Sông Đông Êm Đềm
Chương 80​

Sáng hôm sau, lão quản hốt hoảng chạy vào hầm Evgeni. Lão ngập ngừng lát rồi báo cáo:

- Bẩm quan lớn, sớm nay bọn - dắc tìm thấy trong các chiến hào những mẩu giấy nầy. Chuyện xảy ra hay như thế đấy… Chính vì thế tôi phải chạy đến báo cáo quan lớn. Nếu lại chuốc lấy vạ vào thân…

- Những mẩu giấy gì hử? Evgeni nằm giường nhổm dậy hỏi.

Lão quản đưa cho vài tờ giấy vo tròn nằm trong tay. tờ giấy rẻ tiền rọc tư lên ràng những dòng đánh máy.

Evgeni đọc hơi:

Vô sản tất cả các nước, liên hiệp lại!

CÁC ĐỒNG CHÍ BINH SĨ!

Cuộc chiến tranh chết tiệt nầy kéo dài hai năm rồi. hai năm trời, các đồng chí phải chịu đắng cay khổ cực trong chiến hào để bảo vệ những quyền lợi phải của mình. Thợ thuyền và dân cày trong cả nước phải đổ máu hai năm trời. Hàng chục vạn người bị giết và trở thành tàu phế, hàng chục vạn trẻ mồ côi rà đàn bà goá, đó là những thành tích của lò sát sinh nầy nầy. Các đồng chí chiến đấu để làm gì? Các đồng chí bảo vệ những quyền lợi của ai? Chính phủ Nga hoàng đẩy hàng triệu binh sĩ lên tuyến lửa, hòng cướp đoạt những vùng đất mới và áp bức nhân dân các vùng đó, cũng như nó áp bức những người dân bị nô dịch ở Ba Lan và những nước khác. Những tên chủ nhà máy thế giới chia nhau được các thị trường có thể tiêu thụ các thứ hàng do nhà máy của chúng chế tạo, chúng chia nhau được tiền lãi vì thế việc phân chia được thực bằng sức mạnh vũ trang của các đồng chí. Vì hiểu biết nên trong chộc đấu tranh cho quyền lợi của chung, các đồng chí đến chỗ chết, giết hại những người lao động cũng như các đồng chí.

Máu của những người em với nhau đố như thế là đủ rồi! Hãy tỉnh lại , hỡi em lao động! Kẻ thù của các đồng chí phải là lính Áo và lính Đức, những con người cũng bị lừa gạt như các đồng chí, mà là tên Nga hoàng của các đồng chí, là bọn chủ nhà máy và chủ đất của các đồng chí. Các đồng chí hãy quay mũi súng chống lại chúng. Các đồng chí hãy bắt tay thân thiện với những người lính Đức và Áo. Các đồng chí hãy giơ tay cho nhau qua các hàng rào dây thép gai ngăn cách các đồng chí với nhau như những con thú rừng. Các đồng chí vốn là những người em trong lao động. bàn tay các đồng chí còn chưa hết dấu vết của những chỗ thành chai đẫm máu vì lao động, có gì ngăn cách các đồng chí. Đả đảo chế độ chuyên chế! Đả đảo chiến tranh đế quốc! Tình đoàn kết gì lay chuyển nổi của em lao động toàn thế giới muôn năm!"

Mấy dòng cuối, Evgeni vừa đọc vừa thở hổn hển. "Bắt đầu giở trò gì đây!" - nghĩ thầm trong lòng sôi sục căm hờn, cổ như nghẹn tắc vì các dự cảm ập tới. gọi dây cho viên trung đoàn trưởng, báo cáo về việc vừa xảy ra.

- Bẩm quan lớn, ngài ra lệnh làm gì bây giờ? - Cuối cùng hỏi.

Qua những tiếng vo vo như tiếng muỗi và những tiếng chuông điện thoại xa, ống nghe đưa tới những lời lỏn nhỏn của viên tướng:

- Lập tức cùng với tên quản và các sĩ quan phụ trách trung đòi tiến hành lục soát. Khám tất cả, trừ ai, kể cả các sĩ quan. Hôm nay tôi xin chỉ thị của sư đoàn bộ xem đó định bao giờ cho trung đoàn chuyển địa điểm. Tôi cố giục. Nếu trong khi lục soát ngài phát thấy gì báo cáo ngay cho tôi biết.

- Tôi cho rằng việc nầy là do bọn chúng làm.

- Thế à? Tôi ra lệnh ngay cho Ichnachit lục soát bọn - dắc ở chỗ ông ta. Chúc ngài mọi tốt lành.

Litnhitki cho gọi các sĩ quan chỉ huy trung đội tới hầm của , rồi truyền đạt cho họ biết mệnh lệnh của trung đoàn trưởng.

- Thế nầy còn ra thể thống gì nữa! - Merkulov phẫn nộ - Thế nào, chúng mình khám xét lẫn nhau à?

- Bắt đầu khám từ ngài trở , ngài Litnhitki - Radorchev, viên trung uý còn trẻ, chưa có ria, kêu lên.

- Chúng ta rút thăm.

- Làm theo thứ tự A, B, C - Thưa các ngài, xin các ngài để lúc khác hãy đùa, - Evgeni ngắt lời mọi người, giọng nghiêm khắc. - Tất nhiên ông lão nhà chúng ta cũng có quá tay chút: các sĩ quan trung đoàn chúng ta cũng như vợ của Cedar 1 Chỉ có thằng thiếu uý Buntruc nó đào ngũ rồi. Còn bọn - dắc phải lục soát chúng nó. Gọi lão quản đây.

Lão quản bước vào. gã - dắc có tuổi. Huân chương thánh Gioóc bậc ba. Lão húng hắng ho, đưa mắt nhìn khắp lượt bọn sĩ quan.

- Trong đại đội, thấy có những thằng nào đáng nghi? thử nghĩ xem, các lờ truyền đơn nầy có thể do tên não ném? Evgeni hỏi lão quản.

- Bẩm quan lớn, có hạng người như thế đâu. - Lão quản chắc chắn.

- Song các tờ truyền đơn lại nhặt được ngay trong khu vực đại đội ta? Có thằng nào ở những đại đội khác lai vãng đến chiến hào ?

- có ai lạ mặt cả. Cũng có ai từ các đại đội khác đến đây. Thôi chúng ta lần lượt khám lại tất cả - Merkulov khoát tay bước ra cửa.

Cuộc lục soát bắt đầu. Nét mặt của bọn lính - dắc cho thấy những tình cảm hết sức khác nhau: có những gã nhăn nhở thắc mắc, có những gã hốt hoảng nhìn bọn sĩ quan lục lọi trong những gói tài sản thảm hại của lính, lại có những gã cười nhạo. gã hạ sĩ trinh sát khá ngang tàng hỏi:

- Nhưng các quan cứ cho biết các quan tìm gì ? Nếu có mất mát gì may ra cũng có người trông thấy đấy.

Sục sạo mãi mà chẳng có kết quả gì cả. Chỉ tìm được tờ truyền đơn vo tròn trong túi áo ca- pôt của gã - dắc trung đội .

- Mày đọc chưa? - Morkulov vừa hỏi vừa quẳng tờ giấy mới móc ra với vẻ hoảng sợ rất buồn cười.

- Tôi nhặt để hút thuốc đấy. - Gã - dắc mỉm cười, mắt nhìn lên.

- Mày cười cái gì hử.- Evgeni nổi nóng quát lên. đỏ mặt tía tai bước tới trước mặt gã - dắc. Dưới cái kính kẹp mũi, hai hàng lông mi vàng óng ngắn cũng háp háy như lên cơn thần kinh.

Vẻ mặt gã - dắc lập tức trở nên nghiêm trang, cười tựa như bị gió thổi bay .

- Bẩm quan lớn, xin quan lớn thứ lỗi cho? Tôi vốn gần như chẳng có chữ nghĩa gì cả! Tôi đọc khó khăn lắm. Tôi nhặt nó vì có giấy để cuốn thuốc lá, thuốc còn, mà giấy hết. Nhìn thấy tờ giấy là nhặt thôi.

Gã - dắc giọng sang sảng, hậm hực, ràng gã tức lắm rồi.

Evgeni nhổ bãi nước bọt, bỏ chỗ khác. Mấy viên sĩ quan kia theo .

Hai ngày sau, trung đoàn được rút khỏi trận địa, chuyển về hậu phương. Đội súng máy có hai người bị bắt, đưa ra toà án binh, còn bao nhiêu phần bị điều về những trung đoàn dự bị, phần bị phân tán tới các trung đoàn thuộc sư đoàn - dắc số hai. Sau vài ngày nghỉ ngơi, trung đoàn có phần lấy lại trật tự. Binh sĩ - dắc được tắm rửa, giặt giũ, cạo râu ria sạch . Ở đây còn dùng đến cái phương pháp đơn giản nhưng khá đau mà họ thường phải tìm đến trong chiến hào để khử các đám rễ tre mà là đánh diêm thui cho lửa lan lem lém râu, và sắp làm bỏng da là phải lau má ngay bằng chiếc khăn mặt nhúng nước sẵn. Phương pháp nầy được đặt cái tên là "làm lợn".

- Mình cạo râu cho cậu theo kiểu "làm lợn" hay thế nào? - chàng tư húi nào đó của trung đội hỏi khách hàng.

Trung đoàn nghỉ ngơi. Bề ngoài bọn - dắc trở nên dỏm dáng, vui vẻ hơn trước. Nhưng Evgeni cũng như tất cả các sĩ quan khác đều biết rằng cái vui vẻ nầy cũng chẳng khác gì tháng mười được ngày đẹp trời: có được hôm nay, ngày mai còn nữa rồi. Chi cần đả động tới chuyện ra mặt trận là thấy vẻ mặt họ thay đổi ngay tức khắc, là bất mãn và căm hờn lừ lừ ra dưới những hàng mi nhìn xuống. Có thể nhận thấy ở họ mệt mỏi chết được, sức cùng lực kiệt, và tình trạng mệt mỏi ấy tất nhiên dẫn tới dao động tinh thần. Litnhitki biết lắm: con người ở trong trạng thái ấy mà vươn tới mục đích nào đó đáng sợ như thế nào.

Năm 1915, tự mắt nhìn thấy đại đội bộ binh xung phong năm lần liền bị thương vong nhiều vô kể và sau mỗi lần lại nhận được lệnh: "Xung phong lại". Bọn tàn binh của đại đội ấy tự ý rời bỏ khu vực họ phụ trách, chạy về phía sau. Evgeni cùng đại đội của được lệnh giữ họ lại. Đến khi cho đại đội dàn ra định chắn đường về của họ họ bắt đầu nổ súng vào chúng. Đại đội bộ binh ấy còn quá sáu mươi người, nhưng Evgeni thấy những con người ấy chống lại bọn - dắc với tinh thần dũng cảm quyết tử điên cuồng như thế nào. Họ gục xuống dưới những nhát gươm, họ chết nhưng vẫn cứ xông lên bất chấp tất cả tới chỗ chết, tới chỗ bị tiêu diệt, vì họ nghĩ rằng nhận lấy cái chết ở chỗ nào cũng thế thôi.

Trường hợp ấy lên trong trí nhớ của Evgeni như hồi ức rùng rợn, và xao xuyến nhìn cách khác hẳn trước kia vào mặt những tên lính - dắc, bụng bảo dạ: "Chẳng nhẽ ngay cả những thằng nầy rồi có lúc cũng quay trở lại như thế, xông lên như thế, và ngoài cái chết, chẳng có gì đủ sức ngăn giữ chúng?"

Rồi lại bắt gặp những cặp mắt mệt mỏi rã rời đầy phẫn nộ và kết luận cách thành thực: "Chúng nó xông lên đấy!".

So với những năm trước, bọn - dắc thay đổi cách căn bản. Ngay các bài hát cũng là những bài mới, ra đời trong chiến tranh, đượm mầu buồn thảm đen tối. Đại đội - dắc đóng trong căn nhà kho rộng mênh mông của nhà máy. Tối tối mỗi khi qua chỗ ấy, Evgeni phần nhiều nghe thấy bài đầy nhớ nhung, buồn sao tả xiết. Bao giờ nó cũng được hát ba bốn bè. Vượt lên những giọng trầm đặc quánh, bè nam cao bay vút lên, rung lên trong và mạnh khác thường:

Ôi mảnh đất chôn nhau cắt rốn,

Thôi từ nay đành vĩnh biệt ngươi.

Thế là hết, hết được nghe, được thấy

Trong vườn cây hoạ mi đón mặt trời.

Con xin mẹ, thưa mẹ hiền dấu,

Mẹ chớ buồn lo quá vì con

Vì đâu phải thưa mẹ hiền dấu

Ai ra cũng bỏ xác rừng gươm.

Evgeni đứng lại lắng nghe. bất giác cảm thấy rằng cái buồn chất phác trong bài hát xâm chiếm tâm hồn , sao cưỡng lại được. Cứ như có sợi dây đàn căng thẳng trong nhịp lim đập mỗi lúc nhanh. Giọng trầm của bè phụ động vào sợi dây đàn ấy, bắt nó phải đau đớn rung len. Evgeni đứng ở chỗ gần nhà kho, đăm đăm nhìn vào làn sương mù buổi tối mùa thu, tự nhiên thấy mắt mình ướt, mí mắt ngọt ngọt cay cay.

Các giọng trầm còn chưa hát xong mấy tiếng cuối giọng nam cao bật tung lên, át tất cả, và những thanh rung rung như hai cái cánh của con vịt trời ngực trắng loá vừa bay vừa hối hả gọi đàn, kể lể:

Viên đại chì réo

Cắm giữ ngực ta.

Gục xuống cổ ngựa,

Máu đen thấm đẫm bờm chiến mã.

Suốt thời gian trung đoàn đóng quân nghỉ ngơi, chỉ có lần Evgeni được nghe những lời hào hứng, sảng khoái trong bài hát cổ của người - dắc. Trong khi dạo buổi chiều như thường lệ. bước tới gần nhà kho. Những tiếng cười tiếng dở tỉnh dở say vẳng tới tai . Evgeni đoán rằng có lẽ tên trung sĩ quân nhu lên cái thị trấn Nevitka lĩnh lương thực thực phẩm về mang theo ít rượu nặng và thết bọn - dắc. Mấy tên - dắc nốc rượu đại mạch ngà ngà say biết tranh cãi về chuyện gì mà cười ha hả. đường về, từ xa Evgeni nghe thấy những tiếng hát rền vang mạnh mẽ cùng tiếng huýt sáo đệm man rợ, chói tay, nhưng đúng nhịp.

Chưa ra trận

chưa sợ.

Ngày dầm mưa, đêm đến rét run

Suốt năm canh giấc con con.

"Phi- u- u- u- u- u- u? Phi- u- u- u- u- u- u! Phiu- u- u- !" - tiếng huýt sáo rung lên, chảy liên tục như dòng suối, rối xoáy trôn ốc bay vút cao. Sau đó có ít nhất ba mươi giọng gầm lên, át tiếng huýt sáo.

Từng ngày từng giờ, Khắp đồng , kinh hoàng và đau khổ. thằng cha nghịch ngợm, có lẽ trọng số gã còn trẻ, chợt huýt lên những tiếng sáo dồn dập, inh tai nhức óc, rồi đập hai chân lên sàn gỗ nhảy điệu pri- xi- át- ca. Tuy bị những tiếng hát trùm lên, nhưng tiếng đế ủng đập chan chát vẫn vang ra mồn .

Hắc Hải gẩm,

Chiến thuyền lung linh ánh lửa.

Ta dập tắt lửa

Bóp chết bọn Thổ,

Vinh quang thay người - dắc sông Đông.

