Chương 68


Đêm mồng bốn tháng mười , Grigori Melekhov về tới Hạ Yablonovsky, thôn -dắc đầu tiên thuộc trấn Vosenskaia sau khi xuống ga. Chỉ còn vài chục vec-xta là tới trang trại Yagonoie.
Grigori qua vài ngôi nhà thưa thớt, làm những con chó cắn ngậu lên. Sau rặng liễu ven sông nghe có những giọng con trai ít tuổi hát:
Từ sau rừng, giáo gươm loà chói.
tiên la đoàn quân -dắc rậm ria.
hàng đầu, chàng võ quan trẻ tuổi.
Lôi cuốn theo các chiến binh trong đại đội.
giọng nam cao cất lên rành rọt, rất mạnh:
Hãy theo tôi, em ơi, đừng sợ!
Những giọng đồng ca rất ăn khớp hoà theo ngang tàng:
Phi cho mau, ta tiến tới tường thành.
Ai tới trước vinh quang rạng rỡ.
có huân chương, là chàng -dắc xứng danh.
Grigori hát biết đến bao nhiêu lần bài dân ca -dắc cổ xưa nầy, vì thế những lời hát quen thuộc gợi lên trong lòng chàng cảm giác vô cùng thân thương, vô cùng ấm áp. Người chàng bất thần lạnh nhói, mắt mờ , ngực như bị bó chặt. Chàng hít lấy hít để mùi khói phân khô đắng hắc trườn ra từ ống khói các căn nhà. Grigori qua thôn, tiếng hát cứ vẳng theo:
Đứng thành ta vững như tường đá.
Mặc đạn bay, đạn, réo, như đàn ong.
Gươm ta chém, lưỡi lê ta dâm xả,
Thế mới là dân -dắc sông Đông.
" lâu lắm, hồi còn ít tuổi, mình cũng hay hát bài nầy, nhưng bây giờ giọng mình khàn mất rồi, cuộc sống cắt đứt mất tiếng hát rồi. Bây giờ về mà nghỉ ngơi ít bữa bên vợ người khác, nhà cửa, chẳng khác gì con sói dưới cái khe…" - Grigori nghĩ thầm, và bước chân của chàng cũng mệt mỏi kém gì các ý nghĩ ấy, trong khi chàng tự mình chua xót giễu cợt cảnh đời éo le, kỳ quặc của mình. Grigori ra khỏi thôn leo lên cái gò dốc, ngoái nhìn lại: trong khung cửa sổ của ngôi nhà cuối cùng, thấy cái ánh vàng vàng của ngọn đèn treo, người đàn bà -dắc có tuổi ngồi cạnh cửa sổ, sau cái xa quay sợi.
Grigori rời khỏi đường cái, bước lên lớp cỏ ẩm và ròn, phủ đầy sương muối. Chàng quyết định đến thôn đầu tiên sông Tria nghỉ đêm ở đấy để sớm hôm sau lên đường về tới Yagonoie. Đến nửa đêm Grigori mới tới thôn Grachev. Chàng ngủ nhờ nhà ở lề thôn rồi sáng hôm sau, trời vẫn còn tim tím, tranh tối tranh sáng, lên đường.
Đến đêm tới Yagonoie. Chàng nhảy rất khẽ qua hàng rào, qua chuồng ngựa. Từ trong đó vẳng ra tiếng cụ Xaska ho sặc sụa rất vang. Grigori đứng lại gọi:
- Cụ Xaska, cụ ngủ rồi à?
- Hượm hượm , ai đấy? Giọng tôi nghe quen lắm… Ai thế nhỉ?
Cụ Xaska khoác cái áo choàng bằng nỉ thô lên vai, bước ra sân.
- Lạy các cha chí thánh! Griska! Dịch tả dịch hạch nào lôi cậu ở đâu về đây thế nầy? Khách nầy mới là khách ra khách!
Hai người ôm lấy nhau. Cụ Xaska ngước nhìn vào mắt Grigori và :
- Vào đây hút với tôi điếu thuốc .
- , mai hẵng hay. Tôi vào trong kia đây.
- Vào đây có chuyện cần với cậu.
Grigori miễn cưỡng nghe theo. Chàng ghé ngồi lên cái giường ván, chờ cụ Xaska ho hết cơn.
- Thế nào, bố già, vẫn còn sống chứ. Hai chân vẫn dẫm lên mặt đất chứ?
- Vẫn cứ dẫm qua dẫm quít thôi. Tôi như cây súng kíp, sao mòn được đâu.
- Còn Acxinhia?
- Cái gì Acxinhia… Acxinhia, ơn Chúa…
Cụ già rặn ra ho. Grigori đoán là cụ giả vờ ho, bèn cố giấu vẻ lo lắng.
- Cháu Tanhiuska chôn ở đâu hả cụ?
- Trong vườn, dưới gốc cây tiêu huyền.
- Thế cụ có chuyện gì kể .
- Griska ạ, cái bệnh ho cứ làm khổ tôi…
- Nào, cụ kể !
- Mọi người vẫn còn sống, vẫn khỏe mạnh. Cụ chủ vẫn uống rượu. Cứ nốc mãi, con người đến là ngu xuẩn, bất chấp phải trái.
- Nhưng Acxinhia thế nào?
- Acxinhia ấy à? Acxinhia bây giờ làm hầu phòng.
- Tôi biết rồi.
- Cậu cuộn lấy điếu thuốc mà hút chứ? Thế nào? Hút , tôi có thuốc lá hạng ngon nhất đấy.
- Tôi muốn hút. Cụ , tôi đây. - Grigori nặng nề quay người lại, dưới thân hình của chàng cái giường ván kêu răng rắc. - Tôi thấy như cụ giữ chuyện gì chịu ra, cứ như ôm tảng đá trong bụng ấy. Cụ đánh tôi còn hơn.
- tôi đánh!
- Đánh đánh .
- Tôi đánh. Tôi đủ sức nín lặng nữa rồi, mà Griska ạ, ra tôi đau lòng lắm.
- Thế cụ kể , - Grigori âu yếm đặt bàn tay nặng như đá lên vai ông cụ. Rồi chàng gù lưng xuống chờ nghe.
- Cậu ấp ủ con rắn? - Bỗng nhiên cụ Xaska kêu lên đến thất thanh, hai tay giơ lên cách kỳ cục. - Cậu nuôi con rắn độc! Nó lại với thằng Evgeni rồi! Như thế còn ra thể thống gì nữa?
dải nước bọt lóng lánh như hạt cườm chảy xuống theo cái rãnh vết sẹo hồng hồng dưới cằm ông cụ. Cụ quệt nó rồi chùi tay vào cái quần lót bằng vải thô sần sùi.
- Cụ đấy chứ?
- Chính mắt tôi trông thấy mà. Đêm nào thằng cha ấy chẳng mò xuống với nó. Cậu về , có lẽ bây giờ thằng ấy ở chỗ nó đấy.
- Lẽ nào lại thế nhỉ… - Grigori bẻ đốt ngón tay răng rắc rồi gù gù cái lưng ngồi yên giờ lâu. Chuột rút vẹo bắp thịt má, chàng phải đưa tay lên nắn lại. Trong khi chàng cứ như có những cái chuông rung mãi thôi.
- Đàn bà chúng nó như loài mèo ấy. Ai vuốt ve chúng nó chịn vào. Cậu chớ có tin, thể tin được chúng nó đâu? - Cụ Xaska .
Cụ cuốn cho Grigori điếu thuốc lá, châm lửa rồi dúi vào tay chàng.
- Hút .
Grigori hút hai hơi rồi lấy ngón tay bóp tắt điếu thuốc. Chàng chẳng chẳng rằng bước ra ngoài. Đến bên cửa sổ nhà đầy tớ, chàng đứng lại, thở hổn hển những hơi rất dài. vài lần chàng định giơ tay lên gõ cửa, nhưng bàn tay lại rơi xuống như bị đánh gãy. Lần đầu chàng chỉ con ngón tay, gõ cách dè dặt, nhưng rồi tự chủ được nữa, chàng khùng lên áp hẳn người vào tường, nắm tay đấm vào khung cửa trận rất lâu. Cái khung cửa lung lay, kêu răng rắc kèm theo tiếng kính rung, vuông kính lấp loáng ánh đêm xanh ngắt.
Thoáng thấy khuôn mặt Acxinhia sợ đến dài ra. Nàng mở cửa phòng, kêu lên. Grigori ôm lấy nàng ở ngay phòng ngoài, nhìn thẳng vào mắt nàng.
- đập ghê quá, mà em ngủ thiếp … ngờ về. của em.
- lạnh.
Acxinhia cảm thấy cả cái thân hình lực lưỡng của Grigori rung lên trong những cơn run rất mạnh, còn hai tay chàng nóng như lửa. Nàng khoác chiếc khăn lông chim lồm xồm lên đôi vai trần trắng mờ, châm đèn, chạy chạy lại lăng xăng trong phòng, nhóm lửa vào chỗ than vun lại thành đống trong lò, mọi việc nàng đều làm rối rít với vẻ bận rộn quá đáng:
- Em có ngờ đâu về… lâu lắm chẳng có bức thư nào của … Em cứ tưởng về được… nhận được bức thư em viết gần đây nhất chưa? Em định gửi quà cho , nhưng sau lại nghĩ bụng thôi hãy hượm , chưa biết chừng nhận được thư ấy…
Chốc chốc nàng lại đưa mắt nhìn Grigori, nụ cười ngưng đọng lúc nào tan cặp môi đỏ chót.
Grigori cởi áo ca-pôt, cứ nguyên quần áo ngồi chiếc ghế dài. Hai bên má đầy râu của chàng nóng như lửa, chiếc mũ có tai in cái bóng đen ngòm xuống hai con mắt nhìn xuống. Chàng bắt đầu tháo dải mũ nhưng bỗng nhiên lại luống cuống lấy túi thuốc ra và thọc tay vào các túi tìm giấy. Chàng thoáng nhìn qua mặt Acxinhia, trong lòng buồn vô hạn.
Trong thời gian chàng vắng nhà, nàng đẹp ra cách lạ lùng.
Có cái gì mới mẻ, đàng hoàng đĩnh đạc trong dáng nàng ngửng, cái đầu rất đẹp. Chỉ những món tóc xoăn lồm xồm rất to là vẫn như cũ và hai con mắt… Cái sắc đẹp chết người, cái sắc đẹp nảy lửa nầy còn là của chàng nữa rồi. Còn sao nữa, bây giờ nàng là nhân tình của con trai "cụ lớn" rồi.
- Em… chẳng có vẻ gì giống con hầu phòng nữa, là bà quản gia đúng hơn.
Nàng khiếp hãi đưa nhanh mắt nhìn chàng rồi bật cười gượng gạo.
Grigori lôi cái túi dết theo sau, bước ra cửa.
- đâu thế?
- Ra ngoài hút điếu thuốc.
- Em làm xong món trứng tráng rồi, chờ lát .
- về ngay thôi.
Ra tới thềm, Grigori lôi tận đáy cái túi dết của lính ra chiếc khăn quàng thêu hoa gói cẩn thận trong chiếc áo sơ mi có nhãn hiệu.
Cái khăn quàng nầy, chàng mua hai rúp của tên lái buôn Do Thái ở Zutomia và gìn giữ nó như con người. bước đường chinh chiến, thỉnh thoảng chàng lại lấy nó ra ngắm nghía những sắc cầu vồng óng ánh, và cảm thấy thích thú trước về cảnh Acxinhia sung sướng trầm trồ thế nào khi chàng về nhà và mở ra trước mặt nàng miếng lụa đầy những đường thêu nầy. là món quà thảm hại! Grigori làm sao ganh nhau về quà tặng với thằng con trai tên địa chủ giàu nhất vùng Đông Thượng nầy? Grigori cố nén những tiếng nức nở dồn lên tới cổ, xé tan chiếc khăn ra làm trăm mảnh, rồi nhét xuống dưới thềm. Chàng ném cái túi dết lên ghế dài, bước vào trong phòng.
- ngồi xuống đây, Griska, để em tháo ủng cho.
Bằng hai bàn tay trắng muốt, mất thói quen lao động, Acxinhia kéo khỏi chân Grigori đôi ủng lính nặng chình chịch rồi ôm lấy hai đầu gối chàng, nức nở ra tiếng. Grigori để nàng khóc xong rồi hỏi:
- Làm gì mà rền rĩ thế, hay vui vì thấy tôi về?
Chẳng mấy chốc chàng ngủ thiếp .
Acxinhia áo xống phong phanh bước ra thềm và dưới làn gió lạnh thấu xương, nàng ôm cái cột ướt đẫm trong tiếng gió bấc rú như đưa ma, và cho đến sáng vẫn cứ đứng như thế.
Sáng hôm sau, Grigori mặc áo ca-pôt rồi lên nhà . Lão địa chủ đứng ngoài thềm. Lão mặc áo lông ngắn, đầu đội chiếc mũ lông cừu non ngả màu vàng.
- À đây chàng được thưởng huân chương thánh Gióoc đây rồi. Nhưng nom người em ra đàn ông đàn ang lắm rồi!
Lão đưa tay lên vành mũ chào Grigori rồi chìa tay ra.
- Về chơi có lâu ?
- Bẩm cụ lớn hai tuần.
- Con mày phải đem chôn mất rồi. đáng thương, đáng thương…
Grigori đứng lặng lát. Evgeni lồng đôi găng vào tay, bước ra thềm.
- Grigori đấy à? Mày ở đâu về thế?
Mắt Grigori tối sầm lại, nhưng chàng vẫn mỉm cười.
- Ở Moskva về, tôi được nghỉ phép…
- À ra thế. Mày bị thương ở mắt phải ?
- Vâng.
- Tao cũng có nghe . Nom nó hiên ngang đấy chữ cha nhỉ? -
Tên trung uý hất đầu về phía Grigori rồi quay mặt ra chuồng ngựa.
- Nikichit, dắt ngựa ra.
chàng Nhikichit chững chạc khoan thai thắng ngựa vào xe xong, liếc nhìn Grigori với ánh mắt chẳng có gì là thân thiện, rồi dắt con ngựa chạy nước kiệu lông xám, già, tới trước thềm. Dưới bánh chiếc xe đua rất , mặt đất kết băng bị nén xuống kêu lạo xạo.
- Bẩm quan lớn, có lẽ quan lớn cũng cho tôi được phép đánh xe hầu quan lớn để nhớ lại những ngày trước kia? - Grigori với Evgeni kèm theo nụ cười khúm núm.
"Cái thằng đáng thương, nó chưa biết gì cả". - Thằng cha mỉm cười khoái trá, hai con mắt long lanh dưới cái kính kẹp mũi.
- Được thôi, mày giúp tao nhé, chúng ta cùng .
- Mày làm sao thế, vừa mới về ngồi chưa nóng chỗ mà bỏ con vợ trẻ như thế ở nhà à? Chẳng nhẽ nhớ nó hay sao? - Lão địa chủ mỉm nụ cười độ lượng.
Grigori phá lên cười.
- Vợ phải là gấu, nó bỏ vào rừng mất đâu.
Chàng ngồi lên ghế đánh xe, nhét cái roi xuống dưới ghế, rồi gióng dây cương.
- Chà, quan lớn Evgeni Nicolaevich, thế là tôi lại được đánh xe hầu quan lớn!
- Đánh xe , tao thưởng cho.
- Trước kia quan lớn ban ơn nhiều rồi. Cũng xin cám ơn quan lớn nuôi… Acxinhia của tôi… cho nó… có miếng ăn.
Grigori như thất thanh. Trong óc viên trung uý thoáng có ý nghi ngờ thú vị. "Chẳng nhẽ nó biết rồi sao? đâu, chỉ nghĩ bậy! Nó làm thế nào mà biết được? có chuyện ấy đâu!". Rồi ngả người ra lưng ghế, châm thuốc hút.
- Về cho sớm nhé! - Lão địa chủ kêu với sau lưng hai thầy tớ.
Bánh xe hất tung những đám bụi tuyết nhọn như kim.
Grigori kéo cương đến dứt bật môi con ngựa, cho nó chạy như hoá rồ. Xe chạy chừng mười lăm phút vượt sang bên kia ngọn gò.
Đến khoảng đất trũng đầu tiên. Grigori nhảy ghế xuống, lôi cái roi dưới chỗ ngồi ra.
- Mày làm gì thế hử? - Tên trung uý cau mày.
- Đây làm cái nầy nầy!
Grigori vung lên ngọn roi, quật vào mặt tên trung uý với sức mạnh kinh người. Rồi chàng lộn ngược đầu roi, đánh bằng cán roi vào mặt, vào tay, cho kịp nghĩ ngợi gì nữa. Cái kính kẹp mũi bị đập vỡ, mảnh thuỷ tinh cắm vào phía lông mày .
Máu chảy ròng ròng xuống mắt. Đầu tiên, tên trung uý còn đưa hai tay lên che mặt, nhưng roi quật mỗi lúc nhanh. nhảy chồm lên, mặt còn ra hình thù gì nữa vì những vệt tím bầm và vì tức tối điên cuồng. cố tìm cách chống đỡ, nhưng Grigori lùi lại bước, cho nó luôn roi vào bàn tay, làm bàn tay phải của liệt .
- Vì Acxinhia nầy? Vì tao nầy? Vì Acxinhia nầy? Thêm cho mày vì Acxinhia nầy! Vì tao nầy!
Ngọn roi rít lên ngớt. Các đòn đánh như ôm lấy tên trung uý. Rồi bằng hai nắm đấm, chàng đánh dụi xuống lớp đất cứng mặt đường, cho nó lăn lông lốc, và đá cho nó trận man rợ bằng đôi ủng lính đóng cá sắt. Đánh hết hơi hết sức, Grigori ngồi lên xe, quát to tiếng, cho ngựa phi luôn nước đại, bất chấp sức lực của con ngựa chuyên chạy nước kiệu. Chàng quẳng chiếc xe ngoài cổng, vo tròn cái roi, chạy vào nhà đầy tớ, chân vướng trong tà áo ca-pôt mở phanh.
Acxinhia nghe thấy tiếng mở cửa đánh rầm, ngó đầu ra.
- Đồ rắn độc! Đồ chó cái!
Ngọn roi rít lên, ôm hẳn lấy mặt nàng.
Grigori hổn hển chạy ra sân, rồi cũng chẳng trả lời những câu hỏi của cụ Xaska, cứ thế khỏi trang trại. được vec-xta rưỡi Acxinhia đuổi kịp Grigori.
Nàng thở như kéo bễ, nín thinh bên cạnh Grigori, thỉnh thoảng lại sờ vào tay chàng.
- Griska, tha thứ cho em?
Grigori nhe nanh, gù lưng xuống, đưa tay lên kéo cao cổ áo ca-pôt.
Tới chỗ sau nhà thờ Acxinhia đứng lại. Grigori nhìn lại lần nào nên trông thấy Acxinhia vươn hai tay về phía mình.
Đến lúc xuống tới đoạn dốc về thôn Tatarsky, chàng mới ngạc nhiên thấy cái roi vẫn còn lăm lăm trong tay mình. Chàng vứt nó và bước những bước dài vào trong ngõ. Sau những khung cửa sổ có những khuôn mặt áp sát vào kính nhìn chàng. Người ta ngạc nhiên thấy chàng xuất . Những người đàn bà gặp đường nhận ra chàng đều cúi đầu rất thấp chào chàng.
Về đến cổng sân nhà thấy mắt đen rất đẹp, người hơi gầy gầy, kêu ầm lên và chạy bổ ra, đâm sầm vào ngực chàng, ôm lấy cổ chàng. Grigori áp hai tay vào hai bên má , nâng đầu lên và nhận ra Dunhiaska.
Ông Panteley khập khiễng bước từ thềm ra, trong nhà có tiếng bà mẹ oà lên khóc rất to. Grigori chỉ đưa được tay trái ra ôm lấy cha, vì tay phải bị Dunhiaska hôn lấy hôn để.
