tay rất lâu để từ biệt họ. Nhưng rồi trận bão tuyết bỗng nổi lên đồng cỏ và sau tấm màn bụi tuyết bốc lên cuồn cuộn, còn có thể trông thấy đoàn xe từ từ lên dốc cũng như những người -dắc bên cạnh nữa.
Trước hôm lên đường Vosenskaia, Grigori có gặp Acxinhia lần. Chàng đến nhà nàng vào buổi tối, lúc trong thôn lên đèn. Acxinhia quay sợi. Mụ vợ goá của gã Anikey ngồi bên cạnh nàng, vừa đan bít tất vừa kể biết chuyện gì. Thấy có người khác Grigori bèn bảo Acxinhia gọn lỏn:
- Chị ra cho tôi gặp chút, có việc cần.
Ra đến phòng ngoài, chàng đặt tay lên vai nàng và hỏi:
- Em cùng rút lui chứ?
Acxinhia nín lặng giờ lâu, ngẫm nghĩ cách trả lời rồi khẽ :
- Nhưng còn công việc làm ăn sao? Lại còn nhà cửa nữa?
Nhờ người nào đó coi hộ cũng được. Phải mới được.
- Thế bao giờ !
- Ngày mai sang đón em.
Acxinhia mỉm cười trong bóng tối và :
- còn nhớ , lâu lắm rồi em có với rằng em với dù là tới gầm trời cuối đất. Ngay bây giờ em vẫn thế thôi. Tình của em đối với là chung thuỷ. Em , luyến tiếc cái gì đâu! sang vào lúc nào?
- Lúc chập tối. Đừng mang theo nhiều thứ làm gì. Áo xống và càng nhiều thức ăn càng hay, chỉ cần thế thôi. Thôi về đây.
- Thôi về. Hay vào đây lát ? Mụ ấy bỏ về ngay bây giờ thôi. Em được trông thấy hàng thế kỷ rồi… của em, Griska? Thế mà em tưởng là … ? Em nữa?
- , thể được. còn phải lên Vosenskaia ngay, thôi đây. Em hãy chờ đến mai.
Grigori ra khỏi phòng ngoài và bước tới cái cổng xép, nhưng Acxinhia vẫn còn đứng ở phòng ngoài, vừa mỉm cười vừa xát hai bàn tay lên cặp má nóng như lửa.
Ở Vosenskaia bắt đầu di tản các cơ quan của khu và các kho hậu cần. Grigori đến nhà công sở của tên ataman khu hỏi về tình hình mặt trận. gã thiếu uý còn trẻ làm nhiệm vụ phó quan với chàng:
Bọn Đỏ ở gần thị trấn Aleseyevskaia. Chúng tôi còn chưa biết có những đơn vị nào rút qua trấn Vosenskaia, cũng biết có đơn vị nào rút qua . Chính ngài cũng thấy đấy, chẳng ai biết gì hết, nào cũng chỉ cuống cuồng chuẩn bị đánh bài chuồn… Có lẽ tôi khuyên ngài bây giờ đừng nên tìm đơn vị của ngài mà nên Milerovo. Ở đấy ngài hỏi ra địa điểm hoạt động của nó nhanh hơn. Dù trong trường hợp nào trung đoàn của ngài cũng dọc theo đường sắt. biết quân địch có bị ngăn lại bên sông Đông hay ? Chà, tôi nghĩ là đâu. Chúng ta rút bỏ Vosenskaia có chiến đấu gì cả. Chắc chắn như thế đấy.
Mãi đến khuya Grigori mới về tới nhà. Bà Ilinhitna vừa sửa soạn bữa tối vừa :
- Thằng Prokho của mày nó vừa tới nhà ta đấy. Mày vừa được tiếng nó sang. Nó hứa quay lại hiểu sao chẳng thấy bóng vía nó đâu nữa.
Grigori mừng quá, ăn qua quít cho xong bữa tối rồi tạt sang nhà Prokho. Prokho đón chàng với nụ dưới chẳng có gì vui vẻ. :
- Thế mà tôi cứ tưởng lên Vosenskaia và rút thẳng mạch rồi!
- Quỷ dữ nào xách cổ cậu ở đâu về thế nầy? Grigori vỗ vai người cần vụ trung thành của chàng, vừa cười vừa hỏi.
- Chuyện hai năm mười: từ mặt trận về.
- Chuồn à?
- làm sao thế, cầu Chúa che chở cho ? thằng đánh đấm ngang tàng như tôi mà lại đánh bài chuồn hay sao? Tôi về theo đúng luật nhà binh đấy. Tôi muốn xuôi về những miền ấm áp mà có . Hai chúng ta cùng mang tội lỗi cũng phải cùng nhau tới trình diện trong buổi xét cuối cùng. Công việc của chúng ta lung tung beng cả rồi, có biết ?
- Mình có biết. Nhưng cậy hãy kể ở đơn vị chúng nó thả cho cậu như thế nào .
- Bài hát nầy dài lắm, sau nầy kể cũng được. - Prokho trả lời cho qua và mặt nom càng cau có hơn.
- Trung đoàn ở đâu thế?
- Ôn dịch nào biết được bây giờ nó ở đâu.
- Thế cậu ở đấy ra từ bao giờ?
- Trước đây hai tuần.
- Thế lúc đó cậu ở đâu?
- đến là lạ, đấy… - Prokho giọng bực bội rồi đưa mắt nhìn vợ. - Hết ở đâu lại thế nào và vì sao… Chỗ tôi ở trước kia bây giờ tôi còn ở đấy nữa. Tôi bảo kể là kể. Nầy, bà nhà nó! Có rượu thế? Được hôm đón tiếp thủ trưởng cũng phải nhấm nháp tí ti chứ? Có hử? có à? Thế chạy kiếm lấy ít, nhưng phải quàng quàng lên mà về đấy? Chồng có nhà nên quên hết kỷ luật nhà binh rồi? Bừa bãi lung tung mất rồi.
- Nhưng có gì mà dữ dội như thế? - Người vợ vừa cười vừa hỏi Prokho. - đừng có quát tháo ầm ĩ với tôi, ở đây cũng là ông chủ to lắm đâu, suốt năm ở nhà được hai ngày.
- Ai cũng quát lác được tôi, vì thế tôi quát mụ còn quát ai? Mụ cứ chờ bao giờ tôi làm đến cấp tướng tôi quát tháo người khác, còn bây giờ mụ hãy gắng mà chịu. Đeo vũ khí trang bị vào rồi chạy ngay .
Sau khi thấy vợ sửa soạn áo xống và ra ngoài rồi, Prokho mới nhìn Grigori bằng cặp mắt trách móc và :
- Pantelevich ạ, chẳng hiểu gì cả… Có mặt vợ tôi tôi làm thế nào kể hết với được, thế mà cứ dồn tôi mãi, hết thế nào lại vì sao. Nhưng thôi, thế nào, bị thương hàn khỏi chưa?
- Mình khỏi rồi, nhưng cậu hãy kể về cậu di. Đồ thổ tả, đúng là cậu giấu quanh giấu quẩn chuyện gì rồi… Cậu hãy cho : cậu giở cái trò gì thế? Cậu chuồn về như thế nào?
- Còn tồi tệ hơn chuồn về nữa là khác… Sau khi đưa về nhà trong lúc ốm, tôi lại trở về đơn vị. Chúng nó tống tôi xuống đại đội, vào trung đội ba. Mà cũng biết tôi là thằng ham mê chiến đấu như thế nào rồi chứ? Tôi tham gia hai lần xung phong rồi nghĩ bụng: "Đúng là mình ngỏm ở đây rồi! Phải kiếm cái lỗ nào mà chui vào mới được, nếu toi mạng, Prokho ạ, nhất định thoát được đâu?" Nhưng giữa lúc ấy là may, có những trận đánh ghê gớm quá, chúng nó truy kích bên mình tóe phở, chẳng để cho lúc nào lấy lại hơi nữa! Hễ có chỗ nào bị chọc thủng là chúng tôi bị tống đến đấy. Có tuần mà đại đội mất mười thằng -dắc, y như có con bò cái thè lưỡi liếm ấy? Thế là tôi phát sầu phát muộn, chấy rận đầy người cũng chỉ vì muốn về nhà.
Prokho châm thuốc hút, đưa cho Grigori túi thuốc rồi thủng thẳng kể tiếp:
- Rồi lần ở ngay sát Lisky tôi bị phái trinh sát. Chúng tôi có ba thằng cùng với nhau. Chúng tôi cho ngựa chạy nước kiệu lên cái gò và quan sát tất cả các mặt. Bỗng thấy thằng Đỏ bò từ dưới cái khe lên và giơ hai tay lên trời. Chúng tôi phi ngựa đến chỗ nó, nhưng nó kêu lên: " em đồng hương ơi: Tôi là người mình đây? em đừng chém tôi, tôi sang với em đây!" Nhưng quỷ dữ làm đầu óc tôi đần độn ra. Tôi cho ngựa phi tới trước mặt nó và : "Nầy, đồ chó đẻ, mày đánh nhau chớ có đầu hàng! Mày là thằng đê tiện bẩn thỉu, - tôi thế. - Mày thấy chúng tao chống cự vất vả như thế nào hay sao? Thế mà mày lại đầu hàng, muốn đến củng cố cho chúng tao à?" Rồi tôi lại ngồi yên lấy vỏ gươm nện cho nó vào lưng. Cả hai thằng -dắc cùng với tôi cũng bảo nó: "Đánh nhau cái kiểu như vậy, quay ngang quay ngửa như thế còn nghĩa lý gì nữa? Nếu chúng mày đồng lòng mà đánh có phải hết chiến tranh rồi hay ?"
Nhưng quỷ quái nào biết được rằng nó đúng là sĩ quan đấy! Trong lúc tôi nổi nóng cầm vỏ gươm đánh nó mặt nó trắng nhợt ra và chỉ khẽ : "Tôi là sĩ quan, các được đánh tôi! Trước kia tôi phục vụ trong khinh kỵ binh, vì bị động viên nên tôi mới lọt vào bên quân Đỏ. Các đưa tôi đến chỗ quan chỉ huy của các , tới đấy tôi kề hết cho ông ấy biết". Chúng tôi : "Đưa xem giấy tờ. Nhưng nó kiêu ngạo trả lời thế nầy: "Tôi muốn chuyện với các , các hãy dẫn tôi đến chỗ quan chỉ huy của các !".
- Có chuyện như thế mà cậu cũng muốn trước mặt vợ à? Grigori ngạc nhiên ngắt lời Prokho.
- Còn chưa đến cái đoạn tôi thể kể trước mặt nó được, nhưng làm ơn đừng ngắt lời tôi. Chúng tôi bèn quyết định giải nó về đại đội, nhưng quả là nhầm. Nếu khử nó ngay ở chỗ ấy có phải xong chuyện rồi . Nhưng chúng tôi lại theo đúng luật đưa đón về và chỉ hai ngày sau thấy nó được chỉ định làm đại đội trưởng đại đội chúng tôi. Như thế còn ra sao nữa? Và mọi chuyện bắt đầu từ đó! Ít lâu sau nó gọi tôi lên và hỏi: "Đồ chó đẻ mày chiến đấu cho nước Nga thống nhất và thể chia cắt như thế à? Mày với tao những gì lúc tao bị bắt làm tù binh, mày còn nhớ ?" Tôi bèn trả lời quanh quẩn, nhưng nó nhất định tha. Lúc nhắc lại chuyện tôi cầm vỏ gươm đánh nó, nó run bắn người lên! Nó : "Đồ thô bỉ đểu cáng, mày biết tao là đại uý trung đoàn khinh kỵ binh và là quý tộc mà mày dám đánh tao à?".
Nó gọi tôi lên hết lần nọ đến lần kia, để cho tôi được yên chút nào. Nó ra lệnh cho thằng trung đội trưởng, phải phiên cũng phái tôi gác, bố trí ở vọng tiêu, những buổi cỏ vê rơi xuống đầu tôi cứ như đậu dốc trong thùng ra. Tóm lại là cái thằng khốn nạn ấy, nó muốn ăn sống nuốt tươi tôi? Cả hai thằng cùng với tôi trinh sát hôm nó bị bắt làm tù binh cũng bị nó hành như thế! em chịu đựng mãi, chịu đựng mãi rồi cuối cùng chúng nó gọi tôi ra chỗ và bảo: "Chúng mình hãy giết quách nó , nếu nó để em mình sống được đâu!" Tôi nghĩ di nghĩ lại rồi quyết định đem tất cả mọi chuyện lên kể cho trung đoàn trưởng biết, vì lương tâm cho phép tôi giết nó. Kể ra lúc mới bắt được nó còn có thể khử nó được, nhưng sau đó tôi thể nào giơ tay làm việc ấy được nữa… Vợ tôi cắt tiết con gà tôi còn nhắm mắt lại, nữa là bây giờ lại phải giết con người…
- Nhưng cuối cùng các cậu cũng giết nó chứ? - Grigori lại ngắt lời .
chờ lát rồi biết tất cả. Thế là sau khi lên gặp được trung đoàn trưởng, tôi kể đầu đuôi cho lão nghe, nhưng lão phá lên cười và bảo: "Zykov ạ, mày cũng chẳng nên bực mình làm gì, vì chính mày có đánh cơ mà. là sĩ quan tốt và có hiểu biết. chấp hành kỷ luật như thế nào là đúng". Thế là tôi đành về , bụng bảo dạ: "Cái thằng sĩ quan tốt ấy, mày hãy lấy cái dây đeo nó vào cổ mày thay thánh giá, chứ tao chịu lính trong cùng đại đội với nó đâu? Tôi xin chuyển sang đại đội khác nhưng chẳng có kết quả gì, chúng nó cho chuyển. Đến lúc ấy tôi nảy ra ý nghĩ chuồn khỏi đơn vị. Nhưng làm thế nào chuồn được bây giờ? Chúng tôi được đưa về tuyến hậu phương ở gần mặt trận để nghỉ ngơi trong tuần, và đến đấy tôi lại bị quỷ dữ làm mê mẩn đầu óc lần nữa… Tôi nghĩ thầm: chỉ có cách làm kiếm cho mình bệnh lậu là tệ hại, rồi mò đến quân y và từ đó theo đám rút lui, mọi việc như thế là xong xuôi.
Thế là tôi bắt đầu làm việc mà tư khi cha sinh mẹ đẻ tôi chưa từng làm bao giờ là lẵng nhẵng chạy theo bọn đàn bà, cố kiếm ả nom vẻ chắc chắn là có cái chuyện ấy. Nhưng làm thế nào mà đoán được? trán chúng nó có ghi đứa nào mắc bệnh đâu; thử nghĩ mà xem! - Prokho tức tối nhổ toẹt bãi nước bọt rồi vểnh tai nghe xem vợ về chưa.
Grigori đưa tay lên che miệng giấu nụ cười, hai con mắt long lanh, nheo lại vì buồn cười. Chàng hỏi:
- Thế kiếm được chứ?
Prokho nhìn chàng bằng cặp mắt đẫm nước mắt, âu sầu nhưng bình thản chịu đựng như mắt con chó già sắp đến lúc chết. nín lặng lát rồi :
- Thế tưởng dễ kiếm lắm đấy phỏng? Lúc cần gió cũng có thể thổi nó đến với mình, nhưng lần nầy chúng nó đâu mất hết, chẳng làm thế nào kiếm ra đứa, đúng là khóc được?
Grigori hơi quay người, cười ra tiếng, chàng bỏ tay mặt bàn xuống và hỏi bằng giọng ngắt quãng:
- Cậu hãy vì Chúa, đừng làm mình phải chờ mãi nữa! Cậu có kiếm được hay !
- Tất nhiên rồi. Chuyện như thế mà làm cười được hay sao? - Prokho giọng bực bội. - Cười trước tai hoạ của người khác là ngu xuẩn, theo tôi hiểu là như thế đấy.
- Nếu thế mình cười nữa… Nhưng sau đó sao?
- Sau đó tôi bắt đầu tán con lão chủ nhà ả già tuổi chừng bốn mươi, nhưng có lẽ cũng hơi ít hơn chút. Trứng cá cồm cộm như bánh đa, mặt mũi chung đáng sợ như con quỷ cái! Hàng xóm láng giềng rằng gần đây nó rất thường hay tìm đến chỗ thằng y sĩ. Tôi nghĩ thầm: "Với con nầy nhất định mình lây bệnh được rồi!" Thế là tôi cứ lởn vởn chung quanh nó, đúng như con gà trống non, cố làm ra dáng ra vẻ và dùng mọi lời tán tỉnh nó… Chính tôi cũng biết rằng mình mò đâu ra những câu như thế? - Prokho mỉm nụ cười như hối lỗi, và thậm chí hồi ức tựa như làm cho có vẻ vui vui. - Tôi hứa lấy nó làm vợ và với nó tất cả những lời dơ dáy khác… Nhưng dù sao tôi cũng tán được nó. Tôi dỗ dành nó và khi tình hình đến chỗ sắp sửa phạm tội lỗi nó khóc sướt mướt. Tôi bèn hỏi nó thế nầy thế nọ: "Hay là em có bệnh, nếu thế cũng chẳng sao đâu, mà còn tốt nữa là khác, Lúc đó chính tôi cũng thấy sợ: đêm hôm khuya khoắt, nhỡ có ai nghe thấy tiếng chúng tôi lục đục trong nhà trấu mà mò đến sao. Tôi bèn bảo nó: "Thôi đừng khóc nữa, em hãy vì Chúa mà đừng khóc nữa? Và nếu em có bệnh cũng đừng sợ, vì tình của đối với em, sẵn sàng chịu đựng hết thảy!" Nhưng nó lại bảo:
" Prokho dấu của em! Em chẳng có bệnh chút nào đâu. Em là đứa con đứng đắn. Em sợ nên mới khóc thôi". có tin được , Grigori Pantelevich, nó vừa với tôi như thế là mồ hôi lạnh vã ra người tôi như tắm ấy. Tôi nghĩ thầm: "Giê- su-ma, tai vạ đổ lên đầu mình rồi! Chỉ còn chờ có chuyện như thế nầy nữa thôi!" Tôi bèn giọng lạc hẳn : "Đồ khốn kiếp, thế cứ hay mò đến thằng y sĩ làm gì hử? Tại sao lại lừa dổi người ta?" Nó : "Em thường đến chỗ đề lấy thuốc cho mặt được sạch". Tôi bèn đưa tay lên ôm lấy đầu và bảo nó: "Thôi đứng dậy và xéo ngay cho khuất mắt tao, mày đáng nguyền rủa, đồ phản Chúa tởm lợn? Mày đứng đắn tao cần đến mày làm gì, tao lấy mày đâu! - Prokho toẹt bãi nước bọt với vẻ còn hung dữ hơn trước, rồi miễn cưỡng thêm - Thế là bao nhiêu công phu của tôi đều biến thành công cốc. Tôi chạy luôn lên nhà , quơ lấy hết đồ đạc của mình và ngay đếm ấy tôi chuyển đến ở nhà khác. Nhưng sau nhờ có em chỉ chỗ, tôi được ở với ả goá mà tôi cần. Chỉ có điều là lần nầy tôi rất thẳng thừng. Tôi hỏi: "Có bệnh ?" Nó bảo: "Cũng có chút ít". "Thế được, tôi cũng chẳng cần đến phút đâu". Vì cái công giúp tôi tôi trả cho nó tờ hai mươi rúp Kerensky và ngày hôm sau đem thành tích của mình khoe. Tôi chạy lên trạm quân y rồi từ đấy chuồn thẳng về nhà.
- Cậu về có ngựa à?