Evgeni bất giác mỉm cười, vừa vừa cố dóng bước theo nhịp các giọng hát. nghĩ bụng: "Có lẽ các đơn vị bộ binh cảm thấy nhớ ni là gay go đến thế nầy đâu". Nhưng lý trí của lại gợi ra những ý nghĩ vặn lại lạnh lùng: "Nhưng chẳng nhẽ bộ binh là những con người khác hay sao. Tất nhiên bọn lính - dắc phản ứng mạnh hơn trước hoàn cảnh bị bắt buộc phải ngồi bó gối trong chiến hào, do đặc điểm của cách phục vụ trong quân đội, chúng quen luôn luôn vận động. Thế mà hai năm rồi chúng nó phải ngồi xó hoặc giậm chân tại chỗ trong những mưu đồ tấn công chẳng đem lại kết quả gì. Quân đội chưa từng bạc nhược như thế nầy bao giờ.

cần phải có bàn tay sắt. thắng lợi lớn, đợt tiến quên về phía trước, có thế mới lắc cho nó hăng lên được. Tuy lịch sử cho thấy những thí dụ về chuyện trong những thời kỳ chiến kéo dài, tinh thần của những quân đội kiên cường nhất, có kỷ luật nhất cũng dao động. Ngay Suvorov 2 cũng từng thể nghiệm điều đó… Nhưng dân - dắc giữ vững cho mà xem. Lính - dắc mà bỏ trốn phải là những thằng cuối cùng bỏ trốn. Dù sao đây cũng là dân tộc đặc biệt, có truyền thống thượng võ, chứ đâu phải là bầy ô hợp toàn dân thợ huyền hay mu- gích.

Như cố ý làm Evgeni vỡ mộng, trong nhà kho bỗng có gã nào cất giọng rè rè, đứt quãng, hát bài "Đoá bạch cầu". Có thêm những giọng khác hoà theo. Evgeni xa rồi vẫn còn nghe thấy cả nỗi đau thương đan quyện trong bài hát:

Người sĩ quan trẻ cầu Chúa,

Chàng thanh niên - dắc xin về:

- Xin ngài sĩ quan trẻ,

Buông tha tôi về

Buông tha tôi về

Với cha, với cha, với mẹ

Với cha, với mẹ

Với người vợ trẻ thân thương!

° ° °

Buntruc trốn khỏi mặt trận đến hôm nay là ngày thứ tư. đến thị trấn buôn bán lớn vào buổi tối. Các căn nhà lên đèn. Tiết trời hơi băng giá làm các vũng nước phủ váng băng mỏng. Từ xa nghe thấy tiếng bước chân của vài người qua lại lèo tèo.

Buntruc vừa vừa hết sức lắng nghe. tránh các phố có đèn sáng, cứ len theo những ngõ vắng. Lúc mới bước chân vào thị trấn, thiếu chút nữa Buntruc chạm trán với đội tuần tra, vì thế bây giờ phải sát vào những dãy hàng rào, chân bước thoăn thoắt như con chó sói, tay phải rút khỏi túi chiếc áo ca- pôt nhớp nhúa tưởng tượng được: rúc vào đống trấu cám, nằm suốt ngày.

Trong thị trấn nầy có đặt căn cứ của quân đoàn, vài đơn vị nào đó cũng đóng ở đây. Đụng đầu phải những đội tuần tra rất nguy hiểm, vì thế những ngón tay lông lá của Buntruc cứ nắm đến nóng cái cán gạch khía của khẩu súng ngắn kiểu Nagan giấu trong túi áo ca- pôt.

Đến đầu kia thị trấn, Buntruc rất lâu trong cái ngõ vắng tanh. nhìn qua cổng chú ý xem xét hình dáng của từng căn nhà tiều tụy. chừng hai mươi phút tới căn nhà xấu xí ở góc dường. Buntruc ghé mắt vào kẽ cửa chớp nhìn vào bên trong rồi mỉm cười, mạnh dạn bước tới cửa hàng rào. Nghe tiếng gõ cửa, người đàn bà có tuổi, đầu bịt khăn, ra mở cửa cho Buntruc.

- Bác Boris Ivanovich có ở nhà ta thưa bà? - Buntruc hỏi.

- Thưa có đấy ạ. Mời bác vào chơi.

Buntruc nghiêng nghiêng người bước qua trước mặt người đàn bà. Tiếng then cửa lêu lách cách lạnh lùng sau lưng . Trong căn phòng rất thấp, người có tuổi mặc áo quân phục ngồi sau cái bàn dưới ánh ngọn đèn hạt đậu. Người ấy cau mày nhìn chăm chú lát rồi đứng dậy, cố giấu vẻ vui mừng đưa cả hai tay bắt tay Buntruc:

- Cậu ở đâu đến đấy?

- Từ mặt trận về.

- cũng thấy đấy… - Buntruc mỉm cười đưa đầu ngón tay sờ vào chiếc dây lưng lính của người mặc áo quân phục, hỏi rất khẽ - có phòng riêng ?

- Có, có. Vào trong nầy với mình.

Người ấy đưa Buntruc vào căn phòng còn hẹp hơn, rồi châm đèn, bảo Buntruc ngồi xuống cái ghế dựa, khép cánh cửa thông sang phòng bên, kéo rèm che cửa sổ và :

- Cậu bỏ về hẳn rồi à?

- Về hẳn rồi.

- Ngoài ấy tình hình thế nào?

- Đâu đó sẵn sàng cả rồi.

- Cố những em tin cậy được chứ?

- Ô, có chứ!

- Mình thấy bây giờ cậu cởi áo ngoài ra , rồi chúng mình chuyện. Thôi đưa cho mình cái áo ca- pôt của cậu. Mình lấy ngay nước cho cậu lau rửa.

Trong khi Buntruc cúi xuống lau rửa trong cái chậu đồng rỉ xanh, người mặc áo quân phục vuốt vuốt bộ tóc cắt "cua", khe giọng mệt mỏi:

- nay chúng nó còn mạnh hơn chúng ta biết bao nhiêu lần. Công việc của chúng ta là phải lớn mạnh lên, mở rộng ảnh hưởng, ngừng hoạt động giải thích các nguyên nhân gây ra cuộc chiến tranh nầy. Rồi chúng ta lớn mạnh lên, cậu có thể tin như thế. Và những người rời bỏ chúng nó tất nhiên đến với chúng ta. So với thằng bé người lớn đương nhiên khoẻ hơn. Nhưng đến khi người lớn ấy già , trở nên hom hem, bị chính thằng bé hất cẳng. mà trong trường hợp đó, chúng ta nhận thấy những tình trạng già yếu suy nhược, mà còn thấy toàn bộ cơ thể dần dần bị tê liệt.

Buntruc lau rửa xong, lấy cái khăn sợi thô cứng sát kỹ lên mặt và :

- Trước khi bỏ tôi có cho bọn sĩ quan biết quan điểm của tôi. biết , buồn cười đến chết được… Tôi rồi thế nào em súng máy cũng bị làm phiền, có thể có em nào đó trong đám bị đưa ra toà, nhưng chứng cớ có làm gì nhau? Tôi mong rằng em bị phân tán xuống các đơn vị, mà như thế có lợi cho ta: họ sinh sôi nảy nở những đất mới… Chà, sao ở đấy lại có những em tốt đến thế! là lòng gang dạ đá.

- Mình có nhận được của Stepan bức thư. Cậu ấy đề nghị cử đến cho cậu ấy em hiểu biết về quân . Cậu đến với cậu ấy nhé. Nhưng còn giấy tờ thế nào? Có xong xuôi được ?

- Công việc ở đằng ấy là làm gì? - Buntruc vừa hỏi vừa kiễng chân mắc chiếc khăn mặt lên cái đinh.

- Huấn luyện số em. Nhưng cậu mãi chẳng cao thêm được chút nào thế? - Chủ nhà mỉm cười.

- Cao mà làm gì? Buntruc xua tay - Nhất là trong hoàn cảnh của tôi bây giờ. Cỡ người tôi chỉ nên bằng quả đậu thôi, có thế mới đỡ bị chú ý.

Hai người chuyện với nhau mãi tới lúc tờ mờ sáng. Hai ngày sau, Buntruc rời thị trấn ra ga. Trước khi , thay quần áo và hoá trang đến thể nào nhận ra được nữa giấy tờ mang tên người lính trung đoàn 441 Orsavsky, được giải ngũ hẳn vì bị thương ở ngực.

--- ------ ------ ------ -------

1 Evgeni muốn tới những lời trở thành thành ngữ mà hình như June Cedar hỏi để trả lời các ý nghi ngờ mà người ta nêu lên với ông ta vê tư cách của vợ ông ta: "Vợ của Cedar vượt ra ngoài mọi ngờ vực" (Lời chú của bản tiếng Nga).

2 (1729 - 1800) nguyên soái, nhà chiến lược rất có tài người Nga, đánh lại quân đội Pháp của Napoleon trong nhiều trận (ND).

Sông Đông Êm Đềm
Chương 81​

Trong những ngày cuối tháng chín bắt đầu rục rịch chuẩn bị tấn công theo hai hướng Vladimiro- Volynsky và Koven, trong khu vực hoạt động của rập đoàn quân Đặc biệt (theo thứ tự tập đoàn quân nầy vốn mang số mười ba, nhưng vì "13" là con số xúi quẩy, mà cả các ông tướng to đầu cũng thoát khỏi bệnh mê tín, nên tập đoàn quân nầy được gọi là "Đặc biệt").

Tại nơi gần làng Svinyukha, bộ tư lệnh chọn cơ địa xuất phát rất tiện cho việc triển khai tấn công. Pháo binh bắt đầu bắn chuẩn bị.

lực lượng pháo binh với số lượng chưa từng thấy được điều tới địa điểm định. Chín ngày liền, hàng chục vạn phát đạn pháo các cỡ cày rối cả khoảng đất do hai đợt chiến hào của quân Đức chiếm giữ. Ngay hôm đầu, vừa bắt đầu chịu hoả lực mật tập, quân Đức vứt bỏ đợt chiến hào thứ nhất, chỉ để lại những đài quan sát.

Vài ngày sau, họ bỏ thêm tuyến hai và chuyển về tuyến ba. Đến ngày thứ mười, các đơn vị của Quân đoàn Turkestan toàn khinh binh, bắt đầu tấn công. Họ tấn công theo phương thức của người Pháp là từng đợt liên tiếp. Các chiến hào của quân Nga lùa ra mười sáu đợt. Như những làn nước đập vào bờ, những đợt sóng người xám xịt ùa ra, lượn uyển chuyển, tản rộng rồi sủi bọt bên những hàng rào dây thép gai rối như bòng bong. Nhưng về phía quân Đức từ sau những gốc cây đổ cháy thui của khu rừng liễu đỏ xanh xám, từ sau những khoảng dốc cát nhấp nhô, hoả lực địch gầm lên, khạc lửa vang rền ngừng, làm rung chuyển hết thảy, với những tiếng nổ nứt của những đám cháy.

Chiu...chiu... B...um!

Thỉnh thoảng lại có đại đội pháo bắn riêng lẻ loạt đạn, rồi lại là những tiếng nổ rền, bò lan, ập tới, trùm lên cả vùng bao nhiêu vec- xta.

- Chiu… Chiu...chiu…

- Tằng… tằng… tằng… - Các khẩu súng máy của quân Đức cũng hấp tấp bắn như điên.

khoảng đường kính rộng đến vec- xta, đạn pháo nổ xoáy bốc lên những cái cột đen ngòm từ mặt cát bị băm vằm còn hình thù gì nữa, làm những làn sóng tấn công nát vụn, sôi sục, tung toé ra khỏi những hố đạn hình phễu rồi vẫn bò, vẫn bò…

Những phát đạn pháo vẫn nổ đen ngòm mỗi lúc nhào trộn đất ghê gớm, dội nhiều hơn lên đầu những kẻ tiến công những viên đạn ghém xuyên chéo với những tiếng rít xé màng tai, hoả lực súng máy mỗi lúc quét mặt đất hung dữ, tàn khốc hơn. Họ quyết bắn cho kẻ địch tiến tới hàng rào dây thép gai. Và kẻ địch tiến tới được. Trong mười sáu làn sóng tấn công, chỉ có ba lần cuối cùng tràn được tới những dãy hàng rào dây thép nát bét vươn lên trời những cột cháy đen, với những dây thép bị vặn xoắn. Nhưng vừa lên tới nơi, ba làn sóng ấy lại như va đầu phải đá, tan ngay thành từng con suối , từng giọt , chảy lui trở về…

Hôm ấy, hơn chín ngàn nhân mạng bị rắc lên khoảng đất cát sâu thảm cách làng Svinyukha bao xa.

Hai giờ sau, trận tấn công được tiến hành lại. Các đơn vị của sư đoàn 2 và sư đoàn 3 Quân đoàn khinh binh Turkestan bị đem dùng. Bên trái họ, các đơn vị cửa sư đoàn bộ binh 53 và lữ đoàn khinh binh Sibiri 307 tiến theo những cái khe tới tuyến chiến hào thứ nhất. Sư đoàn kỵ binh số 3 tiến ở sườn bên phải Quân đoàn Turkestan.

Trung tướng Gavrilov, quân đoàn trưởng Quân đoàn 80 thuộc Tập đoàn quân Đặc biệt nhận được mệnh lệnh của bộ tư lệnh tập đoàn quân điều hai sư đoàn tới khu vực Svinyukha. Đêm hôm ấy, trung đoàn 320 Trembarky trung đoàn 319 Bugunminsky và trung đoàn 318 Trecnoiasky thuộc sư đoàn 80 được lệnh rời vị trí cũ.

Khinh binh Ladvia và dân quân vừa được đưa ra mặt trận đến thay thế họ. Các trung đoàn được điều ban đêm nhưng ngay buổi chiều, trong ba trung đoàn di động theo hướng ngược lại để nghi binh và mãi sau khi chuyển quân mười hai vec- xta dọc theo mặt trận, họ mới nhận được lệnh quay trở lại. Các trung đoàn tiến cùng hướng, nhưng nhiều đường khác nhau. Trung đoàn 283 Pavlogradsky và trung đoàn 284 Vengrovsky thuộc sư đoàn 71 tiến bên trái tuyến hành quân của sư đoàn 80. Trung đoàn - dắc Ural và trung đoàn trinh sát - dắc 44 theo sát gót hai trung đoàn ây Trước khi chuyển tới địa điểm mới, trung đoàn 318 Trecnoiasky đóng bờ sông Stokhot, trong khu vực thị trấn Sokan, cách trang trại Ruska- Morinskoie xa. Sáng hôm sau, sau chặng chuyển quân đầu tiên, trung đoàn đến đóng ở khu rừng, trong những cái hầm bị vứt bỏ để học tập chiến thuật tấn công theo kiểu Pháp trong bốn ngày. Họ triển khai thành đội hình chiến đấu phải từng tiểu đoàn mà từng đại đội. Những người lính ném lựu đạn được huấn luyện cách cắt hàng rào dây thép gai cho nhanh và tập lại khoa mục ném lựu đạn. Sau đó trung đoàn lại lên đường. Ba ngày liền họ những con đường rừng hoang vu, nhằng nhịt vết bánh xe pháo binh, hết rừng rậm lại đến rừng thưa. Gió dồn những đám sương mù mong manh, trắng lờm xờm như bông. chập chờn bám vào những ngọn thông, trôi những khoảng rừng trống, hoặc lượn tròn giữa những ngọn liễu đỏ, những bãi lầy xanh xám bốc hơi ngùn ngụt, như những con diều hâu thây con thú chết. Mưa giọt từ màn sương mù trời. Ai nấy ướt như chuột lột, vừa vừa căm gan tím ruột. Ba ngày sau, họ dừng lại gần khu vực tấn công, trong hai làng Đại Porekh và Tiểu Porekh. Họ nghỉ ngơi ngày đêm: để sửa soạn lên đường về cõi chết.

