Chương 62


Cuộc sống tràn ra ngoài dòng chảy của nó, phân thành muôn ngàn nhánh . Khó mà đoán trước được diễn biến giảo quyệt, tinh quái của nó hướng theo nhánh nào. Ở chỗ hôm nay dòng đời cạn như con sông ở khúc nông, cạn đến trông thấy cả những vật lắng trầm bẩn thỉu, tởm lợm của nó, ngày mai nước chảy mênh mông, tràn trề…
hiểu sao trong lòng Natalia bỗng nhiên chín muồi quyết tâm đến Yagonoie gặp Acxinhia để van lơn, cầu xin Acxinhia trả lại Grigori cho mình. hiểu sao Natalia có cảm tưởng như tất cả đều tuỳ thuộc vào Acxinhia và cứ đến xin Acxinhia Grigori cùng hạnh phúc trước kia trở lại với mình. Nàng cũng suy tính xem điều đó có thể thực được và Acxinhia nghe lời cầu kỳ quặc của mình như thế nào. Bị thúc đẩy bởi tình cảm nằm sâu trong tiềm thức, nàng chỉ muốn thực mau chóng quyết tâm đột ngột của mình. Đến cuối tháng, nhà Melekhov nhận được bức thư của Grigori. Sau những lời thăm hỏi mẹ cha, Grigori gửi lời chào và lên lòng kính trọng hết sức sâu sắc đối vớì Natalia Mironovna. Chẳng hiểu Grigori làm thế vì nguyên nhân bí mật nào, nhưng dù sao đối với Natalia đó cũng là điều khuyến khích. Vì thế vừa tới chủ nhật nàng sửa soạn Yagonoie ngay.
- Chị đâu thế, chị Nataska? - Dunhiaska thấy Natalia soi khuôn mặt mình cách chăm chú và khắt khe trong mảnh gương vỡ bèn hỏi.
- Chị về thăm nhà cái, - Natalia dối rồi đỏ mặt. Lần đầu tiên nàng hiểu rằng mình chịu điều hết sức nhục nhã, cuộc thử thách tinh thần rất lớn.
- Natalia à, sao thím chẳng cùng tôi ra bãi chơi lấy lần, - Daria vừa trang điểm vừa hỏi. - Tối nay thím nhé!
- Tôi cũng chẳng biết, mà làm gì.
- Chà, cái thím nầy, cứ như tu kín bằng! Chỉ còn có chị em chúng mình thôi mà, các đức ông chồng của chúng mình có nhà đâu - Daria nháy mắt tếu, rồi mềm mại gập đôi người, soi trong chiếc gương cái vạt chiếc váy mới màu da trời nhạt.
Từ ngày Petro lên đường, Daria biến đổi hẳn: cảnh sống vắng chồng ảnh hưởng đến nhiều tới chị chàng. Trong cặp mắt, dáng và mọi cử chỉ của Daria đều thấy lộ vẻ bồn chồn xao xuyến. Cứ chủ nhật là Daria trang điểm đỏm dáng, mãi khuya mới ở bãi chơi trở về. Có lần Daria than phiền với Natalia, tròng con mắt tối sầm lại đầy tức tối:
- Tai hại , có Chúa chứng giám! Bao nhiêu gã -dắc tạm dùng được đều bị xách cổ hết cả rồi, trong thôn còn lại độc loại nhãi ranh cũng già sóc.
- Thế can gì đến chị?
- Sao lại ? - Daria ngạc nhiên. - Ra bãi chơi chẳng còn chàng nào mà dấm dớ nữa. Ít nhất cũng phải tìm cách láng cháng ra nhà máy xay mình, nếu đừng hòng thoát khỏi bố chồng…
Rồi Daria trâng tráo hỏi toạc móng heo Natalia:
- Sao thế, em thân mến, có gã -dắc bên cạnh mà chịu mãi được à?
- Thôi chuyện ấy nữa, chị biết xấu! - Mặt Natalia đỏ lên như gấc.
- Thế thím muốn à?
- Còn chị có lẽ chị muốn đấy chắc?
- Muốn hẳn chứ, nàng ạ? Daria cười phá lên, mặt đỏ bừng, lông mày rung rung cong lên thành hai vòng cung. - Chẳng cần phải giấu giếm làm gì… Bây giờ bất kỳ lão già nào tôi cũng có thể làm cho nóng điên lên được, đấy! Thím thử ngẫm mà xem, có Petro ở nhà hai tháng rồi.
- Chị đến mang vạ vào thân thôi, chị Daria ạ.
- Thôi bà cụ non! Chúng tôi biết chán các chị chàng tẩm ngẩm tầm ngầm như thế nầy rồi. Có lẽ thím chịu thú nhận đấy thôi.
- Tôi chẳng có gì phải thú nhận.
Daria liếc nhìn Natalia cách nhạo báng rồi cắn môi bằng những cái răng như răng chuột nom rất đanh ác và kể cho Natalia nghe:
- Hôm nọ bãi chơi, thằng Timoska Manykov, con trai lão ataman, sán đến gần tôi. Nó cứ ngồi đấy, mồ hôi đổ ra như tắm. Tôi thấy là thằng nhóc sợ dám động chân động tay… Mãi sau nó mới đánh liều luồn tay vào nách tôi, bàn tay run bần bật. Tôi chẳng chẳng rằng, cố ngồi yên, nhưng trong lòng tức sôi lên rồi.
Nếu nó là thằng thanh niên chẳng làm gì, đằng nầy lại xỉ mũi còn chưa sạch? Nó mới khoảng mười sáu, chỉ thế là cùng, thím thử xem cái thớ nó giở được trò gì… Tôi cứ lặng thinh ngồi đấy, còn thằng nhóc con mân mê mó máy lát rồi rỉ tai tôi: "Sang cái kho lúa bên tôi !" Chà, tôi mới cho nó trận nên thân!
Daria vui vẻ phá lên cười, mặt chị chàng hai hàng lông mày nẩy nẩy, cặp mắt nheo lại long lanh theo tiếng cười.
- Tôi bèn đẩy cổ nó ra, nhảy chồm lên: "À cái thằng chết dẫm nầy! Đồ chó con miệng còn hơi sữa! Mày lại dám thở ra với tao những lời như thế à? Mày thôi đái dầm ra quần ban đêm được bao lâu rồi hử!" Rồi tôi lại cho nó thêm tràng nữa!
Giữa Natalia và Daria có được mối quan hệ thẳng thắn và thân mật. Lòng hiềm ghét mà hồi đầu Daria có cảm thấy đối với em dâu dịu dần và hai người đàn bà tính nết khác nhau, tất cả các mặt đều chẳng có gì giống nhau, lại vẫn ăn ý, sống hoà hợp với nhau.
Natalia mặc áo xống xong, ra khỏi phòng trong.
Daria đuổi kịp Natalia ở phòng ngoài.
- Hôm nay thím mở cửa cho tôi nhá!
- Có lẽ tôi ngủ đêm bên nhà tôi.
Daria đưa cái lược lên gãi gãi chỗ tinh mũi, ngẫm nghĩ lát rồi lắc đầu:
- Thôi, thím cứ . Tôi muốn nhờ Dunhiaska làm việc nầy, nhưng có lẽ cũng đến phải nhờ thôi.
Natalia với bà Ilinhitna rằng nàng về nhà rồi bước ra phố.
Mấy chiếc xe ở trong chợ chạy qua bãi thôn, bà con trong thôn ở nhà thờ về. Natalia qua hai cái ngõ rồi rẽ sang trái. Nàng vội vã lên dốc. Lên đến con đường đèo nàng quay đầu nhìn lại: bên dưới kia, cái thôn nằm dài dưới nắng đổ xuống ào ào như nước lũ, những căn nhà quét vôi trắng loá, nắng xiên khoai chiếu vào cái mái thoai thoải của nhà máy xay, phản chiếu lấp loáng, chất sắt tây sáng rực lên như quặng bị nung chảy.

Chương 63


Cả Yagonoie cũng bị chiến tranh lôi mất người . Venhiamin và Tikhol bị gọi ra lính. Sau đó trang trại càng thầm, lặng lẽ và buồn thảm hơn. Acxinhia phải hầu hạ viên tướng già thay Venhiamin. Mụ Lukeria mông to tầy dành bây giờ gầy , giữ việc nấu ăn cho đầy tớ và trông nom gà vịt. Cụ Xaska kiếm cả hai việc coi ngựa và trông nom vườn tược. Chỉ thêm người đánh ngựa mới là Nikichit, dân -đắc, nhiều tuổi, tính nết chín chắn.
Năm nay lão địa chủ giảm bớt diện tích gieo trồng, đem chừng hai mươi con ngựa bổ sung cho quân đội, chỉ giữ lại những con ngựa thuần giống chạy nước kiệu và cỗ ba con ngựa sông Đông dùng cho các nhu cầu của công việc đồng áng. Lão giết thời giờ bằng cách săn, cùng Nikichit săn vịt trời, và lâu lâu đem đàn chó săn đuổi, làm náo động cả vùng xung quanh.
Acxinhia nhận được thư của Grigori luôn, có nhận được cũng chỉ vài dòng ngắn ngủi báo tin chàng còn sống, vẫn khỏe mạnh, vẫn bận việc quan. biết là chàng gan góc chịu đựng hay muốn viết ra trong thư yếu đuối của mình mà chẳng lần nào thấy Grigori viết chữ nào cho biết rằng mình đau khổ, buồn chán. Những bức thư ấy toát ra cái gì lạnh nhạt, cứ như bắt buộc phải viết, và mãi đến lúc cuối cùng mới hở ra câu: "… lúc nào cũng trong hàng ngũ, và hình như chán ngấy cái việc đánh nhau, ngấy cái kiểu luôn luôn đeo sẵn cái chết trong túi yên ngựa". Thư nào chàng cũng hỏi thăm con và dặn Acxinhia viết cho chàng biết tin con: "… em viết cho biết con Tanhiuska của lớn ngần nào rồi, nay như thế nào rồi? Mới đây nằm mơ thấy con lớn lắm, mặc áo dài đỏ".
Bề ngoài Acxinhia có vẻ chịu đựng được cảnh chia ly cách cứng rắn. Toàn bộ tình của nàng đối với Grigori, nàng đem dồn hết cho con, nhất là sau khi nàng chắc chắn rằng mình sinh ra đứa con đúng là con của Grigori. Đời sống đem lại những bằng chứng ai bác bỏ được; lượt tóc đỏ sẫm rụng xuống nhường chỗ cho những món tóc mới, vừa đen vừa xoăn; cả hai con mắt cũng đổi màu, đen lại, đuôi mắt kéo dài ra. Càng ngày đứa bé càng giống bố nó cách lạ lùng, ngay đến nụ cười cũng cho thấy cái gì của nhà Melekhov, của Griska, nụ cười hơi man rợ, như của thú rừng. Bây giờ mỗi khi nhìn con, Acxinhia nhận ngay ra bố nó, còn chút nghi ngờ gì nữa, vì thế lòng con ngày càng bừng bừng trong lòng nàng như lửa đốt, khác hẳn trước kia, hồi nàng còn bước lại gần cái nôi, lảo đảo vì tìm thấy khuôn mặt nhoi của đứa con ngủ cái gì chỉ có chút hao hao, cái gì hơi phảng phất, gợi lại những nét bộ mặt Stepan mà nàng ghét cay ghét đắng.
Ngày nọ nối ngày kia trôi qua, và mỗi ngày để lại thêm trong lòng Acxinhia chút của niềm cay đắng nung nấu. Nỗi lo lắng cho tính mệnh người xoắn sâu vào trong óc nàng ban ngày buông tha nàng, ban đêm lại càng ập tới, và chính ban đêm là lúc tất cả những cái gì tích luỹ trong lòng, bị ghìm hãm chờ đến lúc tự do, phá vỡ những cái đê ngăn giữ nó: thâu đêm Acxinhia lăn lộn, khóc ra tiếng, nước mắt đầm đìa; nàng cắn vào tay mình, cố giữ cho con khỏi thức giấc. Cái đau đớn về thể xác nén được cái đau đớn trong lòng và chặn được tiếng khóc. Nàng cứ nghĩ tới vẻ mặt ngây thơ của con mà tuôn hết nước mắt xuống tã lót của nó: "Con của Griska, có lẽ tự nhiên ấy cũng phải cảm thấy rằng mình buồn nhớ ấy như thế nào".