- có ngựa là nghĩa thế nào? Có cả ngựa lẫn toàn bộ trang bị. em mang ngựa lên trạm quân y cho tôi. Nhưng vấn đề phải ở chỗ đó. hãy giúp tôi ý kiến: tôi với vợ tôi như thế nào bây giờ? Hay để tránh tai vạ, tốt nhất là tôi sang ngủ nhờ bên nhà nhé!
- cần đâu, việc quái gì phải làm như thế? Cậu cứ ngủ ở nhà. Cứ bảo rằng cậu bị thương. Cậu có băng ?
- Có gói băng cá nhân đây.
- Nào bắt tay làm ngay .
- Nó tin đâu. - Prokho bằng giọng ảo não nhưng vẫn đứng dậy. lục lọi lát trong những cái túi dết, bỏ vào phòng trong rồi khẽ vọng từ trong ấy ra - Nếu vợ tôi về chuyện để giữ nó ngoài ấy và tôi ra ngay.
Grigori vừa cuốn điếu thuốc vừa suy nghĩ về kế hoạch ra . "Chúng mình thắng hai con ngựa vào cái xe. Chàng quyết định. - Cần phải lên đường vào buổi tối để ở nhà khỏi thấy mình đưa Acxinhia cùng . Tuy dù thế nào cũng biết thôi…"
- Tôi còn chưa hết với về thằng đại đội trưởng, Prokho bước từ nhà trong ra, châm khệnh khạng. ngồi vào bàn và - Tôi đến trạm quân y được ba ngày em ở nhà thịt nó.
- thế ư?
- đấy! Trong trận chiến đấu, em cho nó phát từ phía sau, và câu chuyện đến thế là hết. Thế là tôi mang vạ vào thân cách vô ích, thực đáng bực mình?
- tìm ra thằng nào giết à? - Grigori hỏi giọng thẫn thờ vì còn mải mê với những ý nghĩ về chuyến sắp tới.
- Còn lúc nào mà tìm nữa? cuộc chuyển quân lớn như thế bắt đầu còn hơi sức đâu mà nghĩ tới chuyện ấy nữa. Nhưng con mụ nhà tôi biến đâu rồi nhỉ? Thế nầy mất hết cái hứng uống rượu thôi! Thế định ra vào lúc nào?
- Mai.
- nán lại thêm được ngày hay sao?
- Nán lại làm gì? Cũng cho tôi giũ bớt chấy rận chứ? đường với những của ấy cũng chẳng thú gì đâu.
- đường cũng có thể giũ bớt được. Tình hình cho phép chờ đợi nữa. Bọn Đỏ chỉ còn cách Vosenskaia có hai ngày đường.
- Chúng ta từ sáng chứ
- , đến tối . Có lẽ chúng ta chỉ cần đến Karginskaia thôi, nghỉ đêm ở đấy.
- Thế bị bọn Đỏ tóm cổ chứ?
- Phải luôn luôn đề phòng mới được. Nhưng mình có việc… Mình định đưa Acxinhia Axtakhova cùng. Cậu có gì phản đối chứ?
- Đối với tôi chuyện ấy có sao? cứ mang theo hai Acxinhia cũng được… Phải cái hơi nặng cho hai con ngựa.
- Cũng chẳng nặng lắm đâu.
- đường mà mang cả đàn bà theo tiện đâu… Dịch tả dịch hạch nào làm cho cần đến ấy làm gì? Nếu chỉ hai chúng ta chẳng có gì phiền phức? - Prokho thở dài, đưa mắt nhìn ra chỗ khác và - Tôi cũng biết rằng lôi ấy theo. Vẫn cứ thích làm chú rể… Chao ôi, Grigori Pantelevich, từ lâu cái roi nó khóc với những giọt nước mắt đắng cay đòi được quất lên đầu rồi đấy?
- Thôi, chuyện nầy can gì đến cậu. - Grigori giọng lạnh như tiền. - Việc nầy chớ có hở ra cho vợ biết đấy.
- Thế trước kia tôi hở ra rồi hay sao? Nhưng cũng cần phải có lương tâm chứ? Nó quẳng nhà cửa cho ai bây giờ?
Có tiếng những bước chân ở phòng ngoài. Bà chủ nhà bước vào, tuyết bám lấp loáng chiếc khăn bịt đầu màu xám bằng len tơ.
- Bão tuyết đấy à? - Prokho lấy trong tủ ra hai cái cốc rồi hỏi - Nhưng có mang về được cái gì đấy?
Người vợ mặt mày đỏ ửng lôi dưới vạt áo ra hai cái chai lấm tấm hơi nước, đặt lên bàn.
- Nào chúng ta uống cho đường được trơn tru? - Prokho bằng giọng sôi nổi. đưa rượu lên mũi ngửi rồi dựa vào mùi rượu nhận định - Rượu vò đầu đây! và nặng ghê gớm.
Grigori uống hai cốc rồi lấy cớ mệt mỏi bỏ về nhà.

Chú thích:
(1) Mỗi pút bằng bốn mươi phun-tơ. (N. D)
(2) Theo truyền thuyết phương Tây, quỷ dữ đều có sừng (ND)

Chương 211


- Thôi chiến tranh chấm dứt rồi? Bọn Đỏ nện cho chúng ta chuỳ nặng đến nỗi bây giờ chúng ta giật lùi ra đến biển, bao giờ nước mặn thấm đầy mông mới thôi. - Lúc chiếc xe bắt đầu lên dốc Prokho .
Bên dưới, thôn Tatarsky nằm lặng dưới làn khói xanh lam. Mặt trời lặn dần sau dải tuyết hồng hồng viền đường chân trời.
Tuyết xốp kêu lạo xạo dưới đòn xe. Hai con ngựa lững thững bước . Grigori dựa lưng vào mấy cái yên ngựa, nửa ngồi nửa nằm phía sau chiếc xe trượt tuyết thắng hai con ngựa. Acxinhia trùm chiếc áo choàng viền lông rái cá kiểu sông Đông, ngồi thu lu bên cạnh. Cặp mắt đen của nàng long lanh, toả ra những tia hân hoan dưới chiếc khăn len trắng lồm xồm. Grigori liếc nhìn nàng, thấy làn má mịn màng phớt hồng vì băng giá, đường lông mày đen rậm và khoảng lòng trắng xanh xanh của con mắt dưới hàng mi cong đầy sương muối. Acxinhia đưa cặp mắt hoạt bát và tò mò nhìn cánh đồng cỏ đầy tuyết với những đống tuyết bị gió quét dồn, còn đường mòn đến bóng nhoáng, những đường chân trời xa chìm trong bóng tối.
Đối với nàng, tất cả đều mới lạ, tất cả đều làm cho nàng chú ý vì nàng vốn chỉ quen ru rú xó nhà. Nhưng thỉnh thoảng nang lại hạ hai hàng mi, cảm thấy sương muối lạnh giá làm da mình dấm dứt rất là dễ chịu. Nàng mỉm cười vì thấy ước mơ của mình sao mà được thực cách bất ngờ và lạ lùng như thế. Từ lâu lắm rồi, nàng vốn chỉ mong được cùng với Grigori bỏ tới nơi nào xa thôn Tatarsky, cái thôn vừa thân thương vừa đáng nguyền rủa vì ở đấy nàng phải chịu bao nhiêu điều khổ cực, ở đấy nàng bị đầy ải nửa cuộc đời bên cạnh người chồng mà nàng , ở đấy đối với nàng mọi vật đều gợi lên những hồi ức nặng nề thể nào quên được. Nàng mỉm cười, từng đường gân thớ thịt đều cảm thấy có Grigori ở bên cạnh và hề nghĩ rằng mình phải trả giá như thế nào để có được hạnh phúc nầy, cũng nghĩ tới cái lương lai mờ mịt bóng đêm kém những đường chân trời đồng cỏ vẫy chào nàng ở phía xa.
Prokho bỗng nhiên quay lại, bắt gặp nụ cười run run cặp môi thắm mọng vì băng buốt của Acxinhia. bèn hỏi giọng bực bội:
- Sao thế, có gì mà nhe răng nhe lợi ra như thế? Cứ y như dâu ấy? Sung sướng vì bỏ nhà có phải ?
- Thế tưởng sao, sung sướng à? - Acxinhia trả lời lanh lảnh.
- Kiếm được sung sướng như thế nầy… là ả ngu xuẩn? Chưa thấy cái cuộc du ngoạn nầy kết thúc như thế nào đúng đú đởn vội, thôi cất bớt răng .
- Tôi thể nào gặp chuyện rủi ro hơn xưa kia được đâu.
- Tôi cứ nhìn cả hai mà buồn nôn… - Prokho điên tiết vung roi quất hai con ngựa.
- Thế hãy quay và đút ngón tay vào miệng ấy - Acxinhia bật cười khuyên .
- lại tỏ ra ngu xuẩn lần nữa rồi? Thế là tôi phải ra tới biển với ngón tay đút trong miệng hay sao? Lại nghĩ ra cái trò!
- Nhưng tại sao chuyện nầy lại làm buồn nôn như thế?
- hãy im hơn! Chồng nó ở đâu rồi? lại bám lấy chàng khác rồi bỏ biết đến nơi quỉ quái nào? Nếu bây giờ thằng Stepan nó lù lù về thôn như thế nào?
- Prokho ạ, phải biết rằng đừng dính dáng vào công việc của chúng tôi hơn. - Acxinhia van . Nếu cả cũng được hưởng hạnh phúc đâu.
- Tôi dính dáng vào công việc của hai cậu đâu, chuyện của hai cậu can gì đến tôi? Nhưng chẳng nhẽ tôi được ý nghĩ của tôi hay sao? Hay là tôi làm xà ích cho hai cậu và chỉ được chuyện với hai con ngựa thôi? Cũng nghĩ ra được trò lạ! , Acxinhia ạ, giận cũng mặc, giận cũng mặc, nhưng cái ngữ như tôi phải lấy cái roi dẻo mà quất cho trận, quất mà cho kêu nữa là khác! Còn về cái hạnh phúc của tôi đừng có doạ, tôi vẫn mang nó theo đây. Cái hạnh phúc của tôi nó thuộc về loại đặc biệt, hát nó cũng cho hát, mà ngủ nó cũng cho ngủ… Nào, hai con khốn kiếp nầy! Chúng mày cứ dẫn rượu bước mãi như thế à, hai thằng xa tăng tai to nầy?
Grigori mỉm cười lắng nghe rồi để dàn hoà:
- Đừng có mới lên đường mà cãi nhau như thế! Con đường của chúng ta còn dài, còn có chán dịp để cãi nhau. Nhưng cậu gây chuyện với ấy làm gì thế, Prokho?
- Tôi gây chuyện với ấy, - Prokho bằng giọng hung dữ, - để lúc nầy tốt nhất là ấy đừng ngang với tôi. Trong lúc nầy tôi thấy rằng đời nầy chẳng có gì tồi tệ hơn đàn bà! Đàn bà cũng hệt như thứ hạt ngứa ấy. Thứ tồi tệ nhất mà Thượng đế nghĩ ra chính là đàn bà! Cái loài ác quỉ hại người ấy, tôi muốn khử cho hết, để sót mống nào, để cho chúng nó hết loăng quăng trái đất nầy? Bây giờ tôi căm gan bầm ruột vì chúng nó. Nhưng làm gì mà nhăn nhăn nhở nhở như thế hử. Cười trước cái khổ của người khác là việc ngu xuẩn đấy! Nhưng hãy cầm lấy dây cương, để tôi nhảy xuống lát .
Prokho bộ giờ lâu rồi lại leo lên ngồi chiếc xe trượt tuyết và chuyện trò gì nữa.
Ba người nghỉ đêm tại thị trấn Karginskaia. Sáng hôm sau, ăn xong bữa sáng họ lại lên đường và đến đêm để lại sau lưng chừng sáu mươi vec-xta.
Những đoàn xe lớn của dân chạy nạn tuôn dài về phía nam. Càng rời xa khu du mục của trấn Vosenskaia, Grigori càng khó kiếm được chỗ nghỉ đêm. Khi đến gần thị trấn Morodovskaia bắt đầu gặp những đơn vị đầu tiên của quân -dắc. Các đơn vị kỵ binh hành tiến, với vẻn vẹn ba bốn chục tay gươm. Những đoàn xe vận tải kéo dài lúc nào ngớt. Hễ sẩm tối là tất cả nhà cửa trong các thôn đều có người đến ở. những chẳng kiếm đâu ra chỗ cho người nghỉ đêm mà còn có cả chỗ buộc ngựa. Trong khu vực của người Tavria, sau khi cố kiếm căn nhà nghỉ đêm mà được, Grigori đành phải qua đêm trong gian nhà kho. Đến sáng, quần áo bị ướt trong trận bão tuyết đông cứng lại, cộm lên, hơi cử động là kêu loạt soạt. Grigori, Acxinhia và Prokho gần như suốt đêm chợp mặt được lúc nào, mãi khi trời sắp hửng mới đốt được đống rơm ngoài sân để sưởi.
Sáng hôm ấy, Acxinhia rụt rè đề nghị:
- Griska ạ, hay chúng ta nghỉ lại ngày ở đây có được ? Suốt đêm khổ vì rét cóng, gần như chẳng ngủ được lúc nào, có lẽ chúng ta cũng nên nghỉ ngơi chút ít chứ?
Grigori đồng ý. Tìm kiếm rất vất vả mới thấy chỗ có thể ở được. Từ tảng sáng các đoàn xe vận tải lên đường tiếp, nhưng trạm quân y dã chiến chuyển hơn trăm thương binh và binh lính mắc bệnh thương hàn, cũng ở lại nghỉ ngày.
Trong căn phòng xíu, chừng mười gã -dắc nằm ngủ ngay sàn đất bẩn thỉu, Prokho khiêng cái đệm và cái túi đựng đồ ăn thức uống vào. trải rơm ngay bên cạnh cửa, nắm hai chân lão già ngủ nhưng sao đánh thức dậy được, lôi lão sang bên và bằng giọng âu yếm có phần thô bạo:
- nằm xuống đây , Acxinhia, nếu kiệt sức đến tiều tụy còn nhận ra được nữa rồi.
Đến gần tối, cái xóm lại đông nghịt những người. Cho đến lúc trời rạng, các ngõ đều sáng rực vì những đống củi, vang lên những tiếng người , tiếng ngựa hí, tiếng đòn xe rít. Trời vừa hửng chút, Grigori đánh thức Prokho, khẽ rỉ tai :
- Cậu thắng ngựa . Phải lên đường thôi.
- Làm gì mà sớm thế? - Prokho vừa ngáp vừa hỏi.
- Cậu thử nghe mà xem.
Prokho ngẩng đầu lên khỏi tấm đệm yên, nghe thấy tiếng rền trầm trầm đằng xa của hoả lực pháo binh.
Ba người lau rửa, ăn ít mỡ chài rồi lên xe ra khỏi cái xóm trở nên nhộn nhịp. Những chiếc xe trượt tuyết xếp từng hàng trong các ngõ; người lại lăng xăng, trong bóng tối trước lúc trời rạng có tiếng kêu khàn khàn:
- được đâu, các bác mà chôn lấy! Chờ đến lúc chúng tôi đào xong huyệt cho sáu người giữa trưa rồi còn gì!
- Việc gì đến chúng tôi phải đem chúng nó chôn? - người khác hỏi, giọng bình thản.
- Thôi bắt đầu đào ! - Cái giọng khàn khàn quát lên.
- Nếu các bác muốn cứ để cho nằm thối ra ở nhà các bác, tôi mặc thây!
- Ngài gì vậy, ngài bác sĩ? Nếu bất cứ ai qua đây mà chết chúng tôi cũng phải đem chôn hết còn có thể làm được việc gì nữa? Hay các ngài tự mang có được ?
- Thôi cút mẹ , người gì mà ngu thảm ngu hại. định bảo tôi vì mà trao cái y viện dã chiến nầy cho bọn Đỏ đấy phải ?
Trong khi xe vòng tránh những chiếc xe đứng lộn xộn trong cái ngõ, Grigori :
- Chết rồi chẳng có ai cần đến nữa…
- Ở đây người sống cũng chẳng được ngó tới, nữa là người chết. - Prokho trả lời.
Người tất cả các trấn phía Bắc vùng sông Đông đều kéo về miền Nam. Cơ man nào đoàn xe của dân chạy nạn vượt qua đoạn đường sắt Sarisyn - Likhaya, tiến tới gần sông Manyt. Trong tuần dong ruổi đường, Grigori cố hỏi dò về bà con thôn Tatarsky, nhưng họ hề tới các thôn mà chàng phải qua. Rất có thể là họ rẽ sang trái, tránh các làng của dân Ukraina, để qua các thôn -dắc tới trấn Oblipskaia. Mãi đến ngày thứ mười ba Grigori mới tìm thấy người cùng thôn. Sau khi vượt qua đường sắt, tới thôn nào đó, chàng ngẫu nhiên được biết rằng ở nhà bên có người -dắc trấn Vosenskaia mắc bệnh thương hàn. Grigori bèn qua bên đó để xem người ốm ấy từ đâu đến. Chàng vừa bước vào túp lều thấp lè tè thấy lão già Obnhizov nằm đưới đất.
Qua lời lão , chàng được biết rằng hôm kia số bà con thôn Tatarsky rời khỏi thôn nầy và trong số đó có nhiều người mắc bệnh thương hàn, hai người chết trong khi đường và lão Obnhizov được người ta để lại theo mong muốn của lão.
- Nếu tôi khỏi bệnh và nếu các đồng chí Đỏ rủ lòng thương giết bằng cách nầy hay cách khác tôi lần về đến nhà, bằng tôi chết ở đây. Chết ở đâu chẳng là chết, mà có nơi nào được chết sung sướng đâu… Lúc chia tay với Grigori, lão già như thế.
Grigori hỏi về sức khỏe của bố, nhưng lão Obnhizov trả lởi rằng lão thể được gì cả vì lão trong những chiếc xe cuối cùng của đoàn và từ thôn Malakhovsky, lão gặp ông Panteley Prokofievich.
Đến chặng nghỉ tiếp theo, Grigori gặp may: vừa bước vào ngôi nhà đầu tiên để xin nghỉ đêm, chàng gặp ngay những người -dắc quen biết ở thôn Thượng Trirsky. Họ ở chật lại chút nhường cho Grigori chỗ bên cạnh bếp lò. Chừng mười lăm người dân chạy loạn nằm chen chúc trong căn phòng, trong số đó có ba người mắc bệnh thương hàn và người bị đông giá đến hỏng chỗ trong người. Bọn -dắc nấu cháo kê với mỡ chài ăn bữa tối họ ân cần mời Grigori và người bạn đường của chàng cùng ăn, Prokho và Grigori ăn rất ngon lành, nhưng Acxinhia ăn.
- Chẳng nhẽ đói hay sao? - Prokho hỏi. Mấy ngày gần đây hiểu sao thay đổi thái độ đối với Acxinhia. Tuy vẫn có phần thô bạo, nhưng rất thương nàng.
- Tôi cứ buồn lợm thế nào đấy… - Acxinhia quấn chiếc khăn lên đầu và ra sân.
- Hay ấy ốm? - Prokho hỏi Grigori.
- Ai mà biết được. - Grigori gạt đĩa cháo sang bên và cũng bước ra sân.
Acxinhia đứng bên cạnh thềm nhà, tay áp ngực. Grigori ôm lấy nàng, lo lắng hỏi:
- Em làm sao thế, Acxinhia?
- Em buồn lợm và nhức đầu.
- Ta vào trong nhà , em hãy nằm xuống lát.
- vào trước , em vào ngay.