Trong khi đó, đại đội - dắc đặc biệt cũng di động tới địa điểm sắp có chiến đấu cùng với sư đoàn bộ sư đoàn 80. Biên chế trong đại đội nầy có cả bọn lính - dắc đăng kỳ ba của thôn Tatarsky. Trung đội hai gồm toàn các gã trong thôn: Marchin và Prokho, hai thằng em của gã cụt tay Aleksey Samin, thợ máy Kotliarov của nhà máy xay chạy bằng hơi nước Mokhov, chàng mặt rỗ Afonka Ozerov, Manứtcôp trước kia là ataman thôn, Eplanchi Calinhi, gã láng giềng chân chữ bát có cái bờm tóc dài trước trán của nhà Samin, chàng - dắc khổng lồ Borsev, người vụng về dài ngoẵng, gã Dakha Korolev, cổ ngắn chùn chũn, dáng như con gấu. Nhưng "cái đinh" đem lại chút vui nhộn cho toàn đại đội là Gavrila Likhovidov, gã - dắc vẻ người nom hết sức man rợ, nhưng nổi tiếng vì thường xuyên cắn răng để bà mẹ bảy mươi tuổi và mụ vợ xấu như quỉ dạ xoa, tính đĩ rơi đĩ rụng, đánh đập tàn nhẫn.

Còn nhiều gã khác trong thôn cũng ở trung đội hai hoặc các trung đội khác trong đại đội. Trước kia số lính - dắc làm liên lạc ở sư đoàn bộ, nhưng từ ngày mồng hai tháng mười, bọn lính kỵ binh làm việc ấy thay họ, và theo lệnh sư đoàn trưởng là tướng Kichenko, đại đội nầy bị điều lên tuyến lửa.

Sáng sớm ngày mồng ba tháng mười, đại đội tiến vào thôn Tiểu Porekh. Giữa lúc ấy tiểu đoàn trung đoàn 318 Trecnoiasky cũng rời thôn nầy. Bọn lính bộ binh chạy ra khỏi những căn nhà bỏ hoang gần đổ nát, đứng xếp hàng ngay đường phố. viên chuẩn uý mặt vắt ra sữa, da ngăm ngăm, luẩn quẩn bên cạnh trung đội đầu tiên mở xác- cốt, lấy ra miếng chocolatte (chocolatte còn bê bết quanh cặp môi mầu hồng nhợt của ). dọc hàng quân, cái đuôi áo ca- pôt dài lượt thượt, đầy bùn khô đập đập giữa hai chân như đuôi cừu. Bọn lính - dắc di bên trái đường phố. thợ máy Kotliarov bên phải hàng của trung đội hai.

rất chú ý nhìn xuống chân, cố bước qua các ổ gà đầy nước. Chợt có tiếng gọi từ phía bọn lính bộ binh. Kotliarov quay lại, đưa mắt nhìn lướt qua các hàng lính bộ binh.

- Kotliarov! bạn thân mến!

lính bộ binh bé loắt choắt rời khỏi trung đội, chạy lạch bạch tới gần Kotliarov. ta vừa chạy vừa hất khẩu súng trường ra sau lưng, nhưng dây súng cứ trượt xuống làm báng súng đập trầm trầm vào bình toong.

- nhận ra à? Quên mình rồi hay sao?

Kotliarov nhìn người lính bé chạy tới có bộ râu cứng như lông nhím xam xám mầu khói mọc lên tới hai gò má, và mãi mới nhận ra "Bồi".

- Cậu ở đâu mò tới đây thế, cái cốc đong rượu?

- Cậu xem đấy… Mình lính mà.

- Thế trung đoàn nào?

- Trung đoàn ba trăm mười tám Trecnoiasky. ngờ… ngờ còn được gặp em mình ở đây.

Bàn tay cứng như thép của Kotliarov buông bàn tay bé bẩn thỉu của "Bồi" ra nữa. mỉm cười sung sướng cảm động.

"Bồi" cố theo kịp những bước chân khổng lồ của Kotliarov, cứ phải chạy tế lên. đưa mắt từ dưới lên, nhìn vào mắt Kotliarov, và chưa bao giờ thấy hai con mắt đầy căm hờn, rất gần tinh mũi của "Bồi" ướt và dịu dàng như thế nầy.

- Chúng mình sắp sửa tấn công đấy… Cậu xem…

- Bọn mình cũng thế.

- Dạo nầy cậu thế nào, Kotliarov?

- Ối dào, còn có gì đáng nữa.

- Mình cũng thế thôi, từ năm nghìn chín trăm mười bốn, mình mò ra khỏi chiến hào. Nhà cửa chăng có, vợ con : làm vương làm tướng gì cho ai bây giờ… thân mình thiết gì.

- Cậu còn nhớ Stokman . Stokman của chúng ta là hòn ngọc. Bây giờ mà có Stokman chúng ta được nghe phân tích tất cả ràng rồi. con người ra con người… có phải ? Sao lại có người cừ đến thế nhỉ… có phải ?

- Stokman có thể nhìn thấy tất cả rồi! - "Bồi" vung nắm tay hào hứng kêu lên, khuôn mặt choắt lồm xồm những đám râu cứng như lông nhím của chàng cười nhăn nhúm - Mình còn nhớ Stokman lắm! Mình còn hiểu Stokman hơn cả hiểu bố mình đấy. Đối với mình bố mình chẳng có gì đáng kể… Nhưng cậu có được tin gì về Stokman ? có tin tức gì à?

- Stokman ở Sibiri, - Kotliarov thở dài - ngồi nốt hạn tù

- Sao hả? - "Bồi" hỏi lại và vẫn cứ nhảy cỡn lên như con chim bạc má bên cạnh người cùng với la, hai vành tai nhọn vểnh lên.

- ngồi tù. Mà chưa biết chừng bây giờ chết mất rồi.

"Bồi" lầm lì lát, chẳng chẳng rằng, lúc ngoái nhìn phía sau, chỗ đại đội tập họp, lúc ngửa cổ lên nhìn cái cằm phẳng bẹt với vết hõm tròn tròn sâu sâu nằm ngay dưới chỗ giữa môi dưới của Kotliarov.

- Thôi tạm biệt? - "Bồi" rút tay khỏi bàn tay xương xẩu lạnh giá của Kotliarov. - Có lẽ chúng mình còn được trông thấy nhau nữa đâu.

Kotliarov đưa tay trái lên bỏ chiếc mũ cát- két xuống rồi cúi xuống ôm lấy hai cái vai gầy gò của "Bồi". Hai người ôm chặt lấy nhau, hôn nhau nữa, tựa như để bao giờ gặp nhau nữa, rồi "Bồi" đứng lại. Đột nhiên "Bồi" luống cuống rụt đầu, chỉ còn hai vành tai nhọn hồng hồng nâu nâu nhô lên khỏi cái áo ca- pốt mầu tro của lính, rồi gù lưng bước , đường phẳng mà chân vẫn vấp. Kotliarov bước ra khỏi hàng, gọi giọng run run:

- Nầy, người em. "Bồi" thân mến của mình! Cậu trước kia là thằng tợn tạo như thế nào… còn nhớ ? Trước kia vốn là thằng rắn rỏi cơ mà, có phải ?

"Bồi" quay lại nước mắt làm mặt chàng già hẳn . vừa kêu lên vừa đấm thùm thụp vào bộ ngực đen thui, gầy giơ cả xương sườn ra dưới cái áo ca- pôt mở phanh và cổ áo sơ mi rách như sơ mướp.

- Đúng! Xưa kia rắn rỏi, nhưng nay bị chúng nó làm cho tiều tụy đến thế nầy rồi đây! Con ngựa xám nầy bị chúng nó bắt chạy kiệt sức mất rồi!

"Bồi" còn gào lên những gì nữa, nhưng đại đội - dắc rẽ sang phố khác, nên Kotliarov còn trông thấy nữa.

- Có phải "Bồi" đấy ? - Prokho Samin sau lưng Kotliarov hỏi.

- Đúng cậu ấy đấy, - Kotliarov trả lời thầm, môi run run, vuốt vuốt khẩu súng trường vai. Bây giờ chỉ còn khẩu súng nầy làm vợ!

Đại đội ra khỏi thôn bắt đầu gặp những người lính bị thương. Đầu tiên từng người lẻ tẻ, nhưng sau có những nhóm vài người và cuối cùng hàng đoàn lốc nhốc. Vài chiếc xe tải bị nhét đầy những người bị thương nặng, gần như lăn nổi bánh. Những con ngựa già kéo xe gầy đến rợn người. Sống lưng ngựa nhọn hoắt, roi quấl liên hồi làm rách cả da, lộ những đầu xương hổng hồng lấm tấm đỏ, dôi chỗ còn dính những sợi lông những con ngựa thở hồng hộc, gân cổ kéo những chiếc xe bốn bánh, bọt sùi ra đầy những cái mõm chúc xuống gần sát bùn. Đôi khi có con ngựa kéo đứng lại. Nó thở phồng hai bên sườn giơ xương hom hem, cố kéo cách bất lực, cái đầu to tướng vì thân quá gầy gục xuống. Ngọn roi quất xuống bức nó phải lê bước. Đầu tiên nó chúi về bên, rồi chúi thêm cái về bên kia, cuối cùng làm chiếc xe chuyển bánh và tiếp. Những người lính bị thương lốc nhốc vây quanh, bám lấy thành xe, cố lê theo.

- Đơn vị nào thế? - Viên đại đội trưởng - dắc chọn khuôn mặt hiền lành nhất để hỏi.

- Quân đoàn Turkestan. Sư đoàn ba.

- Mới bị thương hôm nay à?

Người lính bộ binh quay , trả lời. Đại đội - dắc rẽ khỏi đường cái, tiến về phía khu rừng, nom chỉ còn cách chừng nửa vec- xta. Sau lưng họ, các đại đội thuộc trung đoàn 318 Trecnoiasky vừa rời khỏi thôn cũng nặng nhọc dẫm lõm bõm theo tốc độ hành quân của bộ binh. Xa xa, chiếc khinh khí cầu có dây buộc xuống đất của quân Đức in vết vàng vàng xám xám lơ lửng động đậy nền trời bạc màu vì mưa bụi.

- Xem kìa, em đồng hương, có cái của quái quỷ gì lơ lửng kia kìa!

- khúc xúc xích khổng lồ đấy.

- Cái của chết tiệt, quân đội di động như thế nào, nó ở ấy nhìn thấy tất tần tật.

- Thế cậu tưởng chúng nó vô công rồi nghề đem nó thả lên cao như thế đấy phỏng?

- Chà cao ơi là cao?

- Chẳng cao thấp à? Đạn pháo có lẽ bắn cũng tới.

Tới khu rừng đại đội đầu tiên của trung đoàn Trecnoiasky đuổi kịp đại đội - dắc. Cho tới hoàng hôn, mọi người đứng sát nhau dưới gốc những cây thông sũng nước. Nước luồn vào trong cổ áo, lạnh rùng cả lưng. có lệnh cấm nhóm lửa, mà của đáng tội, mưa thế nầy nhóm lửa cũng phải chuyện dễ. Mãi khi trời sắp tối, đại đội mới được đưa vào cái hào nấp. Đáy hào sâu lắm, thành hào chỉ qua đầu người chút, nước lõng bõng đến phần tám xa- gien. Mùi bùn và lá thông mủn xông lên nồng nặc, lại thêm mùi nước mưa nhạt thếch, dịu dịu. Bọn lính - dắc vén tà áo ca- pôt, ngồi xổm xuống hút thuốc và trao đổi nhau những câu chuyện nhạt nhẽo chốc chốc lại đứt quãng. Chia xong suất thuốc lá hạng tồi phát trước khi ra , trung đội hai đứng túm tụm ở chỗ rẽ, vây quanh tên hạ sĩ của trung đội. Tên hạ sĩ ngồi cuộn dây thép bị vút bỏ, kể chuyện tướng Kopulovsky bị chết trận hôm thứ hai trước. Ngay từ thời hoà bình, gã lính trong lữ đoàn của viên tướng nầy. Gã chưa kể hết câu chuyện viên trung đội trưởng hô: "Chuẩn bị tập hợp!" Bọn lính - dắc đứng chổm dậy, cố hút nốt những điếu thuốc, bỏng cả tay. Đại đội lại chui ra khỏi dãy hào, vào khoảng rừng thông mỗi lúc tối thêm. Họ vừa vừa pha trò để làm cho nhau đỡ sợ. chàng nào đó còn cất tiếng huýt sáo.

Ra tới khoảng rừng trống , họ gặp dãy dài những xác chết. Những cái xác nằm song song, sát vai nhau, đủ mọi kiểu, lắm tư thế nom rất bẩn mắt, rất khủng khiếp. Ngay chỗ có người lính bộ binh mang súng trường lại lại, mặt nạ phòng hơi độc đeo ở dây lưng, bên cạnh sườn. Quanh đám xác chết, mặt dất ẩm ướt bị dẫm bê bết còn hằn những vết chân người, và vết bánh xe tải ăn sâu xuống cỏ. Đại đội chỉ cách dãy xác chết có vài bước. Mùi người chết nặng nề, lờm lợm xông lên nồng nặc. Viên đại đội trưởng cho bọn - dắc đứng lại rồi cùng những tên trung đội trưởng tới chỗ người lính gác. Họ với nhau những gì bict. Trong khi đó, bọn lính - dắc phá ròi hàng ngũ, bước tới gần những cái xác. Họ bỏ mũ, nhìn những người bị giết với tâm trạng hồi hộp sợ hãi cố che giấu và cái tò mò của thú vật mà con người sống đều cảm thấy khi đứng trước huyền bí của cái chết. Tất cả những người bị giết đều là sĩ quan. Bọn lính - dắc đếm được cả thảy bốn mươi bảy cái xác.

Phần lớn còn trẻ, xem ra chỉ hai mươi tới hai mươi nhăm là cùng, riêng người nằm cuối cùng bên phải, đeo lon thượng uý, có tuổi. Hai hàng ria đem rậm rì chảy xuống hai bên miệng mở hoác ra như còn muốn gào nốt tiếng kêu cuối cùng. Hai hàng lông mày rậm nhíu lại, xếch ngược lên rất ngang tàng trắng bệch ra sau khi chết. Chỉ vài người bị giết mặc những chiếc áo vét da, bùn lấm bê bết, những người khác đều mặc áo ca- pôt. Hai ba người có mũ cát- két.

Bọn lính - dắc đặc biệt đứng nhìn rất lâu viên trung uý, chết rồi mà người vẫn còn rất đẹp. ta nằm ngửa, bàn tay trái đưa lên áp chặt vào ngực, tay phải duỗi sang bên nắm khư khư cán khẩu súng ngắn. ràng có người định lấy khẩu súng, vì bàn tay to vàng vàng còn hằn vài vết sây sứt trắng trãng, nhưng bàn tay nắm chắc như thép nhất định chịu mở ra. Cái đầu có bộ tóc xoăn màu bạch kim rơi mất mũ, áp bên má xuống đất như làm nũng. Cặp môi màu da cam hơi mang ánh xanh xanh, méo xệch , nửa như đau khổ, nửa như ngạc nhiên. Người bên cạnh ta lại nằm xấp mặt xuống đất, cái áo ca- pôt bị bật đai phồng lên như cái bướu lưng, lật ra để lộ hai chân rất khoẻ, với những bắp thịt hằn dưới quần kaki. Đế của đôi ủng dạ bốc- can đều trẹo sang bên.