Tiếng ngưỡng cửa rít nghe quen thuộc đến đau lòng. Thế là Grigori lên đến thềm. Bà mẹ già chạy ra với bước chân thoăn thoắt của . Nước mắt bà chảy ướt đẫm những cái khuyết áo ca-pôt Grigori. Bà ôm chặt lấy con, buông ra nữa, và cứ lắp bắp những lời đầu đũa, những ý nghĩ của riêng bà, thể nào lên bằng lời. Trong phòng ngoài, Natalia phải bám chặt lấy cửa cho khỏi ngã, mặt tái nhợt. Đến khi bắt gặp cặp mắt ngỡ ngàng của Grigori, nàng mỉm cười nụ cười đau khổ, ngã gục xuống…
Đến đêm, ông Panteley Prokofievich đẩy tay vào sườn bà Ilinhitna, khẽ rỉ tai bà:
- Bà khẽ nhòm vào xem chúng nó có nằm với nhau ?
- Tôi dọn giường cho hai đứa cùng nằm rồi mà.
- Nhưng cứ nhìn cái xem, cứ nhìn cái xem.
Bà Ilinhitna nhòm qua khe cửa vào phòng trong rồi quay lại.
- Có nằm với nhau đấy.
- Thôi thế là ơn Chúa! Ơn Chúa! - Ông già chống khuỷu tay lên làm dấu phép, khẽ sụt sịt.

Chương 69


Năm nghìn chín trăm mười sáu. Tháng mười. Đêm tối. Trời mưa và gió to. vùng đất trũng có nhiều rừng. Những dãy chiến hào bãi lầy mọc đầy liễu đỏ. Trước mặt là những hàng rào dây thép gai. Dưới đáy các chiến hào toàn thứ bùn lạnh giá.
Chiếc lá chắn đẫm nước che cho người lính quan sát nhấp nhoáng ánh ảm đạm. Vài ánh lửa thưa thớt le lói trong những căn hầm đào hàm ếch bên vách các chiến hào. viên sĩ quan béo lùn dừng chân trước cửa căn hầm dành cho sĩ quan. ta lần ngón tay ướt sũng theo đường khuyết, vội vã cởi những cái cúc áo ca-pốt, giũ nước cổ áo, chùi qua quít đôi ủng vào bó rơm bị dẫm lún xuống bùn, xong đâu đó mới đẩy cửa, khom lưng, bước vào trong hầm.
Cây đèn dầu chiếu lướt mặt người mới đến dé ánh sáng vàng vàng, nhớp nhúa như dầu. Viên sĩ quan nằm giường ván nhỏm dậy trong chiếc áo vét mở phanh. đưa tay lên vuốt mớ tóc hoa râm rối như bòng bong, ngáp dài:
- mưa à?
mưa đấy. - Người khách trả lời rồi cởi áo ca-pốt, treo lên cái đinh bên cạnh cửa cùng với chiếc mũ cát-két nát nhẽo vì sũng nước.
- Ở chỗ các ngài ấm quá. Nhiều người cũng hấp hơi nhỉ?
- Chúng tôi vừa đốt lửa. Tệ hại nhất là nước mạch dưới đất cứ rỉ lên. Quỷ quái nào biết được, mưa thế nầy chúng mình cũng đến phải bán xới… có phải ? Ngài nghĩ thế nào, ngài Buntruc?
Buntruc sát sát hai tay vào nhau, khom lưng, ngồi xổm bên cái bếp lò :
- Các ngài nên lấy gỗ mà lát mặt đất. Trong hầm của chúng tôi tuỵệt lắm, chân cũng chẳng sao. Litnhitki đâu thế nhỉ?
- Ngủ rồi!
- lâu chưa?
- tuần về là lăn ra giường.
- đến lúc đánh thức dậy chưa?
- Ngài lay dậy . Đánh ván cờ chơi.
Buntruc đưa ngón tay trỏ miết cho hết nước mưa hai hàng lông mày vừa thô vừa rậm rồi khẽ gọi, đầu vẫn ngửng lên:
- Ngài Evgeni Nicolaevich?
- Ngủ say rồi - Người sĩ quan tóc hoa râm thở dài.
- Ngài Evgeni Nicolaevich?
- Gì thế - Evgeni Nicolaevich chống khuỷu tay nhỏm dậy.
- Ta đánh cờ .
Evgeni Nicolaevich thõng chân, đưa bàn tay nhẽo nhợt hồng hồng lên xát rất lâu bộ ngực mũm mĩm.
Sắp chơi xong ván đầu có hai viên sĩ quan đại đội năm bước vào: đại uý Kalmykov và trung uý Trubov.
- Có tin mới đây! - Kalmykov vừa bước tới ngưỡng cửa kêu lên. - Rất có thể là trung đoàn chúng ta được điều khỏi nơi nầy.
- Tin từ đâu thế? - Viên thượng uý tóc hoa râm Merkulov mỉm cười vẻ tin.
- Bác tin à, bác Petia?
- Tôi thú chẳng tin chút nào.
- Đại đội trưởng đại đội pháo gọi dây báo cho chúng tôi biết đấy!
- Làm thế nào mà biết được à?
- vừa ở ban tham mưu sư đoàn về hôm qua mà lại.
- Được tắm hơi nước mẻ cũng thú đấy.
Trubốp mỉm cười khoái trá và làm ra vẻ như cầm cái chổi đập vào hai bên mông (1). Merkulov bật cười:
- Trong hầm chúng tôi chỉ cần đặt cái nồi lên là xong. Nước ê hề, muốn bao nhiêu cũng có.
- Ẩm ướt quá, ẩm ướt quá, các ngài chủ nhà ạ - Kalmykov đưa mắt nhìn khắp bức tường ghép bằng gỗ tròn và mặt đất sũng nước rồi lầu bầu.
- Bãi lầy ở sát cạnh sườn mà lại.
- Thôi các ngài hãy cảm tạ Đấng chí tôn cho các ngài được ngồi trong bãi lầy, chẳng khác gì được nằm trong lòng Chúa cứu thế, - Buntruc xen vào. - Ở các chỗ khô ráo sạch , người ta phải tấn công đấy, còn chúng ta ở đây, cả tuần mới bắn hết băng đạn.
- Tấn công còn hơn là nằm ở đây để thối rữa dần ngay khi còn sống sờ sờ.
- Thôi bác Petia ơi, người ta nuôi bọn -dắc chúng mình đâu phải để đem nướng trong những trận tấn công. Bác làm vẻ ngây thơ cụ như thế chỉ là giả dối thôi.
- Thế theo ý cậu để làm gì?
- Theo thói quen có từ xưa, mỗi khi cần chính phủ tìm cách dựa vào dân -dắc để chống đỡ.
- Cậu chỉ chuyện nhảm nhí, - Kalmykov xua tay.
Tại sao như thế lại là nhảm nhí?
Như thế đấy thôi, Thôi , ngài Kalmykov ơi, thể nào bác bỏ được đâu - Trong chuyện ấy làm gì có thiếc gì…
- Nhưng đó là điều ai cũng biết. Bác vờ vẫn làm gì nữa?
- Chú ý, xin các ngài sĩ quan chú ý. - Trubov hô to rồi cúi chào như sân khấu, chỉ Buntruc. - Bây giờ thiếu uý Buntruc ra tiên tri theo sách sấm của Đảng xã hội dân chủ(2)
- Ngài làm trò múa rối đấy à? - Hai con mắt của Buntruc làm Trubov phải nhìn ra chỗ khác, cười gằn.
- Nhưng sao, ngài cứ tiếp tục , mỗi người đều có năng khiếu và sứ mạng của mình. Tôi rằng từ giữa năm ngoái, chúng ta còn chính mắt nhìn thấy chiến tranh nữa rồi. Vừa bắt đầu chuyển sang chiến tranh trận địa(3) là các trung đoàn -dắc được phân ngay đến những nơi thâm sơn cùng cốc và xếp xó để chờ đúng lúc cần thiết.
- Rồi sau đó sao? - Evgeni xếp những quân cờ hỏi.
- Rồi sau đó, khi nào mặt trận bắt đầu có những phong trào phản đối (mà điều đó thể tránh được: binh lính bắt đầu chán ghét chiến tranh, chứng cớ rành rành là số lính đào ngũ ngày càng tăng), lúc ấy lính -dắc được tung dẹp các cuộc bạo động. Chính phủ giữ bộ đội -dắc cũng như người ta mắc sẵn hòn đá lên đầu cái gậy. Khi cần lăng hòn đá ấy để đập vỡ sọ cách mạng…
- bạn hết sức thân mến của tôi ơi, mải mê quá xa rồi đấy! Những điều giả thiết đứng vững được đâu. Trước hết là con người thể nào biết bước phát triển của việc. dựa vào đâu mà biết rằng trong tương lai có những phong trào phản đối và gì gì nữa? Nếu chúng ta giả thiết như thế nầy chẳng hạn: quân đội đồng minh đánh tan quân Đức, chiến tranh kết thúc cách vẻ vang lúc đó trao cho dân -dắc vai trò thế nào? Evgeni vặn lại.
Buntruc cười nửa miệng:
- Kết cục đâu có được như thế, hơn nữa lại còn đòi kết cục vẻ vang.
- Chiến còn kéo đài…
- Còn kéo dài lê thê nữa là khác - Buntruc trước.
- Cậu nghỉ phép về từ bao giờ thế - Kalmykov hỏi.
- Từ hôm kia. - Buntruc chúm môi, đá lưỡi, đẩy ra đám khói , rồi nhổ mẩu thuốc còn lại.
- Cậu nghỉ phép ở đâu thế?
- Ở Petrograd.
- Thế ở ấy ra sao? Kinh đô náo nhiệt lắm đấy nhỉ? Chà, mẹ khỉ, nếu được về đấy tuần mất gì mình cũng chẳng tiếc.
- Chẳng có gì thú vị lắm đâu, - Buntruc , cân nhắc từng tiếng, - có đủ bánh mì mà ăn. Trong các khu thợ thuyền chỉ thấy đói kém, bất mãn và phản đối ngấm ngầm.
- Chúng ta thể bình an vô rút chân ra khỏi cuộc chiến tranh nầy đâu. Các ngài thấy thế nào, thưa các ngài? - Merkulov nhìn tất cả mọi người, mắt có vẻ dò hỏi.
- Chiến tranh Nga - Nhật làm nổ ra cuộc Cách mạng ngàn chín trăm linh năm. Chiến tranh lần nầy lại chấm dứt bằng cuộc cách mạng nữa. Mà phải chỉ cách mạng thôi đâu, còn nội chiến nữa là khác.
Trong khi nghe Buntruc , Evgeni có cử chỉ dứt khoát định lên ý gì, có lẽ muốn ngắt lời thiếu uý giữa lúc ta chưa hết câu. Rồi đứng dậy, lại lại trong hầm, mặt cau có. cố ghìm vẻ phẫn nộ, bắt đầu :
- Tôi rất ngạc nhiên thấy trong giới sĩ quan chúng ta lại có những phần tử như thế nầy, - Evgeni vung tay về phía Buntruc ngồi với cái lưng gù gù. Tôi ngạc nhiên vì cho đến nay, tôi vẫn chưa nhìn thấy thái độ của ta đối với Tổ quốc, đối với chiến tranh… hôm trong lúc chuyện, ta phát biểu ý kiến cách rất mập mờ, nhưng dù sao cũng đủ cho thấy rằng ta muốn chúng ta thua trong cuộc chiến tranh nầy. Buntruc, tôi hiểu ý như thế có đúng ?
- Tôi tán thành thua trận.
- Nhưng sao lại thế được? Theo tôi dù là người có những quan điểm chính trị như thế nào, nhưng mong muốn Tổ quốc mình thua trận đó là… phản quốc. Đó là điều nhục nhã đối với bất cứ người đúng đắn nào!
- Các ngài còn nhớ , cánh những người Bolsevich trong Duma(4) vận động chống chính phủ, và chính như thế chẳng phải là góp phần đẩy chúng ta tới thua trận hay sao? - Merkulov xen vào.
- Buntruc, tán thành quan điểm của họ phải ? Evgeni hỏi.
- Nếu tôi tuyên bố tán thành thua trận như vậy là tôi cũng tán thành quan điểm của họ. Nếu tôi, đảng viên Đảng công nhân xã hội dân chủ Nga mà tán thành quan điểm của đảng đoàn đảng mình là buồn cười. Evgeni Nicolaevich ạ, tôi ngạc nhiên hơn nhiều vì là người có học mà lại dốt nát về chính trị như thế…
- Tôi trước hết là người lính trung với vua. Chỉ bóng dáng "đồng chí Đàng viên đảng xã hội" cũng đủ làm tôi nghịch mắt rồi.
"Mày trước hết là thằng ngu xuẩn, ngoài ra chỉ là thằng hùng rơm tự cao tự đại", Buntruc nghĩ thầm và dập tắt nụ cười môi.
- có thượng đế nào khác, ngoài Ala(5)…
Trong giới quân nhân có tình trạng là đặc biệt, Merkulov xen vào giọng như tự nhận lỗi:
- hiểu vì sao tất cả chúng ta đều đứng ngoài chính trị, nào cũng đèn nhà ai người ấy rạng.
Viên đại uý Kalmykov ngồi vê vê hai hàng ria quặp, cặp mắt xếch như mắt người Mông cổ sáng bừng bừng, nom rất sắc sảo. Trubov nằm giường, vừa lắng nghe giọng của mấy người điều qua tiếng lại, vừa ngắm bức tranh Merkulov vẽ ghim tường, vàng khè vì ám khói thuốc lá: người đàn bà áo xống hở hang, mặt như bà thánh Madelen(6), mỉm nụ cười mệt mỏi và dâm đãng, mắt cúi xuống nhìn bộ ngực thỗn thện của mình. Hai ngón bàn tay trái khẽ kéo đầu vú nâu nâu, ngón tay út tách ra, giơ lên, cố giữ chiếc áo lót tụt xuống, vệt sáng mịn màng nổi lên trong chỗ hõm xương đòn gánh. Dáng nằm của người đàn bà quá yểu điệu, tự nhiên quá, các màu sắc kín đáo đẹp tả được, vì thế Trubov bất giác mỉm cười, đắm đuối ngắm bức tranh vẽ với tài nghệ bậc thầy, và những lời trao đổi tuy có đưa đến tai , nhưng lọt được vào óc .
- Tuyệt quá! - Trubov rời mắt khỏi bức tranh, kêu lớn những lời khen trầm trồ ấy đúng lúc, vì nó rứt vào ngay khi Buntruc vừa xong câu:
- Chế độ Nga hoàng bị tiêu diệt, các ngài có thể tin là như thế?
Evgeni vừa cuốn điếu thuốc, vừa mỉm cười chua chát. hết nhìn Buntruc lại nhìn Trubov.
- Buntruc! - Kalmykov kêu lên. - Hượm cho mình , Litnhitki… Buntruc, ngài có nghe thấy tôi ? Thôi được rồi, cứ cho là chiến tranh nầy chuyển thành nội chiến… nhưng rồi sau ra sao cơ chứ? Được, các ngài lật đổ chế độ quân chủ, nhưng theo ý ngài, cách cai trị như thế nào? Chính quyền là chính quyền gì?
- Chính quyền của giai cấp vô sản.
- Nghị viện, có phải ?
- Thế chưa mùi gì? - Buntruc mỉm cười.
- Vậy đích xác là gì?
- Phải là nền chuyên chính của công nhân.
- À ra thế! Còn các phần tử trí thức và nông dân đóng vai trò gì?
- Nông dân theo chúng tôi, phần những người trí thức biết suy nghĩ, còn … đối với số còn lại chúng tôi làm thế nầy nầy… - Loáng cái Buntruc xoắn chặt tờ giấy cầm trong tay từ lúc nầy, lắc lắc mấy cái, rồi rít rít qua kẽ răng - Đấy, chúng tôi làm như thế đấy!
- Các bay cao quá nhỉ… Evgeni cười nhạo.
- Và cũng ngồi cao, Buntruc thêm.
- Nếu thế cần phảỉ trải sẵn rơm.
- hiểu ma dẫn lối, quỉ đưa đường thế nào mà ngài lại tình nguyện ra mặt trận thậm chí leo lên đến hàm sĩ quan nữa? Những chuyện ấy làm thế nào ăn khớp với các quan điểm của ngài được?
- là kỳ quặc! con người chống chiến tranh… hà hà… chống việc giết hại những người em giai cấp của mình, thế mà đùng cái… là thiếu uý?
Kalmykov vỗ bồm bộp hai bàn tay vào ống đôi ủng của , cười phá lên cách hồn nhiên.
- Thế ngài chỉ huy đội súng máy của ngài đưa bao nhiêu công nhân Đức xuống thăm Diêm vương rồi? - Evgeni hỏi.
Buntruc rút trong túi bên của áo ca-pốt ra cuộn giấy to tướng rồi quay lưng về phía Litnhitki, tìm kiếm trong đó giờ lâu. Cuối cùng bước tới cái bàn, đưa bàn tay rộng bè bè, gân guốc, vuốt phẳng tờ giấy báo cũ vàng khè.
- Tôi bắn chết bao nhiêu công nhân Đức rồi, đó… là vấn đề đấy. Còn chuyện tôi tình nguyện lính chỉ vì tình nguyện cũng bị bắt như thường. Tôi nghĩ rằng những điều hiểu biết thu lượm được ở đây, trong chiến hào, có ích sau nầy… có ích trong tương lai. Đây, trong nầy viết như thế nầy nầy… - Và Buntruc đọc những lời của Lênin:
"Chúng ta hãy xem quân đội đại. Đó là trong những mẫu mực tốt về tổ chức. Và tổ chức nầy chỉ tốt vì nó mềm dẻo linh hoạt, đồng thời có thể đem lại ý chí thống nhất cho hàng triệu người. Hôm nay, hàng triệu con người ấy còn ngồi ở nhà tại những miền khác nhau trong nước: Nhưng ngày mai, có lệnh động viên là họ tập họp ngay được ở những địa điểm chỉ định. Hôm nay họ còn nằm trong chiến hào: có khi nằm hàng tháng. Nhưng ngày mai họ xông lên xung phong trong cách sắp xếp khác. Hôm nay họ làm những phép màu trong khi nấp tránh những đạn thường và đạn ghém. Nhưng ngày mai họ làm những phép màu trong khi chiến đấu địa hình trống trải. Hôm nay các chi đội tiên phong của họ đặt mìn dưới đất, nhưng ngày mai các chi đội ấy tiến hàng chục vec-xta mặt đất theo hướng dẫn của những người lái máy bay. Như thế gọi là tổ chức, khi hàng triệu con người, cùng nhằm mục đích chung, cùng sôi sục ý chí chung, thay đổi hình thức quan hệ và hình thức hành động của mình, thay đổi địa điểm và các phương thức hành động, thay đổi các vũ khí và công cụ cho phù hợp với các hoàn cảnh và cầu thay đổi của cuộc đấu tranh. Vấn đề cũng như thế đối với cuộc đấu tranh của giai cấp công nhân chống lại giai cấp tư sản. Ngày nay còn chưa có tình huống cách mạng…".
- Nhưng "tình huống" là gì nhỉ? - Trubov ngắt lời Buntruc.
Buntruc ngọ nguậy như người bất thần bị đánh thức giữa lúc ngủ mê. đưa khớp ngón tay cái lên cọ vào cái trán sần sùi, cố nghĩ xem Trubov vừa hỏi gì.
- Tôi muốn hỏi cái từ "tình huống" nghĩa là gì?
- Hiểu tôi hiểu, nhưng giải nghĩa cho xác đáng tôi làm được… - Buntruc nở nụ cười trong sáng, giản dị như con nít, kể cũng lạ khi nhìn thấy nụ cười như thế khuôn mặt thầm, to bè bè của Buntruc, chẳng khác gì cánh đồng mùa thu, rầu rĩ dưới mưa dầm lại thấy chú thỏ non chưa thôi bú lông xám nhạt vừa chạy qua vừa nhảy nhót nghịch ngợm. - Tình huống là tình thế, là cục diện, đại khái có nghĩa là như thế. biết tôi có đúng ?
Evgeni khẽ lắc đầu, hiểu ý ra sao.
- đọc nữa .