Giọng nàng khàn khàn, nghe như có sức sống, mọi cử động đều thẫn thờ uể oải. Khi nàng bước vào căn phòng đốt lửa rất nóng, Grigori nhìn nàng cớ vẻ dò hỏi, thấy má nàng đỏ rực, hai con mắt long lanh cách rất đáng ngại. Tim chàng se lại, đầy lo lắng; đúng là Acxinhia ốm rồi. Chàng nhớ lại rằng hôm qua nàng có kêu ớn rét, váng đầu, đến lúc trời sắp sáng nàng đổ mồ hôi đầm đìa, đến nỗi những món tóc loăn xoăn gáy ướt đẫm như vừa gội. Lúc trời vừa hửng, chàng thức giấc nhận thấy thế và cứ đăm đăm nhìn Acxinhia ngủ li bì rất lâu. Chàng muốn rời khỏi giường để khỏi làm nàng thức giấc.
Acxinhia can đảm chịu đựng mọi thiếu thốn trong khi đường Thậm chí nàng còn khuyến khích Prokho vì nhiều lần: "Thế nầy còn ra quỉ quái gì nữa, cái kiểu chiến tranh gì mà lạ thế nầy, hiểu đứa nào nghĩ ra nó nhỉ? Ruổi dong suốl ngày đường đến nơi lại chẳng có chỗ nào mà nghỉ đêm. biết chúng ta còn công tác như thế nầy đến đâu?" Nhưng đến hôm ấy, ngay Acxinhia cũng chịu được nữa. Đến đêm, khi nằm xuống ngủ, Grigori có cảm tưởng như nàng khóc.
- Em làm sao thế? - Grigori hỏi rủ rỉ - Em đau chỗ nào thế?
- Em ốm mất rồi… Chúng mình như thế nào bây giờ? biết có bỏ em ?
- Chà, em là ngớ ngẩn! Sao lại bỏ em được? Thôi đừng khóc nữa, có lẽ em đường bị lạnh đấy. Có thế mà em hoảng lên rồi.
- Griska ạ, thương hàn đấy!
- Đừng lung tung! Chẳng có triệu chứng gì rệt cả. Trán em vẫn mát có lẽ phải thương hàn đâu. - Grigori an ủi, nhưng trong thâm tâm chàng tin chắc rằng Acxinhia mắc chứng thương hàn phát ban. Chàng đau khổ suy nghĩ biết làm được gì cho nàng nếu nàng bị bệnh tật đánh gục.
- Chao ôi, cứ như thế nầy cực quá! - Acxinhia vừa rủ rỉ vừa nép sát vào Grigori. - xem, có cơ man nào người chen chúc ở các chỗ nghỉ chân! Chấy rận ăn sống nuốt tươi chúng ta thôi, Grisca ạ! Mà em cũng chẳng kiếm được chỗ nào để ngó xem trong mình ra sao nữa, đâu cũng toàn đàn ông… Hôm qua em vào chỗ nhà kho, cởi áo ra, thấy có chúng nó trong áo lót… Lạy Chúa tôi, từ bé có thấy cái chuyện khủng khiếp ấy bao giờ đâu! Hễ nghĩ tới những con rận ấy là em bắt đầu buồn mửa, chẳng còn muốn ăn gì nữa… Mà hôm qua có thấy lão già nằm ngủ cái ghế dài có bao nhiêu rận ? Đúng là bò lúc nhúc khắp cái áo trermen.
Thôi em đừng nghĩ tới rận chấy gì nữa. Việc quái gì phải đến nó! Hừ, chấy rận, con nhà lính đừng có mà đếm. Grigori khẽ có vẻ bực bội.
- Khắp người em ngứa ngáy.
- Mọi người đều ngứa cả thôi, bây giờ còn làm thế nào, được nữa? Em hãy cố chịu đựng. Đến Ekaterinoda chúng ta tắm cái.
- Quần áo sạch cũng đừng hòng được mặc. - Acxinhia thở dài. - Chúng ta chết vì chấy rận mất thôi, Griska ạ.
- Thôi em ngủ , ngày mai chúng ta phải sớm đấy.
Grigori mãi chợp được mắt. Cả Acxinhia cũng ngủ được. Nàng trùm kín đầu trong vạt áo lông, nức nở vài tiếng rồi thở dài trằn trọc rất lâu và chỉ thiếp khi Grigori quay lại ôm lấy nàng.
Đến nửa đêm Grigori bỗng thức giấc vì những tiếng đập cửa rất mạnh. Có người làm như phá cửa và quát oang oang:
- Nầy, mở cửa ra! Nếu phá tan cửa bây giờ! Cái lũ khốn kiếp, ngủ gì mà như chết?
Chủ nhà, người -dắc có tuổi tính tình hoà nhã bước ra phòng ngoài và hỏi:
- Ai đấy? Các bác cần gì thế? Nếu muốn nghỉ đêm nhà tôi còn chỗ nữa đâu, chật như nêm rồi, có chỗ cựa mình nữa.
- Mở ra, bảo kìa! - Ngoài sân có tiếng quát.
Chừng năm gã -dắc mang vũ khí mở toang cửa, nhảy xô vào phòng ngoài.
- Những ai ngủ đêm ở nhà bác? - gã trong đám hỏi. Mặt gã đen sạm như gang vì đại hàn, hai cái môi giá cứng động đậy rất khó khăn.
- Bà con chạy nạn, Còn các bác là ai?
gã trong bọn kia trả lời, bước thẳng vào phòng trong, quát to:
- Nầy, những ai kia! Ngủ thoải mái nhỉ! Lập tức cút khỏi chỗ nầy ngay! Quân đội đến trú ở đây rồi. Đứng dậy, đứng dậy! Quàng quàng lên, nếu chúng tôi cho ngay trận bây giờ.
- là ai mà quát lác như thế hử? - Grigori hỏi bằng giọng khàn khàn ngái ngủ và từ từ nhỏm dậy.
- Đây tao cho mày xem tao là ai! - Gã -dắc kia bước về phía Grigori và dưới ánh sáng tù mù của ngọn đèn dầu , trong tay gã thấy loáng lên cái nòng bệch bệch của khẩu Nagan.
- Xem ra mày cũng tháo vát đấy… - Grigori ngọt như mía lùi. - Nhưng thôi, cho xem cái trò chơi của mày - Rồi chỉ thoắt cái chàng chộp được bàn tay gã -dắc, bóp mạnh đến nỗi gã phải kêu lên, những ngón tay nắm lại được nữa. Khẩu súng ngắn rơi rất êm xuống cái đệm. Grigori xô gã -dắc, cúi xuống nhặt khẩu Nagan bỏ vào túi rồi giọng thản nhiên - Bây giờ chúng ta hãy chuyện với nhau. Đơn vị nào hả? Trong đám chúng mày có được mấy thằng tháo vát như mày?
Gã -dắc kia lấy lại được tinh thần sau đòn bất ngờ. Nó kêu lên:
- em ơi! Lại đây mau!
Grigori bước ra đứng ở ngưỡng cửa, dựa tưng vào thành cửa và :
- Tôi là trung uý thuộc trung đoàn sông Đông Mười chín, khẽ chứ! được gào lên? Ai mà oăng oẳng ở chỗ kia thế hử? em đồng hương thân mến, tại sao em lại làm ầm ĩ như thế? em định tống cổ ai thế? Ai trao cho em cái quyền làm như thế hử? Thôi, xéo khỏi chỗ nầy ngay!
- làm gì mà quát lác như thế? - gã -dắc to. - - Chúng tôi được thấy đủ mọi kiểu trung uý rồi! Để chúng tôi phải ngủ đêm ở ngoài sân gia súc hay sao? Tất cả ra khỏi nhà ngay!
- Chúng tôi nhận được lệnh đuổi tất cả dân chạy nạn ra khỏi các nhà, các người hiểu chưa? Còn liệu liệu đấy, đừng làm rầm lên! Chúng tôi gặp chán những thằng như rồi!
Grigori bước tới sát trước mặt gã vừa rồi rít qua kẽ răng:
- Mày chưa được gặp những thằng như tao đâu. Hay tao còn phải làm cho mày từ thằng ngu xuẩn biến thành hai thằng? Tao làm như thế cho mà xem? Nhưng mày đừng có lùi! Đây phải là khẩu Nagan của tao đâu, tao lấy của thằng trong bọn chúng mày đấy. Nầy, trả lại cho nó, và trong lúc tao còn chưa bắt đầu động chân động tay liệu mau chóng cút khỏi chỗ nầy, nếu chỉ loáng cái là tao vặt hết lông chúng mày? - Grigori nhàng xoay người gã -dắc, đẩy gã ra cửa.
- Hay chúng ta nện cho nó trận? gã -dắc rất to lớn hỏi có vẻ lưỡng lự. Với chiếc khăn bằng lông lạc đà cuốn kín mặt, gã đứng sau lưng Grigori, nhìn chàng chăm chú và cứ dẫm dẫm chân, đôi ủng dạ to tổ bố có đóng thêm đế da kêu ọt ẹt.
Grigori quay mặt về phía gã và tự chủ được nữa, chàng bắt đầu nắm tay lại, nhưng gã kia giơ tay giọng thân thiện:
- Thôi nầy, quan lớn, quan lớn hay cái gì biết, nhưng hãy hượm , đừng giở trò gì vội! Chúng tôi và để xảy ra chuyện ầm ĩ gì đâu. Nhưng còn , thời buổi như thế nầy đừng có lấn át em -dắc nhiều quá đấy. Bây giờ là lúc tình hình gay go cũng như năm Mười bẩy ấy. Nếu chạm trán phải những thằng bạt mạng nào đó, chúng nó làm cho biến thành năm chứ thành hai thôi đâu! Chúng tôi thấy là tay sĩ quan ngang tàng và nghe giọng hình như cũng phường vởi em chúng tôi cả. Vì thế bây giờ hãy đối xử cho đúng đắn chút, nếu lại tai vạ đấy…
Cái tên bị Grigori tước khẩu Nagan giọng tức tối:
- Thôi cậu đừng giảng đạo cho nó nữa? Ta sang nhà bên thôi. - xong gã là tên đầu tiên bước ra ngưỡng cửa. Nhưng khi qua trước mặt Grigori gã còn liếc nhìn chàng và như tiếng rẻ - Nầy ngài sĩ quan, chúng tôi muốn có chuyện với ngài, nếu làm lễ rửa tội cho ngài rồi đấy!
Grigori bĩu môi cách khinh bỉ:
- Chính định làm lễ rửa tội ấy à? Thôi , cho được việc nếu tôi lại lột quần ra bây giờ! Kiếm được thằng rửa tội như thế nầy! Chỉ tiếc trả lại khẩu Nagan. Những thằng vô dụng như đáng đeo súng ngắn mà chỉ đáng đeo cái lược chải lông cừu thôi?
- Ta thôi, em, mặc cho quỉ dữ bắt nó ! Đừng bới ra đỡ phải ngửi thối! - gã từ nãy dính vào những lời qua tiếng lại với nụ cười hồn hậu.
Mấy tên -dắc lũ lượt kéo nhau ra phòng ngoài. Chúng vừa vừa văng tục, những chiếc ủng bị đông cứng kêu ràn rạt. Grigori nghiêm khắc ra lệnh cho người chủ nhà:
- Bác được mở cửa nữa đấy? Chúng nó gõ chán rồi lại cút thôi, bằng gọi tôi dậy.
Những người thôn Thượng Triasky nghe tiếng huyên náo tỉnh dậy. Họ khẽ với nhau:
- Kỷ luật tan rã đến thế rồi đấy? - lão già thở dài não ruột. - Quân chó đẻ, chúng nó năng với sĩ quan như thế đấy… Nếu là thời trước nhỉ? Cho chúng nó tù mọt gông!
- Đâu chỉ có chuyện năng! Tôi thấy chúng nó còn định đánh nhau nữa chứ! "Hay ta nện cho nó trận?", có thằng, cái thằng cao lêu đêu như cây tiêu huyền, đầu trùm cái khăn bằng lông ấy, nó như thế đấy.
- Quân khốn kiếp, chúng nó liều lĩnh bừa bãi đến thế rồi! Thế mà lại tha thứ cho chúng nó à, Grigori Pantelevich? - gã -dắc hỏi.
Với chiếc áo ca-pốt trùm kín đầu, Grigori lắng nghe những lời trao đổi với nụ cười có chút gì bực bội, rồi trả lời:
- Nhưng còn làm thế nào với chúng nó được nữa? nay chúng nó thoát ra khỏi mọi gò bó và chẳng còn ai phục tùng ai nữa rồi. Chúng nó kéo nhau thành bầy thành lũ, chẳng có chỉ huy gì cả, vậy lấy ai xét xử chúng nó, lấy ai làm thủ trưởng của chúng nó? Đứa nào khỏe nhất trong bọn đứa ấy làm thủ trưởng. Có lẽ trong đơn vị chúng nó còn có sĩ quan nào nữa đâu. Tôi từng thấy những đại đội cha mẹ như thế đấy! Nhưng thôi, chúng ta ngủ .
Acxinhia khẽ :
- dính vào với chúng nó làm gì, Griska? hãy vì chúa mà đừng có chuyện với những thằng như thế! Cái hạng điên khùng rồ dại ấy, chúng nó có thể giết người được đấy.
- Thôi em ngủ , ngủ , kẻo sáng mai lại phải dậy sớm. Thế nào, em thấy trong người như thế nào? đỡ chút nào chưa?
- Vẫn thế thôi.
- Nhức đầu à?
- Nhức lắm. Có lẽ em dậy được nữa đâu…
Grigori đặt tay lên trán Acxinhia rồi thở dài:
- Người em nóng rừng rực như cái hoả lò ấy. Nhưng sao đâu, em đừng lo? Cái tạng em vốn là khỏe mạnh, khỏi thôi.
Acxinhia gì cả. Nàng khổ vì khát, phải vào bếp nhiều lần để uống thứ nước rất khó nuốt rồi cố nén cái cảm giác vừa buồn nôn vừa chóng mặt, lại nằm xuống cái đệm.
Đêm ấy còn đến thêm chừng bốn toán người tìm chỗ nghỉ. Chúng dùng báng súng đập cửa, mở cửa chớp, gõ vào cửa sổ và chỉ bỏ sau khi người chủ nhà được Grigori mách kế chửi rầm lên và quát ra từ phòng ngoài: "Thôi xéo , Lữ đoàn bộ đến đóng ở đây rồi?"
Đến khi rời rạng, Prokho và Grigori thắng ngựa. Acxinhia mặc áo xống rất khó khăn rồi bước ra. Mặt trời mới mọc. Những làn khói xanh xám bốc thẳng từ các ống khói lên bầu trời xanh ngắt. Được những tia nắng dọi sáng từ dưới lên, đám mây đỏ tía ngự cao ngất trời. Sương muối bám rất dày các dãy hàng rào và các mái nhà kho. Hai con ngựa bốc hơi ngùn ngụt.
Grigori giúp Acxinhia ngồi lên chiếc xe trượt tuyệt và hỏi:
- Có lẽ em nằm xuống hơn? Em nằm dễ chịu hơn.
Acxinhia gật đầu. Thấy Grigori ân cần đắp kín chân cho mình, nàng lặng lẽ nhìn chàng ra ý cám ơn rồi nhắm mắt.
Đến giữa trưa, khi chiếc xe phải dừng lại ở xóm Novyi Mikhailovsky cách đường cái hai Vec-xta để cho ngựa ăn, Acxinhia còn tự bước ra ngoài xe được nữa. Grigori xốc nách đỡ nàng vào trong căn nhà, giúp nàng nằm lên chiếc giường mà người vợ mến khách của chủ nhà cho nàng dùng tạm.
- Em khó chịu lắm à, em của ? - Chàng cúi xuống khuôn mặt nhợt nhạt của Acxinhia và hỏi.
Nàng phải cố gắng lắm mới mở được mắt, nhìn đờ đẫn như qua làn sương rồi lại chìm trong trạng thái nửa tỉnh nửa mê. Hai tay run run, Grigori tháo cho nàng chiếc khăn bịt đầu. Hai má Acxinhia lạnh như băng, nhưng trán nàng lại nóng rừng rực, những hạt băng bám lăn tăng hai bên thái dương, chỗ vừa nãy đổ mồ hôi. Đến khi trời sắp hoàng hôn, Acxinhia mê man bất tỉnh. Trước lúc đó nàng có xin uống nước và khẽ :
- Nhưng lấy nước lạnh, nước tuyết ấy. - Rồi nàng nín lặng lát và lại rất ràng - Gọi hộ Griska.
- đây mà. Em muốn gì thế, Acxinhia? Grigori nắm lấy tay nàng, vuốt ve nàng cách rụt rè và vụng về.
- đừng bỏ em nhé, Grisca quí!
- bỏ đâu. Em lung tung gì thế?
- đừng bỏ em ở lại nơi đồng đất nước ngoài… ở đây em chết mất.
Prokho mang nước lại, Acxinhia thèm khát bập cặp môi nóng khô vào miệng chiếc ca bằng đồng, uống vài ngụm rồi lại rên rỉ vật đầu xuống cái gối. Năm phút sau nàng bắt đầu sảng, đầu đũa, giọng líu nhíu. Grigori ngồi đầu giường chỉ nghe được vài tiếng: "Phải giặt quần áo… kiếm lấy ít lơ hồ… còn sớm…" rồi những lời khó hiểu của nàng chuyển sang thầm . Prokho lắc đầu có vẻ tránh móc:
- Tôi bảo là đừng đưa ấy mà? Xem đấy, chúng ta làm thế nào bây giờ? Quả là trừng phạt, đúng như thế đấy! Chúng ta nghỉ đêm ở đây chứ? điếc rồi à? Tôi hỏi đêm nay chúng ta nghỉ ở đây hay còn nữa?
Grigori cứ nín thinh. Chàng gù gù cái lưng ngồi yên, mắt rời khuôn mặt nhợt nhạt của Acxinhia. Vợ chủ nhà là người niềm nở và tốt bụng. Người ấy đưa mắt chỉ Acxinhia, khẽ hỏi Prokho:
- Vợ ông ấy đấy à? Có con cái gì ?
- Con cũng có, cái gì cũng có, chúng tôi chỉ thiếu cái may mắn thôi. - Prokho làu bàu.
Grigori bỏ ra sân, leo lên ngồi chiếc xe trượt tuyết và hút thuốc rất lâu. Phải để Acxinhia ở lại trong cái xóm nầy thôi, cho theo nữa có thể đưa nàng đến chỗ chết. Grigori thấy như thế.
Chàng vào trong nhà và lại ngồi xuống mép giường.
- Chúng ta nghỉ lại đây chứ? - Prokho hỏi.
- Phải. Chưa biết chừng ngày mai vẫn còn phải ở lại.
Chẳng mấy chốc chủ nhà trở về: người mu-gích hom hem, thấp bé, có hai con mắt giảo quyệt luôn luôn nhìn ngang nhìn ngửa.
ngậm bên chân gỗ ( chân của bị cụt đến đầu gối), nhanh nhẹn bước tới cái bàn, cởi áo ngoài, liếc nhìn Prokho bằng cặp mắt có thiện ý và hỏi:
- Chúa đưa khách đến cho nhà ta đấy à? Từ đâu đến thế? - Rồi chờ trả lời, ra lệnh cho vợ - Quàng lên kiếm cái gì cho tôi ăn , thèm ăn như con chó đói rồi đây!
ăn rất lâu, ăn như thần trùng. Cặp mắt láu tôm láu cá của hết nhìn Prokho lại nhìn Acxinhia nằm thiêm thiếp giường.
Grigori ở nhà trong bước ra, chào hỏi chủ nhà. Người ấy lặng lẽ gật đầu rồi hỏi:
- Các ngài rút lui à?
- Vâng, rút lui.
- Quan lớn chán chuyện đánh đấm rồi à?
- Đại khái là như thế.
- Đây là ai thế, bà nhà ta đấy à? - Người chủ nhà hất đầu về phía Acxinhia.
- Vâng, vợ tôi.
- Nhưng sao lại cho bà ấy nằm giường? Còn mình ngủ ở đâu? - hỏi vợ có vẻ bực bội.