Đầu ta còn mũ, cả nửa sọ cũng còn vì bị mảnh đạn pháo phạt ngọt rồi. chất nước hồng hồng: nước mưa, nhấp nhoáng trong cái sọ rỗng, giữa vành tóc đâm cứng lại như những que băng. Sau ta là người vạm vỡ, lùn lùn, cái vét da mở phanh và chiếc áo quân phục rách mướp. Người nầy có mặt. Hàm dưới nằm vẹo bộ ngực trần, còn dưới bộ tóc có thể thấy dải hẹp của cái trán với đám da cháy xém, cuộn lại thành những cái ống . Giữa quai hàm và nửa trán chỉ còn những mẩu xương vụn và thứ cháo vữa lầy nhầy chỗ đen chỗ đỏ. Sau nữa là đống lẫn lộn những mẩu chân tay, những mảnh áo ca- pôt được nhặt nhạnh vào chỗ, mẩu chân nát bét được đặt thay vào chỗ các đầu. Người nằm xa chút nữa hoàn toàn còn là thiếu niên với cặp môi mọng mọng và khuôn mặt trái xoan. tràng đạn súng máy cắt ngang ngực nó, bốn chỗ thủng chiếc áo ca- pôt, những túm lông cháy xém lồi ra ở các lỗ thủng.

- Cái cái thằng nầy lúc sắp chết gọi ai nhỉ? Gọi mẹ chăng? - Kotarov hỏi lắp bắp, hai hàm răng đập lập cập. xong quay phắt , chậm chững bước ra chỗ khác như người mù.

Bọn lính - dắc làm dấu phép hấp tấp bỏ , ngoái lại nữa.

Từ lúc ấy mọi người ngậm tăm rất lâu, cứ lầm lì len lỏi trong khoảng rừng trống hẹp, chỉ mong xua khỏi được đầu óc mình những điều vừa trông thấy. Đại đội dừng lại gần dãy những hầm mỏ bỏ , đào rất gần nhau. Các sĩ quan bước vào cái hầm cùng với người liên lạc vừa ngựa lừ trung đoàn bộ trung đoàn Trecnoiasky tới. Mãi lúc đó gã mặt rỗ Afonka Ozerov mới nắm lấy tay Kotliarov, khẽ bảo:

- Nầy, cái thằng … thằng cuối cùng ấy… cậu xem đấy, có lẽ suốt đời nó chưa từng hôn con bé nào bao giờ… Giết nó như thế còn trời đất nào nữa?

- Sao chúng nó lại bị khiêng đến đây như thế nhỉ? - Dakha Korolev xen vào.

- Bọn nầy lên tấn công đấy.- Thằng bộ binh đứng gác cái xác chết bảo như thế.

Bọn lính - dắc đứng lại trong tư thế "nghỉ". Bóng đêm trùm lên khắp cánh rừng. Gió đuổi theo những đám mây, thổi tan ra, để lộ những ngôi sao xa lắc nom như những hòn than màu tím nhạt.

Trong khi đó, trong căn hầm có bọn sĩ quan của đại đội tập họp, viên đại đội trưởng cho tên lính liên lạc trở về rồi mở phong bì, soi nến xem qua nội dung và đọc to:

"Rạng sáng ngày mồng ba tháng mười, quân Đức dùng hơi ngạt làm ba tiểu đoàn của trung đoàn 256 trúng độc rồi chiếm tuyến thứ nhất trong các chiến hào của ta. Tôi ra lệnh cho ngài tiến tới tuyến chiến hào thứ hai, bắt liên lạc với tiểu đoàn trung đoàn 318 Trecnoiasky, chiếm lĩnh khu vực tuyến chiến hào thứ hai để ngay đêm nay đánh bật quân địch ra khỏi tuyến chiến hào thứ nhất. Ở sườn bên phải của các ngài có hai đại đội tiểu đoàn hai của trung đoàn Fanagorisky sư đoàn trịch đạn binh số ba"

Sau khi nhận định tình hình và hút xong mỗi người điếu thuốc, các sĩ quan ra khỏi hầm. Đại đội - dắc lại tiếp tục tiến lên.

Trong khi đại đội - dắc nghỉ ngơi bên cạnh căn hầm, tiểu đoàn của trung đoàn Trecnoiasky vượt lên trước họ, tiến tới cái cầu bắc qua sông Stokhot. tiểu đội mạnh có trọng liên của trong các trung đoàn trịch đạn binh bảo vệ cầu nầy. Tên quản báo cáo tình hình với tiểu đoàn trưởng, rồi tiểu đoàn vượt qua cầu và được phân công như sau: hai đại đội tiến về bên phải, đại đội tiến về bên trái, còn đại đội cuối cùng cùng viên tiểu đoàn trưởng, làm nhiệm vụ hậu bị. Các đại đội tản khai thành đội hình chiến đấu và tiến lên. Khu rừng thưa thớt bị đạn nổ làm thủng lỗ chỗ. Bọn lính bộ binh vừa vừa đưa chân dò cẩn thận mặt đất. Chốc chốc lại có chàng ngã và khẽ văng tục. "Bồi" tiến trong đại đội ở đầu sườn bên phải và là người thứ sáu tính từ đầu tuyến tản khai. Nghe thấy lệnh "chuẩn bị chiến đấu" "Bồi" bật chốt an toàn khẩu súng trường, chĩa mũi súng về phía trước, mũi lưỡi lê chạm vào các bụi rậm, làm sướt thân những cây thông. Hai viên sĩ quan qua bên cạnh "Bồi" dọc theo đội hình chiến đấu, vừa vừa nén giọng chuyện với nhau. Viên đạị đội trưởng than vãn bằng giọng nam trung già dặn, ngọt ngào.

- Vết thương cũ của tôi lại mở miệng rồi. Sao ma quỷ lôi cái gốc cây ấy ! Ngài có biết , ngài Ivan Ivanovich, đêm tối như bưng thế nầy, tôi vấp chân vào gốc cây. Kết quả là vết thương lại toác miệng thể được nữa đâu, phải quay trở lại đây - Giọng nam trung của viên đại đội trưởng lắng phút rồi lại vẳng tới, xa dần, mỗi lúc . - Ngài nắm quyền chỉ huy nửa đại đội thứ nhất. Bordanov chỉ huy nửa đại đội thứ hai, còn tôi tôi thú thực là thể gắng gượng được nữa rồi. Tôi bắt buộc phải quay trở lại.

Viên chuẩn uý Belikov trả lời bằng giọng nam cao khàn khàn; oăng oẳng như chó sủa:

- Kỳ quặc ! Cứ sắp chiến đấu là những vết thương cũ của ngài lại mở miệng.

- Ngài chuẩn uý, tôi đề nghị ngài im ! - Viên đại đội trưởng cất cao giọng.

- Xin ngài làm ơn đừng như thế! Ngài có thể quay trở lại cũng được?

"Bồi" lắng nghe những tiếng bước chân của mình và của người khác thấy sau lưng có những tiếng dẫm loạt soạt, vội vã, biết rằng viên đại đội trưởng chuồn. phút sau, Belikov cùng tên quản chuyển sang cánh bên trái của đại đội, vừa vừa lẩm bẩm:

- Quân đê tiện, chúng nó đánh hơi biết trước rồi mà! Hễ tình hình sắp gay go là lăn ra ốm, là các vết thương cũ mở miệng. Còn những thằng lớ ngớ chưa biết gì lại phải dẫn nửa đại đội tiến lên… Quân đểu cáng! Tao đem bọn lính nầy…

Tiếng bỗng lặng , "Bồi" chỉ còn nghe thấy tiếng chân mình dẫm lõm bõm và tiếng ù ù trong tai.

- Nầy, người em đồng hương? - Chợt bên trái có người thầm giọng khàn khàn:

- Gì thế?

- Cậu vẫn tiến đấy à?

- Vẫn tiến. - "Bồi" vừa trả lời vừa ngã phệt xuống hố đạn đầy nước.

- Trời tối quá… - Lại có tiếng người bên trái.

Hai người cứ như thế chừng phút: chẳng ai trông thấy ai, nhưng bất thình lình cái giọng khàn khàn lúc nầy lại vang lên ngay bên tai "Bồi":

- Chúng mình cùng với nhau nhá! Như thế đỡ sợ…

Cả hai lại lặng thinh dẫm đôi ủng sũng nước mặt đất ẩm ướt. Vành trăng lưỡi liềm vẩn đục bỗng ló ra từ sau mép đám mây, lấp loáng vài giây như cái vẩy cá vàng vàng, rồi lại ngẩn như con cá giếc vàơ những đám mây trôi cuồn cuộn như những đợt sóng, cuối cùng ngoi ra được khoảng trời quang và dội xuống dưới thứ ánh sáng ảm đạm. Lá thông ướt lấp lánh như lân tinh. Có cảm tưởng như dưới ánh trăng, mùi lá thông xông ra mạnh hơn, hơi đất ẩm bốc lên lạnh hơn. "Bồi" đưa mắt nhìn người bên cạnh.

Bỗng nhiên ta đứng sững lại, miệng há hốc, đầu lảo đảo như vừa bị ăn đòn.

- Cậu xem kìa! - ta thều thào.

Cách hai người chừng ba bước, có chàng dạng rộng hai chân, đứng dựa lưng vào cây thông.

- Có người, - "Bồi" biết rằng mình hay mới định .

- Ai? - Người lính bên cạnh "Bồi" bỗng giương súng lên vai quát lên - là ai hử? Nó tôi bắn!

chàng đứng dưới gốc thông vẫn ngậm tăm. Đầu gục xuống, vẹo sang bên, như bông hướng dương.

- Nó ngủ! - "Bồi" cười khàn khàn. chàng cười gượng gạo để lấy can đảm và run run bước tới.

Hai người tới mặt kẻ đứng ở gốc cây. "Bồi" vươn cổ ra nhìn.

Người bạn mới của "Bồi" lấy báng súng khẽ đụng vào cái hình người xam xám đứng động đậy.

- Nầy, cái cậu dân Penza 1 nầy! Ngủ đấy à? Người em đồng hương! - ta giọng giễu cợt.

- Kỳ quặc : làm sao thế nầy hử? Rồi ta bỗng tắc họng, - xác chết! - ta kêu lên, nhảy lùi lại.

"Bồi" cũng nhảy vọt về phía sau, hai hàm răng thi nhau tranh trưởng. Ở ngay chỗ trước đây giây hai người còn đặt chân, chàng đứng dưới gốc thông lăn đùng ra như cái cây bị cưa ngang.

Hai người lật ngửa cái xác lên xem và lúc nầy mới đoán được rằng đây là người lính bộ binh thuộc trong ba tiểu đoàn của trung đoàn bộ binh 256. ta bị trúng độc, cố chạy trốn thần chết, nhưng hơi độc ngấm vào tới phổi nên tìm thấy chỗ nghỉ chân cuối cùng ở gốc thông nầy. Còn trẻ, cao lớn, vai rất rộng, ta nằm ngật hẳn đầu ra sau, bún dính nhớp bám bê bết vào mặt trong lúc ta ngã xuống, hai con mắt bị hơi độc ăn mọng lên, cái lưỡi to đần đẫn, những thịt là thịt, thòi ra qua hai hàm răng nghiến chặt, thoạt nhìn biết là cục gì vừa đen vừa bóng.

- Thôi ! thôi, lạy Chúa tôi! Cứ mặc nằm lại đây, - Người cùng kéo tay "Bồi", khẽ .

Hai người vừa bỏ vấp ngay phải cái xác thứ hai. Các xác chết gặp thấy mỗi lúc nhiều. Ở vài chỗ, những người bị trúng hơi độc nằm chống chất thành đống, có người ngồi xổm chết cứng, có người nom như bò lổm ngổm ăn cỏ. Ở ngay cửa cái hào giao thông dẫn tởi tuyến chiến hào thứ hai, có người nằm co quắp, nắm tay bị cắn nát trong khi quằn quại vẫn còn đút trong miệng.

"Bồi" và lính cùng chạy đuổi theo đội hình chiến đấu, rồi vượt lên trước, và vẫn bên cạnh nhau. Hai người cùng nhảy vào đường chiến hào đen ngòm chạy chữ chi vào sân trong bóng tối.

Cuối cùng hai người theo hai ngả khác nhau.

- Phải sục các hầm mới được. May ra còn có gì mà nhai. lính kia ngập ngừng lát rồi bàn với "Bồi".

- Ừ, sục.

- Cậu rẽ sang phải, mình rẽ sang trái. Chúng mình thử lục soát cho đến lúc chúng nó lên tới đây.

"Bồi" đánh que diêm, thấy cửa căn hầm thứ nhất mở toang bèn bước vào, nhưng lại nhảy phắt ra ngay như bị chiếc lò xo hất bật ra: trong đó có hai cái xác nằm chồng lên nhau, chéo chữ thập.

"Bồi" sục liền trong ba căn hầm, nhưng lần nào cũng ra tay . chàng vừa đưa chân đạp cửa cãn hầm thứ tư thiếu chút nữa ngã ngừa vì từ bên trong vang ra giọng choang choang như tiếng kim khí:

- Wer ist das?(Ai đấy? - tiếng Đức trong nguyên văn).

Như phải bỏng, "Bồi" chẳng chẳng rằng, nhảy lùi lại.

- Cậu đấy à, Otô? Sao cậu tới muộn thế? (Tiếng Đức trong nguyên văn. - tên Đức hỏi. bước trong căn hầm ra vừa lười nhác hất vai xốc lại chiếc áo ca- pôt khoác lưng.

- Giơ tay lên! Giơ tay lên! Đầu hàng ? - "Bồi" quát lên, giọng khàn khàn, rồi ngồi thụp xuống như khi có lệnh "Chuẩn bị bắn".

Kinh ngạc đến cứng cả lưỡi: tên Đức từ từ vươn hai tay, rồi xoay người sang bên. hai con mắt ngây dại dán vào mũi lưỡi lê nhọn hoắt lấp loáng chĩa vào mình. Cái áo ca- pôt tụt khỏi vai để lộ chiếc áo quân phục xanh xám chỉ có hàng cúc giữa, nách áo nhăn nhúm: hai bàn tay thợ to bè giơ lên run lẩy bẩy, những ngón tay nẩy bần bật như bấm những phím đàn vô hình. "Bồi" vẫn ngồi động đậy, chàng đưa mắt nhìn khắp cái thân hình cao lớn, vạm vỡ của tên Đức: hàng khuy bằng kim khí áo quân phục, đôi ủng thấp có đường khâu bên cạnh, cái mũi có lưỡi trai đội hơi lệch. Rồi bóng nhiên "Bồi" chuyển sang thế ngồi khác, người lảo đảo ngọ nguậy như muốn giũ bỏ cái áo ca- pôt xấu xí vướng víu. Từ trong họng "Bồi" phát ra thứ tiếng lạ lùng, ra ho, cũng ra nấc. "Bồi" bước tới gần tên Đức:

- Chạy ! - "Bồi" thều thào, giọng vỡ ra. - Chạy , người Đức? Tôi có thù oán gì với . Tôi bắn đâu.

"Bồi" dựa cây súng vào vách chiến hào, kiễng chân dướn người, nắm lấy bàn tay phải của người Đức. Những cử chỉ có gì đáng lo ngại của "Bồi" chinh phục được người tù binh. ta buông tay, lắng nghe những thanh kỳ dị của thứ tiếng nước ngoài.

"Bồi" do dự gì cả, đưa luôn bàn tay rán chai, đầy những vết sẹo ngang dọc vì hai mươi năm lao động, nắm lấy những ngón tay lạnh buốt, mất hết khí lực của chàng người Đức và kéo bàn tay ta lên. Ánh trăng lưỡi liềm như những cánh hoa tử đinh hương toả xuống bàn tay , vàng vàng, đó những chỗ thành chai biết từ bao giờ nổi lên thành những núm nâu nâu.