Sau những đêm như thế, nàng tỉnh dậy như người vừa ăn trận đòn hội chợ: khắp người nàng đau dần, cứ như có những cái búa bằng bạc dai dẳng đập coong coong vào hai bên thái dương nàng, lúc nào ngừng. nỗi đau khổ chịu đựng rất dũng cảm hai bên mép cặp môi trước kia mọng đỏ như môi con nhưng nay trề xuống. Những đêm đau thương dằn vặt làm Acxinhia già …
ngày chủ nhật, nàng đem bữa sáng lên cho lão địa chủ ăn xong, vừa bước ra thềm thấy người đàn bà vào cổng trang trại. Dưới chiếc khăn trắng bịt đầu bừng bừng cặp mắt nom quen đến rợn người. Người đàn bà ấy đẩy then cửa, bước vào trong sân, Acxinhia nhận ra Natalia, tái mặt , từ từ bước ra đón. Hai người gặp nhau ở giữa sân. lớp bụi đường rất dầy bám đôi ủng mũi nhọn của Natalia. Nàng đứng lại, hai bàn tay lao động rất to thõng xuống như còn sức sống. Nàng thở hổn hển, cố giữ thẳng cái cổ tàn tật nhưng được, thành thử có cảm tưởng như nàng nhìn sang chỗ nào khác.
- Tôi đến gặp chị đây, chị Acxinhia ạ… - Nàng vừa vừa dưa cái lưỡi khô bỏng ra liếm cặp môi bị gió thổi nứt nẻ.
Acxinhia đưa nhanh mắt về phía dãy cửa sổ của ngôi nhà chính rồi lặng lẽ về nhà đầy tớ, vào gian của mình. Natalia lẽo đẽo theo sau. Tiếng loạt soạt của chiếc áo dài Acxinhia mặc cứ như chọc vào tai nàng, đến là khó chịu.
"Có lẽ trời oi quá nên tai mình mới đau như thế nầy" - ý nghĩ nảy ra lẫn với những ý khác rối như bòng bong trong đầu óc Natalia.
Acxinhia để Natalia vào rồi đóng cửa. Đóng cửa xong, nàng luồn hai tay xuống dưới chiếc tạp dề trắng, đứng ngay giữa phòng, bắt đầu làm chủ tình thế ngay.
- đến đây làm gì thế? - Giọng nàng ngọt xớt, gần như thầm .
- Cho tôi xin hớp nước… - Natalia hỏi xin rồi đưa cặp mắt nặng nề nhưng quật cường khắp căn phòng.
Acxinhia đứng chờ. Natalia bắt đầu , nàng phải cố gắng lắm mới cất được giọng:
- Chị cướp chồng tôi… Chị hãy trả Grigori cho tôi! Chị… hại cả đời tôi… Chị thấy , bây giờ tôi như thế nào…
- Trả chồng cho à? - Acxinhia nghiến răng ken két và những lời nàng ra cũng dè sẻn như những giọt mưa rơi đá - Trả chồng cho à? xin xỏ ai thế hử? vác mặt đến đây làm gì hử? Việc xin nầy nghĩ ra muộn quá đấy! Muộn mất rồi!
Acxinhia cười nhạt cách rất đanh đá, lắc lư toàn thân tiến sát lại. Nàng nhìn thẳng vào mặt kẻ tình địch bằng cặp mắt giễu cợt. À ra đây, đây chính là con vợ chính thức bị bỏ rơi bây giờ nhục nhã, đau khổ, vác xác đến trước mặt mình. Đây chính là cái con vì nó mà Acxinhia nầy phải chia ly với Grigori, phải khóc hết nước mắt, cái con gây ra trong tim mình vết thương rỉ máu, để rồi trong lúc Acxinhia nầy nhớ nhung chết được, nó lại hú hí với Grigori và có lẽ còn giễu mình là đứa mê trai hạng bét bị bỏ rơi nữa là khác.
- Thế là đến xin tôi bỏ ấy à? - Acxinhia thở hổn hển – Chà cái hạng , đồ rắn độc! Chính mới là kẻ đầu tiên cướp mất Griska của tôi! cướp chứ phải tôi cướp… biết rằng ấy ăn ở với tôi rồi mà sao còn lấy ấy? Tôi dành lại chồng tôi Griska là của tôi. Tôi có con với ấy, còn …
Acxinhia nhìn vào mắt Natalia với cả lòng căm hờn sục sôi, hai tay vung loạn xạ, miệng tiếp tục tuôn ra tràng những lời cay độc:
- Griska là của tôi, tôi nhường cho ai cả? Của tôi! Của tôi? có nghe thấy ? Của tôi! Xéo đằng nào xéo, đồ chó cái vô liêm sỉ, phải là vợ ấy. muốn cướp bố của đứa bé phải ? Ái chà chà! Sao trước kia đến? Thế nào, sao trước kia đến hử?
Natalia nghiêng nghiêng tới bên chiếc ghế dài, ngồi phịch xuống, đầu gục xuống hai bàn tay che mặt.
- Chị bỏ chồng chị… Đừng làm rầm lên như thế…
- Ngoài Griska ra, tôi chẳng có chồng nào khác. đời nầy có ai cả!
Acxinhia cảm thấy trong lòng mình nung nấu mối căm hờn lối thoát. Nàng nhìn món tóc đen mượt tuột khỏi chiếc khăn bịt đầu xoã xuống tay Natalia.
- ấy cần lắm phỏng? Xem kìa, cái cổ vặn vẹo như thế kia? Thế mà còn tưởng ấy thèm có được lắm phải ? Lành lặn người ta còn bỏ, tàn tật thế nầy thèm muốn cái nỗi gì? được nhìn thấy Griska nữa đâu! Thôi xéo !
Acxinhia lồng lộn bảo vệ cách hung dữ cái tổ ấm của nàng, và bây giờ chính là lúc nàng trả thù về tất cả những điều phải chịu đựng trước kia. Nàng thấy rằng tuy cổ Natalia có vẹo chút, nhưng Natalia vẫn còn đẹp như xưa, má và miệng vẫn tươi tắn, chưa bị thời gian làm nhăn nheo, còn như nàng, Acxinhia nầy, chẳng phải chính vì con Natalia nầy mà dưới hai con mắt nàng, những vết nhăn nhằng nhịt như mạng nhện trước tuổi hay sao?
- Chị tưởng tôi mong xin lại được đấy chắc? - Natalia ngước hai con mắt như mắt người say rượu vì đau khổ.
- Thế đến đây làm gì hử? - Acxinhia vừa thở vừa hỏi.
- Tôi buồn khổ quá nên đến đây thôi.
Đứa con của Acxinhia nằm giường nghe tiếng người to giật mình thức dậy, nhỏm lên và khóc. Người mẹ bước tới bế con rồi ngồi quay ra cửa sổ. Natalia nhìn đứa trẻ mà toàn thân run bắn lên. Cổ nàng khô , tức nghẹn. Cặp mắt của Grigori mặt đứa trẻ nhìn nàng với vẻ rất hiểu biết. Nàng nức nở, lảo đảo bước ra thềm. Acxinhia ra tiễn.
phút sau, cụ Xaska bước vào phòng.
- Chị chàng nào vừa ra đấy? - Cụ hỏi có vẻ đoán ra điều gì.
- ả cùng thôn cháu đấy thôi.
Natalia ra khỏi trang trại, chừng ba vec-xta, đến nằm dưới bụi mận dại. Nàng lịm , đầu óc nghĩ ngợi điều gì cả, chỉ có nỗi buồn khổ ra được đè nặng người… Cặp mắt đen thầm của Grigori mặt đứa bé cứ chập chờn trước mắt nàng, luôn luôn ám ảnh nàng.

Chương 64


Grigori nhớ cái đêm hôm ấy hết mức rành rọt, rành rọt đến loá mắt đau đầu. Chàng tỉnh lại trước lúc trời rạng, đưa tay quờ quạng, chạm vào những cuộn rạ nhọn như gai. Chàng rên rỉ vì khắp đầu đau nhói. Chàng cố hết sức giơ tay, đưa lên trán sờ thấy cái bờm tóc cứng cong cong, bết máu đọng. ngón tay chàng chạm phải vết thương ở thịt, cảm thấy như đặt hòn than hồng vào đấy. Chàng nghiến răng tiếng dài, nằm ngửa ra. Những cái lá cây đầu chàng cháy vàng vì sương muối đầu mùa kêu lách cách như tiếng thuỷ tinh. Đường viền của những cành cây đen sì lên rành rọt nền trời xanh thẳm, lấp lánh những vì sao. Grigori mở mắt trừng trừng, nhìn chớp. Chàng có cảm tưởng như đó phải là những ngôi sao, mà là những trái cây rất lạ rất mọng, lủng lẳng xanh xanh vàng vàng ở những cuống lá.
Sau khi nhớ lại những điều xảy ra với mình, chàng cảm thấy rằng thể nào mình cũng sắp hoảng lên bèn nghiến răng lổm ngổm bò .
Vết thương hành hạ chàng cách quái ác, có lúc vật ngửa chàng ra… Grigori có cảm tưởng như mình bò thời gian dài ghê gớm, bèn bắt buộc mình ngoái nhìn lại, thấy cái cây nơi chàng lăn ra bất tỉnh chỉ cách đó chừng năm chục bước. Có lần chàng bò qua cái thây người chết, phải chống khuỷu tay lên cái bụng hõm sâu rất cứng của cái xác. Vì mất nhiều máu nên trong miệng cứ lợm lợm buồn nôn. Chàng khóc như con nít, phải cắn những sợi cỏ đẫm sương mai nhạt thếch để khỏi mê . Bò đến hòm đạn lật sấp Grigori đứng dậy được. Chàng lảo đảo đứng giờ lâu rồi bước .
Chàng thấy mình có thêm sức lực, chân bước rắn rỏi hơn và có thể đoán được đâu là hướng đông: chòm sao Đại hùng dẫn đường cho chàng.
Grigori ra đến lề rừng có tiếng quát trầm trầm làm chàng phải đứng lại:
- được tới gần, tôi bắn!
Rồi có tiếng cối súng ngắn lách cách. Grigori đưa mắt nhìn về phía tiếng động: người nửa nằm nửa ngồi dưới gốc thông.
- là ai? - Grigori vừa hỏi vừa lắng nghe tiếng của chính mình và có cảm tưởng như tiếng người lạ.
- Người Nga à? Lạy Chúa tôi! Lại đây! - Người nằm dưới gốc thông bò ra mặt đất.
Grigori bước tới gần.
- Cúi xuống.
- Tôi cúi được.
- Sao vậy?
- Tôi mà ngã lần nầy còn đứng dậy được nữa, tôi bị chém vào đầu.
- Mày ở đơn vị nào?
- Trung đoàn sông Đông số mười hai.
- Giúp ta nào, chàng -dắc…
- Bẩm quan lớn, tôi ngã mất. (Grigori nhìn những cái lon vai áo ca-pôt viên sĩ quan).
- Đưa tay cho ta vậy.
Grigori giúp viên sĩ quan đứng dậy. Hai người bắt đầu . Nhưng mỗi bước viên sĩ quan bị thương trĩu nặng tay Grigori.
Trong khi cố leo lên khỏi khoảng đất trũng, viên sĩ quan nắm chặt lấy tay áo va-rơi của Grigori, lập cập đập hai hàm răng vào nhau :
- Bỏ ta lại đây thôi, chàng -dắc ạ… Ta bị thương… xuyên thủng bụng.
Dưới cái kính kẹp mũi, ánh mắt viên sĩ quan nom mờ , miếng há hốc, hơi thở khò khè. Viên sĩ quan ngất . Grigori xốc , ngã xuống, nhỏm dậy rồi lại ngã lăn ra. Chàng bỏ lại gánh nặng của chàng hai lần, nhưng cả hai lần chàng đều quay lại lôi dậy, và lại bước lảo đảo như trong giấc mơ.
Đến mười giờ trưa đội liên lạc lượm được hai người và đưa về trạm băng bó.
Cách ngày sau, Grigori trốn luôn khỏi trạm băng bó. đường , chàng giật phắt cái băng buộc đầu, vừa vừa vung vẩy đoạn băng đầy những vết đỏ lòm.
- Mày ở đâu mò ra thế? - Viên đại đội trưởng rất đỗi ngạc nhiên.
- Bẩm quan lớn, tôi trở về đơn vị đây.
Ở chỗ viên trung uý ra, Grigori gặp tên hạ sĩ của trung đội.
- Con ngựa của tôi… Con Hạt Dẻ đâu rồi?
Vẫn còn nguyên vẹn đấy, người em ạ. Bọn mình vừa tống tiễn bọn Áo là vớ được cu cậu ở ngay chỗ đó. Còn cậu sao lại thế nầy? Bọn mình làm lễ tiễn cậu lên thiên đàng rồi đấy.