- Vanhia ạ, bác ấy ốm đấy, dù sao cũng đáng thương.
- Thương ấy à Làm thế nào mà thương được tất cả mọi người, xem còn cơ man nào người đấy! Quan lớn ạ, quan lớn là làm cho chúng tôi bị chật chội…
Trong giọng của Grigori bất giác có cái vẻ van lơn, gần như cầu khẩn, thấy ở chàng bao giờ khi chàng áp tay lên ngực với chủ nhà:
- Hai bác là người nhân đức? Hai bác hãy vì Chúa mà giúp đỡ tôi trong cơn hoạn nạn. Nhà tôi thể đưa theo được nữa, đưa chết mất, nhờ hai bác cho chúng tôi để lại ở nhà hai bác. Hai bác chăm nom giúp cho, hết bao nhiêu tiền chúng tôi xin gửi. Suốt đời tôi ghi nhớ lòng tốt của hai bác… Xin hai bác làm ơn làm phúc đừng từ chối tôi!
Đầu tiên người chủ nhà dứt khoát từ chối, lấy cớ còn có chỗ nào để trông nom người ốm, và người ốm làm nhà chật chội, nhưng sau khi ăn xong, lại :
- Tất nhiên ai lại trông nom hộ người ốm mà chẳng có công xá gì? Thế ngài định cho bao nhiêu tiền về việc trông nom? Bao nhiêu ngài tiếc để trả công khó nhọc cho chúng tôi.
Grigori móc ra tất cả số tiền chàng có trong túi, đưa hết cho người chủ nhà. Người đó ngập ngừng tiếp lấy nắm giấy bạc sông Đông, nhấp nước bọt vào ngón tay, đếm và hỏi:
- Thế ngài có tiền Nicolai hay sao?
- .
- Nhưng có lẽ cũng có tiền Kerensky chứ? Thứ tiền nầy rất bấp bênh.
- Cả tiền Kerensky tôi cũng có. Thế bác có muốn tôi để lại con ngựa của tôi ?
Người chủ nhà nghĩ nghĩ lại rất lâu rồi mới trả lời với vẻ mặt đăm chiêu:
- , tất nhiên tôi cũng muốn nhận con ngựa đấy. Đối với con nhà nông chúng tôi, con ngựa là đầu cơ nghiệp, nhưng trong thời buổi như thế nầy nó hợp nữa rồi. bên Trắng bên Đỏ cũng đến lấy mất và chẳng được dùng đến nó đâu. Ngài xem tôi chỉ nuôi con ngựa cái , chân cẳng chẳng ra sao cả, thế mà vẫn còn lo chưa biết chừng cả nó cũng bị người ta đến lấy và dắt mất. - trầm ngâm nín lặng lát rồi thêm như để phân trần - Quan lớn đừng nghĩ rằng tôi là kẻ tham lam quá ư gớm ghiếc, cầu Chúa tha tội cho? Nhưng ngài thử ngẫm mà xem, bà nhà ta nằm lại tháng, hoặc lâu hơn nữa, lúc cần cái nầy, lúc cần cái khác, việc ăn uống lại phải có bánh mì, sữa, quả trứng, ít thịt, mà cái gì cũng là tiền cả, tôi như thế có đúng ? Ngoài ra lại còn phải giặt giũ, tắm rửa cho bà ấy và làm tất cả các việc khác nữa… Mà vợ tôi vừa phải lo công việc trong nhà, vừa phải chăm nom cho bà nhà ta. Những việc ấy dễ dàng đâu? Thôi, ngài đừng tiếc gì nữa, hãy cho thêm cái gì nữa . Tôi là người tàn tật ngài cũng thấy là chỉ còn được cái chân, tôi còn có thể làm việc và kiếm tiền làm sao được? Vì thế Chúa cho được cái gì chúng tôi sống bằng cái nấy, no bữa hôm lo bữa mai.
Grigori với cả niềm phẫn nộ thầm sôi sục:
- Tôi tiếc tiền đâu, bác là người tốt bụng cũng hiểu. Còn có được bao nhiêu tiền tôi đưa cả cho bác rồi, tôi phải sống đồng xu dính túi. Vậy bác còn muốn gì ở tôi bây giờ?
- Thế là có bao nhiêu tiền ngài đưa hết rồi à? - Người chủ nhà cười nhạt có vẻ nghi ngờ. - Tiền lương của ngài phải đựng đầy túi lớn túi bé.
- Bác cho biết ngay , - Grigori tái mặt , - bác có nhận cho để người ốm ở lại hay ?
- Thôi ngài tính toán như thế chúng tôi còn có lý do gì để bà nhà ở lại nhà chúng tôi được nữa. - Giọng người chủ nhà ràng có vẻ bực bội. - Vả lại đây cũng phải là chuyện đơn giản… Vợ của sĩ quan, rồi có lời ra tiếng vào, hàng xóm láng giềng biết chuyện, rồi các ông đồng chí đến điều tra về chúng tôi tìm hiểu và gây những điều phiền phức… , thế ngài cứ đưa bà ấy , may ra chung quanh đây có ai đồng ý người ta nhận. - trả tiền lại cho Grigori, nom vẻ tiếc rẻ ra mặt, rồi lấy túi thuốc và bắt đầu cuốn điếu.
Grigori mặt áo ca-pốt và bảo Prokho:
- Cậu ở lại trông Acxinhia, để mình kiếm chỗ ở.
Nhưng đến lúc chàng nắm lấy quả đấm cửa, người chủ nhà ngăn chàng lại:
- Nhưng quan lớn hãy hượm nào, làm gì mà vội vàng như thế? Ngài nghĩ rằng chúng tôi động lòng trước phụ nữ đáng thương như thế nầy hay sao? Tôi còn rất thương nữa là khác, vả lại chính tôi cũng lính nên rất kính trọng chức vụ và quân hàm của ngài. Thế số tiền nầy, ngài thể thêm cho ít nhiều nữa à?
Đến lúc nầy Prokho thể nào nhịn được nữa. quát lên, mặt đỏ bừng bừng vì phẫn nộ:
- Còn thêm những gì cho mày nữa hử, cái thằng thọt cẳng lòng lang dạ sói nầy! Bẻ nốt cái chân kia của mày , thêm cho mày là phải thêm như thế đấy! Grigori Pantelevich! hãy cho phép tôi nện cho cái thằng chó đẻ nầy trận, rồi chúng ta đưa Acxinhia lên xe. Cái thằng đáng bị rút phép thông công nầy, nó ba lần đáng nguyền rủa!
Trong khi Prokho hổn hển như thế, người chủ nhà chỉ nghe mà ngắt lời lần nào. Cuối cùng ta :
- Nầy hai ngài quyền, hai ngài xúc phạm đến tôi như thế là đúng đâu. Đây là việc phải giải quyết cách thân thiện. Chúng ta cần phải chửi bới, hục hặc với nhau làm gì. Nầy cái -dắc nầy, làm gì mà quát tháo với tôi hử? Mà tôi có đến chuyện tiền nong đâu? Về cái món cho thêm, tôi hoàn toàn muốn là cho thêm tiền! Tôi muốn rằng chưa biết chừng các ngài cũng có thể có thừa thứ vũ khí gì đó, khẩu súng trường hay khẩu súng ngắn chẳng hạn… Đối với các ngài những cái ấy có hay cũng chẳng sao nhưng đối với chúng tôi thời buổi nầy đó là tài sản quí giá. Muốn giữ nhà nhất định phải có khẩu súng? Tôi muốn là về chuyện ấy đấy? Ngài hãy cho số tiền mà lúc nãy ngài đưa, rồi cho thêm khẩu súng trường và chúng ta đập tay vào nhau để thoả thuận. Ngài cứ để người ốm của ngài ở lại, chúng tôi trông nom như người thân thích, tôi lấy thánh giá ra thề với ngài đấy.
Grigori nhìn Prokho và khẽ :
- Cậu đưa cho bác ta khẩu súng trường của mình, số đạn rồi ra thắng ngựa . Cứ để Acxinhia ở lại… Chúa phán xét tôi nhưng tôi thể nào đưa Acxinhia đến chỗ chết được.

Chương 212


Ngày nối ngày, ảm đạm, niềm vui. Sau khi để Acxinhia ở lại, Grigori lập tức mất hết hứng thú đối với mọi vật chung quanh. Sáng sáng chàng leo lên ngồi chiếc xe trượt tuyết, dong ruổi qua những khoảng đồng cỏ tuyết phủ mịt mùng, trải ra vô cùng vô tận, và chiều chiều, sau khi kiếm được nơi trú chân nào đó để nghỉ đêm, lại nằm xuống ngủ. Và cứ như thế hết ngày nầy qua ngày nọ. Mặt trận chuyển về phía nam, nhưng chàng còn quan tâm đến những việc xảy ra đó nữa. Chàng hiểu rằng giai đoạn chống cự , chống cự quyết liệt chấm dứt và phần lớn dân -dắc cạn hết nhiệt tình bảo vệ nơi thôn trấn chôn nhau cắt rốn. Chàng cũng hiểu rằng dựa vào các mặt mà phán đoán xém ra quân Trắng kết thúc cuộc tiến quân cuối cùng của chúng, và nếu cố thủ nổi ở vùng sông Đông chúng cũng thể nào bám lấy vùng sông Kuban.
Chiến tranh sắp đến chỗ chấm dứt. Kết cục lao tới vùn vụt sao ngăn giữ được. Lính Kuban bỏ mặt trận hàng ngàn, ai về nhà người nấy. Quân đội sông Đông bị đánh quị. Tiêu hao gần hết sức chiến đấu qua các trận đánh và vì bệnh thương hàn, Tập đoàn quân tình nguyện bị mất ba phần tư quân số còn đủ khả năng đơn phương độc mã đương đầu với sức tấn công của Hồng quân như mọc cánh vì thắng lợi.
Trong số dân chạy loạn lại có những tin đồn rằng lòng căm phẫn của dân chúng vùng Kuban lên cao vì tên tướng Denikin đàn áp cách tàn bạo các uỷ viên của Rada Kuban(1) Người ta rằng miền Kuban chuẩn bị cuộc bạo động chống lại Tập đoàn quân tình nguyện và hình như họ có những cuộc đàm phán với những đại diện của Hồng quân và để cho quân đội Xô viết tiến tới Kavkaz mà gây trở ngại gì cả. Người ta đồn rất nhiều rằng dân các trấn vùng sông Kuban và sông Cherek có thái độ rất thù địch với với các đơn vị sông Đông cũng như đối với Tập đoàn quân tình nguyện và hình như ở nơi nào đó gần Korenovskaia nổ ra trận chiến đấu lớn đầu tiên giữa sư đoàn sông Đông và bộ binh Kuban.
Ở những chặng dừng chân, Grigori thường chú ý lắng nghe những lời bàn ra tán vào và càng ngày chàng càng tin chắc rằng cuối cùng quân Trắng thể nào thoát khỏi thất bại. Nhưng dù sao thỉnh thoáng chàng cũng vẫn còn có tia hy vọng là tình hình nguy cấp bắt các lực lượng của quân Trắng tan vụn, mất tinh thần và có thái độ thù địch với nhau phải hợp nhất lại, tổ chức chống cự và đánh lui các đơn vị Hồng quân tấn công thắng lợi. Nhưng từ khi Rostov đầu hàng chàng mất hẳn niềm hy vọng ấy, và khi có tin đồn rằng ở gần Bataisk Hồng quân bắt đầu rút lui sau những trận chiến đấu ác liệt chàng có ý nghi ngờ.
Chán ngán phiền muộn vì cuộc sống vô công rồi nghề, Grigori có ý định đến nhập vào đơn vị chiến đấu nào đó. Nhưng khi chàng cho Prokho biết ý nghĩ ấy kiên quyết chống lại.
- Grigori Pantelevich ạ, có lẽ mất hết lý trí rồi! - giọng tức tối. - Chúng ta chui đầu vào đó, vào cái địa ngục ấy làm quái gì? nghiệp sắp đời nhà ma, chính cũng nhìn thấy, thế mà chúng ta lại tự mình lao vào chỗ chết cách vô ích hay sao? Hay cho rằng hai chúng mình có thể cứu được chúng nó? Trong lúc chúng nó còn chưa động đến mình, còn chưa lôi cuốn chúng mình vào đơn vị cho kỳ được phải mau mau chuồn khỏi nơi tai vạ cho xa, thế mà lại cái chuyện quỉ quái ấy? được đâu, xin mời cứ rút lui cho hiền lành, theo kiểu các cụ già ấy. và tôi, hai chúng mình đánh đấm mấy năm nay quá đủ rồi, bây giờ hãy để những thằng khác nếm mùi cho chúng nó biết! Chính vì thế mà tôi phải lùng kiếm các bệnh lậu ấy chẳng nhẽ bây giờ lại ra mặt trận để chịu què cụt hay sao? Tôi cũng xin giã ơn ! Đủ lắm rồi! Cuộc chiến tranh nầy làm cho tôi chán ngấy, bây giờ chỉ nghĩ tới cũng đủ buồn nôn! Nếu muốn cứ mình, còn tôi tôi muốn dâu. tôi vào nằm quân y và thế là xong!
Grigori nín lặng giờ lâu rồi :
- Cũng tuỳ ý cậu thôi. Song chúng ta cứ Kuban . Đến đó hẵng hay.
Prokho có kế hoạch hành động riêng của : mỗi khi đến điểm dân cư nào lớn, đều tìm viên y sĩ, và đem về những thuốc bột hay thuốc nước, nhưng xem ra chữa chạy cũng chuyên tâm lắm. Khi Grigori hỏi tại sao chỉ uống các thứ thuốc bột, còn các thứ khác đều dẫm rất cẩn thận xuống tuyết để huỷ Prokho cho biết rằng có ý định chữa khỏi hẳn mà chỉ muốn làm cho bệnh dịu chút, để với tình trạng như thế, nếu may phải kiểm tra lại sức khỏe, có thể dễ dàng tránh bị tống ra đơn vị. Khi đến trấn Velikonigieskaia, gã -dắc có kinh nghiệm khuyên nên dùng thuốc sắc bằng chân vịt để chữa. Từ hôm ấy, hễ tới thôn hay thị trấn nào, Prokho vừa gặp người đầu tiên hỏi ngay: "Ông làm ơn cho biết vùng ta có nuôi vịt ?" Khi người dân địa phương ngạc nhiên trước câu hỏi trả lời rằng có nuôi vì chung quanh đấy có nước và nuôi vịt chẳng được lợi lộc gì, Prokho rít răng hết sức khinh bỉ: "Các người ở đây sống còn ra con người nữa! Có lẽ từ các người chưa từng được nghe tiếng vịt quạc quạc bao giờ! Cái dân ngu đần đồng cỏ!" Rồi quay lại với Grigori vẻ thất vọng đau khổ: "Nhất định có tay cố đạo qua đường trước mặt chúng ta rồi(2)! Đến đâu cũng gặp may! Chà nếu mà ở đây họ có nuôi vịt tôi mua ngay con, bao nhiêu tiền cũng tiếc, hoặc tháu lấy cũng được. Như vậy may ra các vấn đề của tôi mới có thể khá hơn, nếu cái bệnh của tôi nó phát ra mỗi ngày ghê gớm! Đầu tiên chỉ là trò đùa, quá lắm là nó để cho mình chợp mắt trong khi đường, nhưng bây giờ cái của đáng nguyền rủa ấy, đúng là nó trở thành hình phạt! còn ngồi vững xe được nữa!"
Vì tìm kiếm được đồng tình về phía Grigori nên Prokho thường ngậm tăm rất lâu và có khi lầm lì cau có ngồi xe hàng tiếng đồng hồ, chẳng chẳng rằng.
Grigori cảm thấy những ngày phí hoài để dong ruổi đường dài cách hết sức nặng nề, và những đêm đông vô tận càng dài hơn. Chàng có thừa thãi giờ để suy nghĩ về tại và hồi tưởng lại quá khứ. Chàng điểm điểm lại trong óc những năm qua của đời mình, cuộc đời diễn ra là kỳ dị và chẳng có gì tốt đẹp. Dù là ngồi chiếc xe trượt tuyết, cặp mắt mung lung nhìn sâu vào những khoảng mênh mông của đồng cỏ nằm im lìm dưới bầu khí chết lặng, dù là ban đêm nằm với cặp mắt nhắm nghiền và hai hàm răng nghiến chặt ở nơi nào đó trong căn phòng bé ngột ngạt, người chen chúc như nêm, chàng đều chỉ nghĩ tới điều: Acxinhia ốm, mê man bất tỉnh, bị để lại trong cái xóm tên tuổi, những người thân còn ở lại thôn Tatarsky… Ở đấy, vùng sông Đông là chính quyền xô viết và Grigori cứ luôn luôn đau khổ lo lắng tự hỏi: " biết chúng nó có vì mình mà hành hạ mẹ hay Dunhiaska ? Nhưng chàng lại lập tức tự an ủi và cố nhớ lại những câu chuyện về Hồng quân mà chàng được nghe kể nhiều lần đường : họ tiến quân cách hoà bình và đối xử tốt với nhân dân các trấn bị chiếm đóng. Những điều khắc khoải lo âu dần dần tan và bây giờ chàng lại cảm thấy rằng ý nghĩ lo mẹ già phải chịu trách nhiệm về mình là vô lý kỳ quặc và có cơ sở gì cả. Nhớ tới hai đưa con, trái tim của Grigori lại âu sầu se lại trong giây lát. Chàng lo ở nhà giữ nổi cho hai đứa khỏi bị thương hàn và đồng thời chàng cũng cảm thấy rằng dù chàng có con đến mấy, nhưng sau cái chết của Natalia, đau khổ nào có thể làm cho chàng tơi bời ruột gan như lần ấy được nữa…
Khi tới vùng dùng làm nơi cho gia súc qua mùa đông ở tỉnh Xansk, Grigori và Prokho quyết định ở lại đấy bốn ngày cho hai con ngựa được nghỉ ngơi. Trong thời gian ấy, giữa hai người có những lúc bàn bạc về vấn đề sau nầy làm gì. Ngay hôm đầu, vừa tới khu nầy, Prokho hỏi:
- Quân ta giữ mặt trận ở vùng Kuban hay còn rút lui đến Kavkaz? thấy thế nào?
- Mình biết. Nhưng đối với cậu có phải đằng nào cũng thế hay ?
- nghĩ ra cái chuyện gì mà lạ thế? Tại sao đối với tôi lại có thể là đằng nào cũng thế cả? Nếu cứ như thế nầy chúng ta bị đuổi đến những vùng theo đạo Hồi, tới nơi nào đó ở gần Thổ nhĩ kỳ, rồi đến đó hát cho củ cải nghe có phải ?
- Mình phải là Denikin của cậu và cậu chớ hỏi mình là chúng nó đuổi bọn mình đến đâu nữa, Grigori trả lời có vẻ khó chịu.
- Tôi hỏi thế vì có tin đồn rằng đến sông Kuban lại bắt đầu phòng thủ và sang xuân ai lại về nhà người nấy.
- Thế ai phòng thủ? - Grigori cười mỉa.
- Có em -dắc và bọn "Kadet" đấy, ngoài ra còn ai nữa?
- Cậu ra toàn những điều ngớ ngẩn! Cậu điên rồi à? nhìn thấy chung quanh diễn ra những trò gì à? Thằng nào cũng đều tìm cách đánh bài chuồn cho nhanh, thế lấy ai phòng thủ bây giờ?
- Chao ôi, người em ạ, chính tôi cũng thấy công việc của chúng ta hỏng bét rồi, nhưng hiểu sao vẫn muốn tin… - Prokho thở dài. - Thế trong trường hợp phải bơi hay bò ra nước ngoài nghĩ thế nào? có hay ?