- Tôi là người thợ, - "Bồi" , người run run như lên cơn sốt. Tôi giết làm gì? Thôi chạy ? - xong "Bồi" khẽ đưa tay phải đẩy vai người lính Đức và chỉ về phía dải rừng đen ngòm. - Chạy , đồ ngớ ngẩn nếu chẳng mấy chốc quân bên tôi…

Người lính Đức vẫn nhìn chằm chằm bàn tay lật ngửa của "Bồi" người hơi ngả về phía trước. ta vừa nhìn vừa căng óc cố hiểu ý nghĩa thầm kín của những lời mà ta hiểu. Cứ như thế chừng hai giây rồi khi mắt ta bắt gặp hai con mắt của "Bồi" trong đó bỗng nhiên thấy rung rung nét cười sung sướng.

ta lùi bước. mở rộng hai bàn tay nắm chặt lấy tay "Bồi" mà lắc, hai hàm răng trắng loá trong nụ cười cảm động. ta cúi xuống nhìn vào mắt "Bồi".

- thả cho tôi à? Ồ, bây giờ tôi hiểu rồi. là công nhân Nga à? Đảng viên Đảng xã hội dân chủ như tôi à? Đúng thế à? Ồ! ồ! cứ như trong mộng… Người em của tôi, tôi quên làm sao được? Tôi tìm ra lời mà được nữa. là thanh niên hiếm có, thanh niên dũng cảm… Tôi… (nguyên văn bằng tiếng Đức)

Trong tất cả cái dòng cuồn cuộn những lời bằng tiếng nước ngoài đó. "Bồi" chỉ nghe được mấy tiếng quen thuộc, với giọng có ý hỏi "Soizial Demokrat" 2

- Ừ phải, tôi là đảng viên Đảng xã hội dân chủ. Còn chạy ngay … Tạm biệt người em. Đưa tay tôi bắt cái nào! Hiểu nhau nhờ linh cảm, hai người nhìn vào mắt nhau, bên là chàng người Bavaria cao lớn, cân đối, và bên là lính bộ binh Nga bé loắt choắt. chàng người Bavaria khẽ :

- Trong cuộc đấu tranh giai cấp sau nầy chúng ta cùng đứng trong chiến hào, có phải , đồng chí? (Tiếng Đức trong nguyên văn)

xong ta nhảy lên ụ chiến hào như con thú lông xám lồ.

Trong rừng vang lên tiếng những bước chân dẫm lõm bùn của đội hình chiến đấu tiến tới gần. đầu là đội trinh sát Tiệp Khắc do viên sĩ quan chỉ huy. Thiếu chút nữa họ nổi súng vào người lính mò cái ăn vừa chui ra khỏi căn hầm.

- Người mình đây mà! trông thấy sao… kiếm cái bỏ miệng đây! - "Bồi" trông thấy con mắt đen ngòm của cái miệng súng trường chĩa vào mình sợ cuống cuồng kêu lên.

- Người mình đây mà - ta vừa nhắc lại vừa ghì ổ bánh mì đen vào ngực nom cứ như người bế con.

Tên hạ sĩ nhận ra "Bồi", bèn nhảy qua chiến hào, ra sức nện cho "Bồi" báng súng vào lưng.

- Ông đánh cho què lê què liệt? Ông đánh cho mày bật máu mũi! Mày đâu từ nãy đến giờ hử?

"Bồi" cảm thấy mình bủn rủn cả người, còn chút sức lực gì nữa, ngay cái báng súng nện vào lưng cũng có được tác động cần thiết. chàng lảo đảo, làm cho tên hạ sĩ hết sức ngạc nhiên bằng câu trả lời hiền lành ngoan ngoãn chưa từng nghe thấy ở "Bồi" bao giờ.

- Tiến lên phía trước chứ còn gì? Còn chớ đánh người ta như thế.

- Còn mày vẫy cái đuôi chó vừa chứ! Lúc tụt lại đằng sau, lúc lại vượt lên trước. Mày thuộc điều lệnh quân đội à? Mới vào lính năm đầu hay sao? - nín lặng lát rồi hỏi - Có thuốc lá ?

- Phải cái vụn quá.

- Dốc cho mình ít.

Tên hạ sĩ cuốn thuốc hút rồi bỏ về phía cuối trung đội.

Mãi lúc trời sắp hửng bọn trinh sát Tiệp Khắc mới chạm trán với bốt quan sát Đức. Quân Đức phá tan bầu khí yên lặng bằng loạt súng. Rồi chúng nã thêm hai loạt nữa với khoảng cách bằng nhau. quả đạn líu chíu đỏ bay vọt lên những dãy chiến hào. Vẳng ra tiếng người nhốn nháo. Những tia đỏ tía của quả đạn tín hiệu còn chưa kịp tắt pháo binh địch bắt đầu nhả đạn.

- Đoàng Đoàng? - Rồi tiếp theo hai tiếng nổ đầu tiên rất vang, lại có hai tiếng nữa: Đoàng! Đoàng!

Các- các- các các vi- i- iu. Các quả đạn pháo bay vùn vụt qua đầu bọn lính nửa đại đội thứ nhất với những tiếng rú mỗi lúc mạnh, khí như bị những lưỡi khoan xuyên quan. Lặng khoảnh khắc, rồi đằng xa địa điểm vượt sông Stokhot, vẳng tới những tiếng nổ nghe yếu : Bụp! Bụp!

Đội hình chiến đấu tiến sau bọn trinh sát Tiệp Khắc chừng bốn mươi xa- gien. Ngay sau loạt đạn thứ nhất, họ nằm rạp xuống.

Quả đạn tín hiệu làm bừng lên vùng đỏ loé. Dưới làn ánh sáng, "Bồi" nhìn thấy bọn lính bò như những con kiến giữa những bụi rậm và những gốc cây, bùn bẩn cũng chẳng sợ, chỉ cốt sao áp sát người xuống đất, kiếm được vật che thân. Cái rãnh nào cũng lúc nhúc những người, mặt đất hơi nhô lên chút là có chàng phủ phục bên cạnh, mỗi cái hố đều có người rúc đầu vào. Nhưng đến khi hoả lực súng máy bắn quét vù vù, đạn nảy tung toé, làm nát cả cánh rừng như trận mưa rào tháng năm quân Nga còn chịu đựng được nữa. Họ bò lộn trở lại, đầu hết sức rụt vào vai, người áp xuống đất như những con sâu, tay dám co, chân dám nhổm lên cứ trườn như những con rắn, kéo lê phía sau những vệt dài bùn… số người nhảy chồm lên chạy bán sống bán chết. Những phát đạn nô trong rừng, làm rụng hết lá, xé loạc thán những cây thông, cắm xuyên xuống đất với những tiếng rít như những con rắn, bật lên và nổ như những tiếng chép môi.

Nửa đại đội thứ nhất quay về với tuyến chiến hào thứ hai đếm thiếu mười bảy người. Ở chỗ gẩn đó, bọn - dắc thuộc đại đội đặc biệt chỉnh đốn đội hình. Vừa rồi họ tiến bên phải nửa đại đội thứ nhất, tiến rất thận trọng và chưa biết chừng họ bất ngờ đánh úp được quân Đức sau khi tiéu diệt trước những tên lính gác, nhưng đến khi địch nã loạt đạn vào bọn trinh sát Tiệp Khắc quân Đức náo động toàn khu vực. Chúng bắn vu vơ giết hai tên lính - dắc và làm bị thương . Bọn - dắc mang về được cả tên bị thương lẫn hai xác chết. Chúng vừa chỉnh đốn hàng ngũ vừa bàn nhau:

- Phải tự tay chôn lẩy em mình mới được.

- Mình chẳng chôn nó cũng chôn.

- Ở đây cần phải nghĩ tới người sống, chứ người chết cần gì mấy.

Nửa giờ sau nhận được lệnh từ trung đoàn bộ: "Tôi ra lệnh sau khi pháo binh bắn chuẩn bị xong, tiểu đoàn phải phối hợp với đại đội - dắc đặc biệt, tấn công địch và đánh bật chúng ra khỏi tuyến chiến hào thứ nhất".

Pháo binh bắn chuẩn bị thưa thớt kéo dài tới mười hai giờ trưa. - dắc cũng như lính bộ binh đều đặt vọng tiêu canh gác rồi vào nghỉ trong những căn hầm. Đến giữa trưa họ lên tấn công. Đạn pháo nổ ầm ầm bên trái, khu chủ công. Phía ấy lại xuất kích.

Ở cuối cánh bên phải là những người - dắc vùng Zabaikan, bên trái là trung đoàn Trecnoiasky và đại đội - dắc đặc biệt, sau đó là trung đoàn trịch đạn binh Fanagorinsky, trung đoàn bộ binh 208, trung đoàn bộ binh 211, trung đoàn Pavlogradsky trung đoàn Vengrovsky; các trung đoàn thuộc sư đoàn 53 triển khai tấn công ở khu giữa; sư đoàn khinh binh Turkestan số 2 phụ trách tất cả cánh bên trái. Súng nổ ầm ầm khắp khu vực: quân Nga tấn công ở khãp các nơi Đại đội - dắc đặc biệt tiến trong đội hình tấn công thưa thớt. Sườn bên trái của họ sát với sườn bên phải của trung đoàn Trecnoiasky. Họ vừa nhìn thấy đỉnh các ụ đất chiến hào của địch quân Đức nhả đạn như giông bão. Đại đội tiến đoạn, tiếng kêu, rồi nắm xuống, bắn kỳ hết các hộp đạn súng trường, rồi lại xông lên. Cuối cùng họ nằm xuống cách các chiến hào chừng năm mươi bước: tay bắn mà đầu ngẩng lên. Suốt dọc tuyến chiến hào, quân Đức đặt những vật cản kiểu sừng hươu và hàng rào dây thép gai, Afonka Ozerov ném hai trái lựu đạn, cả hai đều trúng dây thép, bật trở lại rồi mới nổ. vừa nhổm dậy chút, định ném trái thứ ba trúng ngay viên đạn dưới vai trái.

Viên đạn ra khỏi người ở chỗ xương cùng. Kotliarov nằm ngay gần đây chỉ thấy Afonka hơi co hai chân lại rồi động cựa gì nữa. Prokho Samin, em gã cụt tay Aliuska, cũng bị giết. Người thứ ba nằm lại chiến trường là Manytkov, trước là ataman thôn.

Rồi ngay sau đó gã Evlanchi Kalinin chân vòng kiềng, có cái bờm tóc dài trước trán, láng giềng của em nhà Samin, cũng trúng đạn.

Chỉ nửa tiếng đồng hồ, riêng trung đội hai toi mất tám mạng. Viên đại uý đại đội trưởng và hai viên sĩ quan chỉ huy trung đội cũng chết trận. Thế là đại đội - dắc như rắn đầu, phải bò trở lại.

Sau khi ra khỏi phạm vi hoả lực địch hoành hành, bọn lính - dắc dần dần tập trung vào chỗ, quân số vợi hẳn nửa. Những tên trong trung đoàn Trecnoiasky cũng chạy lui. Tiều đoàn thương vong còn nhiều hơn, tuy vậy trung đoàn bộ vẫn ra lệnh: "Lập tức tấn công lại, đánh bật quân địch ra khỏi tuyến chiến hào thứ nhất bằng bất cứ giá nào. Kết quả chỉ việc khôi phục tình thế đầu tiên quyết định thắng lợi cuối cùng của cuộc chiến tranh toàn trận tuyến".

Đại đội - dắc tản ra thành đội hình chiến đấu loãng như mắt ma. Họ lại tiến lên. Hoả lực quân Đức bắn tiêu điệt quá dữ, vì thế họ phải nắm xuống cách các chiến hào chưng trăm bước. Quân số của các đơn vị lại bắt đầu giảm thêm. Những con người trở nên điên dại nằm áp má xuống đất như mọc rễ, họ nằm lì ra, đầu khòng ngóc lên, tay chân động đậy, chìm trong nỗi kinh hoàng trước thảm cảnh chết chóc.

Lúc sắp hoàng hôn nửa thứ hai của đại đội lính trung đoàn Trecnoiasky dao động bỏ chạy. Tiếng kêu "bị vu hồi rồi" vang đến tai bọn lính - dắc. Đại đội - dắc cũng nhổm lên, chuồn về phía sau, họ vừa chạy vừa ngã làm nát cả những bụi cây mất cả súng.

Vừa chạy tới nơi an toàn, Kotliarov ngã ngay xuống gốc cây thông bị đạn pháo bắn gẫy, lấy lại hơi giữa lúc ấy thấy Gavrila Likhovidov ngất ngưởng bước tới. lăn hai chân như thằng say rượu, mắt dán xuống đất, tay bắt chuồn chuồn trong khí, còn tay kia cứ như gỡ mạng nhện vô hình mặt, súng chẳng có, gươm , những món tóc mướt đẫm mồ hôi mầu nâu xẫm lủng lẳng trước mặt. Sau khi lang thang khoảng rừng trống Likhovidov bước tới trước mặt Kotliarov. đứng lại, hai mắt luôn luôn đưa đưa lại, nhìn hiêng hiếng, vẫn rời mặt đất. Đầu gối run run, hai chân khuỵu dần, Kotliarov có cảm tưởng như Likhovidov nhún người để sắp sửa bay vụt lên:

- Kìa… sao cậu lại thế nầy… - Kotliarov vừa bắt đầu mặt Likhovidov giật giật.

- Đứng lại! - Likhovidov quát to rồi thụp xuống, mười ngón tay xoè ra, hai mắt lơ láo nhìn quanh, đầy kinh hoàng - Vểnh tai mà nghe nhé? Mình sắp hát bài đây. Chàng phượng hoàng bay đến nhà chị cú hát rằng:

Nầy nầy chị cú

Kupreanovka

Chức trọng quyền cao

Ai oai hơn cú.

Đại bàng làm chúa,

Thiếu tá diều hâu

- dắc bồ cu

Đại uý chim ó

Ngự lâm có

Gấu nhà đảm

Thường bị quạ khoang,

Kalmys sáo đá,

Ác là trí trá

Là Di- gan.

Quý tộc phu nhân,

Là chị sáo sậu,

Vịt xám lùn xấu

Đăng vào bộ binh,

Vịt trời linh tinh

Đàn bà Moldav,

- Hượm cái ! - Kotliarov , mặt lái , - Likhovidov, cậu làm sao thế? Cậu ốm à? Hả?

- Đừng quấy rầy! - Likhovidov đỏ mặt tía tai trả lời và lại dành cặp môi ra cười, nụ cười hết sức ngớ ngẩn. Cái giọng kể lể nghe rợn cả người lại vang lên:

Vịt trời linh tinh

Đàn bà Moldav,

Le nước ba láp

Ngỗng thích cãi nhau.

Quạ trắng pháo thao,

Quạ đen cố đạo,

Rái cá kéo nhị…

Kotliarov đứng chồm dậy:

- Thôi ta cùng , về với em , kẻo lại bị bọn Đức tóm cổ bây giờ! Cậu nghe thấy mình gì ?

Likhovidov giằng tay ra nước rớt nước rãi chảy ròng ròng bên mép và vẫn liến thoắng gào lên:

Hoàng nhạc binh

Nhạn "khổng lồ binh"

Bạc má thu thuế.

Sẻ sẻ hạ sĩ…

Nhưng bất thình lình cái giọng kể lể ấy bắt nhường chỗ cho những tiếng hát ê a, khàn khàn. Rồi phải là tiếng hát nữa, mà là tiếng chó sói hú mỗi lúc to bật ra từ cái miệng nhe hết răng lợi. Những giọt nước rãi long lanh chảy ròng ròng dưới hàm răng nanh nhọt hoắt. Kotliarov kinh hoàng nhìn cặp mắt lác xệch điên dại, những món tóc dính bết đầu và hai cái tai như nặn bằng sáp ong của người bạn mà mới quen bao lâu. Likhovidov gầm lên, giọng tức giận:

Vinh quang lang rền, kèn trận thổi.