- Các cậu vội quá đấy - Grigori cười nhạt.
TỜ SAO MỆNH LỆNH
"Vì có công cứu được tính mạng của trung tá Gustav Grotek, trung đoàn trưởng trung đoàn long kỵ binh số 9, binh sĩ -dắc Grigori Melekhov thuộc trung đoàn -dắc sông Đông số 12 được đề bạt hạ sĩ và được đề nghị tặng thưởng Huân clương chữ thập thánh Gióoc hạng bốn".

***
Đại đội đóng ở thành phố Kamenka-Strumilovo được hai ngày đêm, sửa soạn đến đêm lên đường. Grigori tìm được chỗ ở của em -dắc trong trung đội, bèn tới thăm con ngựa của chàng. Trong cái túi yên thấy thiếu bộ đồ lót và chiếc khăn mặt.
- Grigori ạ, chúng nó lấy cắp ngay trước mắt mình, - Miska Kosevoi như nhận tội vì con ngựa được trao cho chàng coi - Có bọn bộ binh được đưa đến ở nhà nầy, đông vô kể, chúng nó lấy cắp đấy.
- Quỷ tha ma bắt chúng nó , cho chúng nó dùng. Nhưng mình cần có cái gì quấn đầu đây, băng ướt đẫm cả rồi.
- Cậu lấy cái khăn mặt của mình vậy.
Hai người chuyện với nhau trong nhà kho "Tóc trái đào" bước vào. Gã chìa tay bắt tay Grigori, tựa như giữa hai người chẳng có chuyện gì xảy ra.
- À Griska! Cậu còn sống cơ à, cừ !
- Còn sống nửa thôi.
- Trán cậu có máu đấy, chùi .
- Mình lau, còn kịp chán.
- Để mình xem chúng nó chữa cho cậu như thế nào.
"Tóc trái đào" vít mạnh đầu Grigori xuống, mũi hít hít.
- Sao lại để chúng nó cạo mảng tóc như thế nầy? Nom còn ra cái thể thống gì nữa! Bọn bác sĩ chúng nó xỏ cậu đấy, để mình chữa cho.
Rồi chẳng cần hỏi Grigori có đồng ý hay , gã lấy luôn trong băng đạn ra viên, tháo đầu đạn ra rồi dốc chỗ thuốc đen đen lên lòng bàn tay.
- Miska, kiếm ít mạng nhện lại đây.
Miska dùng mũi lưỡi gươm với dầm nhà xuống nắm mạng nhện lờm xờm như bông, đưa cho "Tóc trái đào". "Tóc trái đào, dùng ngay lưỡi gươm ấy đào lấy miếng đất , trộn miếng đất với mạng nhện và thuốc đạn, bỏ vào miệng nhai rất lâu. Rồi gã lấy miếng thuốc đặc sệt ấy bôi lên vết thương còn chảy máu đầu Grigori. Gã mỉm cười:
- Sau ba ngày ba đêm bóc ra. Cậu thấy , mình chăm nom cho cậu như thế mà cậu lại định cho mình ăn kẹo đạn.
- Chăm nom cám ơn, nhưng nếu giết được cậu trong lòng mình đỡ mang nặng tội.
- Cậu là thằng đến là đơn giản.
- Mình vốn như thế đấy. đầu mình như thế nào?
- Nhát gươm dài đến phần tư ác-sin ấy. Để lại cho cậu kỷ niệm.
- Mình quên đâu.
- Mà dù muốn quên, cậu cũng quên được. Bọn Áo chúng nó mài gươm nên mới chém cho cậu nhát gươm cùn. Bây giờ cậu mang suốt đời cái sẹo to tướng.
- May cho cậu đấy, Grigori ạ, nhát gươm chém trượt, nếu cậu bị chôn xác nơi đồng đất nước người, - Miska mỉm cười.
- Mình làm gì với cái mũ cát-két bây giờ nhỉ?
Grigori ngơ ngác quay quay trong tay chiếc mũ cát-két, đỉnh mũ bị chém rách, bê bết máu.
- Quẳng mẹ nó , những con chó nhá ngay cho mà xem.
- Các cậu ơi, họ mang cái ăn về rồi đấy, ra lấy , - Ngoài cửa căn nhà có tiếng gọi.
Bọn lính -dắc ra khỏi nhà kho. Con Hạt Dẻ lẽo đẽo theo sau Grigori, nó đưa cặp mắt lồi lồi liếc nhìn chủ rồi hí lên tiếng.
- Nó nhớ cậu đấy, Griska ạ, - Miska hất đầu về phía con ngựa. - Mình cũng lấy làm lạ, nó chịu ăn mà lại chỉ khẽ hí lên như thế thôi.
- Lúc mình ở chỗ ấy bò về, cứ gọi nó mãi, - Grigori quay mặt ra chỗ khác, trầm trầm, - Mình biết rằng nó bỏ mình, mà người khác bắt nó cũng khó, nó chịu đầu hàng người lạ đâu?
- Đúng đấy, bọn mình phải chật vật mãi mới bắt được nó. Phải ném vòng thòng lọng.
- Con ngựa tốt lắm, của ông mình, của Petro đấy, - Grigori quay mặt , muốn để cho bạn thấy vẻ cảm động trong cặp mắt mình.
Hai người vào trong nhà. Ở phòng ngoài, Egor Zarkov ngáy khò khò tấm đệm lò xo kéo giường xuống trải dưới đất. Cảnh nhà cửa lộn xộn rời nào tả được cho biết rằng chủ nhà vội vã bỏ nhà ra . Những mảnh bát đĩa vỡ, giấy rách, sách vở ngổn ngang, những miếng nỉ lênh láng mật ong, những đồ chơi, giày dép cũ, bột mì vãi tung tóe, tất cả đều bị ném bừa dưới đất thành cảnh hỗn độn kinh người, lên cả tan vỡ.
Grosov Emelian và Prokho Zykov dọn quang chỗ rồi ngồi luôn xuống đấy ăn bữa trưa. Zykov nhìn thấy Grigori bèn trợn tròn cặp mắt dịu dàng như mắt bò non.
- Gri-i-sca? Cậu ở đâu mò ra thế?
- Từ thế giới bên kia trở về.
- Có chạy mau lấy xúp cho nó ăn ? Làm gì mà mắt cứ trợn lên đến trán thế hử? - "Tóc trái đào" quát lên.
- Mình ngay đây. Nhà bếp ở ngay đây, ngay trong ngõ.
Prokho cắn miếng bánh rồi chạy ra sân.
Grigori mệt mỏi ngồi vào chỗ Zykov vừa đứng lên.
- Mình cũng chẳng nhớ lần trước ăn vào lúc nào nữa, - Chàng mỉm cười như nhận lỗi.
Những phân đội của quân đoàn ba tiến qua thành phố. Những dãy phố chật hẹp đầy ních lính bộ binh. Cơ man nào xe vận tải và đơn vị kỵ binh chen chúc nhau. Các ngã tư đều tắc đường, người và ngựa xe cứ xoay tròn. Tiếng hành quân ầm ầm vọng vào qua cánh cửa đóng. Chẳng mấy chốc thấy Prokho trở về với ga-men xúp và gầu vải cháo kiều mạch.
- Cháo đổ vào đâu bây giờ?
- Lấy cái xoong có quai kia kìa, - Grosov lấy cửa sổ xuống cái bô dùng ban đêm vì ắn biết nó dùng làm gì.
- Cái xoong của cậu khắm quá. - Prokho nhăn mặt.
- sao đâu. Cậu cứ dốc cái gầu vải xuống, bọn mình chia nhau hết ngay thôi.
Prokho dốc cái gầu vải, cháo đặc sệt thơm phức bốc hơi ngùn ngụt, mỡ ở viền chung quanh nổi lên như cái vòng hổ phách.
Mọi người vừa ăn vừa chuyện trò. Prokho lấy nước bọt cọ cọ vết mỡ cái nẹp quần bạc mầu của và kể chuyện:
- Ngay bên sân nhà chúng ta có đại đội sư đoàn sơn pháo ngựa kéo. Chúng nó cho ngựa ăn đấy. Thằng thượng sĩ kỵ binh bên ấy đọc báo thấy viết rằng đồng minh đánh tan quân Đức.
- Melekhov ạ, cậu về muộn quá, sáng nay chúng mình được khen đấy! - "Tóc trái đào" lúng búng, miệng gã đầy cháo.
- Ai khen?
- Sư đoàn trưởng trung tướng Phôn Divid duyệt binh chúng mình và khen chúng mình đánh bại bọn kỵ binh Hungary và cứu được đại đội pháo của quân mình. Vì thiếu chút nữa chúng nó lôi được những khẩu pháo . Trung tướng : " em -dắc dũng cảm, Đức vua và Tổ quốc quên công của em".
- Thế ư?
Ngoài phố có tiếng súng nổ khô khan, lại tiếng nữa, rồi súng máy nổ rền hồi.
- Ra ngoài cả! - Ngoài cửa có tiếng la to.
em -dắc ném thìa xuống, nhảy ra sân. đầu họ, chiếc máy bay nhàng lượn tròn rất thấp. Động cơ của nó nổ ầm ầm đầy vẻ hăm doạ.
- Nằm ngay xuống chân hàng rào! Chúng nó bắt đầu ném bom ngay bây giờ đấy! Có biết đại đội pháo đóng bên cạnh ? - "Tóc trái đào" kêu to.
- Gọi Egor dậy? Nó bị bắn chết đệm cho mà xem?
- Đưa mình khẩu súng trường!
"Tóc trái đào" nhìn rất cẩn thận, đứng ngay thềm nổ súng.
Lính bộ binh chạy ngoài phố, hiều họ khom lưng xuống làm gì. Trong sân nhà bên có tiếng ngựa hí và tiếng hô giật giọng. Grigori nã hết kẹp đạn rồi đưa mắt nhìn qua hàng rào: bọn pháo thủ bên ấy rối rít đẩy khẩu pháo xuống dưới hiên nhà kho.
Trời xanh loá như có gai châm, Grigori nheo mắt theo dõi con chim vừa kêu ầm trời vừa là xuống thấp. Giữa lúc đó từ con chim có cái gì bật ra, nhấp nhoáng trong dé nắng. tiếng nổ ghê gớm làm căn nhà rung chuyển, những gã -dắc dang nằm áp sát vào cạnh thềm nảy cả lên. Trong sân nhà bên, con ngựa sắp chết rống lên. Mùi diêm sinh nồng nặc trong đám cháy xông ra qua dãy hàng rào.
- Tìm chỗ mà nấp ! - "Tóc trái đào" kêu lên và chạy thềm xuống.
Grigori nhảy ra theo, lăn ngay xuống chân hàng rào. bộ phận bằng nhôm cánh chiếc máy bay lấp loáng. Chiếc máy bay nhàng ngoặt đuôi lượn vòng. Súng ngoài phố bắn liên hồi, tiếng nổ lúc rền từng loạt, lúc vang lên loạn xạ. Grigori vừa ấn được kẹp đạn mới vào súng tiếng nổ còn dội mạnh hơn lúc nãy hất chàng văng ra cách hàng rào đến xa-gien. tảng đất đập vào đầu Grigori, nặng quá đè bẹp chàng xuống, đất phủ cả lên mắt chàng.
"Tóc trái đào" chạy lại vực Grigori dậy. Mắt bên trái đau nhói làm Grigori nhìn thấy gì cả. Chàng gắng gượng mãi mới mở được mắt bên phải ra thấy nửa ngôi nhà đổ sụp. Gạch đổ xuống thành đống nháo nhào đỏ lòm, làn bụi hồng hồng bốc lên mù mịt đống gạch. Egor Zarkov bò ra bằng hai tay từ trong khoảng thềm nhà bị phá nham nhở. Cả khuôn mặt gã chỉ còn là thân của tiếng kêu. Hai dòng nước mắt đỏ ngầu những máu tuôn ra từ hai con mắt lồi hẳn ra ngoài, chảy ròng ròng xuống má. Egor rụt đầu vừa bò vừa kêu rống lên, cặp môi đen sịt như môi người chết gần như mở ra:
- A-i-i-i-i! A-i-i-i-i! A-i-i-i-i!
Phía sau Egor lệt sệt bên chân bị cắt rời từ đùi trở xuống nằm ngang ống quần cháy xém, chỉ còn mảng da mỏng nối liền vào thân. Chân bên kia còn nữa. Egor từ từ đổi tay, bò ra ngoài. Tiếng kêu the thé, thít như tiếng con nít vẫn ngớt. Rồi Egor bặt tiếng kêu, nằm lăn kềnh sang bên, mặt áp xuống khoảng đất thô bạo, ẩm ướt, nhơ nhớp phân ngựa, gạch vụn ngổn ngang. ai bước tới gần gã.