- Nhưng cậu sao ?
- Việc của tôi là như thế nầy: đâu tôi đấy. Nếu mọi người kéo nhau cả, tôi cũng thể ở lại mình được.
- Cả đến mình cũng nghĩ như thế đấy. Nếu rơi vào cái tính thế của những con cừu thế nào cũng phải theo con cừu đực… Song con cừu đực ấy có khi lại ngớ ngẩn mò tới biết những nơi ma quái nào… Nhưng thôi, hãy bỏ những chuyện ví von ấy ! hãy thẳng vào việc nào?
- Thôi cậu làm ơn đừng ám mình nữa? Đến lúc đó biết. Mình với cậu làm thế nào mà đoán mò trước được!
Thôi được, Amen(3)! Tôi hỏi thêm gì nữa. - Prokho đồng ý.
Nhưng hôm sau, khi hai người dọn dẹp cho ngựa, Prokho lại quay về chuyện cũ:
- có nghe về bọn "Xanh"(4) nhỉ? - hỏi cách dè dặt và làm vẻ như nhìn kỹ cái cán của chiếc đinh ba.
- Có nghe . Nhưng sao cơ chứ?
- Tại sao lại còn có cả cái bọn "Xanh" nhỉ? Chúng nó ủng hộ ai thế?
- Ủng hộ bọn Đỏ.
- Thế tại sao người ta lại gọi chúng nó là "Xanh"?
- Ôn dịch nào biết được chúng nó? Có lẽ vì chúng nó lẩn trốn trong rừng nên mới có cái biệt hiệu như thế.
- Hay là và tôi nhuộm mình thành màu xanh ! - Prokho nín lặng giờ lâu rồi rụt rè đề nghị.
- Mình muốn lắm đâu.
- Thế ngoài bọn "Xanh", còn những đám nào có thể giúp chúng ta mau chóng về nhà à? Đối với tôi xanh lá cây hay xanh lam, hoặc vàng như lòng đỏ trứng gà, thế quái nào cũng như nhau tuốt tôi sẵn sàng nhuộm mình thành bất cứ màu gì, miễn là những con người ấy chống chiến tranh và thả cho lính tráng về nhà…
- Cậu hãy chịu khó chờ ít lâu, chưa biết chừng có những thằng như thế đấy. - Grigori khuyên.
Đến cuối tháng Giêng, trong buổi trưa tuyết tan, trời đầy sương mù, Grigori và Prokho đến làng Belaya Glina. Chừng vạn rưởi dân chạy nạn chen chúc trong làng nầy, trong số đó già nửa mắc bệnh thương hàn phát ban. Những tên -dắc mặc những chiếc áo ca-pốt kiểu ngắn cũn cỡn, áo da ngắn hay áo bông sục trong các phố kiếm nhà ở và rơm cỏ cho ngựa. Chỗ nào cũng thấy những tên cưỡi ngựa và những chiếc xe vận tải. Hàng chục con ngựa gầy yếu kiệt sức thẫn thờ nhai rơm quanh những cái máng ăn trong các sân nhà. các đường phố thấy lỏng chỏng những chiếc xe trượt tuyết những chiếc xe vận tải bốn bánh, những hòm đạn bị vứt bỏ.
Trong khi qua căn phố, Prokho bỗng nhìn kỹ con ngựa cao lớn màu hạt dẻ buộc ở đoạn hàng rào và :
- Con ngựa của bác bạn đỡ đầu Andriuska đây mà? Có lẽ bà con thôn ta ở đây rồi. - xong nhảy rất lẹ chiếc xe trượt tuyết xuống rồi chạy vào trong nhà để hỏi thăm tin tức.
Vài phút sau gã Andrey Toponskov, bạn đỡ đầu và láng giềng của Prokho bước trong nhà ra với chiếc áo ca-pốt khoác vội vai.
Có Prokho cùng ra, từ tốn bước tới bên chiếc xe và chìa cho Grigori bàn tay đen sì nặc mùi mồ hôi ngựa.
- cùng với đoàn xe của thôn đấy à? Grigori hỏi.
- Chúng tôi cùng chịu chung khó khăn thiếu thốn với nhau.
- Thế nào, bà con ta đường ra sao?
- thế nào cũng biết rồi… Sau mỗi chặng nghỉ đêm đều có những người và những con ngựa bị để lại…
- Thế ông già nhà tôi có còn sống, còn khỏe ?
Toponskov tránh nhìn Grigori, thở dài:
- Hỏng mất rồi, Grigori Pantelevich ạ, may… hãy đọc kinh cầu cho vong hồn ông cụ , chiều hôm qua linh hồn cụ về chầu Chúa, cụ qua đời rồi…
- Thế chôn cất chưa? - Grigori tái mặt hỏi.
- Tôi thề được vì hôm nay qua bên ấy. Chúng ta cùng , tôi chỉ nhà cho… Bác bạn đỡ đầu ạ, bác cứ bên phải nhé, tính từ góc phố, bên tay phải là nhà thứ tư.
Tới ngôi nhà rộng thênh thang, mái lợp tôn, Prokho cho con ngựa dừng lại bên cạnh hàng rào, nhưng Toponskov khuyên cứ cưỡi ngựa vào trong sân.
- Ở đây cũng hơi chật chội chút, có chừng hai chục người, nhưng đại khái vẫn có chỗ cho hai được. - rồi nhảy xe xuống để mở cổng.
Grigori là người đầu tiên bước vào trong căn phòng đốt lửa rất nóng. số bà con quen biết trong thôn chen chúc nhau, kẻ nằm người ngồi ngay sàn nhà. Có người chữa giầy ủng và đồ thắng ngựa. Ba người ngồi ở bàn ăn súp khoai tây. Trong số đó có lão già Beskhlevnov, người thắng ngựa cùng xe và cùng ra với ông Panteley Pantelevich. Thấy Grigori bước vào, đám -dắc đều đứng cả dậy và đồng thanh trả lời câu chào ngắn gọn.
- Thế cha tôi đâu? - Grigori bỏ mũ lông, nhìn quanh căn phòng và hỏi.
- Chúng ta gặp chuyện chẳng may… ông Panteley Pantelevich qua đời rồi. - Lão Beskhlevnov khẽ trả lời rồi đưa tay áo trermen lên lau miệng, đặt muỗng xuống và làm dấu phép.
- Ông cụ tắt thở hôm qua, lúc mọi người còn chưa ngủ, cầu cho cụ được hưởng phúc nơi thiên đường.
- Tôi biết rồi. Thế chôn cất xong chưa?
- Còn chưa đâu. Hôm nay chúng tôi sửa soạn hạ huyệt, nhưng bây giờ cụ vẫn còn ở trong kia, chúng tôi đưa cụ vào phòng trong đốt lửa. Bác vào đây, - lão Beskhlevnov mở cái cánh cửa thông sang phòng bên và như xin lỗi, - Bà con -dắc muốn nằm cùng buồng với người chết vì nặng mùi, mà cụ ở bên ấy lại hơn… Trong ấy nhà chủ đốt lửa.
Căn phòng trong rất rộng nồng nặc mùi hạt đay giống và mùi chuột. Góc nào cũng đỏ những hạt kê, hạt đay. chiếc ghế dài có đặt những cái thùng gỗ đựng bột, đựng bơ. Ông Panteley Pantelevich nằm giữa phòng cái đệm. Grigori gạt lão Beskhlevnov sang bên, bước vào trong phòng và đứng bên cạnh bố.
- Cụ ốm mất hai tuần, - Lão Beskhlevnov thầm . - Ngay từ gần Medtretka cụ phải nằm vì thương hàn. ngờ ông cụ nhà bác lại tìm được nơi yên nghỉ tại đây… Cuộc đời của chúng ta là như thế đấy…
Grigori cúi xuống nhìn bố. Bệnh tật thay đổi, làm cho những nét khuôn mặt thân khác hẳn và trở lên xa lạ cách lạ lùng. lớp lông màu xám cứng như rễ tre mọc đầy hai má hõm nhợt nhạt, bộ ria thõng xuống rất thấp cái miệng chảy xệ; trong cặp mắt mở he hé, hai khoảng lòng trắng xanh xanh như men sứ mất cái ánh lấp loáng, sống động xưa kia. Hàm dưới của ông già trễ xuống và được đeo lên bằng chiếc khăn quấn cổ màu đỏ và cái nền vải đỏ, những sợi râu bạc loăn xoăn nom càng trắng như cước.
Grigori quì xuống để được nhìn kỹ hơn lần cuối cùng và ghi nhớ khuôn mặt thân , nhưng chàng bất giác run bắn lên vì sợ hãi và kinh tởm: khuôn mặt xám ngoét, trong như sáp ong của ông Panteley Pantelevich, từng đàn rận bò đầy hai cái hố con mắt và những nếp nhăn má. Những con rận phủ khắp mặt ông thành tấm màn sống, di động, lúc nhúc trong chòm râu, bò loạn trong hai hàng lông mày, bám vào cái cổ đứng của chiếc áo trermen màu lam thành lớp xám xịt…

***
Grigori cùng hai người -dắc dùng thuốn sắt đào cái huyệt trong chất đất lá băng rắn như gang. Prokho đóng qua quít chiếc quan tài bằng vài đoạn ván. Đến lúc mặt trời lặn người ta đem chôn ông Panteley Pantelevich tại nơi đồng đất nước người, dưới mảnh đất của miền Starovol. Và giờ sau, khi trong làng lên đèn, Grigori rời khỏi Belaya Glina về hướng Novopokhovskaia.
Khi đến thị trấn Korenovskaia, chàng cảm thấy trong người khó chịu. Prokho mất đến nửa ngày tìm bác sĩ và cuối cùng kiếm được chàng quân y sĩ nào đó giữa lúc ta gần như say bí tỉ: cố van nài mãi mới đưa được ta về chỗ hai người ở nhờ.
cởi áo ca-pốt, người quân y sĩ khám bệnh cho Grigori, bắt mạch rồi như đinh đóng cột:
- Thương hàn hồi quy. Ngài trung uý ạ, tôi khuyên ngài nên chấm dứt cuộc du lịch nầy , nếu ngài chết đường.
- Để chờ bọn Đỏ tới à? Grigori nhếch mép cười nhạt.
- Chà, tôi cho rằng bọn Đỏ vẫn còn xa.
- Nhưng rồi gần…
- Tôi nghi ngờ gì về điều đó. Nhưng ngài nên ở lại hơn. Giữa hai điều bất hạnh, có lẽ tôi muốn chọn mặt nầy vì như vậy còn đỡ được chút.
- , dù sao tôi cũng phải . - Grigori cách cương quyết và bắt đầu chui đầu vào chiếc áo quân phục. - Ngài cho tôi thuốc chứ?
- Thế ngài cứ , đó là việc của ngài. Tôi chỉ có nhiệm vụ góp ý kiến với ngài, ngoài ra là tuỳ ngài. Còn như thuốc men thứ thuốc tốt nhất là nghỉ ngơi và chăm nom. Tôi cũng có thể kê đơn, nhưng hiệu thuốc lại tản cư mất rồi, còn tôi chẳng có gì ngoài thuốc mê, i-ốt và cồn.
- Ngài cho tôi ít cồn vậy!
- Tôi rất sẵn lòng. Dù sao ngài cũng chết đường, vì thế cồn cũng chẳng có thể thay đổi gì cả. Bảo gã cần vụ của ngài theo tôi, tôi xuất cho ngài ngàn gam. Tôi vốn tốt bụng mà… - Người y sĩ đưa tay lên vành mũ chào rồi chập chững bước ra ngoài.
Prokho đem cồn về, và còn kiếm được biết ở đâu chiếc xe tải tàng tàng, loại hai ngựa. thắng ngựa rồi vừa bước vào phòng vừa báo cáo bằng giọng châm biếm rầu rĩ:
- Bẩm quan lớn, xe song mã sẵn sàng!
Rồi những ngày nặng nề, sầu thảm lại kéo dài.

***
Mùa xuân miền Nam đến quá vội vàng lan tới từ các nhánh núi vùng Kuban. Tuyết tan đều đồng cỏ bằng phẳng, để lộ ra những đám đất đen màu mỡ bóng nhoáng. Những con suối mùa xuân róc rách như tiếng chuông bạc. Mặt đường thủng lỗ chỗ như bộ mặt rỗ, những chân trời xanh lơ đằng xa rạng lên ra vẻ mùa xuân lắm rồi và bầu trời vùng Kuban nom càng thăm thẳm hơn, xanh hơn, ấm áp hơn.
Hai ngày sau, lúa mì mùa đông ngoi lên đón ánh sáng mặt trời, làn sương mù trắng trắng chập chờn những luống đất cày.
Hai con ngựa dẫm lõm bõm mặt đường lộ trần dưới lớp tuyết, móng thụt xuống bùn tới quá lớp lông mục như bàn chải bên móng. Bị sa lầy trong các khe nước, hai con ngựa phải ráng hết sức cong lưng kéo chiếc xe, mồ hôi bốc hơi ngùn ngụt. Prokho tỏ ra là người chủ ngựa thành thạo, buộc cao đuôi ngựa và thỉnh thoảng lại nhảy xe xuống bên cạnh. rút chân dưới bùn lên cách khó khăn làu bàu:
- Đây phải là bùn mà là nhựa chưng, dính như keo ấy, đấy! con ngựa được ráo mồ hôi lúc nào.
Grigori chẳng chẳng rằng. Nằm xe, chàng thấy lạnh, cứ phải lấy cái áo lông quấn chặt quanh mình. Nhưng mãi mà có ai chuyện với mình cũng buồn, Prokho lay chân hoặc kéo tay áo Grigori và :
- Chỗ nầy bùn quánh khiếp! xuống xe thử lát mà xem! Mà sao tự nhiên lại giở cái trò lăn đùng ra ốm thế nầy?
- Cút mẹ cậu ! - Grigori thều thào, giọng chỉ hơi có thể nghe thấy.
Hễ gặp người nào đó, Prokho lại hỏi:
- thêm nữa bùn còn quánh hơn hay vẫn thế nầy?
Người kia cười và trả lời bằng câu pha trò. Như thế cũng đủ làm Prokho thoả mãn vì được trao đổi câu với con người còn sống. Thế là lại nín thinh thêm lát, chốc chốc lại cho hai con ngựa đứng lại để chùi những giọt mồ hôi rất to cái trán rám nâu. Rồi số người cưỡi ngựa đuổi kịp chiếc xe của .
Prokho nhịn được nữa, bèn giữ họ lại, chào hỏi, tìm hiểu xem họ đâu và quê quán nơi nào, cuối cùng :
- Các bác thêm cũng vô ích thôi. Đằng ấy thể nào qua được đâu Vì sao ấy à? Vì rằng ở đấy đường lầy lội ghê gớm, những người tôi gặp rằng ngựa phải lội bì bõm, bùn lên tới bụng, bánh xe tải quay được nữa, còn những người bộ, nếu thấp lùn đều ngã xuống đường và chết đuối dưới bùn. Chỉ con chó cộc mới bậy thôi, tôi bậy bao giờ đâu! Tại sao chúng tôi vẫn ấy à? Chúng tôi chẳng còn có cách nào khác, tôi phải đưa ông tổng giám mục , người ốm và thể nào sống chung với bọn Đỏ được…
Phần lớn những người cưỡi ngựa đều chỉ chửi Prokho vài câu có gì là ác ý rồi lại cho ngựa tiếp. Nhưng cũng có vài người trước khi thúc ngựa tiếp còn chăm chú nhìn và :
- Cả đến những thằng ngu xuẩn của vùng sông Đông cũng rút lui à? Dân trấn các , tất cả đều là những thằng như có phải ?
Hoặc còn những câu gì khác đại loại như thế, nhưng cũng kém phần sâu cay. Chỉ có gã người Kuban bị tách khỏi đoàn xe của bọn đồng hương là điên tiết khi bị Prokho làm mất giờ với những câu chuyện ngớ ngẩn. Gã định cầm roi ngựa quật cho Prokho cái ngang trán, nhưng Prokho nhảy lên xe cách nhanh nhẹn lạ lùng rồi rút khẩu súng trường dưới đệm, đặt ngang đầu gối. Người dân Kuban vừa thúc ngựa bỏ vừa chửi tất tục, còn Prokho cười phá lên, gào theo:
- Ở đây mày thể lẩn vào trong cánh đồng ngô như ở gần Sarysin được đâu! Cũng là hùng hùng hổ hổ xắn tay áo lên! Nầy, thử quay lại xem nào, linh thần mày cũng nát bét như cháo ngô thôi. Muốn gây với tao à? Xốc cái áo lùng thùng của mày lên , kẻo lại quét hết lên bùn bây giờ? cái thằng nhẽo nhợt vô tích (5)! Chỉ tiếc tao chẳng còn viên đạn thổ tả nào, nếu cho mày ăn viên! Thôi quẳng cái roi , nghe chưa?
Đần độn ra vì buồn và vì sống vô công rồi nghề, Prokho cố tìm mọi cách tiêu khiển.
Còn Grigori từ ngày bắt đầu ốm, chàng cứ sống như trong mộng. Thỉnh thoảng chàng mê , nhưng sau lại tỉnh. lần chàng thiếp rất lâu, tỉnh lại thấy Prokho cúi xuống nhìn mình.
- vẫn còn sống à? - Prokho vừa hỏi vừa nhìn vào hai con mắt mờ đục của Grigori.
Mặt trời chiếu chói chang đầu hai người. Từng đàn vịt trời cánh đen kêu quàng quạc bay qua bầu trời xanh thẫm, khi tụ lại thành đám, khi vươn dài thành hình chữ nhân đen như nhung. Đất bị hun nóng và cỏ non mới nhú toả ra mùi ngây ngất. Grigori thở hổn hển, hít lấy hít để vào trong lồng ngực làn khí đầy sức sống của mùa xuân. Tiếng Prokho lọt vào tai chàng cách hết sức khó khăn, muôn vật chung quanh đều tựa như trở nên huyền ảo, bị thu lại cách lạ lùng và rất xa vời.
Sau lưng chàng, những loạt hoả lực pháo binh vẫn nổ trầm trầm nhưng chỉ nghe thấy rất vì khoảng cách quá lớn, Gần bên tai chàng là tiếng những bánh xe đánh đai sắt lạch xạch đều đặn và rất ăn nhịp, tiếng những con ngựa hí và thở phì phì, tiếng người lao xao.
Mùi bánh mì lấy trong lò ra, mùi rơm cỏ, mùi mồ hôi ngựa xông lên nồng nặc. Tất cả các thứ đó đều được đưa tới cái ý thức hôn ám của Grigori như từ thế giới khác. Chàng căng thẳng tình thần, lắng nghe tiếng của Prokho và phải cố gắng lắm mới hiểu được rằng Prokho hỏi mình:
- có uống sữa ?
Grigori chỉ hơi động dậy cái lưỡi, liếm cặp môi khô cứng và cảm thấy có thứ nước lạnh, sền sệt, chảy vào trong miệng mình cùng với cái vị nhạt nhạt quen thuộc. Sau khi nuốt được vài ngụm chàng nghiến răng lại, Prokho đút nút cái chai rồi lại cúi xuống với Grigori và Grigori nhìn cặp môi bị gió thồi khô nẻ của Prokho động đậy mà đoán ra hơn là nghe thấy cầu hỏi chàng:
- Hay là để ở lại trong thị trấn nhé! thấy trong người khó chịu lắm à?