Ta vượt sông Đanúp.

Chiến thắng Subtan 3 Thổ Nhĩ Kỳ

Giải phóng con chiên cho Chúa

Như hoàng trùng, ta sà xuống núi đôi.

Súng béc- đan- ca 4 nào ta bắn,

Toàn thể em - dắc sông Đông.

Bọn Thổ chúng lui, như đàn gà,

Có bao lông ta vặt trụi.

Vợ con chúng mi!

Lốc nhốc trở thành tôi mọi!

- Marchin? Marchin! Lại đây với mình ! - Kotliarov chợt trông thấy Marchin Samin khập khiễng qua khoảng rừng trống, vội kêu lên.

Marchin chống khẩu súng trường thay gậy bước tới.

- Cậu thấy chưa? Giúp mình xốc nó về nhé. - Kotliarov đưa mắt nhìn về phía người lính hoá dại. - Nó chịu đựng quá mức rồi. máu xông cả lên óc.

Marchin xé tay áo sơ mi lót băng lại chân bị thương, rồi cnẳng buồn đưa mắt nhìn Likhovidov tới xốc bên nách hẳn bên kia là Kotliarov lôi .

Như hoàng trùng, ta sà xuống núi đôi.

Giọng Likhovidov hơn. Marchin đau đớn nhăn mặt, cố van :

- Thôi cậu đừng làm ầm lên như thế nữa? Cậu hãy vì Chúa mà im . Bây giờ cậu được bay bổng đủ rồi đấy. Thôi im !

Bọn Thổ chúng lui, như đàn gà,

Có bao lông ta vặt trụi.

Người lính điên vùng chạy khỏi tay hai chàng - dắc và vẫn hát ngơi miệng. Thỉnh thoảng đứng lại, đưa hai tay lên ấn mạnh vào thái dương, răng nghiến ken két, gò má trễ xuống rung rung. Cơn điên làm máu xông lên đầu , nóng như lửa đốt.

--- ------ ------ ------ -------

1 thành phố công nghiệp ở Nga (ND).

2 Đảng viên Đảng xã hội dân chủ. (Tiếng Đức trong nguyên văn).

3 Quốc vương Thổ Nhĩ Kỳ (ND).

4 thứ súng trường bắn phát , nạp đạn từ phía sau lấy tên người chế tạo (Mỹ) (ND)

Sông Đông Êm Đềm
Chương 82​

Trận chiến đấu diễn ra bên dưới sông Stokhot chừng bốn mươi véc- xta. Hoả lực bắn tập trung của pháo binh nổ rền lúc nào ngớt trong hai tuần liền. Đêm đêm bầu trời tim tím, xa thẳm lại bị cắt ngang cắt dọc bởi những chùm sáng của đèn chiều. Các luồng sáng nhâp nhánh ũùng đục với những sắc cầu vồng truyền cảm giác kinh hoàng bút nào tả xiết cho những người theo dõi từ đây những ánh lửa chiến tranh bùng lên và lan rộng.

Trung đoàn - dắc số 12 đóng khu vực hoang vu nhiều đồng lầy. Ban ngày, năm mười hoạ họ mới phải nổ súng vào vài tên lính Áo chạy từ chỗ nầy sang chỗ khác trong những đường chiến hào nông choèn choẹt. Đêm đến được bãi lầy che chờ, họ lăn ra ngủ hoặc chúi đầu vào đánh bài, chỉ mấy chàng lính gác phải theo dõi những làn ánh sáng màu da cam rùng rợn loé lên ở những nơi có chiến đấu.

đêm băng giá, giữa lúc những ánh đèn xa đan nhau nền sáng khác thường. Grigori Melekhov bước trong hầm ra, len lỏi theo hào giao thông, lần vào cánh rừng mọc sau các đường chiến hào, như những đám tóc bạc mái cỏ đen xì của ngọn đồi cao lắm. Chàng nằm xuống khoảng đất rộng toả ra những mùi rất dễ chịu. Trong căn hầm tối tăm, khói um, lớp khói thuốc nâu nâu trải ra như tấm khăn bàn có tua cái bàn quanh đó chừng tám gã - dắc vẫn còn vùi đầu vào quân bài. Nhưng trong rừng, đỉnh đồi, gió hiu hiu, rất khẽ, cứ như từ hai cái cánh của con chim vô hình bay qua. Lớp cỏ chết úa vì sương giá toả ra mùi hương u uất khó tả. Bóng đêm trùm dày đặt khu rừng bị đạn pháo làm gãy nát nham nhở. trời, đống lửa bốc khói mù mịt của các chòm sao chung quanh Đại, Tiểu hùng tinh gần tàn lụi. Đại hùng tinh nằm xoay lưng về sông Ngân hà như chiếc xe bị lật với cái gọng xe chổng lên nghiêng nghiêng. Chỉ về phía Bắc còn thấy ngôi Bắc đầu vừa thỉu dần vừa toả ra ánh sáng lấp lánh đều đặn.

Grigori nheo mắt nhìn sao Bắc đẩu. Như con mắt lờ mờ nhưng nhìn rất sắc, ánh sáng giá băng của ngôi sao làm rỉ ra dưới hàng mi của chàng vài giọt nước mắt cũng lạnh buốt như thế.

Trong khi nằm ở đây gò, hiểu sao chàng bỗng nhớ lại cái đêm mình từ thôn Hạ Yablonovsky về Yagonoie với Acxinhia.

Nghĩ tới nàng, lòng Grigori lại đau như cắt, trí nhớ tạo lại những đường nét mông lung bị thời gian xoá nhoà phần nào những đường nét vô vàn thân thương nhưng vẫn xa lạ của khuôn mặt Acxinhia. Tim Grigori bỗng nhiên đập thình thịch. chàng cố hồi tưởng khuôn mặt ấy như trong lần gặp gỡ cuối cùng với vết roi đỏ tía hằn ngang má, khuôn mặt hoàn toàn đổi sắc vì đau đớn. Nhưng trí nhớ cứ gan bướng làm lên khuôn mặt khác, khuôn mặt hơi cúi cúi với nụ cười chiến thắng môi. Kìa nàng quay đầu lại nghịch ngợm âu yếm, hai con mắt đen láy cháy bừng bừng như hai hòn than nhìn từ dưới lên, cặp môi đỏ mọng, đa tình và thèm khát thầm lời gì sôi nổi và vô cùng trìu mến. Rồi Acxinhia từ từ đưa mắt ra chỗ khác, quay đầu, cho thấy hai món tóc xoăn rất dầy, bông bông cái gáy rám nắng… hai món tóc đúng như xưa kia Grigori rất thích hôn…

Grigori rùng mình. Chàng có cảm tưởng như thoáng ngửi thấy trong giây phút mùi hương hết sức kín đáo, nhưng rất ngây ngất của làn tóc Acxinhia. Chàng co hẳn người, cánh mũi phập phồng, nhưng… chẳng còn gì nữa! Chỉ thấy có mùi lá bị nén lâu nó dễ làm người ta xao xuyến. Hình bầu dục của khuôn mặt Acxinhia mờ , tan dần. Grigori nhắm mắt, đặt hai bàn tay lên mặt đất sần sùi, rồi lại mở bừng mắt, nhìn chớp rất lâu ngôi sao Bắc đẩu lấp lánh như con bướm xanh rất đẹp vỗ cánh đứng yên chỗ sau cây thông gãy ở đường chân trời.

Những mẩu hồi ức đầu đũa khác ra, làm mờ hình ảnh của Acxinhia. Grigori nhớ lại tuần lễ chàng về thôn Tatarsky ở với gia đình, sau khi cắt đứt với Acxinhia. Đêm nào Natalia cũng âu yếm vuốt ve chàng cách đắm đuối, điên cuồng, tựa như cố bù lại những ngày nàng còn giữ cái lạnh lùng của người con đồng trinh. Ban ngày, lúc nào chàng cũng thấy có chăm nom gần như lấy lòng của gia đình cùng với trọng vọng của bà con trong thôn đối với người lính đầu tiên được thưởng huân chương thánh Gioóc. Bất cứ chỗ nào ngay trong gia đình, Grigori cũng bắt gặp những cặp măt liếc nhìn mình đầy ngạc nhiên và kính trọng tựa như người ta chưa tin rằng đây chính là cáỉ thằng Grigori phóng đãng và hay đàn đúm chơi bời trước kia. Ngay các cụ già cũng chuyện trò với chàng bên bãi họp việc làng như với người ngang hàng: và gặp chàng ở đâu các cụ cũng ngả mũ chào. Bọn đàn bà con công nhiên trầm trồ ngắm cái thân hình hùng dũng, hơi gù gù của chàng trong tiếng áo ca- pốt với tấm huân chương đính mảnh băng có gạch. Chàng thấy ông Panteley Prokofievich lộ vẻ kiêu hãnh khi ông cùng con trai tới nhà thờ hay ra thao trường. Như chất thuốc độc phức tạp, tinh vi, tất cả các thái độ tâng bốc, trọng vọng, thán phục đó dần dần giết mất, làm tan mất trong ý thức của Grigori cái hạt giống chân lý mà Garangia gieo vào đó Grigori ở mặt trận về là người khác nhưng trở ra mặt trận lại là người khác. Cái vốn dĩ của chàng cái bản chất - dắc đưa vào người Grigori bằng sữa mẹ, được nuôi dưỡng suốt đời thắng chân lý vĩ đại của loài người.

Hôm chia tay, sau khi uống vài chén ngà ngà, ông Panteley Prokofievich xúc động vuốt vuốt bộ tóc hoa râm :

- Griska ạ, cha biết, từ lâu cha biết thể nào mày lớn lên cũng trở thành thằng - dắc tốt. Năm mày vừa đầy tuổi tôi, theo phong tục - dắc các cụ truyền lại từ đời xưa, cha đem mày ra sân gia súc, bà còn nhớ , bà lão? Và đặt mày lên lưng con ngựa. Chà, cái thằng chó đẻ nầy, hai bàn tay còn xíu như thế mà chộp lấy bờm ngựa rồi? Ngay hôm ấy, cha đoán biết rằng nuôi mày khôn lớn mất công toi. Mà quả thế .

Grigori trở lại mặt trận như tay - dắc chính cống. Cuộc chiến tranh nầy vô nghĩa lý, trong lòng chàng có chút nào thoả hiệp về điểm nầy, nhưng chàng thẳng thắn hết lòng gìn giữ cái vinh quang của mình là thằng - dắc.

° ° °

Năm nghìn chín trăm mười lăm. Tháng năm. Trung đoàn thép số 13 của quàn Đức tấn công trong đội hình bộ binh qua cánh đồng cỏ màu xanh nhạt ờ gần làng Olkhovtrik. Những khấu súng máy hạng nặng nổ rền như tiếng ve sầu. Khẩu trọng liên của đại đội quân Nga bố trí bờ sông tằng tằng liên hồi cách nặng nề.

Trung đoàn - dắc số 12 nhận chiến. Grigori chạy vượt từng chặng trong đội hình chiến đấu của những gã - dắc khác trong đại đội. Chàng ngoảnh lại nhìn thấy vừng mặt trời tròn như cái đĩa tan chảy bầu trời giữa trưa, và vừng thứ hai cũng hệt vậy nằm ngang khuỷu sông rậm rì những cây liễu rủ vàng vàng như lông cừu non. Bên kia sông, những tên lính giữ ngựa náp sau những cây tiêu huyền, còn trước mặt là đội hình chiến đấu của quân Đức với những con đại bàng bằng đồng vàng loé lấp loáng chiếc mũ sắt. Gió rung rinh những làn khói đạn xám xám, hắc như mùi ngải cứu.

Grigori bắn vội vã, chàng nhắm bắn rất cẩn thận, và giữa hai lần nổ súng, chàng láng nghe lệnh của viên trung đội trưởng chỉ định thước nhắm. Như vậy chàng vẫn đủ thời giờ giũ khỏi tay áo quân phục con bọ rùa lốm đốm. Rồi đến lúc xung phong…

Grigori dùng báng súng ốp sát đánh gục tên trung uý Đức cao lớn, bắt được ba tên lính Đức làm tù binh rồi bãn doạ đầu chúng, bắt chúng phải chạy tới bờ sông.

Tháng bảy năm 1915, Grigori cùng trung đội - dắc đoạt lại được đại đội pháo - dắc bị quân Áo chiếm mất ở gần Rava- Ruskaia. Cũng tại đấy, trong khi chiến đấu, chàng luồn vào sau lưng quân địch, nhả đạn khẩu trung liên, làm cho trận tấn công của quân Áo biến thành cuộc tháo chạy.

Khi qua Baianot, trong trận giáp lá cà, chàng bắt sống được sĩ quan to béo người Áo. Grigori quẳng nằm ngang yên ngựa như con cừu, phi ngựa về, và suốt chặng đường chàng cứ phải ngửi mùi phân người thối hoắc bốc lên từ tên sĩ quan và cảm thấy những cơn run của cái thân hình phục phịch, đổ mồ hôi như tắm vì sợ.

Trong khi nằm ngọn đồi trọc đen ngòm. Grigori nhớ lại rành rọt trường hợp đặc biệt chàng chạm trán với kẻ thù đội trời chung của chàng là Stepan Astakhov. Việc ấy xảy ra khi trung đoàn 12 bị rút khỏi mặt trận và điều sang Đông Phổ. Vó ngựa - dắc dẫm nát những cánh đồng vuông vắn được chăm nom rất cẩn thận của người Đức. Lính - dắc đốt trụi nhà cửa của dân Đức. đường họ qua chỉ trơ những bức tường cháy thui đổ nát và những mái ngói nứt nẻ. Ở gần thành phố Stolypin: trung đoàn 12 tấn công cùng với trung đoàn - dắc sông Đông 27. Grigori thoáng nhìn thấy cạnh người ruột gầy nhom của chàng, gã Stepan râu cạo nhẵn nhụi và số em - dắc cùng thôn. Hai trung đoàn bị thua trong trận chiến đấu. Họ bị quân Đức bao vây, và khi mười hai đại đội lần lượt xông lên mở đường máu trong vòng vây địch mỗi lúc khép chặt. Grigori nhìn thấy Stepan nhảy ra khỏi con ngựa huyền bị bắn chết trong khi ta cưỡi nó, rồi lăn tít như con quay. Grigori chợt nảy ra quyết tâm làm chàng cảm thấy sung sướng. Chàng vất vả lắm mới ghìm được con ngựa đứng lại và khi đại đội cuối cùng phóng qua, thiếu chút nữa chà lên người Stepan, chàng cho con ngựa phi tới gần Stepan kêu to:

- Nắm lấy bàn đạp?

Stepan nắm lấy đoạn dây da bàn đạp, chạy bên cạnh con ngựa của Grigori chừng nửa vec- xta.

- Đừng phóng nhanh quá! Đừng phóng nhanh quá, hãy vì chúa Giêsu cứu thế! - ta thở hổn hển, cố van.

Hai người vượt qua đột phá khẩu được bình an vô . Chỉ còn trăm xa- gien là cùng tới được khu rừng, nơi các đại đội phá vòng vây xuống ngựa, nhưng giữa lúc đó Stepan bị trúng viên đạn vào chân. ta buông tay khỏi bàn đạp, ngã ngửa. Gió thổi bay mất chiếc mũ cát- két của Grigori bờm tóc trước trán xoã xuống mắt chàng. Grigori hất tóc lêno ngoái nhìn lại thấy Stepan khập khiễng chạy vàO bụi cây. ta vứt chiếc mũ cát- két vào trong đó, rồi ngồi thụp xuống, vội vã cởi cái quần ngựa có những nẹp đỏ loé.