- Khiêng cậu ấy chứ! - Grigori kêu lên, tay vẫn úp mắt bên trái.
nhóm bộ binh chạy vào trong sâm. Chiếc xe hai bánh của bọn lính điện thoại đến đỗ ngay bên cổng.
- đỗ lại làm gì hử? - tên sĩ quan cười ngựa qua chỗ bọn lính điện thoại quát chúng. - Bọn súc sinh nầy, quân khốn kiếp.
ông già mặc chiếc áo ngoài đuôi tôm màu đen và hai người đàn bà bước tới biết từ chỗ nào. Đám người đứng vây quanh Egor. Grigori len vào trong, thấy Egor còn thở, khóc nức nở, người run lên bần bật. Những giọt mồ hôi rất to đổ ra vừng trán vàng như trán người chết.
- Khiêng chứ! Các cậu sao vậy… là người hay là quỉ hử?
- Cậu làm gì mà cắn ngậu lên thế? - gã bộ binh cao lớn hằm hằm trả. - Khiêng , khiêng , thế khiêng đâu bây giờ? Cậu có thấy , chết đến nơi rồi còn gì?
- Đứt mất cả hai chân.
- Máu chảy ra ghê ?
- Thế cứu thương đâu?
- Ở đây làm gì có cứu thương…
- Nhưng cậu ấy vẫn còn tỉnh cơ mà.
"Tóc trái đào" đứng sau lưng Grigori đặt tay lên vai chàng.
Grigori quay lại.
- Thôi đừng động đến làm cậu ấy khổ thêm, - "Tóc trái đào" khẽ , - cậu sang bên nầy mà xem.
Gã xô đẩy những người đứng bên cạnh, sang phía bên kia, những ngón tay vẫn rời tay áo va-rơi của Grigori. Grigori nhìn thêm lần nữa rồi gù gù cái lưng, bước vào trong cổng. Phía dưới bụng Egor, đám ruột xổ ra hồng hồng xanh xanh, hơi bốc ngùn ngụt. đầu đám ruột nằm ngay cát và phân ngựa, cứ ngọ nguậy, mỗi lúc trương to lên. tay của người hấp hối đặt nghiêng, như chèo thuyền…
- Lấy cái gì phủ lên cho cậu ấy, - người góp ý.
Bỗng nhiên Egor chống hai tay nhổm lên, đầu ngửa hẳn ra sau, gáy đập vào chỗ hõm giữa hai cái xương bả vai, rồi gã gào lên giọng khàn đặc, còn ra tiếng người nữa.
- em ơi, giúp hộ tôi chết ! em ơi! em ơi! Sao cứ đứng nhìn thế na-a-ày! A-ha-ha-a-a-a-a! em ơi… giúp mình chết !

Chương 65


Toa xe nhàng đung đưa, bánh xe lạch xạch như ru ngủ. Ngọn đèn chiếu khoảng ánh sáng vàng vàng tới nửa chiếc ghế dài.
là thống khoái khi được nằm thẳng thoải mái, hai chân được tháo ủng, hoàn toàn tự do sau hai tuần liên tiếp bị hấp hơi trong ủng, cảm thấy rằng vai mình còn có nhiệm vụ gì nữa, đồng thời biết rằng tính mạng mình bị điều gì nguy hiểm đe doạ, và cái chết ở rất xa. Điều đặc biệt thú vị là lắng nghe tiếng bánh xe lạch xạch chẳng ăn khớp nhau chút nào, vì sau mỗi lần bánh xe quay vòng, sau mỗi lần đầu máy giật cái, mặt trận lại xa thêm chút. Và Grigori nằm yên lắng nghe, mười ngón chân giày ủng tha hồ ngọ nguậy, khắp người nhàng sung sướng trong bộ đồ lót sạch, mới thay hôm nay. Chàng có cảm giác như mình vừa được lột được xác bẩn thỉu, bắt đầu bước vào cuộc sống khác hẳn, sạch , bị vấy bẩn.
Niềm vui lặng lẽ, thanh thản đó chỉ bị đứt quãng những lúc con mắt bên trái đau nhói. Cái đau khi lắng , khi bất thình lình quay trở lại, làm con mắt như bị lửa đốt, nước mắt bất giác chảy ra dưới lớp băng. Ở nhà thương Kamenka-Strumilovo có bác sĩ Do Thái còn trẻ khám mắt cho Grigori, rồi viết biết những gì mẩu giấy.
- Phải đưa về hậu phương mới được. Con mắt có chuyện khá phiền đấy.
- Tôi có chột mất mắt ?
- Sao vậy, cái nầy, - Người bác sĩ nhận thấy vẻ kinh hoàng giấu giếm trong giọng , bèn dịu dàng mỉm cười, - cần được chữa chạy, có lẽ phải mổ. Chúng tôi chuyển về xa trong hậu phương, về Petrograd hay Moskva chẳng hạn.
- Rất cám ơn bác sĩ.
- đừng lo, con mắt còn giữ được. - Người bác sĩ vỗ vai Grigori, dúi mẩu giấy vào tay chàng, rồi khẽ đẩy chàng ra hành lang. Sau đó ta xắn tay áo, sửa soạn vào mổ.
Sau rất nhiều chuyện phiền phức khổ sở, Grigori mới lên được đoàn xe lửa quân y. Chàng nằm ngày đêm, tận hưởng cái thú được yên tĩnh. Chiếc đầu máy cổ lỗ và bé đem hết sức lực còn lại kéo đoàn tầu gồm rất nhiều toa. gần tới Moskva.
Đoàn tàu tới nơi ban đêm. Những người bị thương nặng được cáng. Những ai có thể được cần người đỡ tự ra đầu toa xe sau khi đăng ký. Viên bác sĩ cùng đoàn tàu dựa theo danh sách gọi tên Grigori rồi chỉ vào chàng và với người nữ y tá:
- Nhà thương chữa mắt của bác sĩ Suegirov? Ngõ Konpatnyi.
- có mang theo hành lý đấy chứ? - Người nữ y tá hỏi.
- chàng -dắc làm gì có hành lý? Độc chiếc túi-dết và cái ca-pôt nầy thôi.
- Ta .
Người nữ y tá vừa bước vừa nhét lại món tóc dưới cái mũ bịt đầu, cái áo dài kêu loạt soạt. Grigori chập chững bước theo. Hai người xe ngựa. Những tiếng động trong đô thị lớn dã ngủ thiếp, tiếng chuông xe điện, ánh đèn điện lấp lánh xanh xanh tất cả tác động tới Grigori như đè nén chàng. Chàng ngả lưng ra chiếc ghế của chiếc xe ngựa bốn bánh, chăm chú nhìn những dãy phố đêm rồi mà còn đông nghịt. Hơi ấm ngây ngất của cơ thể đàn bà ở ngay bên cạnh gây cho chàng cảm xúc rất lạ. Moskva nặc hơi thu: lá những cái cây hai bên các đường cây dưới ánh những ngọn đèn phản chiếu màu vàng nhợt. Trời đêm lành lạnh. Các tấm đá lát hè phố nhấp nhoáng ánh nước. Các ngôi sao đường chân trời sáng sủa toả ra thứ ánh sáng lạnh lẽo của sao mùa thu.
Chiếc xe ngựa chạy từ trung tâm thành phố tới cái ngõ vắng tanh. Vó ngựa đập lộp cộp đá trải đường, người đánh xe mặc chiếc áo xanh tương tự như kiểu áo nỉ của các cha cố, ngồi ngất ngưởng chiếc ghế đánh xe, vung những đầu dây cương đánh con ngựa gầy yếu. Ở ngoại ô biết chỗ nào có tiếng đầu máy xe lửa rúc còi. "Có lẽ bây giờ có đoàn tàu nào chạy về vùng sông Đông chăng?" - Grigori rũ đầu xuống trong nỗi buồn nhớ nhoi nhói nhự những mũi kim châm.
- ngủ gật đấy à? - Người nữ y tá hỏi.
- .
- Chúng ta sắp đến nơi rồi.
- Các vị muốn gì ạ? - Người đánh xe quay lại hỏi.
- Bác cứ cho xe chạy .
Sau dãy hàng rào dài bằng sắt, nước trong cái ao nhấp nhoáng như dầu, thấp thoáng cái bến có lan can với con thuyền buộc ở bến. Hơi ẩm thoảng bốc tới.
"Cả đến nước cũng bị người ta giam hãm sau hàng rào sắt, chẳng bù với sông Đông…"- Grigori có ý nghĩ mung lung. Lá cây lạo sạo dưới những bánh cao su của chiếc xe ngựa.
Chiếc xe đỗ lại trước ngôi nhà ba tầng. Grigori sửa lại áo ca-pôt nhảy xuống.
- Đỡ tôi cái - Người y tá khom lưng.
Grigori nắm lấy bàn tay nhắn mềm mại, đỡ người y tá xuống xe.
- Mồ hôi lính người xông lên khiếp quá, - Người y tá ăn vận khá đẹp khẽ cười rồi bước lên thềm, bấm chuông.
- y tá ạ có lẽ nên ra ngoài ấy mà xem, rồi người lại xông lên mùi gì nữa ấy à, - Grigori hơi có vẻ bực bội.
Người gác ra mở cửa. Hai người leo cái thang lan can mạ vàng rất đẹp, lên tầng hai. Người nữ y tá lại bấm chuông lần nữa.
người đàn bà mặc áo choàng trắng mở cửa cho hai người vào.
Grigori ngồi xuống bên chiếc bàn tròn . Người nữ y tá biết những gì với người đàn bà áo trắng. Người kia ghi ghi chép chép.
Ở cửa các phòng bệnh hai bên đãy hành lang vừa hẹp vừa dài, có những người đeo kính màu khác nhau ngó đầu nhìn ra.
- cởi áo ca-pôt ra - Người đàn bà mặc áo choàng đề nghị.
người hộ lý nam, cũng mặc áo trắng, tiếp lấy cái áo ca-pôl trong tay Grigori rồi đưa chàng vào buồng tắm.
- cởi hết quần áo ra.
- Cởi làm gì?
- Phải tắm mới được.
Trong khi Grigori vừa cởi quần áo vừa kinh ngạc nhìn căn phòng với những vuông kính mờ các cửa sổ, người hộ lý vặn nước chảy vào thùng tắm, đo nhiệt độ rồi mời chàng ngồi vào.
- Tôi quen tắm thùng… - Grigori ngượng ngùng đưa chân đen thui thủi, những lông cùng lá, vào trong thùng tắm.
Người hộ lý giúp chàng tắm rửa cẩn thận, rồi đưa cho chàng vải trải giường, đồ lót, dép đêm và cái áo dài mặc trong nhà màu xám có dây lưng.
- Còn quần áo của tôi? - Grigori ngạc nhiên.
- mặc các thứ nầy. Quần áo của trả lại cho khi nào được ra viện.
Ra tới phòng ngoài, Grigori qua cái gương lớn mắc tường. Chàng nhận được ra mình nữa: cao lớn, mặt đen xạm, hai gò má gồ nhọn, má đỏ bừng bừng như màu gạch, áo ngủ có dây lưng, bộ tóc đen với cái mũ chụp lên , chỉ còn chút hao hao như chàng Grigori xưa kia mà thôi. Ria chàng mọc rậm thêm, bộ râu tơ loăn xoăn dưới cằm.
"Trong thời gian qua mình trẻ hẳn ra" - Grigori mỉm cười gượng gạo.
- Phòng số sáu, cửa thứ ba bên phải - Người hộ lý chỉ cho chàng.
Lúc Grigori bước vào căn phòng rộng quét vôi trắng, người thầy tu mặc áo ngủ, đeo kính màu lam đứng dậy.
- Láng giềng mới à? Rất sung sướng, thế là đỡ buồn rồi. Tôi từ Daraisk đến đấy, người ấy giọng xởi lởi và đẩy cho Grigori chiếc ghế dựa.
Vài phút sau, người nữ y sĩ có bộ mặt to bè bè khó coi bước vào phòng.
- Melekhov, mời ra để chúng tôi khám con mắt của . - Người ấy bằng giọng trầm phát ra từ trong ức, rồi lánh sang bên cho Grigori bước ra hành lang.