Nét mặt của Grigori lộ vẻ đau khổ và lo lắng. Chàng tập trung toàn bộ nghị lực lần nữa, khẽ :
- Mình chưa chết… cứ đưa …
Chàng nhìn mặt Prokho, đoán rằng nghe hiểu lời mình bèn yên tâm nhắm mắt lại. Chàng tiếp nhận cái trạng thái mê man bất tỉnh như niềm khuây khoả, chìm sâu trong cái tối đen đặc quánh của lãng quên, thoát được ra ngoài toàn bộ cái thế giới kêu la ầm ĩ chung quanh…
Chú thích:
(1) Ngày 14-3-1918 Hồng quân chiếm được Ekaterinoda. Rada Kuban ký liên minh với Denikin để cùng chống lại chính quyền Xô viết. Mùa xuân 1920, phần bọn uỷ viên Rada cùng với sáu vạn quân Kuban đầu hàng Hồng quân, số còn lại chạy ra nước ngoài (ND)
(2) Theo mê tín của dân -dắc mà thẩy cố đạo ngang đường cũng như người Việt Nam ta ra ngõ gặp (ND)
(3) Tiếng dùng để chấm dứt bài cầu nguyện của người theo đạo Thiên Chúa (ND)
(4) Tên mà bọn Trắng thường dùng để gọi các đội du kích theo Hồng quân ở miền Nam nước Nga (ND).
(5) Nguyên văn: "Đùi đàn bà!" (ND).

Chương 213


Cho đến khi đến được thị trấn Abinskaia, suốt chặng đường Grigori chỉ nhớ được việc xảy ra: cơn lạnh gay gắt, thấu xương làm chàng chợt tỉnh dậy trong bóng đêm tối đen mù mịt. Rất nhiều chiếc xe tải tiến thành nhiều hàng đường. Nghe những tiếng người lao xao và tiếng bánh xe lọc cọc trầm trầm lúc nào ngớt có thể đoán rằng đây là đoàn xe rất lớn.
Chiếc xe của Grigori lọt vào giữa đoàn xe đó. Hai con ngựa bước . Prokho luôn luôn bập môi, thỉnh thoảng lại quát lên bằng giọng khàn khàn như phải cảm: "Nà-à-ào, hai ông bạn!" rồi vung cái roi lên. Grigori nghe thấy tiếng ngọn roi bằng dây da kêu vun vút, cảm thấy cái trục xe rung lạch xạch, hai con ngựa kéo mạnh hơn mấy đoạn dây thắng và xe tiến nhanh hơn; có khi càng xe thúc cả vào ván hậu của chiếc xe phía trước.
Grigori phải vất vả lắm mới kéo được cái vạt áo lông đắp lên mình và nằm ngửa ra. bầu trời đen kịt, gió dồn về phía nam những đám mây rất dày trôi cuồn cuộn. Năm mười hoạ mới thấy ngôi sao độc bất thần sáng lên vàng khè trong khoảnh khắc ở kẽ mây xíu rồi đồng cỏ lại bị phủ kín bởi màn đêm dày đặc. Gió rít ảo não các tuyến dây điện, những giọt mưa rất thưa rất rụng ra, rơi xuống đất lấm tấm như hạt cườm.
đoàn kỵ binh tiến ở phía bên phải con đường từ phía trước tới theo đội hình hành quân. Grigori nghe thấy tiếng lách cách nhịp nhàng đều đặn mà chàng nghe quen từ lâu của những đồ trang bị -dắc buộc rất gọn ghẽ, tiếng vô số những vó ngựa dẫm lõm bõm dưới bùn, rất trầm và cũng rất ăn nhịp. Ít nhất có hai đại đội tiến qua, song những tiếng động vẫn tiếp tục vang lên: có lẽ cả trung đoàn -dắc chuyển quân bên lề đường. Nhưng phía trước, cánh đồng cỏ có phần trở lại vắng lặng, bỗng vang lên giọng cầm trịch ngang tàng và hơi thô bạo, nghe như con chim vụt cất cánh bay:
Ôi bên dòng Cumusinca, dòng sông dấu,
vùng Saratov, vùng đồng cỏ vinh quang…
Rồi mấy trăm giọng hát cùng hoà vào nhau hùng tráng trong bài ca cổ xưa của dân -dắc, và vượt lên tất cả là cái giọng đẹp và có sức mạnh lạ lùng bè nam cao. Giữa lúc bè nam cao nghe nhoi nhói trong tim ấy trùm lên các bè trầm lắng dần còn vang lanh lảnh ở chỗ nào đó trong bóng tối, người cầm trịnh lại cất tiếng.
Nơi quê quán của dân -dắc,
Những con người chỉ biết sông tự do,
Của sông Đông, sông Greben, sông Yaichi(1)…
Trong lòng Grigori bỗng như có gì bị giật đứt… Tiếng nức nở bất thần dồn lên làm toàn thân chàng run bần bật, cơn co giật làm cổ họng chàng tắc lại, Chàng nuốt nước mắt chờ người cầm trịnh bắt đầu hát tiếp rồi cùng với lẩm nhẩm hát thành tiếng những lời ca mà chàng thuộc từ thời niên thiếu:
Ataman của họ là Ermark Chimofevich
Còn đại uý là Axtaska, con của Lavrenchi…
Bài hát vừa vang lên tiếng bọn -dắc chuyện trò với nhau những chiếc xe tải lập tức im bặt, những tiếng thúc ngựa cũng lắng và đoàn xe hàng nghìn chiếc lừng lững tiến trong bầu khí trầm lặng thầm và dội tiếng. Trong những phút người cầm trịch hát rành rọt lời mở đầu của từng đoạn, chỉ còn nghe thấy tiếng bánh xe lạch xạch và tiếng những vó ngựa lõm bõm nhào bùn.
Riêng bài ca cổ xưa còn lại qua bao thế kỷ sống và hoàn toàn làm chủ cánh đồng cỏ đen ngòm. Bằng những lời mộc mạc và giản dị, bài hát kể lại về những tổ tiên sống tự do của dân -dắc, xưa kia từng đánh tan những đạo quân của vua Nga, hề biết sợ; họ cưỡi những chiếc thuyền của những kẻ cướp sông hoạt động ngang dọc sông Đông và sông Vonga, đánh cướp những chiếc thuyền tạc hình đại bàng của vua Nga; "sờ nắn" những tên lái buôn, quý tộc, đốc quân; chinh phục miền Sibiri xa xôi… Và những con người lắng nghe bài ca hùng tráng ấy trong bầu khí trầm lặng thầm chính là con cháu của những người -dắc tự do rút lui nhục nhã sau khi bị đánh bể đầu sứt tai trong cuộc chiến tranh chẳng có gì là vinh quang chống lại nhân dân Nga.
Trung đoàn tiến qua. Sau khi vượt đoàn xe vận tải, toán người hát xa dần. Nhưng đoàn xe vẫn còn tiến rất lâu trong bầu khí trầm lặng mê hồn. các xe nghe thấy tiếng chuyện trò, cũng nghe thấy tiếng quát những con ngựa mệt mỏi. Nhưng từ xa, qua bóng tối vẫn còn chập chờn vẳng tới giọng hát lan rộng mênh mông như sông Đông mùa nước cả:
Muôn ngàn người cùng chung ý nghĩ.
Khi mùa hè ấm áp qua,
Mùa đông tới, mùa đông lạnh lẽo,
Đâu là nơi trú ngụ của ta?
Yachi đường trường muôn dặm,
Volga mang tiếng cướp sông,
Kazan chúng ta cũng muốn,
Nhưng Kazan còn có vua Nga,
Vasilievich Ivan tên gọi Gã bạo quân…
còn nghe thấy những tiếng đồng ca nữa, nhưng giọng nam cao vẫn vang lên lanh lảnh, lắng lát rồi lại bay vút lên. Mọi người vẫn cứ nín thinh căng thẳng và thầm theo dõi.
Cũng còn có chuyện nữa mà Grigori ghi được trong óc như sau giấc mộng: tỉnh lại trong căn phòng ấm áp, chàng mở mắt nhưng khắp người cảm thấy cái mát mẻ thú vị của chiếc khăn trải giường sạch, và những mùi thuốc rất nồng, biết thuốc gì, chọc vào mũi chàng. Thoạt đầu chàng tưởng rằng mình nằm trong bệnh viện quân y, nhưng từ phòng bên lại vẳng sang những tiếng đàn ông cười như nắc nẻ, tiếng bát đĩa lách cách, những giọng chuếnh choáng hơi men. giọng trầm quen thuộc :
- Vớ ngay được thằng thông minh như thế nầy, đáng là phải hỏi xem đơn vị của mình ở chỗ nào bọn mình mới giúp được chứ? Nhưng thôi, uống nào, song quỉ quái nào làm cậu trề môi ra như thế hử?
Prokho trả lời bằng cái giọng mếu máo của thằng say:
- Nhưng lạy Chúa tôi, tôi làm thế nào mà biết được? Các nghĩ rằng tôi làm vú em chăm lo cho là việc nhàng lắm phải ? Phải nhai bánh cho ăn, phải đổ sữa cho uống, hệt người ta nuôi con nít ấy. Có Chúa chứng giám, dúng như thế đấy!
- Tôi nhai bánh mì rồi nhét vào miệng , thế đấy! Phải lấy mũi gươm nạy răng ra… Có lần vừa đổ sữa vào miệng nghẹn, chỉ chút nữa là đời nhà ma… Các thử tưởng tượng xem.
- Hôm qua cậu tắm cho rồi à?
- Tôi tắm cho , lại còn dùng tông-đơ cắt tóc cho nữa. Có bao nhiêu tiền đều dốc ra mua sữa cho hết… Nhưng tôi có tiếc tiền đâu, quỉ dữ cứ mang hết ! Song cái chuyện phải nhai bánh mì rồi dùng tay nhét vào miệng sao? nghĩ là việc đơn giản đấy phải ? đừng có là đơn giản. Nếu tôi quạng luôn cho mẻ mà kể đến cái cấp bậc của đâu?
Prokho, Kharlampi Ermakov bước vào phòng Grigori cùng gã Petro Bogatyrev với cái mũ lông cừu non màu xám hất ra sau gáy và bộ mặt đỏ như gấc. Ngoài ra còn có Platon Risavtrikov và hai gã -dắc lạ mặt.
- Cậu ấy mở mắt được rồi kìa! - Ermakov gào lên bằng giọng man rợ rồi ngật ngưỡng chạy tới với Grigori.
Gã Platon Risaptrikov vui nhộn hoa chân múa tay, vừa vung chai rượu vừa khóc và kêu rống lên:
- Griska, Griska thân mến của tôi! còn nhớ chúng mình nhậu nhẹt khoái trá ở vùng sông Tria như thế nào ? Còn choảng nhau như thế nào hử? Bây giờ bao nhiêu tinh thần dũng cảm của chúng ta đâu mất cả rồi?! em chúng ta bị bọn tướng tá làm cho hoá ra như thế nào rồi, và chúng nó làm quân đội của chúng ta đến nông nỗi nào rồi? Phải chọc tiết chúng nó, phải đánh vào đúng tim chúng nó! Nhưng sống lại rồi à? Nầy, uống tợp , rồi thấy dễ chịu ngay! Còn nguyên chất đấy! Bọn mình mất bao nhiêu công sức mới mò được ra đấy!
Ermakov sung sướng long lanh cặp mắt đen dâm dãng, khẽ lẩm bẩm. Rồi ngồi phịch xuống cái giường của Grigori, làm cái giường võng cả xuống với sức nặng ghê gớm của .
- Chúng mình ở đâu thế nầy? - Grigori hỏi rất khẽ giọng thều thào chỉ hơi có thể nghe thấy, rồi đảo mắt rất khó khăn nhìn lượt những khuôn mặt quen thuộc của bọn -dắc.
- Chúng ta chiếm được Ekaterinoda rồi! Chúng ta sắp tiến xa nữa rồi? Thôi uống , Grigori Pantelevich? bạn quí của bọn mình! Thôi đứng dậy , hãy vì Chúa mà đứng dậy , nhìn thấy nằm như thế nầy tôi thể nào chịu được đâu? -
Riaptrikov phục xuống chân Grigori, nhưng Bogatyrev, thằng có vẻ còn tỉnh nhất bọn, chỉ lặng lẽ mỉm cười nắm lấy dây lưng , nhắc bổng lên cách dễ dàng rồi lại nhàng đặt xuống sàn.
- Đỡ lấy cái chai trong tay nó? Đổ mất hết bây giờ? - Ermakov hoảng hốt kêu lên, rồi toe miệng cười nụ cười của thằng say và với Grigori - có biết vì sao mà chúng tôi được tuý luý như thế nầy ? Ngay giữa lúc em -dắc bất mãn chúng nó vớ ngay được món bở đồng đất nước ngoài. Chúng nó cướp kho rượu để nó khỏi lọt vào tay bọn Đỏ… Những trò diễn ra ở đấy là qua-a-ái đản… Nằm mơ cũng thấy được đâu! Chúng nó bắt đầu dùng súng trường bắn vào bể chứa rượu, thế là từ mỗi lỗ tóe ra tia cồn. Tất cả thủng lỗ chỗ như cái rây ấy. Mỗi thằng đứng trước cái lỗ để hứng, đứa bằng mũ, đứa bằng thùng, đứa bằng chai, có đứa lại khum hai tay hứng lấy và uống luôn tại chỗ… Chúng nó chém hai thằng của Tập đoàn quân tình nguyện đứng gác ở kho rượu, thế là xông vào được bên trong và có được trò đỡ buồn! Ngay trước mắt tôi, thằng -dắc bé loắt nhoắt leo lên bể rượu định múc thẳng rượu bằng cái thùng đựng nước cho ngựa, nhưng nó trượt chân lộn cổ xuống, thể là chết ngỏm. Rượu chảy ra cái sàn xi măng đúng là ngập đến đầu gối. Chúng nó lội bì bõm trong rượu, cúi xuống uống ngay dưới chân, hệt như những con ngựa uống nước ngoài sông, rồi lại nằm quay ra! cười được mà cũng khóc được! Ngoài ấy thiếu gì những thằng nốc vào đến chết. Cả bọn mình cũng kéo đến đấy kiếm chác. Nhưng chúng mình chẳng cần nhiều làm gì: vần ra cái thùng ton-nô , to bằng chừng năm thùng, thế là đủ cho bọn mình rồi. Thôi cứ vui , người em thân mến! Dù sao sông Đông êm đềm cũng đứt thôi. Cậu Platon ra ngoài ấy thiếu chút nữa chết chìm đấy. Cậu ấy bị chúng nó xô ngã xuống sàn, bắt đầu bị chân chúng nó dẫm lên, uống mất hai ba ngụm và sắp ngỏm. Tôi tốn bao nhiêu hơi sức mới lôi được cậu ấy từ trong ấy ra đấy…
Cả bọn, tên nào cũng nồng nặc mùi rượu, mùi hành và mùi thuốc lá. Grigori cảm thấy hơi buồn nôn, đầu óc choáng váng, bèn mỉm nụ cười yếu ớt, đau khổ và nhắm mắt lại.
Chàng nằm lại ở Ekaterinoda chừng tuần tại nhà người thầy thuốc quen với Bogatyrev và dần dần lại người sau khì bị bệnh. Sau đó, như Prokho , chàng " vào con đường bình phục" và khi đến thị trấn Abinskaia chàng ngồi lên ngựa lần đầu kể từ khi rút lui.
Việc di tản được tiến hành ở Novorossisk. Nhiều chiếc tàu biển đưa sang Thổ nhĩ kỳ những tên lái buôn giàu có, địa chủ, gia đình của bọn tướng lĩnh và những tay hoạt động chính trị tai to mặt lớn. các bến tầu, công việc bốc xếp được làm suốt ngày suốt đêm. Bọn học sinh sĩ quan phải đến làm việc trong các ác-ten(2) của phu khuân vác để chất các tài sản quân và va-li hòm xiếng của những kẻ chạy loạn có vai vế xuống đầy các hầm tàu.
Các đơn vị của Tập đoàn quân Tình nguyệt chạy nhanh hơn quân -dắc sông Đông và sông Kuban, vì thế chúng là những tên đầu tiên chuồn tới được Novorossisk và bắt đầu được đưa lên những chiếc tầu vận tải. Vì lo xa, bộ tư lệnh của Tập đoàn quân Tình nguyện lên đóng chiếc thiết giáp hạm lớn "Hoàng đế Ấn Độ" của nước vừa cập bến. Các trận chiến đấu diễn ra ở gần Tonnhennaia. Hàng vạn dân chạy nạn chen chúc trong các phố của thành phố. Các đơn vị quân đội vẫn tiếp tục kéo đến. Cảnh chen chúc ở gần các bến tầu có bút nào tả nỗi. Những con ngựa có chủ lang thang từng đàn hàng ngàn con sườn các quả núi đá vôi chung quanh Novorossiskk. Yên ngựa và các đồ quân trang quân dụng của quân -dắc chất đống các phố nằm sát các bến tầu. Tất cả các thứ ấy đều có ai cần đến nữa. Trong thành phố loan truyền những tin đồn rằng các tầu biển chỉ chở Tập đoàn quân tình nguyện, còn quân -dắc sông Đông và sông Kuban sang Gruzia bằng đường bộ.
Sáng ngày 25 tháng Ba, Grigori và Platon Riaptrikov ra bến tầu để hỏi xem các đơn vị thuộc Quân đoàn sông Đông số Hai có được chở , vì hôm qua bọn -dắc có đồn rằng hình như tướng Denikin ra lệnh chở Krym tất cả những tên -dắc sông Đông còn giữ được vũ khí và ngựa.
Những tên lính Kalmys thuộc khu sông Xan tràn ngập bến tầu. Chúng đánh những đàn ngựa và lạc đà từ sông Manyt và sông Xan đến đây, mang theo cả ra biển những chiếc lều gỗ mà chúng dùng làm nhà ở. Sau khi ngửi chán trung đám người mùi mỡ cừu ngầy ngậy. Grigori và Riaptrikov tới sát cầu tầu của chiếc tầu vận tải khá lớn thả neo ở bến. Các cầu tầu được canh giữ bởi đội cảnh giới mạnh gồm toàn những tên sĩ quan thuộc sư đoàn Markov.
Gần đấy những tên pháo binh sông Đông đứng từng đàn từng lũ, chờ lên tầu. Ở đuôi tàu xếp những khẩu pháo phủ vải bạt màu cứt ngựa. Grigori len lên trước rất vất vả, và hỏi tên quản ria đen, điệu bộ có vẻ khá ngang tàng:
- Đại đội pháo nào đấy, người em đồng hương?
Tên quản đưa mắt nhìn Grigori rồi miễn cưỡng trả lời.
- Ba mươi sáu.
- Thuộc trấn Karginskaia à?
- Đúng đấy.
- Ở đây ai chỉ huy việc lên tàu?
Riaptrikov kéo tay áo Grigori, giọng tức tối:
- Chúng mình chuồn khỏi chỗ nầy thôi, mặc cho quỉ dữ bắt chúng nó ! Chẳng nhẽ đến đây mà xin được chúng nó hay sao? Hồi phải đánh nhau chúng nó còn cần đến mình, nhưng bây giờ chúng nó thiết gì đến mình nữa…
Tên quản mỉm cười nháy mắt với bọn lính pháo binh đứng nối đuôi chờ lượt:
- em pháo binh ạ, các cậu là gặp may! Các ngài sĩ quan còn được họ nhận cho đấy.
Tên đại tá theo dõi việc bốc xếp thoăn thoắt các ván cầu.
tên quan văn hói trán mặc chiếc áo lông mở phanh rất quí, hấp tấp chạy theo . Vừa chạy vừa vấp chân, tên quan văn áp cái mũ lông rái cá vào ngực, khẩn khoản biết những gì. Vẻ van lơn đòi hỏi khuôn mặt đẫm mồ hôi và trong cặp mắt cận thị của làm tên đại tá nổi nóng quay chỗ khác và quát lên bằng giọng thô bạo:
- Tôi bảo ngài rồi mà! Ngài đừng có bám lấy chân tôi như thế, nếu tôi ra lệnh lôi ngài lên bờ đấy? Ngài điên rồi hay sao?