Grigori hiểu ngay: Stepan muốn sống nên vứt bỏ cái quần - dắc để lộn sòng làm bộ binh: hồi ấy quân Đức đâu có bắt lính - dắc làm tù binh. Nghe theo liếng gọi của lương tâm, Grigori cho ngựa quay ngoặt lại, phóng tới bụi cây và nhảy xuống đất trong lúc ngựa còn chạy:

- Ngồi lên yên …

Mắt Stepan chớp chớp rất nhanh. Grigori bao giờ quên được cái chớp mắt ấy. Chàng giúp Stepan ngồi lên yên, còn mình nắm lấy bàn đạp, chạy bên cạnh con ngựa mồ hôi đầm đìa.

Chiuu - phát đạn nóng rãy rít bay qua, và khi tai còn nghe thấy tiếng rít nữa, nó nổ đánh bục!

đầu Grigori, bộ mặt nhợt nhạt như đá phấn của Stepan, hai bên sườn hai người, chỗ nào cũng có những tiếng đạn rít như xuyên, như khoan: chiuu- bục! Chiuu- bục… Còn sau lưng hai người, những phát súng nổ lốp bốp liên hồi như tiếng nứt của những quả xiêm gai quá chín.

Púc pắc! Púc pắc! Ta ta ta ta!

Vào đến trong rừng, Stepan tụt yên xuống, mặt nhăn nhó vì đau. ta quẳng dây cương, khập khiễng bước sang bên cạnh. Màu trào ra mép ống ủng bên chân trái, và mỗi khi bên chân bị thương dẫm xuống đất, tia máu mầu đào lại rỉ ra dưới cái đế ủng long. Stepan dựa lưng vào thân cây sồi có những cái cành vươn rất rộng, vẫy ngón tay gọi Grigori. Grigori bước tới.

- Máu chảy ra đẩy cả ủng, - Stepan Grigori nhìn ra chỗ khác chẳng chẳng rằng.

- Griska ạ- hôm nay trong lúc chúng xông lên tấn công… nghe , Grigori? - Stepan vừa vừa đưa hai con mắt sâu hoắm cố tìm cặp mắt Grigori - Trong lúc tấn công tôi ở đằng sau ba lần nổ súng vào … nhưng Chúa cho tôi giết .

Mắt hai người gặp nhau. Từ sau hai cái hố con mắt hõm sâu cặp mắt Stepan long lanh. sắc ngọt, làm người nhìn vào rất khó chịu. Nó gần như hé hai hàm răng siết chặt:

- cứu tôi thoát chết… Tôi cám ơn… Nhưng còn chuyện Acxinhia tôi thể tha thứ được. Tình cảm trong lòng cưỡng ép được… đừng ép buộc tôi Grigori ạ…

- Tôi ép buộc gì cả - Lúc ấy Grigori trả lời như thế.

Lúc chia tay hai người vẫn là hai kẻ thù quyết liệt như xưa…

Và còn nữa… Đến tháng năm, trung đoàn cùng với các đơn vị khác của Tập đoàn quân Brusilovskaia chọc thủng mặt trận ở Ludk 1 vận động ngang dọc ở sau lưng địch, lúc đánh địch, lúc bị địch đánh. Ở gần Lvov 2, Grigori chủ động lôi cuốn cả đại đội của chàng xông lên xung phong, chiếm được đại đội súng cối của quân Áo, bắt được cả những tên bắn súng cối. tháng sau, có đêm Grigori bơi qua sông Búc tìm bắt "cái lưỡi" 3.

Chàng đánh ngã tên gác ở vọng tiêu, nhưng nó là thằng Đức vai u thịt bắp, khoẻ như trâu. Grigori gần trần như nhộng cứ bám chặt lấy nó. Nó vật lộn với chàng rất lâu, kêu như bò rống, nhất định chịu để Grigori trói.

Grigori nhớ lại chuyện đó bất giác mỉm cười.

ít những ngày bị dùng phí hoài như thế ở những nơi diễn ra những trận chiến đấu gần đây và trước kia. Grigori kiên quyết giữ vững vinh quang là thằng - dắc: chàng bỏ lỡ dịp nào để tỏ lòng dũng cảm bờ của mình, chàng mạo hiểm như thằng điên cải trang luồn vào sau lưng quân Áo, giọt máu mà diệt được cả vọng tiêu của địch.

Chàng - dắc phô hết tài năng và cảm thấy trong lòng mình mãi mãi mất niềm đau xót cho loài người đè lên mình trong những ngày đầu của cuộc chiến tranh. Trái tim của Grigori chai sạn, khô cứng lại, chẳng khác gì thửa đất mặn ngày đại hạn. Và cũng như đất mặn thấm nước nữa, trái tim Grigori thể còn có chỗ lòng trắc . Chàng lạnh lùng coi khinh, chàng đùa rỡn với tính mạng của mình cũng như của người khác; vì thế lừng danh tay gan dạ, được tặng thưởng bốn huân chương thánh Gioóc và bốn huy chương năm mười hoạ có duyệt binh, Grigori lại được đứng dưới lá cờ trung đoàn ám khói thuốc súng của bao nhiêu trận chiến đấu. Nhưng Grigori biết rằng mình bao giờ còn có thể cất tiếng cười như xưa nữa. Chàng biết rằng hai con mắt mình sâu trũng xuống, và gò má mình nhô lên nhọn hoắt. Chàng biết rằng nếu hôn đứa con nít khó mà nhìn thẳng vào cặp mắt tươi sáng của nó. Grigori biết ràng chàng phải trả giá đắt như thế nào để có được cả chuỗi huân chương và những lần đề bạt.

Chàng nằm ngọn gò, tà áo ca- pôt đệm dưới sườn, khuỷu tay trái tì xuống đất. Trí nhớ ngoan ngoãn làm sống lại những đoạn đời qua, và xen lẫn với những hồi ức phiến đoạn nghèo nàn về chiến tranh. mẩu chuyển nào đó trong thời thơ ấu xa xưa lại đan thêm vào như sợi chỉ rất mảnh màu xanh da trời. Con mắt bên trong của Grigori âu yếm và man mác buồn nhìn lướt qua mẩu chuyện đó trong giây phút rói lại chuyển ngay sang những việc mới xảy ra gần đây. Bên các chiến hào của quân Áo, biết có ai chơi măng- đô- lin nghe tuyệt. Tiếng đàn thánh thót, hối hả chập chờn theo gió, vang từ bên đó qua sông Stokhot và nhàng là xuống khoảng đất bao lần đẩm máu người những ngôi sao đỉnh đầu sáng lèn bừng bừng bóng lối mỗi lúc dày đặc làn sương mù lúc nửa đêm uyển chuyển uốn lưng bãi lầy. Grigori hút liền hết hai điếu thuốc, vuốt ve đoạn dây đeo súng cách thô bạo, rồi chống năm ngón tay trái nhỏm dậy: rời khỏi khoảng đất từ nãy ân cán đón khách, và lại len lỏi trong những đường chiến hào.

Những tên trong hầm vẫn còn chúi đầu vào sát phạt. Grigori gieo mình xuống tấm ván gỗ, đầu óc vẫn còn muốn thơ thẩn qua những mảng hồi ức, theo những con đường mà mình từng qua, những con đường bỏ lâu quá nay rậm rì. Nhưng cái buồn ngủ làm chàng đờ đẫn, và chẳng mấy chốc chàng thiếp trong cái dáng nằm rất thoải mái lúc mới đặt lưng xuống. Trong giấc mơ, chàng nhìn thấy ánh đồng cỏ vô biên vô tận, bị gió hanh thổi khô cháy hết, những bụi thử cúc thảo hồng hồng tím tím, những vết móng ngựa đóng cá sắt giữa những đám bách lý hương tím ngát, rũ rượi như những bờm tóc… Đồng cỏ bóng người, yên tĩnh cách rờn rợn. Grigori lớp đất nhiều cát rất rắn, nhưng nghe thấy những tiếng bước chân của chính mình, vì thế bông hoảng lên… Grigori giật mình tình dậy, ngửng đầu lên, má hằn mấy vệt chéo do nằm khéo. Hai hàm răng của chàng cứ nhai nhai, chẳng khác gì con ngựa bất thần ngửi thấy mùi hương lạ của thứ cỏ nào đó rồi lại hít mãi mà thấy nữa. Sau đó chàng lại lăn ra ngủ như chết còn mộng mị gì nữa. Hôm sau Grigori tỉnh dậy với nỗi nhớ nhung cồn cào vì sao. "Tóc trái đào" thấy thế hỏi:

- Sao hôm nay cậu thẫn thờ rầu rĩ như thế? Lại nằm mơ thấy thôn trấn có phải ?

- Cậu đoán đúng đấy. Mình lại mơ thấy đồng cỏ. Trong lòng rối bời bời, ước gì được tạt về nhà cái. Ghét cay ghét đắng cái trò lính cho nhà vua như thế nầy rồi.

"Tóc trái đào" bật cười kẻ cả. Gã luôn ở cùng hầm với Grigori và có vẻ rất tôn trọng Grigori. tôn trọng mà con thú khoẻ cảm thấy trước con thú khác cũng khoẻ như mình. Sau cuộc xô xát đầu tiên xảy ra năm 1914 giữa hai người từ đó còn có điều qua tiếng lại gì nữa, và ràng "Tóc trái đào" có tác động đối với tính tình và tâm lý Grigori. Chiến tranh làm cho cách "Tóc trái đào" nhìn thế giới biến đổi rất nhiều. Gã ngả dần sang phía chống lại chiến tranh cách khó khăn, nhưng chuyển biến nầy diễn ra ngừng, gì ngăn chặn được. Gã rất nhiều về chuyện những viên tướng phản quốc và những mụ người Đức rồi lù lù ngay trong hoàng cung. Có lần gã lỡ miệng câu: "Đừng chờ đợi điều gì tốt lành, vì ngay hoàng hậu mang trong người dòng máu Đức. Nếu có dịp là mụ đem ngay chúng ta bán lấy cái hắt hơi đấy…"

hôm Grigori cho "Tóc trái đào" nghe phần cơ bản trong những điều Garangia giảng giải cho chàng nhưng "Tóc trái đào" đồng tình:

- Bàỉ hát kể cũng hay đấy, nhưng tiếc rằng giọng hơi khàn, gã mỉm cười có vẻ chế nhạo, vừa vừa vỗ vỗ vào chỗ đầu hói xám ngoét. - Chuyện ấy thằng Miska Kosevoi cũng gáy rầm lên như con gà trống hàng rào rồi còn gì. Các cuộc cách mạng như thế chẳng đem lại lợi lộc gì đâu, toàn chuyện đem ra dỗ trẻ. Cậu phải nhớ rằng chúng ta, dân - dắc, chỉ cần có chính quyền của mình thôi, cần thứ chính quyền nào khác cá. Chúng ta cần có ông vua Nga cứng rắn, đại loại như Nicolai Nicolaievich ấy 4. Còn bọn mu- gích chúng ta cùng đường với chúng nó được: ngỗng đâu có thể làm bạn với lợn. Bọn mu- gích muốn thừa cơ cướp ruộng cướp đất, bọn thợ thuyền mong được tăng công xá, còn chúng ta chúng nó cho cái gì? Ruộng đất của chúng ta ê hề ra đấy! Ngoài thế chúng ta còn cần gì nữa? Mà của đáng tội chúng nó còn có quái gì cho chúng ta đòi hỏi? Chúng ta có lão vua là đoảng vị, cứ toạc móng heo ra như thế chăng cần phải giấu giếm làm gì. Thằng bố lão còn cứng rắn chút, chứ lão để cho cách mạng bùng nổ, như năm nghìn chín trăm linh năm, thế là tất cả đều lộn tùng phèo, đều xuống dốc phanh. Những chuyện như thế chẳng có lợi gì cho chúng ta. Nếu chẳng may Chúa để cho chúng tống cổ được vua Nga, chúng nó cũng tính chuyện cả với chúng ta. Đến lúc ấy chúng nó nhớ tới thù cũ, đem ruộng đất của chúng ta cắt chia hết cho bọn mu- gích. liệu tỉnh táo giữ miếng xong đâu…

- Bao giờ cậu cũng chỉ nghĩ có mặt, - Grigori cau có.

- Còn cậu toàn chuyện tầm phào. Cậu còn trẻ người non dạ, chưa phải là thằng từng trải. Nhưng cứ chờ đấy mà xem, chúng nó vần cậu như dưa, rồi lúc đó mới được ai phải ai trái.

Các cuộc chuyện thường chấm dứt như thế. Grigori gì nữa, còn "Tóc trái đào" cố lảng sang chuyện khác.

Hôm ấy trường hợp bất ngờ làm Grigori bị dây vào chuyện khó chịu. Đến giữa trưa, cũng như mọi ngày, chiếc xe nhà bếp chiến từ bên kia ngọn gò chạy đến đổ ở chỗ cũ. Bọn lính - dắc tranh nhau chạy tới theo các hào giao thông. Miska Kosevoi lĩnh thức ăn cho trung đội ba: lúc về dùng chiếc gậy dài gánh những chiếc cà mèn khói bốc nghi ngút. Nhưng vừa bước vào hầm chàng kêu toáng lên:

- Như thế nầy thể được, em ạ! Còn nghĩa lý ra sao nữa chúng ta có phải là chó đâu.

- Câu chuyện gì thế. - "Tóc trái đào" hỏi.

- Chúng nó cho bọn mình ăn xác những con vật chết! - Miska phẫn nộ kêu lên.

xong, Miska hất ra sau gáy cái bờm lóc vàng óng, nom như chùm hốt bố dại, rồi vừa đặt những cái cà mèn lên chiếc giường ván, vừa liếc nhìn "Tóc trái đào" và bảo:

- Cậu thử ngửi mà xem, xúp bắp cải gì mà thối thế nầy!

"Tóc trái đào" cúi xuống chiếc cà- mèn của gã, rung rung cánh mũi, mặt nhăn như bị. Miska bất giác bắt chước "Tóc trái đào", phập phồng lỗ mũi, nhăn bộ mặt bềnh bệch.

- Nấu bằng thịt thúi rồi, - "Tóc trái đào" nhận định.

Gã đẩy cái cà- mèn ra cách dè bỉu rồi đưa mắt nhìn Grigori.

Grigori nhổm phắt dậy cái giường ván, khom lưng, dí cái mũi nhòm mồm vào gần món xúp, rồi ngửa người ra sau, lười nhác đưa chân hất cái cà mèn gần nhất xuống đất.

- Sao cậu lại làm như thế? - "Tóc trái đào" hỏi giọng ngập ngừng.

- Thế cậu thấy lại làm sao à? Dí mắt vào mà xem. Hay cậu thong manh rồi? Cái gì đây nào? - Grigori chỉ chất nước đục ngầu chảy lan ra bốn phía dưới chân mọi người.

- Ô- ô ô? Dòi! Ối bố mẹ ơi! Thế mà mình nhìn thấy gì cả! Bữa trưa của chúng mình thế nầy đây. phải là súp bắp cải mà là mì sợi. Chúng nó lấy dòi nấu thay lòng lợn.

Dưới đất chung quanh miếng thịt đỏ hỏn trong những váng mỡ tròn tròn thấy [bad word] nhổn những con dòi nấu chín trắng hếu, mình những đốt là đốt.

hai ba bốn… - Miska lầm nhẩm đếm và biết để làm gì.

Mọi người lặng phút. Grigori nhổ bãi nước bọt qua kẽ răng. Miska rút thanh gươm ra và .