- "Ngày nay còn chưa có tình huống cách mạng, chưa có những điều kiện làm cho quần chúng sôi sục, nâng cao tính tích cực của quần chúng, ngày nay người ta mới đặt vào tay tấm phiếu bầu, phải nắm lấy phải biết tổ chức, sao cho có thể dùng nó để đánh bại những kẻ thù của mình, chứ phải để đưa vào những chỗ êm ấm trong nghị viện những kẻ cố bám lấy cái ghế bành vì sợ phải ngồi tù. Ngày mai người ta lấy lại tấm phiếu bầu ấy của , đặt vào tay khẩu súng trường và cỗ đại bác tuyệt diệu có tốc độ bắn rất nhanh, chế tạo với kỹ thuật cơ khí tối tân nhất, hãy nắm lấy các công cụ gieo chết chóc và phá hoại ấy, chớ nghe theo những kẻ tình cảm chủ nghĩa, chuyện than vãn rên rỉ, sợ chiến tranh. thế giới còn có quá nhiều những kẻ cần phải tiêu diệt bằng lửa và sắt thép để giải phóng giai cấp thợ thuyền, và nếu lòng căm hờn và tuyệt vọng trong quần chúng tăng lên, nếu có tình huống cách mạng, phải sẵn sàng thành lập những tổ chức mới, đem dùng các công cụ gieo chết chóc và phá hoại rất có ích ấy để chống lại chính phủ nước mình và giai cấp tư sản nước mình…".
Buntruc chưa đọc xong thấy tên quản của đại đội năm gõ cửa, bước vào trong hầm.
- Bẩm quan lớn, có liên lạc trung đoàn bộ - báo cáo Kalmykov.
Kalmykov và Trubov mặc áo rồi ra ngoài. Merkulov vừa huýt sáo vừa ngồi xuống vẽ. Evgeni vẫn vê vê hai hàng ria, lại lại trong hầm, biết mưu tính chuyện gì. Chẳng mấy chốc Buntruc cũng chào hai lên ra về. lần theo dãy hào giao thông bùn lầy nhầy nhụa, tay trái giữ cổ áo, tay phải khép tà áo ca-pôt. Gió thổi từng trận theo lòng hào hẹp, đập vào các bậc ụ đất vách hào, vừa rú vừa xoáy. Buntruc bước trong bóng tối, hiểu sao khẽ nhếch mép cười. Về đến căn hầm của từ đầu đến chân đẫm nước mưa và nặc mùi lá liễu đỏ mục. Viên đội trưởng đội súc máy ngủ từ bao giờ. khuôn mặt da bánh mật có hàng ria đen xì còn in những vết thâm quầng vì mất ngủ ( vùi đầu vào sát phạt ba đêm liền). Buntruc lục lọi trong túi dết của lính mà vẫn còn giữ, lấy ra đống giấy mang ra gần cửa đốt. nhét vào các túi quần hai hộp đồ hộp và vài vốc đạn súng ngắn rồi ra ngoài. Cánh cửa vừa mở ra trong giây, gió ùa vào, thổi bay tứ tung đám tro xám còn lại sau khi Buntruc đốt đống giấy bên ngưỡng cửa, làm ngọn đèn mù khỏi tắt ngấm.
Sau khi Buntruc ra về, Evgeni nín thinh lại lại chừng năm phút, rồi đến bên chiếc bàn. Merkulov vẫn ngoẹo đầu xuống vẽ.
Chiếc bút chì vót nhọn trải ra tờ giấy trắng những đám đen đen chỗ đậm chỗ nhạt. Khuôn mặt của Buntruc lên tờ giấy hình vuông với nét cười nửa miệng ngày thường của , cái cười như bất đắc dĩ.
- Cái mõm thằng cha nom rắn rỏi tệ, - Merkulov rời tay khỏi bức vẽ, rồi ngước nhìn Litnhitki.
- Phải, nhưng thế nào cơ chứ? - Litnhitki hỏi.
- Quỷ quái nào hiểu được nó? - Merkulov vừa trả lời vừa cố đoán xem đích xác Litnhitki muốn hỏi gì. - Nó quả là thằng kỳ quặc. Bây giờ nó mới ra ý nghĩ của nó và nhiều điểm ràng, còn trước kia mình chẳng biết đường nào mà lần khi muốn "giải mã" nó. Cậu biết , trong bọn -dắc, nó có ảnh hưởng lớn lắm đấy đặc biệt là ở chỗ bọn súng máy. Cậu nhận thấy điều đó.
- Phải, - Litnhitki trả lời mập mờ.
- Bọn súng máy tất cả chúng nó đều là Bolsevich hết. Nó tuyên truyền xúi giục được bọn ấy rồi. Hôm nay mình rất ngạc nhiên thấy nó lật hết các quân bài của nó. Để làm gì thế nhỉ? Hay là nó muôn trêu gan chọc tức chúng mình, đúng thế đấy! Nó cũng biết trong đám chúng mình chẳng có thằng nào tán thành các quan điểm như thế, thế mà nó vẫn toạc móng heo tất cả ra. Mà nó đâu phải là thằng bồng bột phổi bò. phần tử nguy hiểm đấy.
Merkulov đặt bức vẽ xuống, rồi vừa lên các ý nghĩ phân tích hành động kỳ dị của Buntruc, vừa cởi quần áo. treo đôi bít tất ẩm sì lên phía cái bếp lò , lên dây đồng hồ, hút hết điếu thuốc rồi nằm xuống. Chẳng mấy chốc ngủ thiếp .
Litnhitki ngồi xuống chiếc ghế đẩu Merkulov vừa ngồi trước đó mười lăm phút. ấn đến gẫy chiếc bút chì gọt nhọn hoắt, viết ngay lên mặt sau bức vẽ những chữ rất to.
"Bẩm quan lớn,
Những điều dự đoán mà trước kia tôi có dịp báo cáo lên quan lớn đến nay được chưng thực hoàn toàn. Hôm nay, trong cuộc chuyện với vài sĩ quan trong trung đoàn chúng tôi (ngoài tôi ra, còn có mặt đại uý Kalmykov và trung uý Trubov thuộc đại đội năm thượng uý Merlukov thuộc đại đội ba, thiếu uý Buntruc trình bày ràng các nhiệm vụ mà ta thực theo chính kiến của ta và chắc hẳn theo chỉ thị của những kẻ nắm quyền trong đảng của ra. Tôi thú là cĩtng hiểu hết ta ra như thế với mục đích gì. ta còn mang trong người cuộn giấy có tính quốc cấm. Chẳng hạn ta có đọc đoạn trích trong tờ "Người cộng sản", cơ quan của đảng ta, in ở Geneve. còn nghi ngờ gì nữa, thiếu uý Buntruc làm công tác bí mật trong trung đoàn chúng ta (còn có thể đặt giả thiết rằng chính vì thế ta tình nguyện lính và tới trung đoàn). Bọn lính súng máy là những đối tượng để ta trực tiếp tuyên truyền vận động. Tinh thần chúng nó tan rã. Ảnh hưỏng tai hại của Buntruc biểu trong tinh thần trung đoàn: từng có những trường hợp từ chối thực nhiệm vụ chiến đấu mà tôi kịp thời báo cáo lên Phòng đặc vụ của sư đoàn,… vân vân.
Mấy ngày gần đây thiếu uý Buntruc vừa hết phép trở về ( ta nghỉ phép ở Petrograd) mang theo rất nhiều sách báo phá hoại mà ta được cung cấp. nay ta hết sức khẩn trương tìm cách mở rộng hoạt động.
Sau khi tổng hợp tất cả những điều trình bày đây, tôi xin tới mấy kết luận như sau:
a) Tính chất phạm pháp của thiếu uý Buntruc được xác định (các sĩ quan có mặt trong buổi chuyện với ra có thể tuyên thệ chứng nhận những điều tôi báo cáo),
b) Nhằm mục đích chặn đứng hoạt động cách mạng của Buntruc ngay bây giờ cần phải bắt giữ ta và trao ta cho toà án binh dã chiến xét xử.
c) Cần phải tức tốc kiểm tra chặt chẽ đội súng máy, thanh trừ các phần tử đặc biệt nguy hiềm, còn lại bao nhiêu chuyển về hậu phương hoặc phân tán xuống các trung đoàn.
Xin quan lớn đừng quên rằng tôi sốt sắng, thực lòng muốn phục vụ Tổ quốc và Đức Vua. Tôi có gửi bản sao bức thư nầy cho S.T. Kov.
Đại uý Evgeni Litnhitki
Ngày 20 tháng mười năm 1916
Tiểu khu 7
***
Sáng hôm sau, Evgeni sai tên lính hầu mang bản báo cáo lên sư đoàn bộ. Ăn sáng xong, ra khỏi hầm. Sau vách chiến hào, bùn nhão nhầy nhụa, sương mù chập chờn bãi lầy, vương từng đám bờ hào như bị ghim vào gai của những hàng rào dây thép. Bùn lõm bõm dưới đáy hào, dầy đến nửa vét-sốc(7) Những dòng suối nâu nâu chảy ra trong các lỗ châu mai. Vài người lính -dắc mặc những chiếc áo ca-pôt ẩm sì bùn lấm bê bết ngồi xổm hút thuốc và nấu nước trà trong những cái nồi kê những lá chắn súng máy, súng trường dựa vách hào.
Evgeni bước tới nhóm lính -dắc đầu tiên ngồi quanh đống lửa khói um. quát lên, giọng hung hãn.
- bảo chúng mày bao nhiêu lần là được nhóm lửa lá chắn rồi hử? Bọn khốn nạn chúng mày hiểu hay sao?
Hai người lính miễn cưỡng đứng dậy. Số còn lại vẫn vén tà áo ca-pốt ngồi nguyên đấy hút thuốc. gã râu xồm, da ngăm ngăm, có cái vòng bạc lúc lắc dưới dái tay nhăn nheo, vừa đút thêm nắm củi vụn xuống dưới đáy nồi vừa trả lời:
- Bẩm quan lớn, chúng tôi cũng rất sung sướng nếu phải dùng đến lá chắn, nhưng làm thế nào nhóm được lửa bây giờ? Quan lớn thử xem nước ngập ngụa như thế nầy! tới phần tư ác-sin ấy à?
- Rút lá chắn ngay?
- Như thế là chúng tôi phải nhịn đói ngồi đây hay sao? Ra thế… - gã -dắc mặt to bè, đầy tàn hương, vừa vừa cau có đưa mắt nhìn sang bên.
- Tao bảo mày… rút lá chắn ra? - Evgeni đưa ủng đá cành cây cháy ra khỏi đáy nồi.
Gã râu xồm đeo vòng tai mỉm cười vẻ bối rối và tức tối, vừa múc nước mới ấm ấm trong nồi ra vừa khẽ :
- Thôi các cậu ạ cứ coi như là được uống nước trà rồi.
Bọn lính -dắc thầm nhìn theo viên đại uý xa dần trong chiến hào. Trong hai con mắt ướt ướt của gã râu xồm có những ánh long lanh rung rung.
- Thằng chó, nó làm nhục mình!
- Chao ôi! người khác lồng dây đeo súng lên vai, thở dài thườn thượt.
Evgeni đến khu vực trung đội bốn Merkulov đuổi kịp . Merkulov thở hổn hển bước tới, chiếc áo vét da còn mới tinh loạt soạt mùi thuốc lá hạng tồi nồng nặc. gọi Evgeni ra chỗ, hấp tấp:
- Cậu biết tin chưa? Đêm qua Buntruc đào ngũ rồi…
- Buntruc ấy à? Sa-a-ao?
- Nó đào ngũ rồi… Cậu có hiểu ? Thằng Ichnachit đội trưởng súng máy nằm cùng hầm với thằng Buntruc rằng sau khi ở chỗ chúng ta ra, Buntruc về hầm nó nữa. Như vậy là vừa ở chỗ chúng ta ra nó chuồn thẳng… Câu chuyện là như thế đấy.
Evgeni nheo mắt lau rất lâu cái kính kẹp mũi.
- Hình như cậu hồi hộp xao xuyến lắm phải? - Merkulov nhìn Evgeni có vẻ dò hỏi.
- Mình ấy à? Cậu làm sao thế, đầu óc vẫn bình thường đấy chứ?
- Làm sao mà chuyện ấy lại làm mình xao xuyến? Việc xảy ra bất ngờ nên mình ngạc nhiên thôi.
Chú thích:
(1) Khi tắm hơi nước, người Nga cầm cái chổi bện bằng những nhánh bạch dương đập vào người (ND).
(2) Nguyên văn "Sách giải mộng của Đảng xã hội dân chủ", Đảng xã hội dân chủ là tiền thân của Đảng cộng sản Liên Xô. (ND).
(3) Năm 1915 quân đội các nước đánh nhau mặt trận miền Đông kiệt sức, phải chuyển từ chiến tranh vận động sang chiến tranh trận địa (chiến tranh chiến hào), Mặt trận miền Tây chuyển sang trận đia chiến sớm hơn, từ cuối năm 1914 (ND).
(4) Quốc hội nước Nga thời Nga hoàng, thành lập năm 1906, cải tổ năm 1907, bị người Bolsevich giải tán năm 1917 (ND).
(5) Dịch nghĩa khẩu hiệu của người theo đạo Hồi trong các cuộc chiến tranh đánh những người theo đạo khác "La in is-kha-in-a-la". Ý Buntruc muốn bảo Evgeni. "Mày chỉ là thằng cuồng tín" (ND).
(6) Theo Kinh thánh, là người đàn bà trụy lạc, được Giêsu cứu về sau hiển thánh, lễ ngày 22 tháng bảy (ND)
(7) Mỗi véc-sốc là 4,4cm.

Chương 70


Sáng hôm sau, lão quản hốt hoảng chạy vào hầm Evgeni. Lão ngập ngừng lát rồi báo cáo:
- Bẩm quan lớn, sớm nay bọn -dắc tìm thấy trong các chiến hào những mẩu giấy nầy. Chuyện xảy ra hay như thế đấy… Chính vì thế tôi phải chạy đến báo cáo quan lớn. Nếu lại chuốc lấy vạ vào thân…
- Những mẩu giấy gì hử? Evgeni nằm giường nhổm dậy hỏi.
Lão quản đưa cho vài tờ giấy vo tròn nằm trong tay. tờ giấy rẻ tiền rọc tư lên ràng những dòng đánh máy.
Evgeni đọc hơi:
Vô sản tất cả các nước, liên hiệp lại!
CÁC ĐỒNG CHÍ BINH SĨ!
Cuộc chiến tranh chết tiệt nầy kéo dài hai năm rồi. hai năm trời, các đồng chí phải chịu đắng cay khổ cực trong chiến hào để bảo vệ những quyền lợi phải của mình. Thợ thuyền và dân cày trong cả nước phải đổ máu hai năm trời. Hàng chục vạn người bị giết và trở thành tàu phế, hàng chục vạn trẻ mồ côi rà đàn bà goá, đó là những thành tích của lò sát sinh nầy nầy. Các đồng chí chiến đấu để làm gì? Các đồng chí bảo vệ những quyền lợi của ai? Chính phủ Nga hoàng đẩy hàng triệu binh sĩ lên tuyến lửa, hòng cướp đoạt những vùng đất mới và áp bức nhân dân các vùng đó, cũng như nó áp bức những người dân bị nô dịch ở Ba Lan và những nước khác. Những tên chủ nhà máy thế giới chia nhau được các thị trường có thể tiêu thụ các thứ hàng do nhà máy của chúng chế tạo, chúng chia nhau được tiền lãi vì thế việc phân chia được thực bằng sức mạnh vũ trang của các đồng chí. Vì hiểu biết nên trong chộc đấu tranh cho quyền lợi của chung, các đồng chí đến chỗ chết, giết hại những người lao động cũng như các đồng chí.
Máu của những người em với nhau đố như thế là đủ rồi! Hãy tỉnh lại , hỡi em lao động! Kẻ thù của các đồng chí phải là lính Áo và lính Đức, những con người cũng bị lừa gạt như các đồng chí, mà là tên Nga hoàng của các đồng chí, là bọn chủ nhà máy và chủ đất của các đồng chí. Các đồng chí hãy quay mũi súng chống lại chúng. Các đồng chí hãy bắt tay thân thiện với những người lính Đức và Áo. Các đồng chí hãy giơ tay cho nhau qua các hàng rào dây thép gai ngăn cách các đồng chí với nhau như những con thú rừng. Các đồng chí vốn là những người em trong lao động. bàn tay các đồng chí còn chưa hết dấu vết của những chỗ thành chai đẫm máu vì lao động, có gì ngăn cách các đồng chí. Đả đảo chế độ chuyên chế! Đả đảo chiến tranh đế quốc! Tình đoàn kết gì lay chuyển nổi của em lao động toàn thế giới muôn năm!"
Mấy dòng cuối, Evgeni vừa đọc vừa thở hổn hển. "Bắt đầu giở trò gì đây!" - nghĩ thầm trong lòng sôi sục căm hờn, cổ như nghẹn tắc vì các dự cảm ập tới. gọi dây cho viên trung đoàn trưởng, báo cáo về việc vừa xảy ra.
- Bẩm quan lớn, ngài ra lệnh làm gì bây giờ? - Cuối cùng hỏi.
Qua những tiếng vo vo như tiếng muỗi và những tiếng chuông điện thoại xa, ống nghe đưa tới những lời lỏn nhỏn của viên tướng:
- Lập tức cùng với tên quản và các sĩ quan phụ trách trung đòi tiến hành lục soát. Khám tất cả, trừ ai, kể cả các sĩ quan. Hôm nay tôi xin chỉ thị của sư đoàn bộ xem đó định bao giờ cho trung đoàn chuyển địa điểm. Tôi cố giục. Nếu trong khi lục soát ngài phát thấy gì báo cáo ngay cho tôi biết.
- Tôi cho rằng việc nầy là do bọn chúng làm.
- Thế à? Tôi ra lệnh ngay cho Ichnachit lục soát bọn -dắc ở chỗ ông ta. Chúc ngài mọi tốt lành.
Litnhitki cho gọi các sĩ quan chỉ huy trung đội tới hầm của , rồi truyền đạt cho họ biết mệnh lệnh của trung đoàn trưởng.
- Thế nầy còn ra thể thống gì nữa! - Merkulov phẫn nộ - Thế nào, chúng mình khám xét lẫn nhau à?
- Bắt đầu khám từ ngài trở , ngài Litnhitki – Radorchev, viên trung uý còn trẻ, chưa có ria, kêu lên.
- Chúng ta rút thăm.
- Làm theo thứ tự A, B, C - Thưa các ngài, xin các ngài để lúc khác hãy đùa, - Evgeni ngắt lời mọi người, giọng nghiêm khắc. - Tất nhiên ông lão nhà chúng ta cũng có quá tay chút: các sĩ quan trung đoàn chúng ta cũng như vợ của Cedar(1) Chỉ có thằng thiếu uý Buntruc nó đào ngũ rồi. Còn bọn -dắc phải lục soát chúng nó. Gọi lão quản đây.
Lão quản bước vào. gã -dắc có tuổi. Huân chương thánh Gioóc bậc ba. Lão húng hắng ho, đưa mắt nhìn khắp lượt bọn sĩ quan.
- Trong đại đội, thấy có những thằng nào đáng nghi? thử nghĩ xem, các lờ truyền đơn nầy có thể do tên não ném? Evgeni hỏi lão quản.
- Bẩm quan lớn, có hạng người như thế đâu. - Lão quản chắc chắn.
- Song các tờ truyền đơn lại nhặt được ngay trong khu vực đại đội ta? Có thằng nào ở những đại đội khác lai vãng đến chiến hào ?
- có ai lạ mặt cả. Cũng có ai từ các đại đội khác đến đây. Thôi chúng ta lần lượt khám lại tất cả - Merkulov khoát tay bước ra cửa.
Cuộc lục soát bắt đầu. Nét mặt của bọn lính -dắc cho thấy những tình cảm hết sức khác nhau: có những gã nhăn nhở thắc mắc, có những gã hốt hoảng nhìn bọn sĩ quan lục lọi trong những gói tài sản thảm hại của lính, lại có những gã cười nhạo. gã hạ sĩ trinh sát khá ngang tàng hỏi:
- Nhưng các quan cứ cho biết các quan tìm gì ? Nếu có mất mát gì may ra cũng có người trông thấy đấy.