- Chúng tôi bỏ những của vứt của ngài vào đâu, vào chỗ quỉ quái nào bây giờ? Ngài làm sao thế, ngài mù à? Ngài nhìn thấy tình hình như thế nào à? Thôi, ngài cho khuất mắt tôi ! Vì Chúa, ngài mà khiếu nại, dù lên tới chính tướng quân Denikin cũng được! Tôi được, là được, ngài có hiểu tiếng Nga đấy chứ?
- Chờ xua được tên quan văn quá quấy rầy ấy và bước tới qua chỗ mình, Grigori mới chặn đường , đưa tay lên vành vũ cát-két và hỏi bằng giọng xúc động:
- Thưa các sĩ quan có được tính vào danh sách lên tàu ?
- Lên chiếc tàu nầy . có chỗ.
- Thế tàu nào?
- Ngài tới địa điểm di tản mà hỏi.
- Chúng tôi ra đấy rồi, nhưng chẳng ai biết gì cả.
- Tôi cũng biết, thôi ngài để tôi !
- Nhưng ngài vẫn chở được đại đội ba mươi sáu cơ mà? Sao lại có chỗ cho chúng tôi !
- Để tôi , tôi bảo ngài kìa? Tôi phải là phòng chỉ dẫn? - Tên đại tá dịnh khẽ gạt Grigori sang bên canh, nhưng chàng vẫn đứng ì ra đấy. Những tia xanh xanh bừng lên rồi lại tắt ngay trong mắt chàng.
- Bây giờ các ngài cần đến chúng tôi nữa rồi phải ? Thế tại sao trước kia lại cần? Ngài bỏ tay ra, đừng có xô tôi?
Tên đại tá nhìn vào mắt Grigori rồi quay đầu nhìn lại phía sau: mấy tên sĩ quan sư đoàn Markov đứng các ván cầu bắt chéo mũi súng để ngăn giữ rất vất vả đám người xô tới. Tên đại tá nhìn Grigori, hỏi bằng giọng mệt mỏi:
- Ngài thuộc đơn vị nào?
- Tôi thuộc trung đoàn sông Đông số Mười chín, các ngài sĩ quan kia thuộc những trung đoàn khác.
- Các ngài có tất cả bao nhiêu người?
- Chừng mười người.
- Tôi thể cho lên được. có chỗ.
Riaptrikov trông thấy hai cánh mũi của Grigori run run khi chàng khẽ :
- Sao mày lại kiếm chuyện như thế hử, đồ khốn nạn?! Đồ chấy rận ở hậu phương! Lập tức cho ngay chúng tao lên tàu, nếu …
"Grigori sắp xả nó ngay đây!" - Riaptrikov nghĩ thầm cách khoái trá đầy ác ý, nhưng khi thấy hai tên sĩ quan sư đoàn Markov dùng báng súng dọn đường lên qua đám đông, vội vã đến cứu tên đại tá kéo tay áo Grigori và bảo chàng:
- Đừng gây chuyện với nó nữa, Pantelevich? Ta thôi…
- Ngài là thằng ngu xuẩn! - Ngài chịu trách nhiệm về hành vi tư cách của ngài! - Tên đại tá tái mặt rồi chỉ Grigori và bảo hai tên sĩ quan sư đoàn Markov vừa chạy tới - Nầy các ngài! Các ngài hãy làm cho thằng điên khùng nầy biết điều ! Phải lập lại trật tự ở đây mới được! Tôi có việc cấp tốc phải lên gặp quan tư lệnh, thế mà cứ phải đứng lại ở đây nghe tất cả những lời ngọt ngào của mọi hạng… - xong vội vã len qua trước mặt Grigori.
tên sĩ quan sư đoàn Markov người cao lớn tới sát trước mặt Grigori với chiếc áo dạ dài màu lam đính lon trung uý bộ binh và hàng ria xén tỉa ngay ngắn theo kiểu ăng-lê:
- Ngài muốn gì hử? Tại sao ngài lại làm rối trật tự?
- chỗ lên tàu, điều đó tôi muốn?
- Đơn vị của ngài ở đâu?
- Tôi biết.
- Cho xem giấy tờ của ngài.
Tên gác thứ hai là thằng thanh niên môi mọng, đeo kính kẹp mũi. bằng giọng trầm vỡ tiếng:
- phải đưa về trại gác thôi. Đừng mất giờ làm gì, Vyxosky?
Gã trung uý bộ binh chăm chú đọc giấy chứng minh của Grigori rồi trả lại cho chàng.
Ngài hãy tìm lấy đơn vị của ngài. Tôi khuyên ngài nên khỏi nơi nầy và đừng gây trở ngại cho việc lên tàu. Chúng tôi nhận được lệnh bắt giam tất cả những người tỏ ra vô kỷ luật, gây khó khăn cho việc lên tàu, dù là cấp bậc gì. - Gã trung uý bộ binh mím chặt môi, trù trừ vài giây rồi liếc nhìn Riaptrikov và ngả người về phía Grigori, khẽ - Tôi có thể giúp ngài ý kiến là ra với đại đội trưởng đại đội pháo Ba mươi sáu, đứng lẫn vào chỗ xếp hàng của chúng nó, rồi được lên tàu.
Riaptrikov nghe thấy tên trung uý bộ binh thầm như thế, sướng quá :
- đến với bọn Karghinskaia , để tôi gọi ngay em. Đồ đạc của , ngoài cái túi đựng đồ còn mang thêm gì nữa?
- Chúng ta cùng . - Grigori dửng dưng. Hai người gặp gã -dắc quen biết người thôn Xemenovsky. Gã đánh chiếc xe tải bốn bánh của nhà binh chở ra bến tầu đống bánh mì nướng phủ vải bạt. Riaptrikov gọi gã đồng của :
- Fedor, có khỏe ? Cậu chở đâu đấy?
- A, Platon, Grigori Pantelevich, chào hai ? Chúng tôi tiếp tế bánh mì cho trung đoàn của chúng tôi tôi ăn đường đây. cố nướng lấy được đấy, nếu đường chỉ có cháo thôi.
Chiếc xe đứng lại, Grigori bước tới hỏi:
- Bánh mì của cậu tính theo cân à? Hay là đếm cái?
- Quỉ quái nào đem ra mà đếm? Các có việc gì thế, cần lấy bánh à?
- Cần.
- Thế lấy !
- Có thể lấy bao nhiêu?
- Lấy được bao nhiêu lấy chúng tôi vẫn còn đủ?
Riaptrikov ngạc nhiên nhìn Grigori lấy hết cái bánh nọ đến cái bánh kia. Cuối cùng nhịn được nữa bèn hỏi:
- Ôn dịch nào làm lấy nhiều thế?
- Cần phải lấy. - Grigori trả lời gọn lỏn.
Chàng xin gã chở bánh mì hai cái túi, xếp những cái bánh vào, cảm ơn lòng tốt của gã, chào từ biệt gã rồi ra lệnh cho Riaptrikov:
- Cậu vác lên , chúng ta mang về.
- chuẩn bị qua mùa đông ở đây đấy à? - Riaptrikov vác cái túi bánh lên vai rồi hỏi bằng giọng châm biếm.
- Chỗ nầy phải để dùng cho mình đâu.
- Thế cho ai?
- Cho con ngựa.
Riaptrikov quăng luôn cái túi xuống đất. kinh ngạc hỏi:
- đùa đấy à?
- , thiệt đấy.
Như thế nghĩa là … nghĩ ra cái trò gì thế, Pantelevich? định ở lại, tôi hiểu như thế có đúng ?
- Cậu hiểu đúng đấy. Thôi, vác cái túi lên, ta thôi. Phải cho con ngựa ăn mới được, nếu nó gặm hết cái máng. Con ngựa nó vẫn còn giúp được mình đấy, thể lính làm bộ binh được.
Riaptrikov ngậm tăm cho đến khi về tới nhà. è è trong họng khiêng cái túi, chốc chốc lại đổi vai. Lúc sắp tới cái cửa xép mới hỏi:
- có định bảo cho các cậu ấy biết ? - Rồi chờ trả lời, luôn bằng giọng có vẻ hơi bực mình - nghĩ ra cái trò ấy kể cũng hay đấy… Nhưng còn bọn chúng tôi sao?
- Tuỳ các cậu thôi. - Grigori làm ra ve thờ ơ trả lời - Chúng nó nhận cho chúng ta đâu, thể có chỗ cho tất cả mọi người, nhưng cũng chẳng cần? Chúng mình cần đến chúng nó làm gì việc gì cứ phải bám lấy chúng nó mà xin xỏ! Chúng mình cứ ở lại. Thử với may rủi xem sao? Nhưng cậu vào chứ, làm gì mà như sa lầy ở cái cửa xép như thế?
- Nghe câu chuyện như thế nầy còn thế nào nhấc chân lên được nữa? Cả đến cái cửa tôi cũng nhìn thấy nữa rồi. Lại có cái trò như thế nầy! Griska ạ, cứ như lấy cái đầu rìu đập vào thóp tôi cái ấy. Đúng là làm tôi choáng váng mê mẩn cả . Thế mà tôi cứ nghĩ: " hiểu chàng xin những cái bánh mì nầy làm cái quái gì". Bây giờ mà em biết chúng nó nháo lên cho mà xem…
- Thế nào, còn cậu sao? Cậu ở lại à? Grigori dò hỏi.
- làm sao thế? - Riaptrikov sợ hãi kêu lên.
- Cậu cứ nghĩ kỹ .
- Chẳng cần phải nghĩ ngợi gì hết? Nếu còn chỗ tôi ngay hai cái gì hết. Tôi nhập vào với đại đội pháo của trấn Karginskaia và .
- Làm như thế đúng đâu.
- Đúng hẳn chớ lỵ? Cái đầu của tôi tôi còn quí hơn. Tôi muốn bọn Đỏ dùng nó để thử gươm của chúng nó đâu.
- Ô, cậu thử nghĩ kỹ mà xem, Platon! Tình hình đến bước như thế nầy…
- Thôi đừng nữa, tôi ngay đây.
- Thôi được cậu muốn làm thế nào làm. Mình cũng chẳng can, - Grigori vẻ bực mình rồi bước trước lên những bậc thềm đá.
Cả Ermakov, Prokho lẫn Bogatyrev đều có nhà. Chủ nhà, người đàn bà Armenia lưng gù, có tuổi, rằng mấy gã -dắc đâu biết và hứa về ngay. kịp cởi áo, Grigori cắt bánh mì thành những khoanh to rồi xuống nhà kho với mấy con ngựa. Chàng đem bánh mì chia làm hai phần đều nhau, ném cho hai con ngựa của mình và của Prokho. Đến lúc chàng xách cái thùng, định ra lấy nước thấy Riaptrikov đứng lù lù ở cửa, với những miếng bánh mì bẻ rất to bọc cẩn thận trong vạt áo ca-pôt.
Đánh hơi thấy mùi chủ, con ngựa của Riaptrikov hí lên tiếng ngắn. Grigori chỉ hơi nhếch mép cười. Riaptrikov lầm lì bước qua chỗ Grigori đứng. ném những miếng bánh xuống cái máng và nhưng nhìn Grigori:
- Thôi, làm ơn đừng nhe răng nhe lợi ra nữa, tình hình bắt buộc phải làm như thế tôi cũng phải cho con ngựa của tôi ăn thôi… tưởng tôi ra đó cũng thích thú lắm phải ?
Chính tôi tự xách cổ mình, bắt mình phải mò tới cái tàu trăm lần đáng nguyền rủa ấy, đúng là như thế đấy? Vì lo cho cái mạng của mình nên mới phải làm như thế… vai chỉ có cái đầu thôi chứ mấy? Nếu Chúa để cho nó bị chặt béng đến ngày lễ Đức Mẹ nó cũng chẳng mọc lại đâu…
Mãi khi trời sắp hoàng hôn, Prokho và mấy gã -dắc mới mò về. Ermakov đem về cái chai cồn rất to, còn Prokho xách về cái túi đầy những cái lọ đậy nút rất kín đựng thứ nước màu vàng đục.
- Kiếm ngoại được món nầy đây! Đủ dùng suốt đêm rồi. - Ermakov chỉ cái chai có ý khoe khoang và thêm - Bọn mình gặp lão bác sĩ quân y, lão nhờ giúp lão chuyển thuốc men từ nhà kho ra bến tàu. Bọn phu khuân vác chịu làm việc, chỉ có lũ học sinh sĩ quan lôi thuốc từ trong kho ra thôi. Chúng mình bèn vào làm thêm với chúng nó. Lão bác sĩ lấy cồn để trả công giúp đỡ của chúng mình, còn những cái lọ nầy là Prokho ăn cắp đấy. Mình dối đâu, nếu sai có Chúa phạt!
- Nhưng trong ấy cái gì thế? - Riaptrikov tò mò hỏi.
- Người em ạ, cái nầy còn nguyên chất hơn cả cồn nữa đấy? - Prokho lắc lắc cái lọ, soi ra chỗ sáng, ngắm nghía thứ nước sanh sánh sủi bọt sau lớp thuỷ tinh màu sẫm và thêm bằng giọng dương dương tự đắc - Đây là thứ rượu vang quí nhất của nước ngoài đấy. Chỉ người ốm được uống thôi. thằng học sinh võ bị ranh con hiểu được tiếng bảo tôi như thế. Bao giờ ngồi tàu chúng mình uống cho đỡ buồn, và hát bài: "Quê hương vô vàn dấu của tôi", và uống mãi cho đến Krym, còn cái lọ ném xuống biền.
- Cậu ra ngoài ấy nhanh lên, lên tàu , nếu chúng nó vì cậu mà giữ tàu lại, cho nổ neo đâu. Chúng nó bảo: "Prokho Zykov, vị hùng trong số những người hùng đâu rồi, có chúng ta ra làm sao được?" - Riaptrikov bằng giọng châm biếm. Rồi nín lặng lát và giơ ngón tay vàng khè vì khói thuốc chỉ Grigori - Grigori bỏ cái ý nghĩ ra rồi. Và cả mình cũng thế.
- à? Prokho kêu lên. ngạc nhiên quá, thiếu chút nữa đánh rơi cái lọ khỏi tay.
- Cái gì thế hử? Ở đây hai ông nghĩ ra cái trò gì thế hử - Ermakov cau mày nhìn Grigori chằm chằm và hỏi.
- Chúng mình quyết định nữa rồi.
- Vì sao thế?
- Hôm nay có ngày mai có. – Bogatyrev cách tin tưởng.
- Thế cậu ra các bến tàu chưa?
- Có thấy rồi.
- Thấy rồi? thấy còn gì mà nữa? Chúng nó chỉ nhận cho mình và Riaptrikov thôi, mà đó là thằng thuộc Tập đoàn quân tình nguyện rằng chúng mình phải đứng lẫn vào đại đội pháo của trấn Karginskaia, ngoài ra còn cách nào khác.
- Chúng nó còn chưa lên tàu chứ, cái đại đội pháo ấy? - Bogatyrev vội hỏi ngay.
Sau khi được biết rằng bọn lính pháo binh còn xếp hàng chờ lượt lên tàu, lập tức bắt tay vào sửa soạn: bỏ vào chiếc ba-lô vài thứ đồ lót, cái quần dự bị, chiếc áo quân phục cổ chui, nhét vào đó ít bánh mì rồi từ biệt các bạn.
- Ở lại thôi, Petro! - Ermakov khuyên . - Bọn mình nên tan tác mỗi đứa nơi.
Bogatyrev trả lời, chỉ chìa cho bàn tay đẫm mồ hôi, rồi khi ra đến ngưỡng cửa còn cúi chào lần nữa và :
- Chúc tất cả mạnh khoẻ! Nếu Chúa run rủi, chúng mình còn gặp nhau! - xong bỏ chạy ra ngoài.
Sau khi rồi, trong phòng lặng giờ lâu rất là khó chịu.
Ermakov vào bếp tìm người chủ nhà, mang ra bốn cái cốc, lặng lẽ rót rượu, rồi lại đặt lên bàn cái ấm pha trà to bằng đồng đầy nước lạnh. Sau đó cắt mỡ chài và vẫn ngậm tăm như thế, ngồi vào bàn. chống khuỷu tay nhìn đờ đẫn vài phút xuống chân mình, cuối cùng ghé miệng vào ngay vòi ấm tu hơi và khàn khàn:
- Ở Kuban, chỗ nào nước cũng nặc mùi dầu hoả, biết tại sao thế nhỉ?
ai trả lời , Riaptrikov dùng mảnh giẻ sạch lau lưỡi gươm ám hơi nước, Grigori lục lọi trong cái hòm của chàng, Prokho thẫn thờ đưa mắt qua cửa sổ nhìn những sườn núi trọc đó thấy rải rác vài đàn ngựa.
- Chúng ta ngồi vào bàn, uống chứ? - Ermakov rồi chờ đợi mọi người, dốc luôn vào miệng nửa cốc rượu, uống thêm ít nước rồi vừa nhai miếng mỡ chài hồng hồng vừa đưa cặp mắt lại vui vẻ nhìn Grigori và hỏi:
- Các ông đồng chí Đỏ có cách cái mạng của chúng ta nhỉ?
- Chúng nó giết thế nào được tất cả mọi người. Ở lại đây còn có bao nhiêu ngàn người. - Grigori trả lời.
- Tôi có lo buồn cho tất cả mọi người đâu. - Ermakov phá lên cười. - Tôi chỉ lo cho cái thần xác của tôi thôi…
Sau khi uống chập khá nhiều, câu chuyện trở nên vui vẻ.
Nhưng chỉ lát sau thấy Bogatyrev bất thình lình trở về, thầm cau có, mặt tái xanh tái tím vì lạnh. ném xuống bên ngưỡng cửa cả bó nhưng chiếc áo ca-pốt kiểu còn mới và lầm lì cởi áo ngoài.
- Chúc mừng ngài trở về! - Prokho cúi chào, giọng châm chọc.
Bogatyrev đưa cặp mắt tức tối liếc nhìn rồi thở dài và :
- Bây giờ dù tất cả những thằng Denikin và những thằng con b… khác đến van xin mình, mình cũng nữa? Mình xếp hàng, lạnh cóng như con chó đứng ngoài trời lúc đại hàn mà chẳng được tích gì cả. Đến lúc sát đến lượt mình chúng nó cắt nhận nữa. Có hai thằng đứng trước mặt mình thằng được cho lên tàu, thằng . Nửa đại đội pháo ở lại, như vậy còn ra thể thống gì nữa hử?
- Chúng nó đem các cậu ra làm trò cười như thế đấy! - Ermakov cười khà khà rồi rót cho Bogatyrev cốc rượu đầy, làm rượu trào cả ra ngoài. - Nào cậu hãy cạn chén vì nỗi đau khổ đắng cay của cậu ! Hay cậu còn chờ chúng nó đến van nài rước cậu ! Cậu hãy nhìn ra cửa sổ mà xem: có phải tướng Vrăngghen đến tìm cậu đấy ?
Bogatyrev nín thinh từ từ nhấp nháp. hoàn toàn chẳng còn lòng dạ nào mà đùa cợt. Còn Ermakov và Riaptrikov say bí tỉ.
Hai gã đổ cho mụ chủ nhà già xóc uống đến say mềm và bàn chuyện kiếm tay chơi accordeon.
- Các cậu hãy ra ga hơn. - Bogatyrev khuyên. - Ở ngoài ấy chúng nó cướp các toa xe đấy. Cả đoàn xe toàn quần áo nhà binh.