Chương 66



mặt trận tây nam, trong khu vực Seven, bộ tư lệnh tập đoàn quân quyết định dùng đợt tấn công đại qui mô bằng kỵ binh để chọc thủng trận tuyến của địch. chi đội kỵ binh lớn có nhiệm vụ thọc sâu vào hậu phương địch, rồi liên tục đột kích dọc theo mặt trận, tiến đến đâu phá huỷ các tuyến giao thông liên lạc, làm tan rã các đơn vị của địch bằng những cuộc tập kích bất ngờ. Bộ tư lệnh đặt rất nhiều hy vọng vào việc thực có kết quả kế hoạch nầy: lực lượng kỵ binh lớn chưa từng thấy được điều tới khu vực chỉ định. Trong số các trung đoàn kỵ binh bị ném vào khu vực nầy, có cả trung đoàn -dắc của Litnhitki. Trận tấn công đáng lẽ phải được thực ngày hai mươi tám tháng tám, nhưng vì trời mưa nên bị hoãn đến ngày hai mươi chín.
Từ sáng, sư đoàn tập hợp thành đội hình cơ địa xuất phát rất rộng, sẵn sàng tấn công.
Ở cách sườn bên phải chừng tám vec-xta, bộ binh tổ chức cuộc tấn công nghi binh để thu hút hoả lực của địch. Những phân đội của sư đoàn kỵ binh di động theo hướng nghi binh khác Phía trước, trong khoảng tầm mắt có thể bao quát được, chẳng thấy có địch ở đâu cả. Trước mặt đại đội của chừng vec-xta, Evgeni chỉ nhìn thấy những đường ụ chiến hào bị vứt bỏ lên, đen sì như những cái hang thú rừng. Đằng sau các đường chiến hào ấy là những cánh đồng lúa nhấp nhô dưới làn sương mù xám xám trước lúc hoàng hôn bị gió quật ngang quật dọc.
biết bộ chỉ huy của quân địch được biết về trận tấn công được chuẩn bị hay dự đoán trước mà trong đêm hai mươi chín, các đơn vị địch rời bỏ chiến hào, lui về phía sau chừng sáu vec-xta, chỉ để lại những điểm mai phục có súng máy. Chính các điểm mai phục nầy quấy nhiễu bộ binh ta khắp khu vực.
Ở chỗ nào đó cao, sau những đám mây bông, mặt trời mọc bắt đầu chiếu sáng, trong khi thung lũng tràn ngập lớp sương mù vàng vàng màu kem. Có lệnh tấn công, các trung đoàn xông lên. Hàng bao nhiêu ngàn vó ngựa trải ra khắp vùng thứ tiếng rầm rập trầm trầm, nghe như vang từ dưới đất lên. Evgeni ghìm con ngựa thuần giống của , cho chuyển sang nước đại. Bên tấn công để lại phía sau khoảng chừng vec-xta rưỡi. Hàng ngũ chỉnh tề, mỗi lúc họ tiến gần tới dải đất trồng lúa. Lúa mạch đen cao quá thắt lưng đan lẫn với những cây thổ ti bám rất chắc và cỏ dại, làm cho ngựa chạy hết sức vướng chân.
Phía trước vẫn là lúa mạch đen rập rờn như những bờm ngựa, còn phía sau lúa má đều bị vó ngựa dẫm lụi xuống. Sau khi chạy đến vec-xta thứ tư, những con ngựa bắt đầu vấp chân, mồ hôi đổ khá nhiều. Nhưng địch vẫn chẳng thấy tăm hơi đâu. Evgeni đưa mắt nhìn viên đại đội trưởng: mặt viên đại uý thầm đầy vẻ thất vọng…
Sau khi chạy chặng sáu vec-xta vất vả tới mức khó tưởng tượng, những con ngựa kiệt sức, số quỵ xuống cùng với những kẻ cưỡi lưng, những con dai sức nhất cũng lảo đảo, cố dùng nốt số sức lực còn lại. Đến lúc đó, súng máy của quân Áo mới bắt đầu quét, những loạt đạn nổ ròn đều đặn… Hoả lực khủng khiếp của chúng phạt rụng ngay những hàng đầu. Bọn kỵ binh rối loạn hàng ngũ, cho ngựa quay trở lại trước tiên. Trung đoàn -dắc cũng mất hết tinh thần. Trong lúc cuống cuồng tháo chạy, họ bị những trận mưa đạn súng máy tưới như bình phun nước hoa và bị pháo binh giã giò. Do thóì cẩu thả tội ác của bộ tư lệnh tối cao, trận tấn công quy mô chưa từng thấy kết thúc bằng thất bại hoàn toàn. Vài trung đoàn mất tới nửa số người ngựa. Trung đoàn của Evgeni cũng bị thương vong khoảng bốn trăm binh sĩ và mười sáu sĩ quan.
Con ngựa Evgeni bị bắn chết, chính cũng bị hai vết thương: ở đầu và ở chân. Lão quản Trebotarev nhảy yên xuống, ôm lấy Evgeni, xốc lên yên, chạy thoát.
Tham mưu trưởng sư đoàn, viên đại tá của bộ tổng tham mưu Golovachev chụp được vài bức ảnh chớp nhoáng trong trận tấn công, rồi đem cho bọn sĩ quan xem. Viên trung uý bị thương Trecviakov là người đầu tiên cho cú quai hàm. Bọn -dắc chạy tới xé tan xác ngay Golovachev, rồi làm tình làm tội cái xác chết rất lâu trước khi quẳng nó xuống cái rãnh bên đường, vào những vật bẩn thỉu. Trận tấn công nổi tiếng về tính chất nhục nhã của nó kết thúc như thế.
Từ nhà thương Vacsava, Evgeni báo tin cho biết rằng sau khi chữa lành các vết thương về với lão ở Yagonoie trong thời gian nghỉ phép. Lão già nhận được thư con bèn khoá chặt cửa phòng làm việc của lão lại, mãi hôm sau mới mò ra, mặt mày nhăn nhó.
Lão ra lệnh cho Nikichit thắng con ngựa chạy nước kiệu vào chiếc xe , ăn sáng qua quít rồi phóng lên trấn Vosenskaia. Lão gửi cho thằng con bốn trăm rúp bằng ngân phiếu điện tín kèm theo bức thư ngắn:
"Cha chỉ có thể lấy làm sung sướng vì con, con trai của cha, ra hoả tuyến lần đầu. vận mệnh cao quý phải ở ngoài đó, đâu phải ở nơi cung đình. Con quá trọng danh dự và cũng thông minh nên tất nhiên thể nào khom lưng uốn gối trước mặt người khác mà lương tâm bị cắn rứt. Trong gia đình nhà ta ai có cái thói đó. Vì thế nên ngay ông nội con bị cấp ghét bỏ và phải về sống nôt cuộc đời ở Yagonoie, hy vọng mà cũng chẳng mong chờ bậc đế vương gia ân. Evgeni ạ, cầu mong con khỏe mạnh, chóng lại sức. Con hãy nhớ rằng, đời nầy cha chỉ có mình con thôi. con gửi lờí hỏi thăm con, vẫn khỏẹ mạnh. Còn về phẩn cha chẳng có chuyện gì đáng viết, con cũng biết cha sống như thế nào rồi. Tình hình nay ở ngoài ấy, mặt trận là như thế nào? Chẳng nhẽ có được những người thông minh chút hay sao? Cha tin các tin tức thông báo báo chí, láo toét cả thôi. Kinh nghiệm những năm xưa cho cha biết như thế. Evgeni, chẳng nhẽ chúng ta thua trận nầy hay sao?
Cha nóng lòng sôt ruột mong con về nhà!"
Của đáng tội quả lão Litnhitki cũng chẳng có gì đáng viết về đời sống của lão. Cuộc sống ấy vẫn đơn điệu như xưa, chẳng có gì thay đổi. Chỉ có điều nhân công tăng giá và rượu xem ra đủ uống thôi. Lão địa chủ uống rượu nhiều hơn trước, trở nên bẳn tính, hay bới chuyện. hôm, lão gọi Acxinhia vào giờ chẳng thích hợp chút nào và :
- Công việc mày làm như mèo mửa. Tại sao hôm qua bữa sáng đem vào lại nguội. Tại sao tách cà phê rửa sạch? Nếu còn như thế nữa, mày nghe chưa, tao tống cổ ra khỏi cửa. Tao chịu được những đứa làm ăn bẩn thỉu! - Lão địa chủ vung mạnh tay - Nghe chưa? Tao chịu được đâu.
Acxinhia mím chặt môi rồi bất chợt khóc oà lên.
- Thưa cụ Nicolai Alekseevich! Con bé cháu nó ốm. Xin cụ cho nghỉ tạm ít bữa… Tôi sao để cháu mình được.
- Nó bị thế nào hử?
- Cổ họng cháu khó thở…
- Sốt phát ban à? Sao sớm hử, đồ ngu khổ ngu sở? Chà, quỷ dữ lột da mày ra, quân khốn kiếp! Chạy ngay bảo thằng Nikichit thắng ngựa vào xe lên trấn đón tên y sĩ về đây. Nhanh lên!
Acxinhia chạy tế ra ngoài. Tiếng lão già ồm ồm như sấm vẫn như nã bom sau lưng nàng:
- Đàn bà gì mà ngu khổ ngu sở! Đàn bà gì mà ngu khổ ngu sở! Đồ ngu xuẩn!
Đến sáng Nikichit mời được người y sĩ đến. Người ấy khám cho con bé nằm mê mệt, người nóng như lửa, rồi trả lời câu hỏi của Acxinhia, ngay lên nhà gặp lão địa chủ. Lão Litnhitki đứng tiếp người ấy ở phòng ngoài, cũng thèm chìa tay cho bắt.
- Con bé ra sao? - Lão vừa hỏi vừa chào giả người y sĩ bằng cái gật đầu khinh bạc.
- Bẩm cụ lớn, sốt phát ban.
- Nó khỏi được chứ? Có hy vọng gì ?
- Vị tất qua khỏi được. Con bé chết mất… Xin cụ lớn cũng tính điều là tuổi nó quá .
- Đồ ngu xuẩn! - Lão địa chủ đỏ mặt tía tai. - Người ta dạy những gì hả? Chữa cho khỏi !
Rồi đóng sầm cánh cửa trước mũi người y sĩ hết hồn hết vía, và cứ lại lại trong phòng khách.
Acxinhia gõ cửa bước vào.
- Bẩm ông y tá xin ngựa trở về trấn.
Lão già xoay gót giầy quay phắt lại.
- Bảo với nó rằng nó là thằng ngu! Truyền lời cho nó biết rằng chữa được con bé cho tao đừng hòng khỏi nơi nầy? Dọn cho nó căn phòng ở chái nhà, cho nó ăn ! - Lão già vung nắm tay xương xẩu, quát. - Cho nó uống, tọng cho nó phễnh bụng ra, nhưng được đâu cả? - Lão nữa, bước ra cửa sổ, gõ gõ những ngón tay, rồi lại gần bức ảnh phóng to chụp thằng con nằm trong tay người vú nuôi. Lão lùi hai bước, nheo mắt nhìn rất lâu như nhận ra.
Ngay hôm đầu, hôm đứa bé vừa lăn ra ốm, Acxinhia nhớ lại câu cay đắng của Natalia: "Nước mắt của tôi rồi chảy sang mắt chị…" và nàng cho rằng Chúa phạt mình về tội đối xử tàn tệ với Natalia.
Rầu rĩ, hốt hoảng vì lo cho tính mạng của con, Acxinhia còn có thể suy nghĩ thế nào là đúng sai nữa. Nàng chạy lăng xăng mục đích, công việc làm chẳng đầu và đâu.
"Chẳng nhẽ Chúa đòi nó về hay sao?" - ý nghĩ rát như lửa luôn luôn ám ảnh nàng, nhưng nàng tin, hết sức muốn tin. Nàng cầu nguyện như điên như cuồng, cố xin Chúa ban ơn lần chót; giữ cho nàng cái mạng của đứa con.
"Lạy Chúa tôi, xin Chúa tha tội cho tôi? Xin người đừng đòi nó về? Cầu Chúa rủ lòng thương, cầu Chúa ban ơn!"
Bệnh tật bóp chết cái sinh mạng nhoi.
Đứa bé nằm liệt giường, qua cái cổ họng sưng phồng nghe khè khè có tiếng thở rất khó khăn. Người y sĩ trấn ở chái nhà, mỗi ngày đến thăm bệnh cho nó khoảng bốn lần, tối tối đứng giờ lâu bên thềm nhà đầy tớ hút thuốc và nhìn các sao thu lạnh lẽo lấm tấm trời.
Đêm nào Acxinhia cũng quỳ bên giường đến sáng. Những tiếng thở khò khè lọc ọc cứ đâm nhói vào tim nàng.
- M-mẹ… - có tiếng thều thào qua cặp môi xíu khô cứng.