Sục sạo mãi mà chẳng có kết quả gì cả. Chỉ tìm được tờ truyền đơn vo tròn trong túi áo ca-pôt của gã -dắc trung đội .
- Mày đọc chưa? - Morkulov vừa hỏi vừa quẳng tờ giấy mới móc ra với vẻ hoảng sợ rất buồn cười.
- Tôi nhặt để hút thuốc đấy. - Gã -dắc mỉm cười, mắt nhìn lên.
- Mày cười cái gì hử.- Evgeni nổi nóng quát lên. đỏ mặt tía tai bước tới trước mặt gã -dắc. Dưới cái kính kẹp mũi, hai hàng lông mi vàng óng ngắn cũng háp háy như lên cơn thần kinh.
Vẻ mặt gã -dắc lập tức trở nên nghiêm trang, cười tựa như bị gió thổi bay .
- Bẩm quan lớn, xin quan lớn thứ lỗi cho? Tôi vốn gần như chẳng có chữ nghĩa gì cả! Tôi đọc khó khăn lắm. Tôi nhặt nó vì có giấy để cuốn thuốc lá, thuốc còn, mà giấy hết. Nhìn thấy tờ giấy là nhặt thôi.
Gã -dắc giọng sang sảng, hậm hực, ràng gã tức lắm rồi.
Evgeni nhổ bãi nước bọt, bỏ chỗ khác. Mấy viên sĩ quan kia theo .
Hai ngày sau, trung đoàn được rút khỏi trận địa, chuyển về hậu phương. Đội súng máy có hai người bị bắt, đưa ra toà án binh, còn bao nhiêu phần bị điều về những trung đoàn dự bị, phần bị phân tán tới các trung đoàn thuộc sư đoàn -dắc số hai. Sau vài ngày nghỉ ngơi, trung đoàn có phần lấy lại trật tự. Binh sĩ -dắc được tắm rửa, giặt giũ, cạo râu ria sạch . Ở đây còn dùng đến cái phương pháp đơn giản nhưng khá đau mà họ thường phải tìm đến trong chiến hào để khử các đám rễ tre mà là đánh diêm thui cho lửa lan lem lém râu, và sắp làm bỏng da là phải lau má ngay bằng chiếc khăn mặt nhúng nước sẵn. Phương pháp nầy được đặt cái tên là "làm lợn".
- Mình cạo râu cho cậu theo kiểu "làm lợn" hay thế nào? - chàng tư húi nào đó của trung đội hỏi khách hàng.
Trung đoàn nghỉ ngơi. Bề ngoài bọn -dắc trở nên dỏm dáng, vui vẻ hơn trước. Nhưng Evgeni cũng như tất cả các sĩ quan khác đều biết rằng cái vui vẻ nầy cũng chẳng khác gì tháng mười được ngày đẹp trời: có được hôm nay, ngày mai còn nữa rồi. Chi cần đả động tới chuyện ra mặt trận là thấy vẻ mặt họ thay đổi ngay tức khắc, là bất mãn và căm hờn lừ lừ ra dưới những hàng mi nhìn xuống. Có thể nhận thấy ở họ mệt mỏi chết được, sức cùng lực kiệt, và tình trạng mệt mỏi ấy tất nhiên dẫn tới dao động tinh thần. Litnhitki biết lắm: con người ở trong trạng thái ấy mà vươn tới mục đích nào đó đáng sợ như thế nào.
Năm 1915, tự mắt nhìn thấy đại đội bộ binh xung phong năm lần liền bị thương vong nhiều vô kể và sau mỗi lần lại nhận được lệnh: "Xung phong lại". Bọn tàn binh của đại đội ấy tự ý rời bỏ khu vực họ phụ trách, chạy về phía sau. Evgeni cùng đại đội của được lệnh giữ họ lại. Đến khi cho đại đội dàn ra định chắn đường về của họ họ bắt đầu nổ súng vào chúng. Đại đội bộ binh ấy còn quá sáu mươi người, nhưng Evgeni thấy những con người ấy chống lại bọn -dắc với tinh thần dũng cảm quyết tử điên cuồng như thế nào. Họ gục xuống dưới những nhát gươm, họ chết nhưng vẫn cứ xông lên bất chấp tất cả tới chỗ chết, tới chỗ bị tiêu diệt, vì họ nghĩ rằng nhận lấy cái chết ở chỗ nào cũng thế thôi.
Trường hợp ấy lên trong trí nhớ của Evgeni như hồi ức rùng rợn, và xao xuyến nhìn cách khác hẳn trước kia vào mặt những tên lính -dắc, bụng bảo dạ: "Chẳng nhẽ ngay cả những thằng nầy rồi có lúc cũng quay trở lại như thế, xông lên như thế, và ngoài cái chết, chẳng có gì đủ sức ngăn giữ chúng?"
Rồi lại bắt gặp những cặp mắt mệt mỏi rã rời đầy phẫn nộ và kết luận cách thành thực: "Chúng nó xông lên đấy!".
So với những năm trước, bọn -dắc thay đổi cách căn bản. Ngay các bài hát cũng là những bài mới, ra đời trong chiến tranh, đượm mầu buồn thảm đen tối. Đại đội -dắc đóng trong căn nhà kho rộng mênh mông của nhà máy. Tối tối mỗi khi qua chỗ ấy, Evgeni phần nhiều nghe thấy bài đầy nhớ nhung, buồn sao tả xiết. Bao giờ nó cũng được hát ba bốn bè. Vượt lên những giọng trầm đặc quánh, bè nam cao bay vút lên, rung lên trong và mạnh khác thường:
Ôi mảnh đất chôn nhau cắt rốn,
Thôi từ nay đành vĩnh biệt ngươi.
Thế là hết, hết được nghe, được thấy
Trong vườn cây hoạ mi đón mặt trời.
Con xin mẹ, thưa mẹ hiền dấu,
Mẹ chớ buồn lo quá vì con
Vì đâu phải thưa mẹ hiền dấu
Ai ra cũng bỏ xác rừng gươm.
Evgeni đứng lại lắng nghe. bất giác cảm thấy rằng cái buồn chất phác trong bài hát xâm chiếm tâm hồn , sao cưỡng lại được. Cứ như có sợi dây đàn căng thẳng trong nhịp lim đập mỗi lúc nhanh. Giọng trầm của bè phụ động vào sợi dây đàn ấy, bắt nó phải đau đớn rung len. Evgeni đứng ở chỗ gần nhà kho, đăm đăm nhìn vào làn sương mù buổi tối mùa thu, tự nhiên thấy mắt mình ướt, mí mắt ngọt ngọt cay cay.
Các giọng trầm còn chưa hát xong mấy tiếng cuối giọng nam cao bật tung lên, át tất cả, và những thanh rung rung như hai cái cánh của con vịt trời ngực trắng loá vừa bay vừa hối hả gọi đàn, kể lể:
Viên đại chì réo
Cắm giữ ngực ta.
Gục xuống cổ ngựa,
Máu đen thấm đẫm bờm chiến mã.
Suốt thời gian trung đoàn đóng quân nghỉ ngơi, chỉ có lần Evgeni được nghe những lời hào hứng, sảng khoái trong bài hát cổ của người -dắc. Trong khi dạo buổi chiều như thường lệ. bước tới gần nhà kho. Những tiếng cười tiếng dở tỉnh dở say vẳng tới tai . Evgeni đoán rằng có lẽ tên trung sĩ quân nhu lên cái thị trấn Nevitka lĩnh lương thực thực phẩm về mang theo ít rượu nặng và thết bọn -dắc. Mấy tên -dắc nốc rượu đại mạch ngà ngà say biết tranh cãi về chuyện gì mà cười ha hả. đường về, từ xa Evgeni nghe thấy những tiếng hát rền vang mạnh mẽ cùng tiếng huýt sáo đệm man rợ, chói tay, nhưng đúng nhịp.
Chưa ra trận
chưa sợ.
Ngày dầm mưa, đêm đến rét run
Suốt năm canh giấc con con.
"Phi-u-u-u-u-u-u? Phi-u-u-u-u-u-u! Phiu-u-u-!" - tiếng huýt sáo rung lên, chảy liên tục như dòng suối, rối xoáy trôn ốc bay vút cao. Sau đó có ít nhất ba mươi giọng gầm lên, át tiếng huýt sáo.
Từng ngày từng giờ, Khắp đồng , kinh hoàng và đau khổ. thằng cha nghịch ngợm, có lẽ trọng số gã còn trẻ, chợt huýt lên những tiếng sáo dồn dập, inh tai nhức óc, rồi đập hai chân lên sàn gỗ nhảy điệu pri-xi-át-ca. Tuy bị những tiếng hát trùm lên, nhưng tiếng đế ủng đập chan chát vẫn vang ra mồn .
Hắc Hải gẩm,
Chiến thuyền lung linh ánh lửa.
Ta dập tắt lửa
Bóp chết bọn Thổ,
Vinh quang thay người -dắc sông Đông.
Evgeni bất giác mỉm cười, vừa vừa cố dóng bước theo nhịp các giọng hát. nghĩ bụng: "Có lẽ các đơn vị bộ binh cảm thấy nhớ ni là gay go đến thế nầy đâu". Nhưng lý trí của lại gợi ra những ý nghĩ vặn lại lạnh lùng: "Nhưng chẳng nhẽ bộ binh là những con người khác hay sao. Tất nhiên bọn lính -dắc phản ứng mạnh hơn trước hoàn cảnh bị bắt buộc phải ngồi bó gối trong chiến hào, do đặc điểm của cách phục vụ trong quân đội, chúng quen luôn luôn vận động. Thế mà hai năm rồi chúng nó phải ngồi xó hoặc giậm chân tại chỗ trong những mưu đồ tấn công chẳng đem lại kết quả gì. Quân đội chưa từng bạc nhược như thế nầy bao giờ.
cần phải có bàn tay sắt. thắng lợi lớn, đợt tiến quên về phía trước, có thế mới lắc cho nó hăng lên được. Tuy lịch sử cho thấy những thí dụ về chuyện trong những thời kỳ chiến kéo dài, tinh thần của những quân đội kiên cường nhất, có kỷ luật nhất cũng dao động. Ngay Suvorov(2) cũng từng thể nghiệm điều đó… Nhưng dân -dắc giữ vững cho mà xem. Lính -dắc mà bỏ trốn phải là những thằng cuối cùng bỏ trốn. Dù sao đây cũng là dân tộc đặc biệt, có truyền thống thượng võ, chứ đâu phải là bầy ô hợp toàn dân thợ huyền hay mu-gích.
Như cố ý làm Evgeni vỡ mộng, trong nhà kho bỗng có gã nào cất giọng rè rè, đứt quãng, hát bài "Đoá bạch cầu". Có thêm những giọng khác hoà theo. Evgeni xa rồi vẫn còn nghe thấy cả nỗi đau thương đan quyện trong bài hát:
Người sĩ quan trẻ cầu Chúa,
Chàng thanh niên -dắc xin về:
- Xin ngài sĩ quan trẻ,
Buông tha tôi về
Buông tha tôi về
Với cha, với cha, với mẹ
Với cha, với mẹ
Với người vợ trẻ thân thương!
***
Buntruc trốn khỏi mặt trận đến hôm nay là ngày thứ tư. đến thị trấn buôn bán lớn vào buổi tối. Các căn nhà lên đèn. Tiết trời hơi băng giá làm các vũng nước phủ váng băng mỏng. Từ xa nghe thấy tiếng bước chân của vài người qua lại lèo tèo.
Buntruc vừa vừa hết sức lắng nghe. tránh các phố có đèn sáng, cứ len theo những ngõ vắng. Lúc mới bước chân vào thị trấn, thiếu chút nữa Buntruc chạm trán với đội tuần tra, vì thế bây giờ phải sát vào những dãy hàng rào, chân bước thoăn thoắt như con chó sói, tay phải rút khỏi túi chiếc áo ca-pôt nhớp nhúa tưởng tượng được: rúc vào đống trấu cám, nằm suốt ngày.
Trong thị trấn nầy có đặt căn cứ của quân đoàn, vài đơn vị nào đó cũng đóng ở đây. Đụng đầu phải những đội tuần tra rất nguy hiểm, vì thế những ngón tay lông lá của Buntruc cứ nắm đến nóng cái cán gạch khía của khẩu súng ngắn kiểu Nagan giấu trong túi áo ca-pôt.
Đến đầu kia thị trấn, Buntruc rất lâu trong cái ngõ vắng tanh. nhìn qua cổng chú ý xem xét hình dáng của từng căn nhà tiều tụy. chừng hai mươi phút tới căn nhà xấu xí ở góc dường. Buntruc ghé mắt vào kẽ cửa chớp nhìn vào bên trong rồi mỉm cười, mạnh dạn bước tới cửa hàng rào. Nghe tiếng gõ cửa, người đàn bà có tuổi, đầu bịt khăn, ra mở cửa cho Buntruc.
- Bác Boris Ivanovich có ở nhà ta thưa bà? - Buntruc hỏi.
- Thưa có đấy ạ. Mời bác vào chơi.
Buntruc nghiêng nghiêng người bước qua trước mặt người đàn bà. Tiếng then cửa lêu lách cách lạnh lùng sau lưng . Trong căn phòng rất thấp, người có tuổi mặc áo quân phục ngồi sau cái bàn dưới ánh ngọn đèn hạt đậu. Người ấy cau mày nhìn chăm chú lát rồi đứng dậy, cố giấu vẻ vui mừng đưa cả hai tay bắt tay Buntruc:
- Cậu ở đâu đến đấy?
- Từ mặt trận về.
- cũng thấy đấy… - Buntruc mỉm cười đưa đầu ngón tay sờ vào chiếc dây lưng lính của người mặc áo quân phục, hỏi rất khẽ - có phòng riêng ?
- Có, có. Vào trong nầy với mình.
Người ấy đưa Buntruc vào căn phòng còn hẹp hơn, rồi châm đèn, bảo Buntruc ngồi xuống cái ghế dựa, khép cánh cửa thông sang phòng bên, kéo rèm che cửa sổ và :
- Cậu bỏ về hẳn rồi à?
- Về hẳn rồi.
- Ngoài ấy tình hình thế nào?
- Đâu đó sẵn sàng cả rồi.
- Cố những em tin cậy được chứ?
- Ô, có chứ!
- Mình thấy bây giờ cậu cởi áo ngoài ra , rồi chúng mình chuyện. Thôi đưa cho mình cái áo ca-pôt của cậu. Mình lấy ngay nước cho cậu lau rửa.
Trong khi Buntruc cúi xuống lau rửa trong cái chậu đồng rỉ xanh, người mặc áo quân phục vuốt vuốt bộ tóc cắt "cua", khe giọng mệt mỏi:
- nay chúng nó còn mạnh hơn chúng ta biết bao nhiêu lần. Công việc của chúng ta là phải lớn mạnh lên, mở rộng ảnh hưởng, ngừng hoạt động giải thích các nguyên nhân gây ra cuộc chiến tranh nầy. Rồi chúng ta lớn mạnh lên, cậu có thể tin như thế. Và những người rời bỏ chúng nó tất nhiên đến với chúng ta. So với thằng bé người lớn đương nhiên khoẻ hơn. Nhưng đến khi người lớn ấy già , trở nên hom hem, bị chính thằng bé hất cẳng. mà trong trường hợp đó, chúng ta nhận thấy những tình trạng già yếu suy nhược, mà còn thấy toàn bộ cơ thể dần dần bị tê liệt.
Buntruc lau rửa xong, lấy cái khăn sợi thô cứng sát kỹ lên mặt và :
- Trước khi bỏ tôi có cho bọn sĩ quan biết quan điểm của tôi. biết , buồn cười đến chết được… Tôi rồi thế nào em súng máy cũng bị làm phiền, có thể có em nào đó trong đám bị đưa ra toà, nhưng chứng cớ có làm gì nhau? Tôi mong rằng em bị phân tán xuống các đơn vị, mà như thế có lợi cho ta: họ sinh sôi nảy nở những đất mới… Chà, sao ở đấy lại có những em tốt đến thế! là lòng gang dạ đá.
- Mình có nhận được của Stepan bức thư. Cậu ấy đề nghị cử đến cho cậu ấy em hiểu biết về quân . Cậu đến với cậu ấy nhé. Nhưng còn giấy tờ thế nào? Có xong xuôi được ?
- Công việc ở đằng ấy là làm gì? - Buntruc vừa hỏi vừa kiễng chân mắc chiếc khăn mặt lên cái đinh.
- Huấn luyện số em. Nhưng cậu mãi chẳng cao thêm được chút nào thế? - Chủ nhà mỉm cười.
- Cao mà làm gì? Buntruc xua tay - Nhất là trong hoàn cảnh của tôi bây giờ. Cỡ người tôi chỉ nên bằng quả đậu thôi, có thế mới đỡ bị chú ý.
Hai người chuyện với nhau mãi tới lúc tờ mờ sáng. Hai ngày sau, Buntruc rời thị trấn ra ga. Trước khi , thay quần áo và hoá trang đến thể nào nhận ra được nữa giấy tờ mang tên người lính trung đoàn 441 Orsavsky, được giải ngũ hẳn vì bị thương ở ngực.
Chú thích:
(1) Evgeni muốn tới những lời trở thành thành ngữ mà hình như June Cedar hỏi để trả lời các ý nghi ngờ mà người ta nêu lên với ông ta vê tư cách của vợ ông ta: "Vợ của Cedar vượt ra ngoài mọi ngờ vực" (Lời chú của bản tiếng Nga).
(2) (1729 – 1800) nguyên soái, nhà chiến lược rất có tài người Nga, đánh lại quân đội Pháp của Napoleon trong nhiều trận (ND).

Chương 71



Trong những ngày cuối tháng chín bắt đầu rục rịch chuẩn bị tấn công theo hai hướng Vladimiro-Volynsky và Koven, trong khu vực hoạt động của rập đoàn quân Đặc biệt (theo thứ tự tập đoàn quân nầy vốn mang số mười ba, nhưng vì "13" là con số xúi quẩy, mà cả các ông tướng to đầu cũng thoát khỏi bệnh mê tín, nên tập đoàn quân nầy được gọi là "Đặc biệt").
Tại nơi gần làng Svinyukha, bộ tư lệnh chọn cơ địa xuất phát rất tiện cho việc triển khai tấn công. Pháo binh bắt đầu bắn chuẩn bị.
lực lượng pháo binh với số lượng chưa từng thấy được điều tới địa điểm định. Chín ngày liền, hàng chục vạn phát đạn pháo các cỡ cày rối cả khoảng đất do hai đợt chiến hào của quân Đức chiếm giữ. Ngay hôm đầu, vừa bắt đầu chịu hoả lực mật tập, quân Đức vứt bỏ đợt chiến hào thứ nhất, chỉ để lại những đài quan sát.
Vài ngày sau, họ bỏ thêm tuyến hai và chuyển về tuyến ba. Đến ngày thứ mười, các đơn vị của Quân đoàn Turkestan toàn khinh binh, bắt đầu tấn công. Họ tấn công theo phương thức của người Pháp là từng đợt liên tiếp. Các chiến hào của quân Nga lùa ra mười sáu đợt. Như những làn nước đập vào bờ, những đợt sóng người xám xịt ùa ra, lượn uyển chuyển, tản rộng rồi sủi bọt bên những hàng rào dây thép gai rối như bòng bong. Nhưng về phía quân Đức từ sau những gốc cây đổ cháy thui của khu rừng liễu đỏ xanh xám, từ sau những khoảng dốc cát nhấp nhô, hoả lực địch gầm lên, khạc lửa vang rền ngừng, làm rung chuyển hết thảy, với những tiếng nổ nứt của những đám cháy.
Chiu...chiu... B...um!
Thỉnh thoảng lại có đại đội pháo bắn riêng lẻ loạt đạn, rồi lại là những tiếng nổ rền, bò lan, ập tới, trùm lên cả vùng bao nhiêu vec-xta.