- Cần quái gì đến các quần áo nhà binh của cậu! - Ermakov quát lên. - Những cái áo ca-pôt cậu lôi về đủ chán cho bọn mình rồi! Có thừa cũng đến bị chúng nó lột mất thôi! Đồ chó đẻ? Ở đây bọn mình quyết định theo bọn Đỏ đấy, cậu có hiểu ? Chúng mình là những thằng -dắc chứ có phải là những thằng hạng bét nào đâu? Nếu bọn Đỏ để cho chúng mình sống chúng mình lính cho chúng nó! Chúng mình là những thằng -dắc sông Đông! Chính cống -dắc, giọt máu nào lai! Cái nghề của chúng mình là đâm chém. Cậu có biết chém như thế nào ? Chém như người ta băm lõi bắp cải ấy! Cậu hãy đứng ra chỗ kia, mình chém thử cậu xem sao! Chà chà, cậu sợ à? Đối với chúng mình chém kẻ nào mà chẳng thế, miễn là có đứa mà chém. Tôi có đúng , Melekhov?
- Thôi ! - Grigori khoát tay mệt mỏi.
Ermakov lác xệch cặp mắt ngầu máu, định với lấy thanh gươm của để nắp rương. Bogatyrev gạt tay ra nhưng có vẻ gì là giận dữ và khuyên :
- Nầy ông chiến sĩ Anhica(3), đừng có quá hung hăng, kẻo tôi lại bắt ông phải biết điều ngay bây giờ. Uống cho đứng đắn chút, vì cậu cũng mang hàm sĩ quan cơ mà.
- Cái quân hàm ấy mình cũng chẳng cần gì đến nó? Bây giờ đối với mình nó cũng chỉ như cái gông cổ con lợn. Thôi cậu đừng nhắc tới nó nữa? Đối với cậu cũng thế thôi. Hay để mình cắt béng hai cái lon của câu nhé! Petro, cậu bạn quí của mình, chờ đấy, chờ đấy lát, mình cắt ngay cho cậu…
- Chưa đến lúc đâu, còn kịp chán. - Bogatyrev vừa cười vừa gạt tay thằng bạn đùa dai.
Cả bọn nhậu nhẹt cho đến khi trời rạng. Ngay từ tối hôm qua có mấy tên -dắc mò tới biết từ nơi nào, gã có chiếc accordeon hai dãy phím. Ermakov nhảy điệu -dắc cho đến lúc ngã lăn ra. Bọn kia lôi đến gần cái rương, thế là lập tức ngủ thiếp ngay sàn nhà, hai chân dạng rộng, đầu ngoặt sang bên cạnh cách rất tự nhiên. Cuộc chè chén chẳng có gì vui cứ thế kéo dài đến sáng. Trong số những thằng ngẫu nhiên trở thành quen biết vừa đến dự cuộc rượu, có tên -dắc đứng tuổi mếu máo giọng say nhè: "Tôi vốn là dân trấn Kamchatskaia đây! Nhà ở ngay thị trấn đấy? Nhà tôi có những con bò mộng với những cặp sừng đẹp đâu có? Ngựa như những con sư tử! Nhưng bây giờ cơ nghiệp còn lại được gì? Độc con chó ghẻ! Nhưng có gì ăn, cả đến nó cũng sắp ngoẻo rồi…". gã người Kuban mặc chiếc trec-ket rách như sơ mướp bảo gã kéo accordeon chơi điệu "na-uốc-skaia"(4) rồi dang rộng hai tay như trong tranh vẽ, nhảy lươn lướt khắp căn phòng, nom nhàng đến nỗi Grigori có cảm tưởng như hai gót ủng kiểu miền núi của gã hoàn toàn chạm chút nào xuống mặt sàn đất sần sùi bần thỉu.
Đến nửa đêm, trong đám -dắc có gã lôi biết từ đâu về có hai cái bình cổ ngẳng bằng sành rất cao, bụng cái nào cũng có dán tờ nhãn hiệu đen đen gần mục nát, nút bình gắn dấu si, những cái dấu si đỏ như quả đào lại còn treo những hòn chì rất lớn. Prokho dùng cả hai tay nâng lên rất lâu chiếc bình to bằng đến thùng, môi run run cách đau khổ: cố đọc những chữ nước ngoài tờ nhãn hiệu. Ermakov vừa tỉnh lại chưa được mấy chốc giật phắt cái bình trong tay Prokho, đặt xuống đất rút thanh gươm đánh soạt. Prokho chưa kịp ái chà tiếng, Ermakov vung chếch thanh gươm, chém đứt phăng cổ cái bình ở phần tư chiều cao rồi quát to: "Mang cái gì ra mà đựng!"
Chỗ rượu vang đặc sánh, thơm và nồng cách lạ lùng bị uống hết ngay trong vài phút. Uống hết rồi, Riaptrikov còn trầm trồ tặc lưỡi mãi, miệng lắp bắp: "Đây phải là rượu vang mà đúng là nước thánh? Thứ nầy chỉ khi nào sắp chết mới được uống thôi, mà phải thằng nào cũng được uống đâu. Nó chỉ dành cho những đứa nào suốt đời đánh bài, hút thuốc và động đến đàn bà… Tóm lại, đây đúng là rượu của các tổng giám mục!
Đến lúc ấy lúc Prokho chợt nhớ rằng trong túi dết của còn mấy lọ rượu thuốc.
- Hãy hượm , Platon, đừng khen quá lời! Tôi còn thứ rượu vang ngon hơn thứ nầy nhiều! Đây chỉ là phân thôi, thứ tôi lấy được trong nhà kho mới đúng là rượu vang? Mới đúng là trầm hương và mật ong, mà còn hơn thế nữa cũng chưa biết chừng! Người em ạ, thấy đây phải là rượu của các tổng giám mục mà đích thị là rượu cống nhà vua đấy? Xưa kia dành cho vua chúa uống, bây giờ đến phần chúng ta hưởng… - vừa khoe vừa mở cái lọ.
còn thèm rượu, Riaptrikov bèn uống ừng ực hết luôn nửa cốc cái thứ nước đặc quánh màu vàng đục. Mặt lập tức nhợt ra, hai con mắt trợn tròn:
- phải rượu vang mà là phenol? - kêu lên, giọng khàn hẳn , rồi điên tiết hất nốt chỗ còn lại trong cốc vào áo sơ-mi của Prokho và lảo đảo chạy ra hành lang.
- Nó láo đấy, thằng khốn kiếp! Rượu vang của nước đấy! Rượu thượng hảo hạng? Đừng tin lời nó, em ạ? - Prokho gào lên, cố át các giọng say nhè khác. uống hơi hết cốc nước rồi mặt xám ngoét , hơn cả mặt Riaptrikov.
- Nầy thế nào hử? - Ermakov vừa hỏi vừa nhìn Prokho bằng hai con mắt say sưa, cánh mũi phập phồng. - Rượu cống của nhà vua uống vào như thế nào hử? Nặng ra nặng phải ? Ngọt lừ phải ? chứ, đồ quỉ sứ tao đập tan cái lọ nầy vào đầu mày bây giờ!
Prokho cắn răng chịu khổ, chỉ lắc đầu. Rồi nấc cái, nhảy chồm lên rất nhanh và chạy theo Riaptrikov ra ngoài. Ermakov cười đến thở được nữa, nháy mắt với Grigori như mưu điều gì rồi bước ra sân. phút sau quay vào phòng, tiếng cười sằng sặc át cả tiếng tất cả mọi người.
- Cậu làm sao thế? - Grigori hỏi mệt mỏi. - Làm gì mà hí lên như ngựa thế, đồ ngu xuẩn? Có cái gì thú lắm à(5)?
- Chao ôi, người em, ra mà xem, hai thằng nôn thốc nôn tháo! có biết chúng nó vừa nốc cái gì ?
- Thế cái gì?
- Thuốc chống chấy rận của .
- Chỉ láo!
- Lạy Chúa tôi, đấy mà! Lúc ở nhà kho, đầu tiên chính tôi cũng tưởng là rượu vang, nhưng sau tôi hỏi lão bác sĩ: "Thưa bác sĩ, đây là cái gì đây?" lão bảo: "Thuốc đấy". Tôi lại hỏi: "Hay nhỡ ra đây là thuốc chữa tất cả các bệnh? Có pha rượu ?" Lão : "Cầu Chúa cứu vớt, đây là thứ dầu các nước đồng minh gửi cho chúng ta để chống chấy rận đấy. Thuốc bôi bên ngoài, dứt khoát uống vào trong bụng được đâu?".
- Đồ ác ôn, tại sao cậu bảo cho chúng nó biết? - Grigori bực mình trách .
- Cứ cho hai con quỉ dữ ấy được tẩy ruột trước khi đầu hàng, chắc hẳn chúng nó chết đâu! - Ermakov chùi những giọt nước mắt trào ra trong trận cười rồi thêm cách khoái trá thiếu ác ý - Mà em mình cũng được uống dễ dàng hơn, nếu chúng nó chẳng để cho mình kịp với lấy ly rượu bàn nữa. Với những thằng phàm ăn phàm uống phải cho bài học như thế! Nhưng nào, hai chúng mình cùng uống thêm hay chờ lát ? Chúng ta uống mừng ngày tận số của chúng ta chứ?
Trời sắp hửng Grigori bước ra ngoài thềm, chàng cuộn điếu thuốc trong những ngón tay run run, châm hút rồi dựạ lưng vào bức tường đẫm sương đêm, đứng giờ lâu.
Trong nhà vẫn ngớt tiếng gào la của những thằng say rượu, tiếng nấc hổn hển của chiếc accordeon, tiếng huýt sáo ngang tàng, tiếng gót ủng của những tên nhảy múa lúc nào ngớt sàn đất vang lên dòn tan… Trong khi đó từ ngoài vịnh, gió vẫn đưa tới những tiếng còi tàu trầm trầm, khê đặc. các bến tàu, tiếng người nhao nhao hoà quánh với nhau, thỉnh thoảng lại có những tiếng ra lệnh oang oang, tiếng ngựa hí hay tiếng đầu tàu xe lửa rúc còi nổi bật lên. Cuộc chiến đấu diễn ra ở chỗ nào đó về hướng ga Tonnhennaia. Tiếng hoả lực pháo binh dội lên trầm trầm.
Giữa các loạt pháo lại hơi có thể nghe thấy tiếng tằng tằng sôi nổi của những khẩu súng máy. Phía sau đèo Markhotsky bỗng bùng lên những tia sáng của phát đạn tín hiệu. Bắt đầu nhìn thấy trong vài giây những ngọn núi nom như những cái lưng gù dưới làn ánh sáng hư ảo màu xanh lá cây, rồi bóng tối lầy nhầy của đêm tháng Ba lại chụp lên những trái núi, và những đợt hoả lực pháo binh lại gầm lên rành rọt hơn, mau hơn, gần như hoà lẫn vào nhau thành tiếng rền.
Chú thích:
(1) Tên cũ của sông Ural. Dân -dắc vùng sông nầy tham gia rất đông cuộc khởi nghĩa của Pugachev. Năm 1775, sau khi Pugachev thất bại con sông nầy bị đổi tên thành Ural. (ND).
(2) Tổ hợp tác (ND).
(3) nhân vật hùng rơm trong truyện cổ của người Nga.
(4) điệu nhảy của miền Grudia. (N.D)
(5) Nguyên văn: "Vớ được mẩu sắt đấy à?" Phương ngôn Nga có câu: "Hỷ hửng như thằng ngốc vớ được mẩu sắt" (ND)

Chương 214


Từ ngoài biển đưa vào làn gió đặc quánh, mặn và lạnh. Nó mang lên bờ cái mùi huyền bí của những vùng đất xa lạ. Nhưng đối với bọn -dắc sông Đông chỉ có gió, mà tất cả mọi thứ đều xa lạ và có gì thân thuộc trong cái thành phố miền biển buồn tẻ, luôn luôn bị gió thổi thông thống nầy. Chúng đứng chen chúc thành đám con đê ngăn sóng, chờ lượt lên tàu…
Những làn sóng ngầu bọt màu xanh lá cây như sôi lên ven bờ. Vừng mặt trời ngó nhìn xuống qua lớp mây chẳng sưởi ấm được cho họ chút nào. Vài chiếc tàu phóng ngư lôi của và Pháp hun khói ngoài vũng tàu. Chiếc thiết giáp hạm lớn nhô lên lù lù mặt nước, xám xịt và rùng rợn. làn khói đen trải ra mù mịt bên nó.
Bầu khí chết lặng mang nặng điềm dữ trùm lên các bến tàu. Ở chỗ trước đây lâu chiếc tàu vận tải cuối cùng còn lắc lư bến thấy bập bềnh những chiếc yên ngựa của sĩ quan, va-ly, chăn, áo da, ghế bọc nhung đỏ và mọi thứ đồ lủng củng vứt vội vã xuống từ các cầu tàu…
Từ sáng Grigori ra bến tàu. Sau khi trao con ngựa cho Prokho giữ, chàng lang thang giờ lâu trong đám đông tìm người quen và lắng nghe những lời trao đổi nhát gừng đầy lo lắng. Ngay trước mắt chàng, tên đại tá giải ngũ có tuổi tự tử bằng súng ngắn bên cạnh cầu tàu của chiếc "Xviatoslav" vì người ta từ chối cho chỗ tàu.
Tên đại tá ấy bé, động đậy luôn chân tay, có cặp má đầy râu bạc, hai con mắt khóc đến sưng vù. Mới trước đó vài phút còn nắm cái đai đeo kiếm của gã đội trưởng vọng gác, chít chớt biết những gì bằng giọng thảm hại, hỉ mũi, chùi bộ râu vàng khè vì khói thuốc, lau mắt, lau cặp môi run run bằng chiếc khăn nhớp nhúa rồi bất thình lình quyết định, vẻ như cần suy nghĩ… Và lập tức gã -dắc nhanh chân nhanh tay rút khẩu Browning bóng nhoáng ánh kền khỏi bàn tay còn ấm của người chết. Như khúc gỗ, cái xác chết mặc chiếc áo ca-pôt màu xám nhạt của sĩ quan bị đá lăn tới đống thùng. Trong khi đó bên cạnh cầu tàu đám người vẫn chen chúc mỗi lúc đông, những cuộc đánh đấm tranh nhau hàng trước hàng sau vẫn nổ ra hung dữ hơn, tiếng rên la của những kẻ chạy nạn vẫn sủa lên khàn hơn, phẫn nộ hơn.
Khi chiếc tàu cuối cùng ngật ngưỡng bắt đầu rời bến, từ trong đám người vang lên những tiếng đàn bà khóc nức nở, tiếng kêu la rồ dại, tiếng chửi rủa… Tiếng còi tàu trầm trầm, ngắn ngủi còn chưa lắng hẳn, gã Kalmys còn trẻ đội chiếc mũ ba tai bằng lông cáo nhảy luôn xuống nước, bơi theo chiếc tàu.
- Nó còn sức nữa rồi! - Trong đám -dắc có gã thở dài.
Như thế tức là nó thấy thể nào ở lại được nữa. - gã -dắc đứng bên cạnh Grigori . - Có lẽ nó làm chuyện gì quá lắm với bọn Đỏ…
Grigori nghiến răng nhìn theo gã Kalmys bơi. Tay vung lên mỗi lúc thưa, vai chìm xuống nước mỗi lúc nhiều.
Chiếc trermen sũng nước lôi gã xuống. làn sóng đánh qua đầu gã, hất chiếc mũ ba tai bằng lông cáo ra phía sau.
- Nó chết đuối mất, thằng dị giáo khốn kiếp! - lão già mặc áo bông có vẻ thương hại.
Grigori quay phắt , trở về chỗ con ngựa. Prokho chuyện sôi nổi với Riaptrikov và Bogatyrev vừa phi ngựa tới. Trông thấy Grigori, Riaptrikov ngọ nguậy yên, lấy gót ủng thúc con ngựa cách nóng nảy và kêu lên:
- Quàng lên chút, Pantelevich? Rồi chờ Grigori tới nơi, từ xa gào lên - Trong lúc còn chưa muộn chúng ta lên đường thôi. Chúng tôi tập hợp được ở đây nửa đại đội -dắc, chúng tôi định Gelengic, rồi từ đó Gruzia. thấy thế nào?
Grigori thọc sâu hai tay vào túi áo ca-pốt, lặng lẽ dùng vai len qua những tên -dắc xúm đông xúm đỏ chẳng có mục đích gì bến tào, chàng bước tới.
- có hay ? - Riaptrikov cho ngựa tới sát, hỏi gặng.
- , mình !
- Có thằng trung tá -dắc đến với chúng mình. Lão thuộc lòng con đường đến đó, lão bảo: "Mình nhắm mắt đưa các cậu đến Giflit". Chúng ta , Griska? Rồi từ đó sang Thổ nhĩ kỳ! Thế nào? Dù sao cũng phải cứu lấy cái mạng của mình bằng cách nào chứ? đến bước đường cùng rồi mà cứ ngơ ngơ ngẩn ngẩn như con cá ấy…
- , mình đâu. - Grigori tiếp lấy dây cương trong tay Prokho, nặng nề leo lên yên như ông già. - Mình đâu. Chẳng làm gì cả. Vả lại bây giờ cũng khá muộn rồi… Cậu thử nhìn mà xem!
Riaptrikov đưa mắt nhìn rồi bất thần vò nát và dứt đứt dây ngù của thanh gươm vì tuyệt vọng và tức tối: những tuyến chiến đấu của Hồng quân ùn ùn kéo từ núi xuống. Những khẩu súng máy nổ tằng tằng như lên cơn sốt rét bện cạnh xưởng xi măng. Những khẩu pháo các đoàn tàu bọc thép nã vào các đội hình chiến đấu Hồng quân. Quả pháo đầu tiên nổ ở gần nhà máy xay Axlanhidi.
- Về nhà thôi, các cậu, bám theo mình? - Grigori ra lệnh và hiểu sao chàng phấn chấn hẳn lên.
Nhưng Riaptrikov nắm lấy dây cương của Grigori và hoảng hốt kêu lên:
- nên đâu? Chúng mình cứ ở lại đây… biết đấy, đông em chết cũng sợ…
- Hừ, mẹ khỉ, ! Làm gì có chuyện chết ở đây? Cậu bậy bạ cái gì thế hử? - Trong cơn tức giận, Grigori còn muốn thêm gì nữa, nhưng tiếng chàng bị át bởi những tiếng như sấm rền từ ngoài biển đưa vào. Chiếc thiết giáp hạm lớn "Hoàng đế Ấn Độ" của nước , trong lúc rời biển nước Nga, đồng minh của nó, lượn ra khơi và nã vào loạt đạn pháo với những khẩu mười hai điu im của nó. Để yểm hộ cho những chiếc tàu biển ra khỏi vũng tàu, nó bắn vào các đội hình chiến đấu của quân Đỏ và quân Xanh trườn tới các vùng ngoại ô của thành phố rồi chuyển hoả lực tới chỗ đỉnh đèo, nơi có đại đội pháo của Hồng quân xuất .
Những trái đạn pháo của người bay qua đầu bọn -dắc đứng chen chúc bến tàu với những tiếng rú rít nặng nề.
Bogatyrev kéo chặt dây cương giữ con ngựa của khuỵu chân sau và gào lên qua những tiếng hoả lực ầm ầm:
- Chà những khẩu pháo nầy sủa to khiếp? Nhưng chúng nó trêu tức bọn Đỏ vô ích; hoả lực của chúng nó có được tích gì đâu chỉ tổ điếc tai.
- Cứ mặc cho chúng nó trêu tức? Đối với chúng mình bây giờ đằng nào cũng thế thôi. - Grigori mỉm cười thúc con ngựa cất bước, chạy theo dãy phố.
Từ sau góc phố, có sáu người nằm rạp lưng những con ngựa phi như điên từ trước mặt tới trong nước đại điên cuồng.
ngực của người cưỡi con ngựa đầu tiên có tấm băng đỏ loé như vết thương.