- Hạt thóc của mẹ, con của mẹ? - Người mẹ cố nén tiếng kêu. - Đoá hoa nhoi của mẹ, đừng bỏ mẹ mà , Tanhiuska! Con ngoan con đẹp của mẹ, mở mắt ra con ơi! Con con quý của mẹ, con bé mắt đen của mẹ… Sao lại thế nầy, lạy Chúa tôi?
Năm mười hoạ con bé mới hé hai hàng mi sưng mọng, cặp mắt xíu đờ đẫn, đầy gân đỏ có cáỉ nhìn trơn tuột khó hiểu.
Người mẹ khao khát cố bắt gặp cái nhìn ấy, cái nhìn có vẻ như nhìn vào bên trong, buồn thảm, chịu đựng.
Đứa bé chết trong tay mẹ. Lần cuối cùng, cái miệng xíu xám ngoét ngáp ngáp nức nở, cái thân hình nhoi dướn lên, đờ ra, cái đầu đẫm mồ hôi ngật sang bên lăn khỏi tay Acxinhia, hai con mắt thầm của nhà Melekhov nheo lại, nhìn như có điều gì ngạc nhiên với hai tròng con mắt còn sức sống.
Cụ Xaska đào cái huyệt tí hon bên bờ ao, ngay dưới gốc cây tiêu huyền già cành vươn rất rộng. Cụ kẹp dưới nách chiếc quan tài xíu rồi chôn vội chôn vã, cái vội vã chưa từng thấy ở cụ bao giờ.
Cụ kiên nhẫn đứng chờ rất lâu, nhưng Acxinhia vẫn chịu đứng lên để rời khỏi nấm mồ đắp bằng đất sét. Cụ chờ mãi được bèn hỉ mũi như tiếng roi quất, bước về chuồng ngựa… Cụ lấy gác rơm xuống lọ nước hoa Côlônhơ và bình cồn vơi biến chất, trộn hai thứ với nhau trong cái chai, rồi vừa lắc, vừa ngắm màu rượu và :
- Ta uống để tưởng nhớ cháu. Cháu được lên thiên đàng. Linh hồn thiên sứ xuất .
Cụ uống hơi hết chỗ rượu, lắc lắc đầu như người mất trí, bóp bẹp quả cà chua để nhắm, rồi cảm động nhìn cái chai và :
- Cháu đừng quên ta, cháu của ta, còn ta quên cháu đâu? Rồi cụ lại khóc sướt mướt.
***
Ba tuần sau, Evgeni Litnhitki gời bức điện báo tin được nghỉ phép và đường về nhà. Người ta đánh ra ga chiếc xe ba ngựa để đón . Tất cả đầy tớ trong nhà đều bấn cả lên: người ta giết gà tây, giết ngỗng, cụ Xaska làm thịt con cừu, cứ như sửa soạn đại tiệc đón khách khứa đến đông.
cỗ ngựa được đánh lên làng Kamenka trước ngày để thay cho ba con ngựa kia khi về. Đến đêm cậu công tử con cụ chủ mới về đến nhà. Mưa lâm râm, ánh đèn rọi xuống những vũng nước ảm đạm đường. Mấy con ngựa dừng bước trước cái thềm, tiếng nhạc ngựa leng. Evgeni mỉm cười, bước ra khỏi cái thùng xe che mui, vẻ mặt cảm động. ném vào tay cụ Xaska chiếc áo mưa ẩm, bước lên thềm, chân ràng có khập khiễng. Từ trong phòng khách, lão địa chủ vội vàng xô bàn xô ghế, lệt sệt chạy ra.
Acxinhia đem bữa tối lên phòng ăn rồi mời hai bố con sang ăn. Nàng nhìn qua lỗ khoá thấy lão địa chủ ôm chặt lấy thằng con, hôn vai nó; cổ lão nhăn nheo lũng nhũng như mọi người già, khẽ run run.
Nàng chờ vài phút rồi lại nhòm vào: Evgeni phanh tà áo quân phục màu ka-ki, quỳ trước tấm bản đồ lớn trải sàn.
Lão địa chủ hút píp, vừa thở ra những vòng khói lờm xờm, vừa gõ những ngón tay xương xẩu lên thành ghế bành, ồm ồm giọng phẫn nộ:
- Aleseyev à? thể thế được! Tao tin.
Evgeni chỉ ngón tay lên bản đồ, khẽ rất lâu biết những gì để thuyết phục bố. Lão già cố tự chủ trả lời giọng trầm trầm:
- Trong trường hợp nầy Bộ tư lệnh tối cao đúng. là hẹp hòi thiển cận! Nhưng thôi, Evgeni ạ, bây giờ cha kể cho con nghe thí dụ tương tự trong cuộc chiến tranh Nga - Nhật. Con thấy chưa? Con thấy chưa, con thấy chưa?
Acxinhia gõ cửa.
- Thế nào, bữa ăn dọn lên rồi à? Ra ngay đây.
Lão già bước ra, hoạt bát vui vẻ, mắt long lanh, nom trẻ hẳn ra.
Hai cho con lão uống với nhau chai rượu vang mới đào dưới đất lên hôm qua. Tờ nhãn hiệu mốc xanh vẫn còn giữ được con số bạc màu: năm 1879.
Trong khi đứng hầu và nhìn hai bộ mặt tươi vui ấy, Acxinhia càng cảm thấy thấm thía hơn nỗi quạnh của mình. Nỗi đau khổ thể khóc cho nguôi cứ luôn luôn làm tình làm tội nàng. Mấy ngày đầu sau khi con chết, nàng muốn khóc lắm nhưng sao khóc được Tiếng khóc dồn lên đến họng, nhưng có nước mắt, vì thế nỗi đau trong lòng đè xuống như đá lại càng nặng gấp đôi.
Acxinhia ngủ rất nhiều (nàng cố ngủ mê mệt cho khuây khoả), nhưng ngay trong giấc mơ, tiếng gọi hư ảo của đứa con cứ ơi ới đuổi theo nàng. Nàng có cảm tưởng như con còn nằm bên cạnh, nên thỉnh thoảng lại né ra, quờ tay lên giường tìm con. Có lúc lại như có tiếng gọi thều thào: "Mẹ, nước".
- Con đứt ruột đứt gan của mẹ… - Cặp môi buốt giá của Acxinhia thầm.
Thậm chí ban ngày ban mặt, giữa lúc nhận thấy ràng nỗi đau khổ đè nặng trong lòng mình, đôi lúc nàng cảm tưởng như đứa bé đứng áp vào đầu gối mình, và nàng bắt gặp mình đưa tay định xoa những món tóc loăn xoăn đầu nó.
Evgeni về nhà đến ngày thứ ba xuống chỗ cụ Xaska ngồi rất khuya, nghe cụ kể những câu chuyện chất phác về thời xưa, về cuộc sống tự do ở vùng sông Đông trước kia. Đến chín giờ mới ở đấy bước ra. Ngoài sân gió thổi vù vù, chân dẫm bùn ộp oạp. Vừng trăng non vàng ệch lang thang giữa những kẽ mây.
Evgeni xem đồng hồ dưới ánh trăng rồi về phía nhà đầy tớ. Đến bên thềm, châm thuốc hút, đắn đo lát rồi nhún vai, tặc lưỡi đứng lên. nhàng đẩy cái then cửa, cánh cửa cọt kẹt mở ra.
bước vào gian Acxinhia ở, đánh que diêm.
- Ai thế? - Acxinhia vừa hỏi vừa kéo chăn lên che thân.
- Tôi đây.
- Tôi mặc áo ngay đây.
- cần. Tôi chỉ đến phút thôi.
Evgeni hất chiếc áo ca-pôt vai, ngồi xuống mép giường.
- Chị vừa mất con bé cháu.
- Nó chết rồi. - Acxinhia trả lời như tiếng vọng.
- Chị đổi khác nhiều quá. Còn sao nữa, tôi cũng hiểu mất đứa con là chuyện như thế nào. Nhưng tôi nghĩ rằng chị chỉ tự mình làm khổ mình cách vô ích mà thôi, có cách nào cứu sống nó lại được đâu. Mà chị còn trẻ, còn có con được nữa cơ mà. nên thế! Phải cứng cỏi lên mới được, phải biết chịu đựng… Mà xét đến cùng dù sao cũng nên vì con bé còn nữa mà vứt bỏ hết thảy. Trước mặt còn cả cuộc đời, chị thử ngẫm mà xem!
Evgeni nắm lấy tay Acxinhia, vuốt ve nàng, dịu dàng âu yếm, với vẻ người có quyền làm như thế. Trong khi đó vẫn tiếp tục vận dụng những nốt trầm trong giọng . Rồi chuyển sang thầm và đến khi cảm thấy toàn thân Acxinhia run bần bật trong tiếng khóc ấm ức cuối cùng oà lên thành tiếng nức nở bắt đầu hôn hai bên má đẫm nước mắt của nàng, hôn mắt nàng…
Trái tim người đàn bà vốn thèm khát thương , ve vuốt. Acxinhia đau khổ và tuyệt vọng đến mê dại, còn biết mình làm gì nữa, hiến thân cho với cả cuồng si sôi nổi mà nàng quên từ lâu. Nhưng đến khi làn sóng hưởng lạc vô sỉ nó làm tâm hồn trống rỗng, đen tối như chưa từng thấy, rút như nước thuỷ triều, nàng bừng tỉnh, kêu lên tiếng thất thanh, và mất cả lý trí, cứ gần như trần truồng chạy ra thềm, mình chỉ có chiếc áo lót. Evgeni hấp tấp chạy ra theo, mặc cho cánh cửa mở toang. bước vội vã, vừa vừa cài cúc áo ca-pôt, và đến khi thở hổn hển leo lên sân thượng nhà môi nở nụ cười sung sướng, thoả mãn. niềm vui khoái trá tràn ngập lòng . Sau khi nằm lên giường, xoa bộ ngực phồng to, mềm nhẽo thầm: "Về phía con người chính trực làm như thế là đê tiện, vô luân lý. Grigori… Mình lấy cắp của đồng loại, nhưng phải biết rằng ngoài kia, ngoài mặt trận, mình đem tính mạng ra mạo hiểm. Viên đạn rất có thể chệch sang bên phải chút và xuyên qua đầu mình. Nếu thế bây giờ mình thối rữa ra rồi, xác thịt mình nuôi béo dòi bọ rồi… Cần phải sống gấp từng giây, từng phút mới được. Đối với mình việc gì cũng được phép làm tuốt!". Các ý nghĩ của làm hoảng lên trong phút, nhưng trong óc tưởng tượng của lại ngay mồn quang cảnh rùng rợn của trận tấn công cùng giây phút nhổm lên từ cái xác con ngựa bị giết rồi gục xuống vì trúng những viên đạn.
Ngay khi thiu thiu, còn tự nhủ, cố làm cho mình yên tâm: "Chuyện ấy hãy để đến mai, bây giờ ngủ , ngủ …"
Sáng hôm sau, lúc chỉ có mình với Acxinhia trong phòng ăn, nở nụ cười như nhận tội, bước tới gần nàng, nhưng nàng đứng áp mình vào tường, vươn hai tay ra, căm giận khẽ kêu lên câu làm cảm thấy rát như lửa đốt:
- Đừng tới gần tôi, đồ khốn nạn?
Đời sống bắt con người phải theo những quy luật có ai viết thành văn. Ba hôm sau, ban đêm Evgeni lại mò vào phòng Acxinhia, và Acxinhia tống cổ ra.

Chương 67


Nhà thương chữa mắt của bác sĩ Snegirov có mảnh vườn . Các ngõ ở ngoại ô Moskva có rất nhiều mảnh vườn làm người ta thoải mái với những cây bị xén tỉa như thế nầy. Trong các vườn ấy con mắt được nghỉ ngơi, quên được cái chán ngán nặng tựa đá đeo của thành phố và càng nhìn lại càng nhớ cách sâu sắc và đau khổ hơn cái cảnh tự do man rợ của núi rừng.
Mùa thu ngự trị trong mảnh vườn nhà thương: màu đồng thau của lá rụng phủ đầy con đường ; sương muối ban mai làm những bông hoa héo rũ; mầu xanh mọng nước tràn ngập các thảm cỏ Những ngày đẹp trời, người bệnh dạo những con đường , lắng nghe những hồi chuông nhà thờ dóng dả thành phố
Moskva ngoan đạo. Những ngày xấu trời (mà năm ấy phần nhiều lại là những ngày xấu trời), họ láng cháng từ phòng nầy sang phòng khác hoặc nằm dài giường, chẳng chẳng rằng, tự mình làm mình chán ngấy, hoặc làm nhau chán ngấy.