- Chiu… Chiu...chiu…
- Tằng… tằng… tằng… - Các khẩu súng máy của quân Đức cũng hấp tấp bắn như điên.
khoảng đường kính rộng đến vec-xta, đạn pháo nổ xoáy bốc lên những cái cột đen ngòm từ mặt cát bị băm vằm còn hình thù gì nữa, làm những làn sóng tấn công nát vụn, sôi sục, tung toé ra khỏi những hố đạn hình phễu rồi vẫn bò, vẫn bò…
Những phát đạn pháo vẫn nổ đen ngòm mỗi lúc nhào trộn đất ghê gớm, dội nhiều hơn lên đầu những kẻ tiến công những viên đạn ghém xuyên chéo với những tiếng rít xé màng tai, hoả lực súng máy mỗi lúc quét mặt đất hung dữ, tàn khốc hơn. Họ quyết bắn cho kẻ địch tiến tới hàng rào dây thép gai. Và kẻ địch tiến tới được. Trong mười sáu làn sóng tấn công, chỉ có ba lần cuối cùng tràn được tới những dãy hàng rào dây thép nát bét vươn lên trời những cột cháy đen, với những dây thép bị vặn xoắn. Nhưng vừa lên tới nơi, ba làn sóng ấy lại như va đầu phải đá, tan ngay thành từng con suối , từng giọt , chảy lui trở về…
Hôm ấy, hơn chín ngàn nhân mạng bị rắc lên khoảng đất cát sâu thảm cách làng Svinyukha bao xa.
Hai giờ sau, trận tấn công được tiến hành lại. Các đơn vị của sư đoàn 2 và sư đoàn 3 Quân đoàn khinh binh Turkestan bị đem dùng. Bên trái họ, các đơn vị cửa sư đoàn bộ binh 53 và lữ đoàn khinh binh Sibiri 307 tiến theo những cái khe tới tuyến chiến hào thứ nhất. Sư đoàn kỵ binh số 3 tiến ở sườn bên phải Quân đoàn Turkestan.
Trung tướng Gavrilov, quân đoàn trưởng Quân đoàn 80 thuộc Tập đoàn quân Đặc biệt nhận được mệnh lệnh của bộ tư lệnh tập đoàn quân điều hai sư đoàn tới khu vực Svinyukha. Đêm hôm ấy, trung đoàn 320 Trembarky trung đoàn 319 Bugunminsky và trung đoàn 318 Trecnoiasky thuộc sư đoàn 80 được lệnh rời vị trí cũ.
Khinh binh Ladvia và dân quân vừa được đưa ra mặt trận đến thay thế họ. Các trung đoàn được điều ban đêm nhưng ngay buổi chiều, trong ba trung đoàn di động theo hướng ngược lại để nghi binh và mãi sau khi chuyển quân mười hai vec-xta dọc theo mặt trận, họ mới nhận được lệnh quay trở lại. Các trung đoàn tiến cùng hướng, nhưng nhiều đường khác nhau. Trung đoàn 283 Pavlogradsky và trung đoàn 284 Vengrovsky thuộc sư đoàn 71 tiến bên trái tuyến hành quân của sư đoàn 80. Trung đoàn -dắc Ural và trung đoàn trinh sát -dắc 44 theo sát gót hai trung đoàn ây Trước khi chuyển tới địa điểm mới, trung đoàn 318 Trecnoiasky đóng bờ sông Stokhot, trong khu vực thị trấn Sokan, cách trang trại Ruska- Morinskoie xa. Sáng hôm sau, sau chặng chuyển quân đầu tiên, trung đoàn đến đóng ở khu rừng, trong những cái hầm bị vứt bỏ để học tập chiến thuật tấn công theo kiểu Pháp trong bốn ngày. Họ triển khai thành đội hình chiến đấu phải từng tiểu đoàn mà từng đại đội. Những người lính ném lựu đạn được huấn luyện cách cắt hàng rào dây thép gai cho nhanh và tập lại khoa mục ném lựu đạn. Sau đó trung đoàn lại lên đường. Ba ngày liền họ những con đường rừng hoang vu, nhằng nhịt vết bánh xe pháo binh, hết rừng rậm lại đến rừng thưa. Gió dồn những đám sương mù mong manh, trắng lờm xờm như bông. chập chờn bám vào những ngọn thông, trôi những khoảng rừng trống, hoặc lượn tròn giữa những ngọn liễu đỏ, những bãi lầy xanh xám bốc hơi ngùn ngụt, như những con diều hâu thây con thú chết. Mưa giọt từ màn sương mù trời. Ai nấy ướt như chuột lột, vừa vừa căm gan tím ruột. Ba ngày sau, họ dừng lại gần khu vực tấn công, trong hai làng Đại Porekh và Tiểu Porekh. Họ nghỉ ngơi ngày đêm: để sửa soạn lên đường về cõi chết.
Trong khi đó, đại đội -dắc đặc biệt cũng di động tới địa điểm sắp có chiến đấu cùng với sư đoàn bộ sư đoàn 80. Biên chế trong đại đội nầy có cả bọn lính -dắc đăng kỳ ba của thôn Tatarsky. Trung đội hai gồm toàn các gã trong thôn: Marchin và Prokho, hai thằng em của gã cụt tay Aleksey Samin, thợ máy Kotliarov của nhà máy xay chạy bằng hơi nước Mokhov, chàng mặt rỗ Afonka Ozerov, Manứtcôp trước kia là ataman thôn, Eplanchi Calinhi, gã láng giềng chân chữ bát có cái bờm tóc dài trước trán của nhà Samin, chàng -dắc khổng lồ Borsev, người vụng về dài ngoẵng, gã Dakha Korolev, cổ ngắn chùn chũn, dáng như con gấu. Nhưng "cái đinh" đem lại chút vui nhộn cho toàn đại đội là Gavrila Likhovidov, gã -dắc vẻ người nom hết sức man rợ, nhưng nổi tiếng vì thường xuyên cắn răng để bà mẹ bảy mươi tuổi và mụ vợ xấu như quỉ dạ xoa, tính đĩ rơi đĩ rụng, đánh đập tàn nhẫn.
Còn nhiều gã khác trong thôn cũng ở trung đội hai hoặc các trung đội khác trong đại đội. Trước kia số lính -dắc làm liên lạc ở sư đoàn bộ, nhưng từ ngày mồng hai tháng mười, bọn lính kỵ binh làm việc ấy thay họ, và theo lệnh sư đoàn trưởng là tướng Kichenko, đại đội nầy bị điều lên tuyến lửa.
Sáng sớm ngày mồng ba tháng mười, đại đội tiến vào thôn Tiểu Porekh. Giữa lúc ấy tiểu đoàn trung đoàn 318 Trecnoiasky cũng rời thôn nầy. Bọn lính bộ binh chạy ra khỏi những căn nhà bỏ hoang gần đổ nát, đứng xếp hàng ngay đường phố. viên chuẩn uý mặt vắt ra sữa, da ngăm ngăm, luẩn quẩn bên cạnh trung đội đầu tiên mở xác-cốt, lấy ra miếng chocolatte (chocolatte còn bê bết quanh cặp môi mầu hồng nhợt của ). dọc hàng quân, cái đuôi áo ca-pôt dài lượt thượt, đầy bùn khô đập đập giữa hai chân như đuôi cừu. Bọn lính -dắc di bên trái đường phố. thợ máy Kotliarov bên phải hàng của trung đội hai.
rất chú ý nhìn xuống chân, cố bước qua các ổ gà đầy nước. Chợt có tiếng gọi từ phía bọn lính bộ binh. Kotliarov quay lại, đưa mắt nhìn lướt qua các hàng lính bộ binh.
- Kotliarov! bạn thân mến!
lính bộ binh bé loắt choắt rời khỏi trung đội, chạy lạch bạch tới gần Kotliarov. ta vừa chạy vừa hất khẩu súng trường ra sau lưng, nhưng dây súng cứ trượt xuống làm báng súng đập trầm trầm vào bình toong.
- nhận ra à? Quên mình rồi hay sao?
Kotliarov nhìn người lính bé chạy tới có bộ râu cứng như lông nhím xam xám mầu khói mọc lên tới hai gò má, và mãi mới nhận ra "Bồi".
- Cậu ở đâu mò tới đây thế, cái cốc đong rượu?
- Cậu xem đấy… Mình lính mà.
- Thế trung đoàn nào?
- Trung đoàn ba trăm mười tám Trecnoiasky. ngờ… ngờ còn được gặp em mình ở đây.
Bàn tay cứng như thép của Kotliarov buông bàn tay bé bẩn thỉu của "Bồi" ra nữa. mỉm cười sung sướng cảm động.
"Bồi" cố theo kịp những bước chân khổng lồ của Kotliarov, cứ phải chạy tế lên. đưa mắt từ dưới lên, nhìn vào mắt Kotliarov, và chưa bao giờ thấy hai con mắt đầy căm hờn, rất gần tinh mũi của "Bồi" ướt và dịu dàng như thế nầy.
- Chúng mình sắp sửa tấn công đấy… Cậu xem…
- Bọn mình cũng thế.
- Dạo nầy cậu thế nào, Kotliarov?
- Ối dào, còn có gì đáng nữa.
- Mình cũng thế thôi, từ năm nghìn chín trăm mười bốn, mình mò ra khỏi chiến hào. Nhà cửa chăng có, vợ con : làm vương làm tướng gì cho ai bây giờ… thân mình thiết gì.
- Cậu còn nhớ Stokman . Stokman của chúng ta là hòn ngọc. Bây giờ mà có Stokman chúng ta được nghe phân tích tất cả ràng rồi. con người ra con người… có phải ? Sao lại có người cừ đến thế nhỉ… có phải ?
- Stokman có thể nhìn thấy tất cả rồi! - "Bồi" vung nắm tay hào hứng kêu lên, khuôn mặt choắt lồm xồm những đám râu cứng như lông nhím của chàng cười nhăn nhúm - Mình còn nhớ Stokman lắm! Mình còn hiểu Stokman hơn cả hiểu bố mình đấy. Đối với mình bố mình chẳng có gì đáng kể… Nhưng cậu có được tin gì về Stokman ? có tin tức gì à?
- Stokman ở Sibiri, - Kotliarov thở dài - ngồi nốt hạn tù
- Sao hả? - "Bồi" hỏi lại và vẫn cứ nhảy cỡn lên như con chim bạc má bên cạnh người cùng với la, hai vành tai nhọn vểnh lên.
- ngồi tù. Mà chưa biết chừng bây giờ chết mất rồi.
"Bồi" lầm lì lát, chẳng chẳng rằng, lúc ngoái nhìn phía sau, chỗ đại đội tập họp, lúc ngửa cổ lên nhìn cái cằm phẳng bẹt với vết hõm tròn tròn sâu sâu nằm ngay dưới chỗ giữa môi dưới của Kotliarov.
- Thôi tạm biệt? - "Bồi" rút tay khỏi bàn tay xương xẩu lạnh giá của Kotliarov. - Có lẽ chúng mình còn được trông thấy nhau nữa đâu.
Kotliarov đưa tay trái lên bỏ chiếc mũ cát-kétxuống rồi cúi xuống ôm lấy hai cái vai gầy gò của "Bồi". Hai người ôm chặt lấy nhau, hôn nhau nữa, tựa như để bao giờ gặp nhau nữa, rồi "Bồi" đứng lại. Đột nhiên "Bồi" luống cuống rụt đầu, chỉ còn hai vành tai nhọn hồng hồng nâu nâu nhô lên khỏi cái áo ca-pốt mầu tro của lính, rồi gù lưng bước , đường phẳng mà chân vẫn vấp. Kotliarov bước ra khỏi hàng, gọi giọng run run:
- Nầy, người em. "Bồi" thân mến của mình! Cậu trước kia là thằng tợn tạo như thế nào… còn nhớ ? Trước kia vốn là thằng rắn rỏi cơ mà, có phải ?
"Bồi" quay lại nước mắt làm mặt chàng già hẳn . vừa kêu lên vừa đấm thùm thụp vào bộ ngực đen thui, gầy giơ cả xương sườn ra dưới cái áo ca-pôt mở phanh và cổ áo sơ mi rách như sơ mướp.
- Đúng! Xưa kia rắn rỏi, nhưng nay bị chúng nó làm cho tiều tụy đến thế nầy rồi đây! Con ngựa xám nầy bị chúng nó bắt chạy kiệt sức mất rồi!
"Bồi" còn gào lên những gì nữa, nhưng đại đội -dắc rẽ sang phố khác, nên Kotliarov còn trông thấy nữa.
- Có phải "Bồi" đấy ? - Prokho Samin sau lưng Kotliarov hỏi.
- Đúng cậu ấy đấy, - Kotliarov trả lời thầm, môi run run, vuốt vuốt khẩu súng trường vai. Bây giờ chỉ còn khẩu súng nầy làm vợ!
Đại đội ra khỏi thôn bắt đầu gặp những người lính bị thương. Đầu tiên từng người lẻ tẻ, nhưng sau có những nhóm vài người và cuối cùng hàng đoàn lốc nhốc. Vài chiếc xe tải bị nhét đầy những người bị thương nặng, gần như lăn nổi bánh. Những con ngựa già kéo xe gầy đến rợn người. Sống lưng ngựa nhọn hoắt, roi quấl liên hồi làm rách cả da, lộ những đầu xương hổng hồng lấm tấm đỏ, dôi chỗ còn dính những sợi lông những con ngựa thở hồng hộc, gân cổ kéo những chiếc xe bốn bánh, bọt sùi ra đầy những cái mõm chúc xuống gần sát bùn. Đôi khi có con ngựa kéo đứng lại. Nó thở phồng hai bên sườn giơ xương hom hem, cố kéo cách bất lực, cái đầu to tướng vì thân quá gầy gục xuống. Ngọn roi quất xuống bức nó phải lê bước. Đầu tiên nó chúi về bên, rồi chúi thêm cái về bên kia, cuối cùng làm chiếc xe chuyển bánh và tiếp. Những người lính bị thương lốc nhốc vây quanh, bám lấy thành xe, cố lê theo.
- Đơn vị nào thế? - Viên đại đội trưởng -dắc chọn khuôn mặt hiền lành nhất để hỏi.
- Quân đoàn Turkestan. Sư đoàn ba.
- Mới bị thương hôm nay à?
Người lính bộ binh quay , trả lời. Đại đội -dắc rẽ khỏi đường cái, tiến về phía khu rừng, nom chỉ còn cách chừng nửa vec-xta. Sau lưng họ, các đại đội thuộc trung đoàn 318 Trecnoiasky vừa rời khỏi thôn cũng nặng nhọc dẫm lõm bõm theo tốc độ hành quân của bộ binh. Xa xa, chiếc khinh khí cầu có dây buộc xuống đất của quân Đức in vết vàng vàng xám xám lơ lửng động đậy nền trời bạc màu vì mưa bụi.
- Xem kìa, em đồng hương, có cái của quái quỷ gì lơ lửng kia kìa!
- khúc xúc xích khổng lồ đấy.
- Cái của chết tiệt, quân đội di động như thế nào, nó ở ấy nhìn thấy tất tần tật.
- Thế cậu tưởng chúng nó vô công rồi nghề đem nó thả lên cao như thế đấy phỏng?
- Chà cao ơi là cao?
- Chẳng cao thấp à? Đạn pháo có lẽ bắn cũng tới.
Tới khu rừng đại đội đầu tiên của trung đoàn Trecnoiasky đuổi kịp đại đội -dắc. Cho tới hoàng hôn, mọi người đứng sát nhau dưới gốc những cây thông sũng nước. Nước luồn vào trong cổ áo, lạnh rùng cả lưng. có lệnh cấm nhóm lửa, mà của đáng tội, mưa thế nầy nhóm lửa cũng phải chuyện dễ. Mãi khi trời sắp tối, đại đội mới được đưa vào cái hào nấp. Đáy hào sâu lắm, thành hào chỉ qua đầu người chút, nước lõng bõng đến phần tám xa-gien. Mùi bùn và lá thông mủn xông lên nồng nặc, lại thêm mùi nước mưa nhạt thếch, dịu dịu. Bọn lính -dắc vén tà áo ca-pôt, ngồi xổm xuống hút thuốc và trao đổi nhau những câu chuyện nhạt nhẽo chốc chốc lại đứt quãng. Chia xong suất thuốc lá hạng tồi phát trước khi ra , trung đội hai đứng túm tụm ở chỗ rẽ, vây quanh tên hạ sĩ của trung đội. Tên hạ sĩ ngồi cuộn dây thép bị vút bỏ, kể chuyện tướng Kopulovsky bị chết trận hôm thứ hai trước. Ngay từ thời hoà bình, gã lính trong lữ đoàn của viên tướng nầy. Gã chưa kể hết câu chuyện viên trung đội trưởng hô: "Chuẩn bị tập hợp!" Bọn lính -dắc đứng chổm dậy, cố hút nốt những điếu thuốc, bỏng cả tay. Đại đội lại chui ra khỏi dãy hào, vào khoảng rừng thông mỗi lúc tối thêm. Họ vừa vừa pha trò để làm cho nhau đỡ sợ. chàng nào đó còn cất tiếng huýt sáo.
Ra tới khoảng rừng trống , họ gặp dãy dài những xác chết. Những cái xác nằm song song, sát vai nhau, đủ mọi kiểu, lắm tư thế nom rất bẩn mắt, rất khủng khiếp. Ngay chỗ có người lính bộ binh mang súng trường lại lại, mặt nạ phòng hơi độc đeo ở dây lưng, bên cạnh sườn. Quanh đám xác chết, mặt dất ẩm ướt bị dẫm bê bết còn hằn những vết chân người, và vết bánh xe tải ăn sâu xuống cỏ. Đại đội chỉ cách dãy xác chết có vài bước. Mùi người chết nặng nề, lờm lợm xông lên nồng nặc. Viên đại đội trưởng cho bọn -dắc đứng lại rồi cùng những tên trung đội trưởng tới chỗ người lính gác. Họ với nhau những gì bict. Trong khi đó, bọn lính -dắc phá ròi hàng ngũ, bước tới gần những cái xác. Họ bỏ mũ, nhìn những người bị giết với tâm trạng hồi hộp sợ hãi cố che giấu và cái tò mò của thú vật mà con người sống đều cảm thấy khi đứng trước huyền bí của cái chết. Tất cả những người bị giết đều là sĩ quan. Bọn lính -dắc đếm được cả thảy bốn mươi bảy cái xác.
Phần lớn còn trẻ, xem ra chỉ hai mươi tới hai mươi nhăm là cùng, riêng người nằm cuối cùng bên phải, đeo lon thượng uý, có tuổi. Hai hàng ria đem rậm rì chảy xuống hai bên miệng mở hoác ra như còn muốn gào nốt tiếng kêu cuối cùng. Hai hàng lông mày rậm nhíu lại, xếch ngược lên rất ngang tàng trắng bệch ra sau khi chết. Chỉ vài người bị giết mặc những chiếc áo vét da, bùn lấm bê bết, những người khác đều mặc áo ca-pôt. Hai ba người có mũ cát-két.
Bọn lính -dắc đặc biệt đứng nhìn rất lâu viên trung uý, chết rồi mà người vẫn còn rất đẹp. ta nằm ngửa, bàn tay trái đưa lên áp chặt vào ngực, tay phải duỗi sang bên nắm khư khư cán khẩu súng ngắn. ràng có người định lấy khẩu súng, vì bàn tay to vàng vàng còn hằn vài vết sây sứt trắng trãng, nhưng bàn tay nắm chắc như thép nhất định chịu mở ra. Cái đầu có bộ tóc xoăn màu bạch kim rơi mất mũ, áp bên má xuống đất như làm nũng. Cặp môi màu da cam hơi mang ánh xanh xanh, méo xệch , nửa như đau khổ, nửa như ngạc nhiên. Người bên cạnh ta lại nằm xấp mặt xuống đất, cái áo ca-pôt bị bật đai phồng lên như cái bướu lưng, lật ra để lộ hai chân rất khoẻ, với những bắp thịt hằn dưới quần kaki. Đế của đôi ủng dạ bốc-can đều trẹo sang bên.
Đầu ta còn mũ, cả nửa sọ cũng còn vì bị mảnh đạn pháo phạt ngọt rồi. chất nước hồng hồng: nước mưa, nhấp nhoáng trong cái sọ rỗng, giữa vành tóc đâm cứng lại như những que băng. Sau ta là người vạm vỡ, lùn lùn, cái vét da mở phanh và chiếc áo quân phục rách mướp. Người nầy có mặt. Hàm dưới nằm vẹo bộ ngực trần, còn dưới bộ tóc có thể thấy dải hẹp của cái trán với đám da cháy xém, cuộn lại thành những cái ống . Giữa quai hàm và nửa trán chỉ còn những mẩu xương vụn và thứ cháo vữa lầy nhầy chỗ đen chỗ đỏ. Sau nữa là đống lẫn lộn những mẩu chân tay, những mảnh áo ca-pôt được nhặt nhạnh vào chỗ, mẩu chân nát bét được đặt thay vào chỗ các đầu. Người nằm xa chút nữa hoàn toàn còn là thiếu niên với cặp môi mọng mọng và khuôn mặt trái xoan. tràng đạn súng máy cắt ngang ngực nó, bốn chỗ thủng chiếc áo ca-pôt, những túm lông cháy xém lồi ra ở các lỗ thủng.
- Cái cái thằng nầy lúc sắp chết gọi ai nhỉ? Gọi mẹ chăng? - Kotarov hỏi lắp bắp, hai hàm răng đập lập cập. xong quay phắt , chậm chững bước ra chỗ khác như người mù.
Bọn lính -dắc làm dấu phép hấp tấp bỏ , ngoái lại nữa.
Từ lúc ấy mọi người ngậm tăm rất lâu, cứ lầm lì len lỏi trong khoảng rừng trống hẹp, chỉ mong xua khỏi được đầu óc mình những điều vừa trông thấy. Đại đội dừng lại gần dãy những hầm mỏ bỏ , đào rất gần nhau. Các sĩ quan bước vào cái hầm cùng với người liên lạc vừa ngựa lừ trung đoàn bộ trung đoàn Trecnoiasky tới. Mãi lúc đó gã mặt rỗ Afonka Ozerov mới nắm lấy tay Kotliarov, khẽ bảo:
- Nầy, cái thằng … thằng cuối cùng ấy… cậu xem đấy, có lẽ suốt đời nó chưa từng hôn con bé nào bao giờ… Giết nó như thế còn trời đất nào nữa?
- Sao chúng nó lại bị khiêng đến đây như thế nhỉ? - Dakha Korolev xen vào.
- Bọn nầy lên tấn công đấy.- Thằng bộ binh đứng gác cái xác chết bảo như thế.
Bọn lính -dắc đứng lại trong tư thế "nghỉ". Bóng đêm trùm lên khắp cánh rừng. Gió đuổi theo những đám mây, thổi tan ra, để lộ những ngôi sao xa lắc nom như những hòn than màu tím nhạt.
Trong khi đó, trong căn hầm có bọn sĩ quan của đại đội tập họp, viên đại đội trưởng cho tên lính liên lạc trở về rồi mở phong bì, soi nến xem qua nội dung và đọc to:
"Rạng sáng ngày mồng ba tháng mười, quân Đức dùng hơi ngạt làm ba tiểu đoàn của trung đoàn 256 trúng độc rồi chiếm tuyến thứ nhất trong các chiến hào của ta. Tôi ra lệnh cho ngài tiến tới tuyến chiến hào thứ hai, bắt liên lạc với tiểu đoàn trung đoàn 318 Trecnoiasky, chiếm lĩnh khu vực tuyến chiến hào thứ hai để ngay đêm nay đánh bật quân địch ra khỏi tuyến chiến hào thứ nhất. Ở sườn bên phải của các ngài có hai đại đội tiểu đoàn hai của trung đoàn Fanagorisky sư đoàn trịch đạn binh số ba"
Sau khi nhận định tình hình và hút xong mỗi người điếu thuốc, các sĩ quan ra khỏi hầm. Đại đội -dắc lại tiếp tục tiến lên.
Trong khi đại đội -dắc nghỉ ngơi bên cạnh căn hầm, tiểu đoàn của trung đoàn Trecnoiasky vượt lên trước họ, tiến tới cái cầu bắc qua sông Stokhot. tiểu đội mạnh có trọng liên của trong các trung đoàn trịch đạn binh bảo vệ cầu nầy. Tên quản báo cáo tình hình với tiểu đoàn trưởng, rồi tiểu đoàn vượt qua cầu và được phân công như sau: hai đại đội tiến về bên phải, đại đội tiến về bên trái, còn đại đội cuối cùng cùng viên tiểu đoàn trưởng, làm nhiệm vụ hậu bị. Các đại đội tản khai thành đội hình chiến đấu và tiến lên. Khu rừng thưa thớt bị đạn nổ làm thủng lỗ chỗ. Bọn lính bộ binh vừa vừa đưa chân dò cẩn thận mặt đất. Chốc chốc lại có chàng ngã và khẽ văng tục. "Bồi" tiến trong đại đội ở đầu sườn bên phải và là người thứ sáu tính từ đầu tuyến tản khai. Nghe thấy lệnh "chuẩn bị chiến đấu" "Bồi" bật chốt an toàn khẩu súng trường, chĩa mũi súng về phía trước, mũi lưỡi lê chạm vào các bụi rậm, làm sướt thân những cây thông. Hai viên sĩ quan qua bên cạnh "Bồi" dọc theo đội hình chiến đấu, vừa vừa nén giọng chuyện với nhau. Viên đạị đội trưởng than vãn bằng giọng nam trung già dặn, ngọt ngào.
- Vết thương cũ của tôi lại mở miệng rồi. Sao ma quỷ lôi cái gốc cây ấy ! Ngài có biết , ngài Ivan Ivanovich, đêm tối như bưng thế nầy, tôi vấp chân vào gốc cây. Kết quả là vết thương lại toác miệng thể được nữa đâu, phải quay trở lại đây - Giọng nam trung của viên đại đội trưởng lắng phút rồi lại vẳng tới, xa dần, mỗi lúc . - Ngài nắm quyền chỉ huy nửa đại đội thứ nhất. Bordanov chỉ huy nửa đại đội thứ hai, còn tôi tôi thú thực là thể gắng gượng được nữa rồi. Tôi bắt buộc phải quay trở lại.
Viên chuẩn uý Belikov trả lời bằng giọng nam cao khàn khàn; oăng oẳng như chó sủa:
- Kỳ quặc ! Cứ sắp chiến đấu là những vết thương cũ của ngài lại mở miệng.
- Ngài chuẩn uý, tôi đề nghị ngài im ! - Viên đại đội trưởng cất cao giọng.
- Xin ngài làm ơn đừng như thế! Ngài có thể quay trở lại cũng được?
"Bồi" lắng nghe những tiếng bước chân của mình và của người khác thấy sau lưng có những tiếng dẫm loạt soạt, vội vã, biết rằng viên đại đội trưởng chuồn. phút sau, Belikov cùng tên quản chuyển sang cánh bên trái của đại đội, vừa vừa lẩm bẩm:
- Quân đê tiện, chúng nó đánh hơi biết trước rồi mà! Hễ tình hình sắp gay go là lăn ra ốm, là các vết thương cũ mở miệng. Còn những thằng lớ ngớ chưa biết gì lại phải dẫn nửa đại đội tiến lên… Quân đểu cáng! Tao đem bọn lính nầy…
Tiếng bỗng lặng , "Bồi" chỉ còn nghe thấy tiếng chân mình dẫm lõm bõm và tiếng ù ù trong tai.
- Nầy, người em đồng hương? - Chợt bên trái có người thầm giọng khàn khàn:
- Gì thế?
- Cậu vẫn tiến đấy à?
- Vẫn tiến. - "Bồi" vừa trả lời vừa ngã phệt xuống hố đạn đầy nước.
- Trời tối quá… - Lại có tiếng người bên trái.
Hai người cứ như thế chừng phút: chẳng ai trông thấy ai, nhưng bất thình lình cái giọng khàn khàn lúc nầy lại vang lên ngay bên tai "Bồi":
- Chúng mình cùng với nhau nhá! Như thế đỡ sợ…
Cả hai lại lặng thinh dẫm đôi ủng sũng nước mặt đất ẩm ướt. Vành trăng lưỡi liềm vẩn đục bỗng ló ra từ sau mép đám mây, lấp loáng vài giây như cái vẩy cá vàng vàng, rồi lại ngẩn như con cá giếc vàơ những đám mây trôi cuồn cuộn như những đợt sóng, cuối cùng ngoi ra được khoảng trời quang và dội xuống dưới thứ ánh sáng ảm đạm. Lá thông ướt lấp lánh như lân tinh. Có cảm tưởng như dưới ánh trăng, mùi lá thông xông ra mạnh hơn, hơi đất ẩm bốc lên lạnh hơn. "Bồi" đưa mắt nhìn người bên cạnh.
Bỗng nhiên ta đứng sững lại, miệng há hốc, đầu lảo đảo như vừa bị ăn đòn.
- Cậu xem kìa! - ta thều thào.
Cách hai người chừng ba bước, có chàng dạng rộng hai chân, đứng dựa lưng vào cây thông.
- Có người, - "Bồi" biết rằng mình hay mới định .
- Ai? - Người lính bên cạnh "Bồi" bỗng giương súng lên vai quát lên - là ai hử? Nó tôi bắn!
chàng đứng dưới gốc thông vẫn ngậm tăm. Đầu gục xuống, vẹo sang bên, như bông hướng dương.
- Nó ngủ! - "Bồi" cười khàn khàn. chàng cười gượng gạo để lấy can đảm và run run bước tới.
Hai người tới mặt kẻ đứng ở gốc cây. "Bồi" vươn cổ ra nhìn.
Người bạn mới của "Bồi" lấy báng súng khẽ đụng vào cái hình người xam xám đứng động đậy.
- Nầy, cái cậu dân Penza(1) nầy! Ngủ đấy à? Người em đồng hương! - ta giọng giễu cợt.
- Kỳ quặc : làm sao thế nầy hử? Rồi ta bỗng tắc họng, - xác chết! - ta kêu lên, nhảy lùi lại.
"Bồi" cũng nhảy vọt về phía sau, hai hàm răng thi nhau tranh trưởng. Ở ngay chỗ trước đây giây hai người còn đặt chân, chàng đứng dưới gốc thông lăn đùng ra như cái cây bị cưa ngang.
Hai người lật ngửa cái xác lên xem và lúc nầy mới đoán được rằng đây là người lính bộ binh thuộc trong ba tiểu đoàn của trung đoàn bộ binh 256. ta bị trúng độc, cố chạy trốn thần chết, nhưng hơi độc ngấm vào tới phổi nên tìm thấy chỗ nghỉ chân cuối cùng ở gốc thông nầy. Còn trẻ, cao lớn, vai rất rộng, ta nằm ngật hẳn đầu ra sau, bún dính nhớp bám bê bết vào mặt trong lúc ta ngã xuống, hai con mắt bị hơi độc ăn mọng lên, cái lưỡi to đần đẫn, những thịt là thịt, thòi ra qua hai hàm răng nghiến chặt, thoạt nhìn biết là cục gì vừa đen vừa bóng.
- Thôi ! thôi, lạy Chúa tôi! Cứ mặc nằm lại đây, - Người cùng kéo tay "Bồi", khẽ .
Hai người vừa bỏ vấp ngay phải cái xác thứ hai. Các xác chết gặp thấy mỗi lúc nhiều. Ở vài chỗ, những người bị trúng hơi độc nằm chống chất thành đống, có người ngồi xổm chết cứng, có người nom như bò lổm ngổm ăn cỏ. Ở ngay cửa cái hào giao thông dẫn tởi tuyến chiến hào thứ hai, có người nằm co quắp, nắm tay bị cắn nát trong khi quằn quại vẫn còn đút trong miệng.
"Bồi" và lính cùng chạy đuổi theo đội hình chiến đấu, rồi vượt lên trước, và vẫn bên cạnh nhau. Hai người cùng nhảy vào đường chiến hào đen ngòm chạy chữ chi vào sân trong bóng tối.
Cuối cùng hai người theo hai ngả khác nhau.
- Phải sục các hầm mới được. May ra còn có gì mà nhai. lính kia ngập ngừng lát rồi bàn với "Bồi".
- Ừ, sục.
- Cậu rẽ sang phải, mình rẽ sang trái. Chúng mình thử lục soát cho đến lúc chúng nó lên tới đây.
"Bồi" đánh que diêm, thấy cửa căn hầm thứ nhất mở toang bèn bước vào, nhưng lại nhảy phắt ra ngay như bị chiếc lò xo hất bật ra: trong đó có hai cái xác nằm chồng lên nhau, chéo chữ thập.
"Bồi" sục liền trong ba căn hầm, nhưng lần nào cũng ra tay . chàng vừa đưa chân đạp cửa cãn hầm thứ tư thiếu chút nữa ngã ngừa vì từ bên trong vang ra giọng choang choang như tiếng kim khí:
- Wer ist das?

Chương 72




Trận chiến đấu diễn ra bên dưới sông Stokhot chừng bốn mươi véc-xta. Hoả lực bắn tập trung của pháo binh nổ rền lúc nào ngớt trong hai tuần liền. Đêm đêm bầu trời tim tím, xa thẳm lại bị cắt ngang cắt dọc bởi những chùm sáng của đèn chiều. Các luồng sáng nhâp nhánh ũùng đục với những sắc cầu vồng truyền cảm giác kinh hoàng bút nào tả xiết cho những người theo dõi từ đây những ánh lửa chiến tranh bùng lên và lan rộng.
Trung đoàn -dắc số 12 đóng khu vực hoang vu nhiều đồng lầy. Ban ngày, năm mười hoạ họ mới phải nổ súng vào vài tên lính Áo chạy từ chỗ nầy sang chỗ khác trong những đường chiến hào nông choèn choẹt. Đêm đến được bãi lầy che chờ, họ lăn ra ngủ hoặc chúi đầu vào đánh bài, chỉ mấy chàng lính gác phải theo dõi những làn ánh sáng màu da cam rùng rợn loé lên ở những nơi có chiến đấu.
đêm băng giá, giữa lúc những ánh đèn xa đan nhau nền sáng khác thường. Grigori Melekhov bước trong hầm ra, len lỏi theo hào giao thông, lần vào cánh rừng mọc sau các đường chiến hào, như những đám tóc bạc mái cỏ đen xì của ngọn đồi cao lắm. Chàng nằm xuống khoảng đất rộng toả ra những mùi rất dễ chịu. Trong căn hầm tối tăm, khói um, lớp khói thuốc nâu nâu trải ra như tấm khăn bàn có tua cái bàn quanh đó chừng tám gã -dắc vẫn còn vùi đầu vào quân bài. Nhưng trong rừng, đỉnh đồi, gió hiu hiu, rất khẽ, cứ như từ hai cái cánh của con chim vô hình bay qua. Lớp cỏ chết úa vì sương giá toả ra mùi hương u uất khó tả. Bóng đêm trùm dày đặt khu rừng bị đạn pháo làm gãy nát nham nhở. trời, đống lửa bốc khói mù mịt của các chòm sao chung quanh Đại, Tiểu hùng tinh gần tàn lụi. Đại hùng tinh nằm xoay lưng về sông Ngân hà như chiếc xe bị lật với cái gọng xe chổng lên nghiêng nghiêng. Chỉ về phía Bắc còn thấy ngôi Bắc đầu vừa thỉu dần vừa toả ra ánh sáng lấp lánh đều đặn.
Grigori nheo mắt nhìn sao Bắc đẩu. Như con mắt lờ mờ nhưng nhìn rất sắc, ánh sáng giá băng của ngôi sao làm rỉ ra dưới hàng mi của chàng vài giọt nước mắt cũng lạnh buốt như thế.
Trong khi nằm ở đây gò, hiểu sao chàng bỗng nhớ lại cái đêm mình từ thôn Hạ Yablonovsky về Yagonoie với Acxinhia.
Nghĩ tới nàng, lòng Grigori lại đau như cắt, trí nhớ tạo lại những đường nét mông lung bị thời gian xoá nhoà phần nào những đường nét vô vàn thân thương nhưng vẫn xa lạ của khuôn mặt Acxinhia. Tim Grigori bỗng nhiên đập thình thịch. chàng cố hồi tưởng khuôn mặt ấy như trong lần gặp gỡ cuối cùng với vết roi đỏ tía hằn ngang má, khuôn mặt hoàn toàn đổi sắc vì đau đớn. Nhưng trí nhớ cứ gan bướng làm lên khuôn mặt khác, khuôn mặt hơi cúi cúi với nụ cười chiến thắng môi. Kìa nàng quay đầu lại nghịch ngợm âu yếm, hai con mắt đen láy cháy bừng bừng như hai hòn than nhìn từ dưới lên, cặp môi đỏ mọng, đa tình và thèm khát thầm lời gì sôi nổi và vô cùng trìu mến. Rồi Acxinhia từ từ đưa mắt ra chỗ khác, quay đầu, cho thấy hai món tóc xoăn rất dầy, bông bông cái gáy rám nắng… hai món tóc đúng như xưa kia Grigori rất thích hôn…
Grigori rùng mình. Chàng có cảm tưởng như thoáng ngửi thấy trong giây phút mùi hương hết sức kín đáo, nhưng rất ngây ngất của làn tóc Acxinhia. Chàng co hẳn người, cánh mũi phập phồng, nhưng… chẳng còn gì nữa! Chỉ thấy có mùi lá bị nén lâu nó dễ làm người ta xao xuyến. Hình bầu dục của khuôn mặt Acxinhia mờ , tan dần. Grigori nhắm mắt, đặt hai bàn tay lên mặt đất sần sùi, rồi lại mở bừng mắt, nhìn chớp rất lâu ngôi sao Bắc đẩu lấp lánh như con bướm xanh rất đẹp vỗ cánh đứng yên chỗ sau cây thông gãy ở đường chân trời.
Những mẩu hồi ức đầu đũa khác ra, làm mờ hình ảnh của Acxinhia. Grigori nhớ lại tuần lễ chàng về thôn Tatarsky ở với gia đình, sau khi cắt đứt với Acxinhia. Đêm nào Natalia cũng âu yếm vuốt ve chàng cách đắm đuối, điên cuồng, tựa như cố bù lại những ngày nàng còn giữ cái lạnh lùng của người con đồng trinh. Ban ngày, lúc nào chàng cũng thấy có chăm nom gần như lấy lòng của gia đình cùng với trọng vọng của bà con trong thôn đối với người lính đầu tiên được thưởng huân chương thánh Gioóc. Bất cứ chỗ nào ngay trong gia đình, Grigori cũng bắt gặp những cặp măt liếc nhìn mình đầy ngạc nhiên và kính trọng tựa như người ta chưa tin rằng đây chính là cáỉ thằng Grigori phóng đãng và hay đàn đúm chơi bời trước kia. Ngay các cụ già cũng chuyện trò với chàng bên bãi họp việc làng như với người ngang hàng: và gặp chàng ở đâu các cụ cũng ngả mũ chào. Bọn đàn bà con công nhiên trầm trồ ngắm cái thân hình hùng dũng, hơi gù gù của chàng trong tiếng áo ca-pốt với tấm huân chương đính mảnh băng có gạch. Chàng thấy ông Panteley Prokofievich lộ vẻ kiêu hãnh khi ông cùng con trai tới nhà thờ hay ra thao trường. Như chất thuốc độc phức tạp, tinh vi, tất cả các thái độ tâng bốc, trọng vọng, thán phục đó dần dần giết mất, làm tan mất trong ý thức của Grigori cái hạt giống chân lý mà Garangia gieo vào đó Grigori ở mặt trận về là người khác nhưng trở ra mặt trận lại là người khác. Cái vốn dĩ của chàng cái bản chất -dắc đưa vào người Grigori bằng sữa mẹ, được nuôi dưỡng suốt đời thắng chân lý vĩ đại của loài người.