Người bệnh trong nhà thương phần lớn là dân thường, binh lính bị thương ở chung phòng, tất cả có năm người: Yan Vareykit, chàng tóc đỏ cao lớn người Ladvia có chòm râu xén tỉa vừa rộng vừa rậm; Ivan Vrublevsky, gã long kỵ binh đẹp trai hai mươi tám tuổi, quê ở tỉnh Vladimir, gã khinh binh Kosyk người Sibiri; Burdin, gã bộ binh bé, da vàng ệch, động đậy luôn chân luôn tay và Grigori Melekhov. Đến cuối tháng chín lại có thêm người nữa được đưa đến. Mọi người uống trà buổi tối có tiếng chuông réo rắt rất lâu. Grigori nhìn ra hành lang.
Ba người bước vào phòng ngoài: người nữ y tá và người mặc áo tréc-két(1) cùng xốc nách người thứ ba. Chắc hẳn vừa ở nhà ga tới đây: chứng cớ rành rành là chiếc áo va-rơi bộ binh bẩn thỉu ngực đầy những vết máu nâu nâu. Ngay tối hôm ấy ta phải lên bàn mổ. Sau những công việc sửa soạn ngắn ngủi (tiếng luộc đồ mổ lách cách vẳng tới các phòng), người mới đến được đưa vào phòng mổ. Vài phút sau, từ trong đó vang ra tiếng khe khẽ: trong khi người ta nạo nốt phần còn lại của con mắt bị mảnh đạn bắn lòi ra ta được đánh thuốc mê, nên hết cất tiếng hát lại ú ớ văng tục. Mổ xong, ta được đưa về phòng thương binh. Hai mươi bốn giờ sau, đầu óc ta thoát khỏi trạng thái mê mệt li bì vì thuốc mê, và ta kể lại rằng mình bị thương ở gần Verberg mặt trận Đức ta vốn là tay bắn súng máy, họ là Garangia, người tỉnh Trecnigov. Chỉ vài ngày Garangia đặc biệt chơi thân với Grigori vì giường hai người kê cạnh nhau. Sau giờ kiểm tra buổi tối, hai người còn thầm to với nhau rất lâu.
- Thế nào, chàng -dắc, tình hình cậu ra sao?
- Trắng như bồ hóng ấy.
- Còn con mắt: giờ thế nào?
- Mình vẫn tiêm.
- Họ tiêm cho bao nhiêu mũi rồi?
- Mười tám.
- Có đau ?
- , dễ chịu lắm.
- Sao cậu xin họ nạo quách cho xong.
- Đâu phải ai cũng có thể mang con mắt chột được?
- Ừ phải đấy.
Chàng láng giềng của Grigori vưa dễ cáu vừa ác khẩu. Garangia vừa lòng về tất cả: ta chửi chính quyền, chửi chiến tranh, chửi số phận mình, chửi các món ăn của nhà thương, chửi gã nấu bếp, chửi các bác sĩ, chửi tất cả những cái gì vô phúc vướng phải cái lưỡi cay độc của ta.
- Mình với cậu, hai cái thằng hạng bét nầy, đánh nhau làm gì nhỉ?
- Tất cả mọi người đánh nhau vì cái gì chúng mình cũng vì cái ấy.
- Thế cậu hãy cho mình nghe xem, vào.
- Thôi cậu hãy để mình yên?
- Hà? Cái thằng đến là ngốc? Việc nầy còn phải xem xét kỹ mới được. Chúng mình đánh nhau cho bọn tư sản, cậu có thấy thế ? Mà tư sản là cái gì? Là giống chim sống trong những đám cây đay.
Garangia giảng cho Grigori nghe những từ khó hiểu và luôn miệng đưa thêm vào lời của ta những câu chửi xói móc cay độc;
- Thôi đừng ba hoa thiên địa nữa! Mình nghe hiểu cái giọng khô-khon của cậu đâu, - Grigori ngắt lời Garangia.
- Chà cái cậu nầy! Thế cậu, cái thằng moskan nầy, cậu hiểu à?
- Cậu hãy chậm chút.
- Nhưng mình có nhanh lắm đâu, người em thân mến.
- Cậu bảo vì nhà vua, nhưng nhà vua là cái gì hử? Nhà vua là con sâu rượu, hoàng hậu là con đĩ. Chiến tranh đổ thêm tiền bạc vào túi bọn "pan", còn chúng mình chỉ được lồng vào cổ… cái vòng thòng lọng. Cậu có hiểu ? Hử? Chủ nhà máy rượu nốc đến họng, binh lính rận giết chán tay, cả hai bên đều nhọc nhằn cả… Chủ nhà máy nhét tiền lãi đầy túi, còn thợ thuyền quần áo rách hở da hở thịt, cái trật tự nay là như thế đấy… Cứ phục vụ , chàng -dắc, cứ phục vụ ! Rồi cậu được tặng thêm chữ thập nữa, chữ thập đẹp, bằng gỗ sồi… - Garangia vốn tiếng Ukraina, nhưng năm mười hoạ, trong những phút quá sôi nổi, ta chuyển sang tiếng Nga lại rất ràng, cùng với những lời chửi rủa.
Ngày nầy qua ngày khác, Garangia dần dần đưa được vào đầu óc Grigori những điều chân lý mà cho đến nay chàng chưa từng biết tới. ta vạch trần các nguyên nhân chân chính làm nổ ra chiến tranh và chế giễu cách cay độc chính quyền độc tài Nga hoàng.
Grigori cũng tìm cách cãi lại, nhưng Garangia dồn chàng vào ngõ cụt bằng những câu hỏi đơn giản, đơn giản nhưng chết người, và Grigori bắt buộc phải đồng ý.
Điều đáng sợ nhất là trong thâm tâm Grigori cảm thấy Garangia nắm phần chân lý, còn mình hoàn toàn bất lực thể đưa ra những lý lẽ cãi lại, cái lý lẽ ấy có và thể nào tìm ra được. Grigori kinh hoàng nhận thấy rằng chàng Ukraina thông minh và hung dữ nầy tuần tự, nhưng từng bước chắc chắn phá tan tất cả cái khái niệm xưa kia của chàng về nhà vua, về Tổ quốc và về nghĩa vụ lính của người -dắc.
tháng sau khi Garangia đến nhà thương, tất cả những điều tưởng chừng vững chắc làm cơ sở cho ý thức của Grigori đều tan thành tro bụi. Các cơ sở ấy mục nát, tính chất ngu xuẩn quái đản của chiến tranh đục khoét nó như rỉ ăn sắt, và bây giờ chỉ cần có cái gì đẩy mạnh. Cái gì đẩy mạnh ấy có rồi, tư duy bừng tỉnh, làm kiệt sức, đè bẹp cái đầu óc đơn giản và ngây thơ của Grigori. Chàng lăn lộn, cố tìm lối thoát, tìm cách giải bài toán vượt quá trí thông minh của chàng, và chàng thoả mãn tìm thấy cách giải bài toán ấy trong những câu trả lời của Garangia.
Có đêm, khuya lắm Grigori nằm giường nhỏm dậy đánh thức Garangia. Chàng sang ngồi giường Garagia. Ánh trăng tháng chín hơi có màu xanh lá cây, chiếu vào cửa sổ qua tấm rèm hạ xuống phần. Garangia tỉnh dậy, hai bên má ta hõm xuống, sẫm lại như màu cát, con mắt đen sâu hoắm long lanh ướt ướt. ta ngáp cái, rồi thấy lạnh, bèn lấy chăn quấn vào chân.
- Còn chưa ngủ à?
- Chẳng làm thế nào chợp được mắt. Cái ngủ nó chuồn khỏi người mình rồi. Cậu hãy giảng cho mình nghe cái chuyện nầy: chiến tranh làm lợi cho số người, làm hại những người khác…
- Thế sao? A-ha-a-a… - Garangia lại ngáp.
- Để mình ! - Grigori nổi xung lên khẽ . - Cậu bảo chính vì nhu cầu của bọn nhà giàu mà họ đẩy chúng mình đến chỗ chết, nhưng còn nhân dân sao? Chẳng nhẽ nhân dân hiểu hay sao? Chẳng nhẽ có những người có thể ra hay sao? Tất có người bước ra mà : " em ơi, em phải đổ máu mà chết là vì thế nầy nầy".
- Thế nào, bước ra mà ấy à? Cậu bảo sao, lên ấy à? Được, mình cũng muốn xem cậu bước ra như thế nào đấy. Trong lúc nầy hai chúng mình cứ phải thầm như hai con ngỗng trong bãi lau, và chỉ cần to lên tiếng là có viên đạn bay tới ngay. Nhân dân sống trong cảnh ngu dốt đen tối. Chiến tranh làm cho họ thức tỉnh. Sấm nổ trong mây là mưa sắp đổ ào đến nơi…
- Thế phải làm gì bây giờ? , đồ chó đẻ! Cậu làm cho lòng dạ mình rối bời bời đây nầy!
- Lòng dạ cậu cảm thấy thế nào?
- Mình cũng chẳng hiểu, - Grigori thú nhận.
- Kẻ nào muốn đẩy mình xuống vực mình đẩy nó xuống trước. Điều cần thiết là ngại ngùng quay mũi súng trở lại. Cần phải nã viên đạn vào đầu kẻ nào đẩy con nhà người ta vào lò sát sinh. Cậu phải biết rằng, bão to lên trận là tất cả sạch quang.
Grigori nhỏm dậy, nghiến răng, vươn hai tay ra:
- Thế theo ý cậu … phải đặt lại tất cả đầu xuống đất chân lên trời hay sao?
- Đúng! Phải quẳng cái chính quyền nầy như cái quần bẩn. Phải lột da bọn "pan" ra, phải vặn hết răng chúng nó, vì chính chúng nó cho nhân dân ăn quai hàm.
- Nhưng dưới chính quyền mới làm thế nào với chiến tranh? Con người ta vẫn cứ giết nhau, chúng ta cũng con cái chúng ta… Dùng cái gì mà chặt ngắn được chiến tranh? Làm thế nào diệt hẳn được chiến tranh, mà con người đánh nhau từ đời xửa đời xưa rồi?
- Đúng thế, chiến tranh có từ đời xửa đời xưa và chiến tranh thể bị diệt bỏ chừng nào thế giới nầy còn có những chính quyền ngu xuẩn. Thế đấy! Nếu nước nào cũng có chính quyền của thợ thuyền lúc đó người ta đánh nhau nữa. Đó chính là điều cần phải có cho kỳ được. Còn bọn nay phải tống mẹ chúng nó vào sáu tấm gỗ sồi! Mà rồi như thế đấy!
Người Đức cũng như người Pháp, ở mọi nước rồi lập nên chính quyền của thợ thuyền và dân cày. Đến lúc ấy chúng ta còn đánh nhau làm gì nữa! Biên giới, hết mẹ biên giới! Thù dân tộc, hết mẹ thù dân tộc! khắp thế giới đều chỉ có cuộc sống đẹp như vàng mười. Chà? - Garangia thở dài rồi nhai nhai hai đầu hàng ria, long lanh con mắt duy nhất còn lại, mỉm nụ cười mơ mộng. – Grigori ạ, mình dần từng giọt máu để được sống tới ngày ấy… Trong lòng mình cứ như lửa đốt ấy…
Hai người chuyện trò với nhau đến lúc trời hửng. Grigori thiếp trong bầu khí tranh tối tranh sáng xám ngoét, giấc ngủ chẳng yên tĩnh chút nào.
Đến sáng có tiếng người lao xao và tiếng khóc làm chàng thức giấc. Ivan Vrublevsky nằm úp mặt xuống giường khóc nức nở.
Người nữ y sĩ, Yan Vareykit và Kosyk đứng chung quanh gã.
- Có gì mà cậu ấy sụt sịt thế? - Burdin thò đầu ra khỏi chăn hỏi giọng khàn khàn.
- Con mắt giả của cậu ấy vỡ mất rồi. Vừa lấy nó trong cái cốc ra đánh rơi ngay xuống sàn, - Kosyk trả lời, giọng có vẻ khoái trá cách độc ác hơn là thương hại.
Có lão người Đức vào làng Nga làm nghề bán mắt giả. Lão động lòng nước, đem hàng của lão tặng cho binh sĩ lấy tiền. Hôm qua người ta vừa mới chọn và lắp cho Vrublevsky con mắt thuỷ tinh làm hết sức tinh vi, cũng màu xanh da trời và đẹp như mắt . Con mắt giả được chế tạo khéo đến nỗi dù để ý xem xét kỹ cũng thể phân biệt con mắt với con mắt giả.