Hôm chia tay, sau khi uống vài chén ngà ngà, ông Panteley Prokofievich xúc động vuốt vuốt bộ tóc hoa râm :
- Griska ạ, cha biết, từ lâu cha biết thể nào mày lớn lên cũng trở thành thằng -dắc tốt. Năm mày vừa đầy tuổi tôi, theo phong tục -dắc các cụ truyền lại từ đời xưa, cha đem mày ra sân gia súc, bà còn nhớ , bà lão? Và đặt mày lên lưng con ngựa. Chà, cái thằng chó đẻ nầy, hai bàn tay còn xíu như thế mà chộp lấy bờm ngựa rồi? Ngay hôm ấy, cha đoán biết rằng nuôi mày khôn lớn mất công toi. Mà quả thế .
Grigori trở lại mặt trận như tay -dắc chính cống. Cuộc chiến tranh nầy vô nghĩa lý, trong lòng chàng có chút nào thoả hiệp về điểm nầy, nhưng chàng thẳng thắn hết lòng gìn giữ cái vinh quang của mình là thằng -dắc.
***
Năm nghìn chín trăm mười lăm. Tháng năm. Trung đoàn thép số 13 của quàn Đức tấn công trong đội hình bộ binh qua cánh đồng cỏ màu xanh nhạt ờ gần làng Olkhovtrik. Những khấu súng máy hạng nặng nổ rền như tiếng ve sầu. Khẩu trọng liên của đại đội quân Nga bố trí bờ sông tằng tằng liên hồi cách nặng nề.
Trung đoàn -dắc số 12 nhận chiến. Grigori chạy vượt từng chặng trong đội hình chiến đấu của những gã -dắc khác trong đại đội. Chàng ngoảnh lại nhìn thấy vừng mặt trời tròn như cái đĩa tan chảy bầu trời giữa trưa, và vừng thứ hai cũng hệt vậy nằm ngang khuỷu sông rậm rì những cây liễu rủ vàng vàng như lông cừu non. Bên kia sông, những tên lính giữ ngựa náp sau những cây tiêu huyền, còn trước mặt là đội hình chiến đấu của quân Đức với những con đại bàng bằng đồng vàng loé lấp loáng chiếc mũ sắt. Gió rung rinh những làn khói đạn xám xám, hắc như mùi ngải cứu.
Grigori bắn vội vã, chàng nhắm bắn rất cẩn thận, và giữa hai lần nổ súng, chàng láng nghe lệnh của viên trung đội trưởng chỉ định thước nhắm. Như vậy chàng vẫn đủ thời giờ giũ khỏi tay áo quân phục con bọ rùa lốm đốm. Rồi đến lúc xung phong…
Grigori dùng báng súng ốp sát đánh gục tên trung uý Đức cao lớn, bắt được ba tên lính Đức làm tù binh rồi bãn doạ đầu chúng, bắt chúng phải chạy tới bờ sông.
Tháng bảy năm 1915, Grigori cùng trung đội -dắc đoạt lại được đại đội pháo -dắc bị quân Áo chiếm mất ở gần Rava-Ruskaia. Cũng tại đấy, trong khi chiến đấu, chàng luồn vào sau lưng quân địch, nhả đạn khẩu trung liên, làm cho trận tấn công của quân Áo biến thành cuộc tháo chạy.
Khi qua Baianot, trong trận giáp lá cà, chàng bắt sống được sĩ quan to béo người Áo. Grigori quẳng nằm ngang yên ngựa như con cừu, phi ngựa về, và suốt chặng đường chàng cứ phải ngửi mùi phân người thối hoắc bốc lên từ tên sĩ quan và cảm thấy những cơn run của cái thân hình phục phịch, đổ mồ hôi như tắm vì sợ.
Trong khi nằm ngọn đồi trọc đen ngòm. Grigori nhớ lại rành rọt trường hợp đặc biệt chàng chạm trán với kẻ thù đội trời chung của chàng là Stepan Astakhov. Việc ấy xảy ra khi trung đoàn 12 bị rút khỏi mặt trận và điều sang Đông Phổ. Vó ngựa -dắc dẫm nát những cánh đồng vuông vắn được chăm nom rất cẩn thận của người Đức. Lính -dắc đốt trụi nhà cửa của dân Đức. đường họ qua chỉ trơ những bức tường cháy thui đổ nát và những mái ngói nứt nẻ. Ở gần thành phố Stolypin: trung đoàn 12 tấn công cùng với trung đoàn -dắc sông Đông 27. Grigori thoáng nhìn thấy cạnh người ruột gầy nhom của chàng, gã Stepan râu cạo nhẵn nhụi và số em -dắc cùng thôn. Hai trung đoàn bị thua trong trận chiến đấu. Họ bị quân Đức bao vây, và khi mười hai đại đội lần lượt xông lên mở đường máu trong vòng vây địch mỗi lúc khép chặt. Grigori nhìn thấy Stepan nhảy ra khỏi con ngựa huyền bị bắn chết trong khi ta cưỡi nó, rồi lăn tít như con quay. Grigori chợt nảy ra quyết tâm làm chàng cảm thấy sung sướng. Chàng vất vả lắm mới ghìm được con ngựa đứng lại và khi đại đội cuối cùng phóng qua, thiếu chút nữa chà lên người Stepan, chàng cho con ngựa phi tới gần Stepan kêu to:
- Nắm lấy bàn đạp?
Stepan nắm lấy đoạn dây da bàn đạp, chạy bên cạnh con ngựa của Grigori chừng nửa vec-xta.
- Đừng phóng nhanh quá! Đừng phóng nhanh quá, hãy vì chúa Giêsu cứu thế! - ta thở hổn hển, cố van.
Hai người vượt qua đột phá khẩu được bình an vô . Chỉ còn trăm xa-gien là cùng tới được khu rừng, nơi các đại đội phá vòng vây xuống ngựa, nhưng giữa lúc đó Stepan bị trúng viên đạn vào chân. ta buông tay khỏi bàn đạp, ngã ngửa. Gió thổi bay mất chiếc mũ cát-két của Grigori bờm tóc trước trán xoã xuống mắt chàng. Grigori hất tóc lêno ngoái nhìn lại thấy Stepan khập khiễng chạy vàO bụi cây. ta vứt chiếc mũ cát-két vào trong đó, rồi ngồi thụp xuống, vội vã cởi cái quần ngựa có những nẹp đỏ loé.
Grigori hiểu ngay: Stepan muốn sống nên vứt bỏ cái quần -dắc để lộn sòng làm bộ binh: hồi ấy quân Đức đâu có bắt lính -dắc làm tù binh. Nghe theo liếng gọi của lương tâm, Grigori cho ngựa quay ngoặt lại, phóng tới bụi cây và nhảy xuống đất trong lúc ngựa còn chạy:
- Ngồi lên yên …
Mắt Stepan chớp chớp rất nhanh. Grigori bao giờ quên được cái chớp mắt ấy. Chàng giúp Stepan ngồi lên yên, còn mình nắm lấy bàn đạp, chạy bên cạnh con ngựa mồ hôi đầm đìa.
Chiuu - phát đạn nóng rãy rít bay qua, và khi tai còn nghe thấy tiếng rít nữa, nó nổ đánh bục!
đầu Grigori, bộ mặt nhợt nhạt như đá phấn của Stepan, hai bên sườn hai người, chỗ nào cũng có những tiếng đạn rít như xuyên, như khoan: chiuu-bục! Chiuu-bục… Còn sau lưng hai người, những phát súng nổ lốp bốp liên hồi như tiếng nứt của những quả xiêm gai quá chín.
Púc pắc! Púc pắc! Ta ta ta ta!
Vào đến trong rừng, Stepan tụt yên xuống, mặt nhăn nhó vì đau. ta quẳng dây cương, khập khiễng bước sang bên cạnh. Màu trào ra mép ống ủng bên chân trái, và mỗi khi bên chân bị thương dẫm xuống đất, tia máu mầu đào lại rỉ ra dưới cái đế ủng long. Stepan dựa lưng vào thân cây sồi có những cái cành vươn rất rộng, vẫy ngón tay gọi Grigori. Grigori bước tới.
- Máu chảy ra đẩy cả ủng, - Stepan Grigori nhìn ra chỗ khác chẳng chẳng rằng.
- Griska ạ- hôm nay trong lúc chúng xông lên tấn công… nghe , Grigori? - Stepan vừa vừa đưa hai con mắt sâu hoắm cố tìm cặp mắt Grigori - Trong lúc tấn công tôi ở đằng sau ba lần nổ súng vào … nhưng Chúa cho tôi giết .
Mắt hai người gặp nhau. Từ sau hai cái hố con mắt hõm sâu cặp mắt Stepan long lanh. sắc ngọt, làm người nhìn vào rất khó chịu. Nó gần như hé hai hàm răng siết chặt:
- cứu tôi thoát chết… Tôi cám ơn… Nhưng còn chuyện Acxinhia tôi thể tha thứ được. Tình cảm trong lòng cưỡng ép được… đừng ép buộc tôi Grigori ạ…
- Tôi ép buộc gì cả - Lúc ấy Grigori trả lời như thế.
Lúc chia tay hai người vẫn là hai kẻ thù quyết liệt như xưa…
Và còn nữa… Đến tháng năm, trung đoàn cùng với các đơn vị khác của Tập đoàn quân Brusilovskaia chọc thủng mặt trận ở Ludk(1) vận động ngang dọc ở sau lưng địch, lúc đánh địch, lúc bị địch đánh. Ở gần Lvov(2), Grigori chủ động lôi cuốn cả đại đội của chàng xông lên xung phong, chiếm được đại đội súng cối của quân Áo, bắt được cả những tên bắn súng cối. tháng sau, có đêm Grigori bơi qua sông Búc tìm bắt "cái lưỡi"(3).
Chàng đánh ngã tên gác ở vọng tiêu, nhưng nó là thằng Đức vai u thịt bắp, khoẻ như trâu. Grigori gần trần như nhộng cứ bám chặt lấy nó. Nó vật lộn với chàng rất lâu, kêu như bò rống, nhất định chịu để Grigori trói.
Grigori nhớ lại chuyện đó bất giác mỉm cười.
ít những ngày bị dùng phí hoài như thế ở những nơi diễn ra những trận chiến đấu gần đây và trước kia. Grigori kiên quyết giữ vững vinh quang là thằng -dắc: chàng bỏ lỡ dịp nào để tỏ lòng dũng cảm bờ của mình, chàng mạo hiểm như thằng điên cải trang luồn vào sau lưng quân Áo, giọt máu mà diệt được cả vọng tiêu của địch.
Chàng -dắc phô hết tài năng và cảm thấy trong lòng mình mãi mãi mất niềm đau xót cho loài người đè lên mình trong những ngày đầu của cuộc chiến tranh. Trái tim của Grigori chai sạn, khô cứng lại, chẳng khác gì thửa đất mặn ngày đại hạn. Và cũng như đất mặn thấm nước nữa, trái tim Grigori thể còn có chỗ lòng trắc . Chàng lạnh lùng coi khinh, chàng đùa rỡn với tính mạng của mình cũng như của người khác; vì thế lừng danh tay gan dạ, được tặng thưởng bốn huân chương thánh Gioóc và bốn huy chương năm mười hoạ có duyệt binh, Grigori lại được đứng dưới lá cờ trung đoàn ám khói thuốc súng của bao nhiêu trận chiến đấu. Nhưng Grigori biết rằng mình bao giờ còn có thể cất tiếng cười như xưa nữa. Chàng biết rằng hai con mắt mình sâu trũng xuống, và gò má mình nhô lên nhọn hoắt. Chàng biết rằng nếu hôn đứa con nít khó mà nhìn thẳng vào cặp mắt tươi sáng của nó. Grigori biết ràng chàng phải trả giá đắt như thế nào để có được cả chuỗi huân chương và những lần đề bạt.
Chàng nằm ngọn gò, tà áo ca-pôt đệm dưới sườn, khuỷu tay trái tì xuống đất. Trí nhớ ngoan ngoãn làm sống lại những đoạn đời qua, và xen lẫn với những hồi ức phiến đoạn nghèo nàn về chiến tranh. mẩu chuyển nào đó trong thời thơ ấu xa xưa lại đan thêm vào như sợi chỉ rất mảnh màu xanh da trời. Con mắt bên trong của Grigori âu yếm và man mác buồn nhìn lướt qua mẩu chuyện đó trong giây phút rói lại chuyển ngay sang những việc mới xảy ra gần đây. Bên các chiến hào của quân Áo, biết có ai chơi măng-đô-lin nghe tuyệt. Tiếng đàn thánh thót, hối hả chập chờn theo gió, vang từ bên đó qua sông Stokhot và nhàng là xuống khoảng đất bao lần đẩm máu người những ngôi sao đỉnh đầu sáng lèn bừng bừng bóng lối mỗi lúc dày đặc làn sương mù lúc nửa đêm uyển chuyển uốn lưng bãi lầy. Grigori hút liền hết hai điếu thuốc, vuốt ve đoạn dây đeo súng cách thô bạo, rồi chống năm ngón tay trái nhỏm dậy: rời khỏi khoảng đất từ nãy ân cán đón khách, và lại len lỏi trong những đường chiến hào.
Những tên trong hầm vẫn còn chúi đầu vào sát phạt. Grigori gieo mình xuống tấm ván gỗ, đầu óc vẫn còn muốn thơ thẩn qua những mảng hồi ức, theo những con đường mà mình từng qua, những con đường bỏ lâu quá nay rậm rì. Nhưng cái buồn ngủ làm chàng đờ đẫn, và chẳng mấy chốc chàng thiếp trong cái dáng nằm rất thoải mái lúc mới đặt lưng xuống. Trong giấc mơ, chàng nhìn thấy ánh đồng cỏ vô biên vô tận, bị gió hanh thổi khô cháy hết, những bụi thử cúc thảo hồng hồng tím tím, những vết móng ngựa đóng cá sắt giữa những đám bách lý hương tím ngát, rũ rượi như những bờm tóc… Đồng cỏ bóng người, yên tĩnh cách rờn rợn. Grigori lớp đất nhiều cát rất rắn, nhưng nghe thấy những tiếng bước chân của chính mình, vì thế bông hoảng lên… Grigori giật mình tình dậy, ngửng đầu lên, má hằn mấy vệt chéo do nằm khéo. Hai hàm răng của chàng cứ nhai nhai, chẳng khác gì con ngựa bất thần ngửi thấy mùi hương lạ của thứ cỏ nào đó rồi lại hít mãi mà thấy nữa. Sau đó chàng lại lăn ra ngủ như chết còn mộng mị gì nữa. Hôm sau Grigori tỉnh dậy với nỗi nhớ nhung cồn cào vì sao. "Tóc trái đào" thấy thế hỏi:
- Sao hôm nay cậu thẫn thờ rầu rĩ như thế? Lại nằm mơ thấy thôn trấn có phải ?
- Cậu đoán đúng đấy. Mình lại mơ thấy đồng cỏ. Trong lòng rối bời bời, ước gì được tạt về nhà cái. Ghét cay ghét đắng cái trò lính cho nhà vua như thế nầy rồi.
"Tóc trái đào" bật cười kẻ cả. Gã luôn ở cùng hầm với Grigori và có vẻ rất tôn trọng Grigori. tôn trọng mà con thú khoẻ cảm thấy trước con thú khác cũng khoẻ như mình. Sau cuộc xô xát đầu tiên xảy ra năm 1914 giữa hai người từ đó còn có điều qua tiếng lại gì nữa, và ràng "Tóc trái đào" có tác động đối với tính tình và tâm lý Grigori. Chiến tranh làm cho cách "Tóc trái đào" nhìn thế giới biến đổi rất nhiều. Gã ngả dần sang phía chống lại chiến tranh cách khó khăn, nhưng chuyển biến nầy diễn ra ngừng, gì ngăn chặn được. Gã rất nhiều về chuyện những viên tướng phản quốc và những mụ người Đức rồi lù lù ngay trong hoàng cung. Có lần gã lỡ miệng câu: "Đừng chờ đợi điều gì tốt lành, vì ngay hoàng hậu mang trong người dòng máu Đức. Nếu có dịp là mụ đem ngay chúng ta bán lấy cái hắt hơi đấy…"
hôm Grigori cho "Tóc trái đào" nghe phần cơ bản trong những điều Garangia giảng giải cho chàng nhưng "Tóc trái đào" đồng tình:
- Bàỉ hát kể cũng hay đấy, nhưng tiếc rằng giọng hơi khàn, gã mỉm cười có vẻ chế nhạo, vừa vừa vỗ vỗ vào chỗ đầu hói xám ngoét. - Chuyện ấy thằng Miska Kosevoi cũng gáy rầm lên như con gà trống hàng rào rồi còn gì. Các cuộc cách mạng như thế chẳng đem lại lợi lộc gì đâu, toàn chuyện đem ra dỗ trẻ. Cậu phải nhớ rằng chúng ta, dân -dắc, chỉ cần có chính quyền của mình thôi, cần thứ chính quyền nào khác cá. Chúng ta cần có ông vua Nga cứng rắn, đại loại như Nicolai Nicolaievich ấy(4). Còn bọn mu-gích chúng ta cùng đường với chúng nó được: ngỗng đâu có thể làm bạn với lợn. Bọn mu-gích muốn thừa cơ cướp ruộng cướp đất, bọn thợ thuyền mong được tăng công xá, còn chúng ta chúng nó cho cái gì? Ruộng đất của chúng ta ê hề ra đấy! Ngoài thế chúng ta còn cần gì nữa? Mà của đáng tội chúng nó còn có quái gì cho chúng ta đòi hỏi? Chúng ta có lão vua là đoảng vị, cứ toạc móng heo ra như thế chăng cần phải giấu giếm làm gì. Thằng bố lão còn cứng rắn chút, chứ lão để cho cách mạng bùng nổ, như năm nghìn chín trăm linh năm, thế là tất cả đều lộn tùng phèo, đều xuống dốc phanh. Những chuyện như thế chẳng có lợi gì cho chúng ta. Nếu chẳng may Chúa để cho chúng tống cổ được vua Nga, chúng nó cũng tính chuyện cả với chúng ta. Đến lúc ấy chúng nó nhớ tới thù cũ, đem ruộng đất của chúng ta cắt chia hết cho bọn mu-gích. liệu tỉnh táo giữ miếng xong đâu…
- Bao giờ cậu cũng chỉ nghĩ có mặt, - Grigori cau có.
- Còn cậu toàn chuyện tầm phào. Cậu còn trẻ người non dạ, chưa phải là thằng từng trải. Nhưng cứ chờ đấy mà xem, chúng nó vần cậu như dưa, rồi lúc đó mới được ai phải ai trái.
Các cuộc chuyện thường chấm dứt như thế. Grigori gì nữa, còn "Tóc trái đào" cố lảng sang chuyện khác.
Hôm ấy trường hợp bất ngờ làm Grigori bị dây vào chuyện khó chịu. Đến giữa trưa, cũng như mọi ngày, chiếc xe nhà bếp chiến từ bên kia ngọn gò chạy đến đổ ở chỗ cũ. Bọn lính -dắc tranh nhau chạy tới theo các hào giao thông. Miska Kosevoi lĩnh thức ăn cho trung đội ba: lúc về dùng chiếc gậy dài gánh những chiếc cà mèn khói bốc nghi ngút. Nhưng vừa bước vào hầm chàng kêu toáng lên:
- Như thế nầy thể được, em ạ! Còn nghĩa lý ra sao nữa chúng ta có phải là chó đâu.
- Câu chuyện gì thế. - "Tóc trái đào" hỏi.
- Chúng nó cho bọn mình ăn xác những con vật chết! - Miska phẫn nộ kêu lên.
xong, Miska hất ra sau gáy cái bờm lóc vàng óng, nom như chùm hốt bố dại, rồi vừa đặt những cái cà mèn lên chiếc giường ván, vừa liếc nhìn "Tóc trái đào" và bảo:
- Cậu thử ngửi mà xem, xúp bắp cải gì mà thối thế nầy!
"Tóc trái đào" cúi xuống chiếc cà-mèn của gã, rung rung cánh mũi, mặt nhăn như bị. Miska bất giác bắt chước "Tóc trái đào", phập phồng lỗ mũi, nhăn bộ mặt bềnh bệch.
- Nấu bằng thịt thúi rồi, - "Tóc trái đào" nhận định.
Gã đẩy cái cà-mèn ra cách dè bỉu rồi đưa mắt nhìn Grigori.
Grigori nhổm phắt dậy cái giường ván, khom lưng, dí cái mũi nhòm mồm vào gần món xúp, rồi ngửa người ra sau, lười nhác đưa chân hất cái cà mèn gần nhất xuống đất.
- Sao cậu lại làm như thế? - "Tóc trái đào" hỏi giọng ngập ngừng.
- Thế cậu thấy lại làm sao à? Dí mắt vào mà xem. Hay cậu thong manh rồi? Cái gì đây nào? - Grigori chỉ chất nước đục ngầu chảy lan ra bốn phía dưới chân mọi người.
- Ô-ô ô? Dòi! Ối bố mẹ ơi! Thế mà mình nhìn thấy gì cả! Bữa trưa của chúng mình thế nầy đây. phải là súp bắp cải mà là mì sợi. Chúng nó lấy dòi nấu thay lòng lợn.
Dưới đất chung quanh miếng thịt đỏ hỏn trong những váng mỡ tròn tròn thấy lồn nhổn những con dòi nấu chín trắng hếu, mình những đốt là đốt.
hai ba bốn… - Miska lầm nhẩm đếm và biết để làm gì.
Mọi người lặng phút. Grigori nhổ bãi nước bọt qua kẽ răng. Miska rút thanh gươm ra và .
- Chúng ta bắt giữ ngay món xúp nầy và giải lên đại đội trưởng.
- Phải! Đúng đấy! - "Tóc trái đào" tán thành.
Gã hấp tấp tháo lưỡi lê và :
- Bọn mình áp giải món xúp nầy, còn cậu, Griska ạ cậu phải theo. Cậu báo cáo với đại đội trưởng.
"Tóc trái đào" và Miska Kosevoi dùng lưỡi lê khiêng cà-mèn xúp đầy, gươm tốt trần lăm năm trong tay. Grigori hộ tống phía sau. Theo sau ba người, những tên lính -dắc trong các căn hầm cũng túa ra, lốc nhốc trong đường hào chữ chi như làn sóng xám xanh.
- Có gì thế?
- Báo động à?
- Có lẽ về chuyện hoà ước chăng?
- Làm gì có chuyện như thế? Cậu muốn có hoà ước, thế muốn phải ăn bánh khô chứ?
- Chúng nó bắt giữ món xúp dòi đấy.
Đến trước cửa căn hầm của bọn sĩ quan, "Tóc trái đào" và Miska Kosevoi đứng lại. Grigori khom lưng, đưa tay trái lên giữ chiếc mũ lưỡi trai bước vào trong "hang cáo".
- Đừng có đẩy! - "Tóc trái đào" giận dữ nhe nanh lườm tên lính -dắc xô vào lưng gã.
Viên đại đội trưởng vừa cài khuy áo ca-pôt bước ra. băn khoăn, thậm chí có phần lo lắng đưa mắt nhìn Grigori, người cuối cùng ra khỏi hầm:
- Có việc gì thế, em? - nhìn lượt qua đầu bọn lính -dắc.
Mọi người lãng thinh. Grigori bước lới trước mặt trả lời:
Chúng tôi áp giải đến đây kẻ bị bắt giữ.
- Kẻ nào bị bắt giữ?
- Chính nó đây… - Grigori chỉ chiếc cà-mèn súp bắp cải đặt dưới chân "Tóc trái đào". - Đây là kẻ bị bắt giữ… Xin ngài thử ngỉn xem em -dắc dưới quyền ngài được cho ăn những gì.
bên lông mày Grigori giương lên thành hình tam giác đều đặn, khẽ rung rồi trở lại như cũ. Viên đại đội trưởng theo dõi vẻ mặt của Grigori bằng cặp mắt thăm dò, rồi cau mày, đưa mắt nhìn xuống.
- Họ bắt đầu cho em ăn thịt những con vật chết rồi! - Miska nóng nảy kêu lên. - Phải thay trung sĩ quân nhu khác mới được!
- Con rắn độc!
- Còn nó ăn hốc béo căng béo núc, đồ quỉ dữ?
- Nó chén toàn súp nấu với bầu dục bò…
- Còn đây nấu với dòi! Những người đứng gần hoà theo.
Đại đội trưởng chờ những tiếng nhao nhao lắng rồi giọng gay gắt:
- Im ngay! Bây giờ ai được nữa! Mọi điều cả rồi. Ngay hôm nay tôi thay trung sĩ quân nhu khác. Tôi chỉ định Uỷ ban điều tra các hoạt động của nó. Nếu chất lượng của thịt tốt…
- đưa nó ra toà! - Mọi người phía sau gầm lên như sấm.
Những tiếng kêu lại vang lên như làn sóng át cả tiếng viên đại đội trưởng.
Việc đổi tên trung sĩ quân nhu phải tiến hành đường hành quân. Vài giờ sau khi bọn lính -dắc biểu tình bắt giữ và áp giải món súp bắp cải tới hầm viên đại đội trưởng, trung đoàn bộ trung đoàn 12 nhận được mệnh lệnh rút khỏi trận địa và dựa theo kế hoạch lộ trình kèm theo mệnh lệnh trung đoàn tiến sang Rumani theo đội hình hành quân. Đêm ấy khinh binh Sibiri tới thay thế trung đoàn -dắc. Trung đoàn kiểm tra lại ngựa tại thị trấn Rynvid rồi sáng hôm sau tiến vào đất Rumani với tốc độ hành quân cấp tốc. Những binh đoàn rất lớn được tung sang cứu viện cho quân đội Rumani vừa thua liên tiếp hết trận nọ đến trận kia. Chỉ việc dưới đây cũng đủ cho thấy tình hình: ngay hôm hành quân đầu tiên, lúc trời sắp tối, bộ phận được phái trước để chuẩn bị chỗ đóng quân đến thôn được chỉ định cho đơn vị nghỉ đêm theo kế hoạch lộ trình, nhưng họ phải về , vì toàn thôn đầy ních bộ binh và pháo binh, các đơn vị nầy cũng tiến về phía biên giới Rumani. Trung đoàn bắt buộc phải thêm tám vec-xta để kiếm chỗ ở.
Họ hành quân mất mười bảy ngày. Những con ngựa gầy sọp vì thiếu ăn. Bị chiến tranh tàn phá, cả dải biên giới còn có gì cho gia súc ăn. Dân chúng bỏ chạy vào bên trong nước Nga hoặc nấp trong rừng. Các căn nhà nông dân trống huếch trống hoác thầm phơi những bức tường trần trụi đen sì. Trong phố vắng tanh, năm mười hoạ binh lính -dắc mới bắt gặp bộ mặt nhăn nhó, khiếp hãi của người dân, nhưng hễ thoáng bóng người đeo súng là dân chúng vội vã bỏ trốn ngay. Bọn -dắc kiệt sức vì hành quân liên miên vì rét cóng trở nên hung hãn vì bản thân họ vì những con ngựa, vì tất cả những điều nọ phải chịu đựng.
Họ dỡ cả mái tranh của những căn nhà. Trong các làng xóm chưa bị tàn phá, họ ngại ăn cắp chút ít lương thực cho ngựa còn sót lại. Các cấp chỉ huy đe doạ đến mấy cũng ngăn nổi các hành động trộm cướp bậy bạ cùa họ.
Trong làng giàu có cách lãnh thổ Rumani xa, "Tóc trái đào" dùng mẹo lấy cắp được trong nhà thóc chung bị đại mạch. Bị chủ nhà bắt quả tang. "Tóc trái đào" nện cho người dân Besarabi hiền lành và có tuổi ấy trận, còn thóc gã đàng hoàng mang cho ngựa ăn. Viên trung đội trưởng bắt gặp "Tóc trái đào" ở chỗ cọc buộc ngựa. "Tóc trái đào" đeo bị thóc vào cổ con ngựa lại lại, vuốt vuốt cái lưng con ngựa gầy giơ cả xương bằng hai bàn tay run run và cứ nhìn vào mắt con ngựa chẳng khác gì nhìn vào mắt người.
- Uriupin! Đồ chó đẻ, đem ngay thóc trả lại người ta ! Mày làm như thế bị họ đem xử bắn đấy, đồ khốn nạn!
"Tóc trái đào" liếc nhìn viên sĩ quan bằng hai con mắt đục ngầu, rồi gã quẳng cái mũ lưỡi trai xuống chân và từ ngày đến trung đoàn, đây là lần đầu tiên gã gào lên, giọng thất thanh.
- Các người đem xử đem xử! Đem bắn đem bắn! Giết ngay thằng nầy ở đây cứ giết , nhưng thóc thằng nầy trả đâu? Sao, muốn bắt con ngựa của thằng nầy phải chết đói hay sao? Hả? Thằng nầy trả thóc đâu? hạt cũng trả!
Hai bàn tay "Tóc trái đào" lúc đưa lên ôm đầu, lúc vuốt bờm con ngựa rúc xuống nhai lấy nhai để, lúc nắm lấy đốc gươm.
Viên sĩ quan gì nữa, đứng yên lát nhìn phần hai chân sau con ngựa gầy tọp cách đáng sợ, rồi gật đầu :
- Con ngựa vừa chạy, mình còn nóng thế kia mà cho ăn thóc. Giọng của ràng có vẻ luống cuống.
- mát rồi đấy - "Tóc trái đào" trả lời gần như thầm mì.
Gã vừa vừa nhét vào trong lòng bàn tay những hạt thóc rơi vãi trong bị ra rồi ném vào cho con ngựa ăn.
Trong những ngày đầu thảng mười trung đoàn ra tới mặt trận. Gió lóc cuốn xoáy khắp vùng núi Trasivania mây mù lạnh giá tích đầy các khe núi thành gò thành đống. Trong các khu vực rừng thông bị sương giá đốt cháy vàng, mùi nhựa xông lên nồng nặc.
Mặt tuyết đầu mùa còn sạch bong núi càng ngày càng phơi ra trước mắt con người nhiều vết chân thú rừng: chó sói, hươu nai, dê rừng hoảng sợ trước chiến tranh bỏ các vùng biên giới hoang vu, chạy vào sâu trong nước.
Ngày mồng bảy tháng mười , trung đoàn 12 tấn công lên cao điểm "320". Hôm trước, các chiến hào còn do quân Áo chiếm giữ, nhưng đến hôm tấn công, chúng được thay bằng bọn lính Sarson vừa bị chuyển từ mặt trận Pháp về. Quân -dắc tiến trong đội hình bộ binh những sườn núi phủ lớp tuyết xốp mỏng. Chân họ dẫm lên những hòn đá vụn giá băng, làm bụi tuyết bốc lên như khói. Grigori bên cạnh "Tóc trái đào". Chàng với gã với nụ cười của kẻ biết mình có lỗi, nụ cười chưa bao giờ có vẻ ngượng ngùng như thế nầy:
- hiểu sao hôm nay mình sợ sợ thế nào ấy… Cứ như mình lên tấn công lần đầu ấy.
- à? "Tóc trái đào" ngạc nhiên.
Gã hạ khẩu súng trường vai xuống, xách súng bằng dây da, vừa vừa mút những miếng băng bám ria.
Quân -dắc tiến lên núi trong những đội hình tấn công nham nhờ, chỉ liến mà nổ súng. Đỉnh các ụ chiến hào của địch cũng chết lặng cách rùng rợn. Chỗ ấy bên quân Đức sau ụ đất dốc, viên trung uý người Sarson có khuôn mặt đỏ tía vì gió và cái mũi bong da, ngửa hằn người ra sau, mỉm cười và kêu lên cách ngang tàng với bọn lính:
- Các bạn! Chúng ta từng đánh bọn áo xanh nầy (chỉ lính -dắc) nhiều lần rồi! Nào, cả lần nầy nữa chúng ta cũng cho chúng nó biết rằng chạm trán với chúng ta nghĩa là thế nào. Các bạn hãy chịu khó chờ thêm. Đứng bắn vội! (Tiếng Đức trong nguyên văn).
Các đại đội -dắc tiến lên tấn công. Dưới chân họ là chất đá bở, dẫm xuống vụn ra rơi lả tả. Grigori nhét lại hai cái tai của chiếc mũ trùm gáy biến thành màu hung hung đỏ, mỉm nụ cười xao xuyến. ánh xanh xanh vàng vàng lên cặp má hõm lồm xồm những sợi râu đen nhánh, cứng như rơm, lâu cạo, và cái mũi dài nhòm mồm của chàng. Hai con mắt đen như hai hòn than gầy thầm sáng lên dưới cặp lông mày đầy sương muối.
Grigori mất cái bình tĩnh thường ngày. Chàng cố cưỡng lại cái cảm giác sợ hãi đáng nguyền rủa bỗng nhiên quay trở lại, bèn nheo hai con mắt đầy nghi ngại nhìn đường đỉnh ụ chiến hào tuyết phủ trắng xoá và với "Tóc trái đào".
- Chúng nó cứ ngậm tăm. Để chúng mình lại gần hơn. Còn mình thấy sợ, nhưng mình chẳng thấy hổ thẹn chút nào… Nếu bây giờ mình quay lưng, bỏ chạy trở về sao nhỉ?
- Sao hôm nay cậu ăn lung tung như thế? - "Tóc trái đào", hỏi bực bội. - Người em thân mến, ở đây cũng như trong khi chơi bài thôi: mất niềm tin ở mình là chúng nó xin ngay cái đầu. Mặt cậu vàng như nghệ ấy. Griska ạ… là cậu ốm, hai là hôm nay chúng nó đưa cậu về với ông bà ông vải. Cậu thử nhìn xem! thấy chưa?
chiến hào bỗng có tên Đức áo ca-pôtngắn, mũ sắt nhọn đứng thẳng lên trong giây rồi lại ngồi sụp ngay xuống.
Người tiến bên trái Grigori là gã -dắc đẹp trai: tóc màu hạt dè nhạt người Elanskaia. Gã vừa vừa tháo chiếc găng bên tay phải ra rồi lại vào và cứ làm làm lại như thế biết bao nhiêu lần. Gã bước vội vã, đầu gối gập lại rất khó khăn và thỉnh thoảng lại cất tiếng ho rất to. " y như thằng đêm mình… Cứ rặn ra mà ho, cho đỡ sợ". - Grigori nghĩ thầm. Sau gã -dắc nầy có thể nhìn thấy cái má đầy tàn hương của tên hạ sĩ Marsaev, sau nữa là Emelian Grosov.
Thằng cha chĩa cây súng ra phía trước cách vững vàng, mũi súng hơi đưa sang bên. Grigori nhớ rằng vài ngày trước đây, đường hành quân, Emelian dùng chiếc lưỡi lê nầy phá khoá cửa nhà kho lương thực, ăn cắp túi ngô của người Rumani. Miska Kosevoi gần như ngang với Emelian. chàng hút thuốc cách thèm khát, thỉnh thoảng lại sỉ mũi rồi chùi ngón tay vào mặt ngoài của tà áo ca-pôt bên trái.
- Mình khát nước quá - Marsaev .
- Emelian ạ, còn mình đôi ủng chật quá. Với cái của nầy nhấc chân lên được nữa. - Miska Kosevoi than vãn.
Emelian tức giận ngắt lời Miska:
- Ở đây phải là chỗ chuyện ủng iếc gì cả! Cậu hãy cố chịu đựng. Bọn Đức quét súng máy ngay cho mà xem.
Ngay loạt đạn đầu tiên bắn quỵ Grigori. Chàng chỉ ối chà được tiếng là ngã xuống. Chàng định buộc bên tay bị thương, bèn luồn tay vào chiếc túi dết dựng bông băng cấp cứu, nhưng chợt cảm thấy dòng máu nóng hổi tuôn ra phùn phụt trong ống tay áo, nên còn chút sức lực gì nữa. Chàng nằm sóng soài, cái đầu nặng tựa đá đeo nấp sau tảng đá, rồi thè cái lưỡi khô bỏng ra liếm dám tuyết lồm xồm. Môi chàng run run hớp lấy hớp để những miếng tuyết xóp. Chưa bao giờ Grigori thấy sợ như lúc nầy.
Chàng run như cầy sấy lắng nghe tiếng đạn réo khô khan gay gắt và tiếng súng nổ ầm ầm tràn ngập gian. Chàng ngầng đầu nhìn thấy những tên -dắc trong đại đội chạy nháo nhào xuống chân núi người trượt, người ngã, vừa chạy vừa bắn lung tung, chẳng có mục đích gì cả về phía sau và lên trời. Chính cái sợ gì có thể lý do có thể bào chữa cho Grigori trong lúc nầy làm cho chàng đứng dậy, và bắt chàng cũng phải chạy xuống phía dưới tới khoảng lề rừng thông lởm chởm răng cưa nơi lúc nãy trung đoàn bắt đầu triển khai công kích. Grigori chạy vượt Emelian Grosov. Emelian vừa chạy vừa lôi theo gã trung đội trưởng bị thương. sườn núi rất dốc, viên trung uý chạy chân nam đá chân siêu như thằng say rượu, thỉnh thoảng lại bám chặt lấy vai Emelian để nhổ ra những cục máu đặc đen sì. Như trận tuyết lở, các đại đội tuôn xuống ào ào vào trong khu rừng. số xác chết nằm lại những sườn dốc màu tro, nom như những đống gì xám xám. Những người bị thương, chưa kịp được mang phải tự bò về.
Súng máy địch bắn quét sau lưng họ.
U-u-u ca-ca-va! - Đạn nổ rền như tiếng vỗ tay.
Grigori dựa vào tay Miska Kosevoi lẩn vào trong rừng. Đạn bật nảy loạn xạ cái bãi thoai thoải ở ven rừng. Khẩu súng máy hạng nặng ở sườn bên trái quân Đức vẫn bắn liên hồi. Như có bàn tay rất khoẻ ném ra hòn đá, hòn đá ấy vừa nảy vừa khêu vang lớp băng mỏng manh đầu mùa.
U u u-u-ca-ca-ca-ca.
Chúng nó dội cho em mình mẻ ra trò! - "Tóc trái đào kêu như thích thú lắm.
Gã dựa vào cái thân màu hung hung của cây thông, lười nhác nổ súng vào những tên Đức chạy chạy lại các chiến hào.
- Những thằng ngu xuẩn phải cho bài học mới mở mắt ra! Phải cho bài học! - Miska giăng tay khỏi tay Grigori thở hổn hển kêu lên - Hạng chó má! Còn tồi tệ hơn nữa là khác. Phải chờ đổ hết máu rồi mới hiểu được vì sao chúng nó đập vào đầu mình.
- Cậu cái gì đấy hả? - "Tóc trái đào" nheo mắt hỏi.
- Người thông minh tự nhiên tất phải hiểu, còn kẻ ngu xuẩn… đối với kẻ ngu xuẩn còn cách gì nữa? Nhồi vào đầu đến mấy cũng hiểu được đâu.
- Cậu còn nhớ lời thề hử? Cậu tuyên thệ hay chưa? - Tóc trái đào" hỏi vặn.
Miska trả lời, chỉ quỳ xuống, đưa hai bàn tay run lẩy bẩy lấy lên vốc tuyết dưới đất, vừa ngốn lấy ngốn để vừa ho sù sụ người khẽ run run.
Chú thích:
(1) Thành phố Ba Lan (ND).
(2) Thành phố Ba Lan, sau thế chiến hai thuộc về Ukraina
(3) Tù binh bắt để khai thác tin tức (ND).
(4) Nicolaievich (1858 - 1929). Đại công tước, làm tổng tư lệnh tối cao của quân đội Nga từ khi chiến tranh thế giới bùng nổ. Trong thời kỳ Nội chiến, bỏ chạy ra nước ngoài. Tại đấy, có ủng hộ của Vrănghen và phần lớn các phần tử bảo hoàng là trong những kẻ có tham vọng lên ngôi vua nước Nga (Lời chú của bản tiếng Nga).