Vrublevsky sướng quá cười như con nít.
- Mình về nhà lừa được bất cứ con nào, - giọng vùng Vladimir. - Mình cưới xong xuôi rồi mới thú thực là có con mắt thuỷ tinh.
- lừa được đấy? - Burdin phá lên cười. Lúc nào gã cũng chỉ ê a bài về Đunhia và con dán cắn mất chiếc áo dài có tay của Đunhia. Nhưng chuyện bất ngờ may vừa nãy xảy ra, thế là chàng đẹp trai nhà ta về làng vẫn chỉ có con mắt.
- Thôi đừng khóc nữa, họ cho cậu con mắt khác, - Grigori dỗ gã.
Vrublépsky ngẩng bộ mặt khóc đến sưng vù, cái lỗ ươn ướt đỏ lòm thay cho con mắt.
- Họ cho đâu. Con mắt ấy, giá của nó là ba trăm rúp đấy. Họ cho đâu.
- là mắt ra mắt! Vẽ đủ thiếu mạch máu nào, - Kosyk trầm trồ kêu lên.
Sau bữa trà sáng, Vrublépsky cùng người nữ y sĩ đến cửa hiệu của lão người Đức, lão lại chọn ngay cho con mắt khác.
- Người Đức họ tốt hơn người Nga! - Vrublépsky sướng như điên.
- Tìm đến lão lái buôn Nga đừng hòng mà xin. Lão nầy cho ngay mà chẳng lời.
***
Tháng chín trôi qua. Thời gian dè sẻn buông thả từng ngày. Ngày nọ nối ngày kia, dài tưởng bao giờ hết, ngày nào cũng tràn ngập nỗi buồn chết người. Sáng sáng, đến chín giờ uống trà. Mỗi người bệnh được phát cái đĩa có hai lát bánh mì nướng kiểu Pháp, cắt mỏng đến nhìn suốt qua được và mẩu bơ bằng ngón tay út. Ăn bữa trưa xong, người bệnh ra về, bụng đói vẫn hoàn đói. Đến tối lại nước trà, muốn đổi món có thể đổ thêm nước lạnh vào. Hàng ngũ con bệnh cũng có thay đổi. Trong "phòng quân " (các người bệnh trong nhà thương gọi như vậy phòng của binh lính bị thương), người đầu tiên ra viện là gã Kosyk người Sibiri, rồi đến gã Vareykit người Ladvia. Và đến cuối tháng mười Grigori cũng được cấp giấy ra viện.
Viên bác sĩ chủ nhà thương. Snegirov là người đẹp trai có chòm râu xén tỉa ngay ngắn. thử mắt cho Grigori xong, rằng sức nhìn của chàng là ở mức thoả mãn. Trong căn phòng tối, người ta cho Grigori xem những chữ và con số to được chiếu sáng, đặt cách chàng khoảng nhất định. Chàng được ra viện và chuyển đến nhà thương ở đường Tverkaia vì vết thương đầu chữa khỏi rồi lại bỗng nhiên há miệng và hơi có mủ. Lúc chia tay với Garangia, Grigori hỏi:
- Chúng ta còn gặp nhau nữa ?
- Núi có bao giờ gặp núi…
- Thôi cậu khô-khon, cám ơn cậu mở mắt cho mình. Bây giờ mình sáng mắt và … ác rồi!
- Cậu về trung đoàn các chuyện ấy với em -dắc nhé.
- Được.
- Nếu cậu có dịp qua làng Gorokhovka vùng Trecnigov cứ hỏi nhà bác thợ đóng móng ngựa Andrey Garangia, ông cụ nhà mình rất sung sướng được gặp cậu. Thôi tạm biệt, người em!
Hai người ôm lấy nhau. Trí nhớ của Grigori còn ghi lại rất lâu hình ảnh của chàng Ukraina độc nhỡn long có con mắt nghiêm khắc những đường nét dịu dàng của cái miệng, và hai cái má xám như màu cát.
Grigori phải nằm nhà thương chừng mười ngày. Chàng ấp ủ trong lòng quyết tâm chưa thành hình dứt khoát. Tinh thần phẫn nộ trong những lời giảng của Garangia truyền khắp người chàng.
Chàng rất ít chuyện trò với những người nằm cùng phòng bệnh. Mỗi cử chỉ cử động của chàng đều lộ cả tâm trạng bối rối băn khoăn. Lúc tiếp nhận người bệnh, lão giám đốc nhà thương nhìn qua mặt Grigori, bộ mặt phải của người Nga, nhận định chàng là "tâm thần yên tĩnh".
Mấy hôm đầu, Grigori bị sốt. Chàng nằm lì giường lắng nghe những tiếng vang như chuông lúc nào ngớt trong tai. Chính trong những ngày ấy xảy ra chuyện dưới đây.
nhân vật trong hoàng tộc từ Voronez tới, rủ lòng thương cao cả đến thăm nhà thương. Được báo tin đó từ buổi sáng, các nhân viên y vụ nào náy chạy tới chạy lui rối rít như những con chuột trong nhà kho cháy. Các binh lính bị thương được cho ăn mặc sạch , khăn trải giường chưa đến kỳ thay làm họ băn khoăn. Viên bác sĩ trợ lý thậm chí còn cố dạy cho mọi người biết cách trả lời nhân vật cao quý ấy, và khi năng với ngài tư thế phải như thế nào. Tâm trạng lo lắng lây sang cả các thương binh: số bắt đầu chỉ thầm ngay trước cuộc viếng thăm. Đến giữa trưa nghe thấy tiếng còi ô tô bí bo ở cổng nhà thương. Vị hoàng thân bước vào giữa hai cánh cổng mở toang, theo sau là đoàn tuỳ tùng với nhân số xứng đáng với địa vị của ngài. ( thương binh tính vui nhộn và hay pha trò cam đoan với các bạn của ta rằng khi các vị khách trứ danh ấy đến nơi, lá cờ mang chữ thập đỏ của nhà thương đột nhiên đập phần phật tuy lúc đó trời rất quang và chẳng gợn chút gió nào, đồng thời bên kia đường, chàng công tử bột tóc xoăn vẽ tấm biển chiêu hàng của hiệu thợ cạo cũng làm cử động tựa như khuỵu đầu gối xuống chào).
Cuộc thăm các phòng bệnh bắt đầu. Nhân vật cao quý hỏi những câu kỳ quặc, vô nghĩa lý, thích hợp với địa vị và hoàn cảnh của ngài.
Theo lời dặn của viên bác sĩ trợ lý, em thương binh giương mắt to hơn cả mức quy định trong hàng ngũ trả lời: "Bẩm hoàng thân điện hạ, đúng như thế ạ" hoặc "Bẩm ạ", kèm theo cũng tước hiệu đó. Lão giám đốc nhà thương bình luận các câu trả lời, người oặn oẹo như con rắn nước bị mũi chàng nạng chặn xuống đất, đứng xa mà nhìn đến là đáng thương. Nhân vật trong hoàng tộc từ giường nọ sang giường kia, phân phát những bức tượng thánh .
Đám người bận đồng phục choáng lộn tới gần Grigori giữa những làn sóng nước hoa đắt tiền xông ra nồng nặc như những làn sóng.
Chàng đứng bên giường của chàng, râu chưa cạo, mặt gấy rộc, mắt đỏ ngầu. Hai cái gò má nâu nhọn hơi run run lộ cả niềm phẫn nộ trong lòng.
"Chính chúng nó đây, chính vì sung sướng phè phỡn của bọn nầy mà chúng mình bị lôi cổkhỏi nhà, khỏi cửa và bị ném vào chỗ khác. Chà, cái lũ rắn độc! Những thằng đáng nguyền rủa! Quân ăn dơ! Chính cái lũ chấy rận hút máu sống lưng mình đây rồi! Chẳng phải vì cái bọn nầy mà chúng mình cho ngựa dẫm nát hoa mầu lúa má của người ngoài, mà chúng mình giết người hay sao? Còn chính mình phải bò những cuống rạ, mà kêu la, phải chịu những cơn kinh hồn khiếp đảm, phải rời bỏ gia đình, tới chịu cực chịu khổ trong trại lính, chẳng phải vì chúng nó hay sao? " mớ bòng bong những ý nghĩ sôi sục quay lộn trong đầu chàng. Cơn tức giận hung dữ làm miệng chàng méo xệch". Tất cả chúng nó đều sao mà béo tốt thế, sao mà hào nhoáng thế. Cái quân ba lần chết tiệt nầy, phải cho chúng mày ra ngoài ấy mới được! Phải cho chúng mày lên ngựa, đeo súng, cho chúng mày chấy rận đầy người, phải nuôi chúng mày bằng bánh mốc, thịt giòi mới được!"
Grigori nhìn như xuyên thủng bọn sĩ quan tuỳ tùng ăn vận lộng lẫy rồi dừng hai con mắt đục ngầu cặp má lũng nhũng như hai cái túi của nhân vật trong hoàng tộc.
- Binh sĩ -dắc sông Đông, được thưởng huân chương thánh Gióoc. - Lão giám đốc nhà thương khom người chỉ Grigori. Nghe giọng lão có thể tưởng như chính lão được thưởng huân chương.
- Trấn nào? - Nhân vật cao quý hỏi, tay cầm sẵn bức tượng thánh.
- Bẩm hoàng thân điện hạ, trấn Vosenskaia.
- Được thưởng huân chương vì công lao gì?
Cặp mắt sáng của nhân vật cao quý nom trống rõng, đầy vẻ âu sầu chán ngán và phè phỡn thoả thuê. Hàng lông mày hung hung bên trái giương lên đúng như được nghiên cứu kỹ lưỡng để gây ấn tượng, Grigori bất giác thấy lạnh nhói trong ngực, y như cảm giác lúc bắt đầu xung phong. Môi chàng giữ được bình thường nữa, vẹo , run lên.
- Tôi muốn… Tôi cần phải … cần phải, bẩm điện hạ… tiểu tiện… - Grigori lảo đảo như người kiệt sức, khoác rộng tay chỉ xuống gầm giường.
Hàng lông mày bên trái của nhân vật cao quý dựng đứng lên, bàn tay cầm bức tượng thánh đưa ra đến nửa đường sững lại. Ngài ngạc nhiên trễ cái môi dưới của người quen cằn nhằn, quay lại câu tiếng với viên tướng tóc bạc theo hầu. Đám tuỳ tùng chỉ hơi để lộ vẻ lúng túng: viên sĩ quan cao lớn đeo dây ngù vai đưa bàn tay đeo chiếc găng trắng như tuyết lên mắt; viên thú hai cúi đầu, viên thứ ba nhìn vào mặt viên thứ tư như muốn hỏi gì…
Viên tướng tóc bạc cung kính mỉm cười, dùng tiếng thưa với hoàng thân điện hạ biết những gì, và nhân vật cao quý cũng gia ân nhét bức tượng thánh vào tay Grigori, thậm chí còn ban cho chàng cái ơn tối cao nữa là khẽ chạm tay vào vai chàng.
Sau khi các vị khách cao quý ra về, Grigori nằm vật xuống giường. Chàng vùi đầu vào gối, nằm liền mấy phút, hai vai rung lên. thể nào biết được là chàng khóc hay cười, nhưng lúc chàng đứng dậy hai con mắt ráo hoảnh và sáng ra. Viên giám đốc nhà thương gọi ngay chàng lên bàn giấy.
- Mày là thằng lưu manh! - mở miệng như thế, những ngón tay nắm chặt chòm râu màu lông thỏ.
- Đồ chó đẻ, tao phải là thằng lưu manh như mày đâu! - Grigori vừa vừa tới trước mặt viên bác sĩ. Hàm dưới trễ xuống, chàng cũng kéo lên được. - Ngoài mặt trận có trông thấy mặt chúng mày đâu? - Rồi chàng tự chủ được, giọng trầm tĩnh - Cho tôi về nhà thôi!
Viên bác sĩ lùi lại tránh Grigori, lão bước ra sau bàn giấy và bằng giọng nhàng hơn:
- Chúng tôi cho về. Thôi xéo cho khuất mắt!
Grigori bước ra ngoài, miệng run run cười, mắt long lên vì điên tiết với hành động quái đản, thể tha thứ được của Grigori trước mặt nhân vật cao quý, ban giám đốc nhà thương truất phần ăn của chàng ba ngày ba đêm liền. Nhưng các bạn cùng phòng và người nấu bếp tốt bụng mắc bệnh sa đì cho chàng ăn.
Chú thích:
(1) kiểu áo ngoài của đàn ông vùng Kavkaz bó sát người ngực có khâu nhiều lỗ mắc đạn. (ND)