- Chúng ta bắt giữ ngay món xúp nầy và giải lên đại đội trưởng.

- Phải! Đúng đấy! - "Tóc trái đào" tán thành.

Gã hấp tấp tháo lưỡi lê và :

- Bọn mình áp giải món xúp nầy, còn cậu, Griska ạ cậu phải theo. Cậu báo cáo với đại đội trưởng.

"Tóc trái đào" và Miska Kosevoi dùng lưỡi lê khiêng cà- mèn xúp đầy, gươm tốt trần lăm năm trong tay. Grigori hộ tống phía sau. Theo sau ba người, những tên lính - dắc trong các căn hầm cũng túa ra, lốc nhốc trong đường hào chữ chi như làn sóng xám xanh.

- Có gì thế?

- Báo động à?

- Có lẽ về chuyện hoà ước chăng?

- Làm gì có chuyện như thế? Cậu muốn có hoà ước, thế muốn phải ăn bánh khô chứ?

- Chúng nó bắt giữ món xúp dòi đấy.

Đến trước cửa căn hầm của bọn sĩ quan, "Tóc trái đào" và Miska Kosevoi đứng lại. Grigori khom lưng, đưa tay trái lên giữ chiếc mũ lưỡi trai bước vào trong "hang cáo".

- Đừng có đẩy! - "Tóc trái đào" giận dữ nhe nanh lườm tên lính - dắc xô vào lưng gã.

Viên đại đội trưởng vừa cài khuy áo ca- pôt bước ra. băn khoăn, thậm chí có phần lo lắng đưa mắt nhìn Grigori, người cuối cùng ra khỏi hầm:

- Có việc gì thế, em? - nhìn lượt qua đầu bọn lính - dắc.

Mọi người lãng thinh. Grigori bước lới trước mặt trả lời:

Chúng tôi áp giải đến đây kẻ bị bắt giữ.

- Kẻ nào bị bắt giữ?

- Chính nó đây… - Grigori chỉ chiếc cà- mèn súp bắp cải đặt dưới chân "Tóc trái đào". - Đây là kẻ bị bắt giữ… Xin ngài thử ngỉn xem em - dắc dưới quyền ngài được cho ăn những gì.

bên lông mày Grigori giương lên thành hình tam giác đều đặn, khẽ rung rồi trở lại như cũ. Viên đại đội trưởng theo dõi vẻ mặt của Grigori bằng cặp mắt thăm dò, rồi cau mày, đưa mắt nhìn xuống.

- Họ bắt đầu cho em ăn thịt những con vật chết rồi! - Miska nóng nảy kêu lên. - Phải thay trung sĩ quân nhu khác mới được!

- Con rắn độc!

- Còn nó ăn hốc béo căng béo núc, đồ quỉ dữ?

- Nó chén toàn súp nấu với bầu dục bò…

- Còn đây nấu với dòi! Những người đứng gần hoà theo.

Đại đội trưởng chờ những tiếng nhao nhao lắng rồi giọng gay gắt:

- Im ngay! Bây giờ ai được nữa! Mọi điều cả rồi. Ngay hôm nay tôi thay trung sĩ quân nhu khác. Tôi chỉ định Uỷ ban điều tra các hoạt động của nó. Nếu chất lượng của thịt tốt…

- đưa nó ra toà! - Mọi người phía sau gầm lên như sấm.

Những tiếng kêu lại vang lên như làn sóng át cả tiếng viên đại đội trưởng.

Việc đổi tên trung sĩ quân nhu phải tiến hành đường hành quân. Vài giờ sau khi bọn lính - dắc biểu tình bắt giữ và áp giải món súp bắp cải tới hầm viên đại đội trưởng, trung đoàn bộ trung đoàn 12 nhận được mệnh lệnh rút khỏi trận địa và dựa theo kế hoạch lộ trình kèm theo mệnh lệnh trung đoàn tiến sang Rumani theo đội hình hành quân. Đêm ấy khinh binh Sibiri tới thay thế trung đoàn - dắc. Trung đoàn kiểm tra lại ngựa tại thị trấn Rynvid rồi sáng hôm sau tiến vào đất Rumani với tốc độ hành quân cấp tốc. Những binh đoàn rất lớn được tung sang cứu viện cho quân đội Rumani vừa thua liên tiếp hết trận nọ đến trận kia. Chỉ việc dưới đây cũng đủ cho thấy tình hình: ngay hôm hành quân đầu tiên, lúc trời sắp tối, bộ phận được phái trước để chuẩn bị chỗ đóng quân đến thôn được chỉ định cho đơn vị nghỉ đêm theo kế hoạch lộ trình, nhưng họ phải về , vì toàn thôn đầy ních bộ binh và pháo binh, các đơn vị nầy cũng tiến về phía biên giới Rumani. Trung đoàn bắt buộc phải thêm tám vec- xta để kiếm chỗ ở.

Họ hành quân mất mười bảy ngày. Những con ngựa gầy sọp vì thiếu ăn. Bị chiến tranh tàn phá, cả dải biên giới còn có gì cho gia súc ăn. Dân chúng bỏ chạy vào bên trong nước Nga hoặc nấp trong rừng. Các căn nhà nông dân trống huếch trống hoác thầm phơi những bức tường trần trụi đen sì. Trong phố vắng tanh, năm mười hoạ binh lính - dắc mới bắt gặp bộ mặt nhăn nhó, khiếp hãi của người dân, nhưng hễ thoáng bóng người đeo súng là dân chúng vội vã bỏ trốn ngay. Bọn - dắc kiệt sức vì hành quân liên miên vì rét cóng trở nên hung hãn vì bản thân họ vì những con ngựa, vì tất cả những điều nọ phải chịu đựng.

Họ dỡ cả mái tranh của những căn nhà. Trong các làng xóm chưa bị tàn phá, họ ngại ăn cắp chút ít lương thực cho ngựa còn sót lại. Các cấp chỉ huy đe doạ đến mấy cũng ngăn nổi các hành động trộm cướp bậy bạ cùa họ.

Trong làng giàu có cách lãnh thổ Rumani xa, "Tóc trái đào" dùng mẹo lấy cắp được trong nhà thóc chung bị đại mạch. Bị chủ nhà bắt quả tang. "Tóc trái đào" nện cho người dân Besarabi hiền lành và có tuổi ấy trận, còn thóc gã đàng hoàng mang cho ngựa ăn. Viên trung đội trưởng bắt gặp "Tóc trái đào" ở chỗ cọc buộc ngựa. "Tóc trái đào" đeo bị thóc vào cổ con ngựa lại lại, vuốt vuốt cái lưng con ngựa gầy giơ cả xương bằng hai bàn tay run run và cứ nhìn vào mắt con ngựa chẳng khác gì nhìn vào mắt người.

- Uriupin! Đồ chó đẻ, đem ngay thóc trả lại người ta ! Mày làm như thế bị họ đem xử bắn đấy, đồ khốn nạn!

"Tóc trái đào" liếc nhìn viên sĩ quan bằng hai con mắt đục ngầu, rồi gã quẳng cái mũ lưỡi trai xuống chân và từ ngày đến trung đoàn, đây là lần đầu tiên gã gào lên, giọng thất thanh.

- Các người đem xử đem xử! Đem bắn đem bắn! Giết ngay thằng nầy ở đây cứ giết , nhưng thóc thằng nầy trả đâu? Sao, muốn bắt con ngựa của thằng nầy phải chết đói hay sao? Hả? Thằng nầy trả thóc đâu? hạt cũng trả!

Hai bàn tay "Tóc trái đào" lúc đưa lên ôm đầu, lúc vuốt bờm con ngựa rúc xuống nhai lấy nhai để, lúc nắm lấy đốc gươm.

Viên sĩ quan gì nữa, đứng yên lát nhìn phần hai chân sau con ngựa gầy tọp cách đáng sợ, rồi gật đầu :

- Con ngựa vừa chạy, mình còn nóng thế kia mà cho ăn thóc. Giọng của ràng có vẻ luống cuống.

- mát rồi đấy - "Tóc trái đào" trả lời gần như thầm mì.

Gã vừa vừa nhét vào trong lòng bàn tay những hạt thóc rơi vãi trong bị ra rồi ném vào cho con ngựa ăn.

Trong những ngày đầu thảng mười trung đoàn ra tới mặt trận. Gió lóc cuốn xoáy khắp vùng núi Trasivania mây mù lạnh giá tích đầy các khe núi thành gò thành đống. Trong các khu vực rừng thông bị sương giá đốt cháy vàng, mùi nhựa xông lên nồng nặc.

Mặt tuyết đầu mùa còn sạch bong núi càng ngày càng phơi ra trước mắt con người nhiều vết chân thú rừng: chó sói, hươu nai, dê rừng hoảng sợ trước chiến tranh bỏ các vùng biên giới hoang vu, chạy vào sâu trong nước.

Ngày mồng bảy tháng mười , trung đoàn 12 tấn công lên cao điểm "320". Hôm trước, các chiến hào còn do quân Áo chiếm giữ, nhưng đến hôm tấn công, chúng được thay bằng bọn lính Sarson vừa bị chuyển từ mặt trận Pháp về. Quân - dắc tiến trong đội hình bộ binh những sườn núi phủ lớp tuyết xốp mỏng. Chân họ dẫm lên những hòn đá vụn giá băng, làm bụi tuyết bốc lên như khói. Grigori bên cạnh "Tóc trái đào". Chàng với gã với nụ cười của kẻ biết mình có lỗi, nụ cười chưa bao giờ có vẻ ngượng ngùng như thế nầy:

- hiểu sao hôm nay mình sợ sợ thế nào ấy… Cứ như mình lên tấn công lần đầu ấy.

- à? "Tóc trái đào" ngạc nhiên.

Gã hạ khẩu súng trường vai xuống, xách súng bằng dây da, vừa vừa mút những miếng băng bám ria.

Quân - dắc tiến lên núi trong những đội hình tấn công nham nhờ, chỉ liến mà nổ súng. Đỉnh các ụ chiến hào của địch cũng chết lặng cách rùng rợn. Chỗ ấy bên quân Đức sau ụ đất dốc, viên trung uý người Sarson có khuôn mặt đỏ tía vì gió và cái mũi bong da, ngửa hằn người ra sau, mỉm cười và kêu lên cách ngang tàng với bọn lính:

- Các bạn! Chúng ta từng đánh bọn áo xanh nầy (chỉ lính - dắc) nhiều lần rồi! Nào, cả lần nầy nữa chúng ta cũng cho chúng nó biết rằng chạm trán với chúng ta nghĩa là thế nào. Các bạn hãy chịu khó chờ thêm. Đứng bắn vội! (Tiếng Đức trong nguyên văn).

Các đại đội - dắc tiến lên tấn công. Dưới chân họ là chất đá bở, dẫm xuống vụn ra rơi lả tả. Grigori nhét lại hai cái tai của chiếc mũ trùm gáy biến thành màu hung hung đỏ, mỉm nụ cười xao xuyến. ánh xanh xanh vàng vàng lên cặp má hõm lồm xồm những sợi râu đen nhánh, cứng như rơm, lâu cạo, và cái mũi dài nhòm mồm của chàng. Hai con mắt đen như hai hòn than gầy thầm sáng lên dưới cặp lông mày đầy sương muối.

Grigori mất cái bình tĩnh thường ngày. Chàng cố cưỡng lại cái cảm giác sợ hãi đáng nguyền rủa bỗng nhiên quay trở lại, bèn nheo hai con mắt đầy nghi ngại nhìn đường đỉnh ụ chiến hào tuyết phủ trắng xoá và với "Tóc trái đào".

- Chúng nó cứ ngậm tăm. Để chúng mình lại gần hơn. Còn mình thấy sợ, nhưng mình chẳng thấy hổ thẹn chút nào… Nếu bây giờ mình quay lưng, bỏ chạy trở về sao nhỉ?

- Sao hôm nay cậu ăn lung tung như thế? - "Tóc trái đào", hỏi bực bội. - Người em thân mến, ở đây cũng như trong khi chơi bài thôi: mất niềm tin ở mình là chúng nó xin ngay cái đầu. Mặt cậu vàng như nghệ ấy. Griska ạ… là cậu ốm, hai là hôm nay chúng nó đưa cậu về với ông bà ông vải. Cậu thử nhìn xem! thấy chưa?

chiến hào bỗng có tên Đức áo ca- pôt ngắn, mũ sắt nhọn đứng thẳng lên trong giây rồi lại ngồi sụp ngay xuống.

Người tiến bên trái Grigori là gã - dắc đẹp trai: tóc màu hạt dè nhạt người Elanskaia. Gã vừa vừa tháo chiếc găng bên tay phải ra rồi lại vào và cứ làm làm lại như thế biết bao nhiêu lần. Gã bước vội vã, đầu gối gập lại rất khó khăn và thỉnh thoảng lại cất tiếng ho rất to. " y như thằng đêm mình… Cứ rặn ra mà ho, cho đỡ sợ". - Grigori nghĩ thầm. Sau gã - dắc nầy có thể nhìn thấy cái má đầy tàn hương của tên hạ sĩ Marsaev, sau nữa là Emelian Grosov.

Thằng cha chĩa cây súng ra phía trước cách vững vàng, mũi súng hơi đưa sang bên. Grigori nhớ rằng vài ngày trước đây, đường hành quân, Emelian dùng chiếc lưỡi lê nầy phá khoá cửa nhà kho lương thực, ăn cắp túi ngô của người Rumani. Miska Kosevoi gần như ngang với Emelian. chàng hút thuốc cách thèm khát, thỉnh thoảng lại sỉ mũi rồi chùi ngón tay vào mặt ngoài của tà áo ca- pôt bên trái.

- Mình khát nước quá - Marsaev .

- Emelian ạ, còn mình đôi ủng chật quá. Với cái của nầy nhấc chân lên được nữa. - Miska Kosevoi than vãn.

Emelian tức giận ngắt lời Miska:

- Ở đây phải là chỗ chuyện ủng iếc gì cả! Cậu hãy cố chịu đựng. Bọn Đức quét súng máy ngay cho mà xem.

Ngay loạt đạn đầu tiên bắn quỵ Grigori. Chàng chỉ ối chà được tiếng là ngã xuống. Chàng định buộc bên tay bị thương, bèn luồn tay vào chiếc túi dết dựng bông băng cấp cứu, nhưng chợt cảm thấy dòng máu nóng hổi tuôn ra phùn phụt trong ống tay áo, nên còn chút sức lực gì nữa. Chàng nằm sóng soài, cái đầu nặng tựa đá đeo nấp sau tảng đá, rồi thè cái lưỡi khô bỏng ra liếm dám tuyết lồm xồm. Môi chàng run run hớp lấy hớp để những miếng tuyết xóp. Chưa bao giờ Grigori thấy sợ như lúc nầy.

Chàng run như cầy sấy lắng nghe tiếng đạn réo khô khan gay gắt và tiếng súng nổ ầm ầm tràn ngập gian. Chàng ngầng đầu nhìn thấy những tên - dắc trong đại đội chạy nháo nhào xuống chân núi người trượt, người ngã, vừa chạy vừa bắn lung tung, chẳng có mục đích gì cả về phía sau và lên trời. Chính cái sợ gì có thể lý do có thể bào chữa cho Grigori trong lúc nầy làm cho chàng đứng dậy, và bắt chàng cũng phải chạy xuống phía dưới tới khoảng lề rừng thông lởm chởm răng cưa nơi lúc nãy trung đoàn bắt đầu triển khai công kích. Grigori chạy vượt Emelian Grosov. Emelian vừa chạy vừa lôi theo gã trung đội trưởng bị thương. sườn núi rất dốc, viên trung uý chạy chân nam đá chân siêu như thằng say rượu, thỉnh thoảng lại bám chặt lấy vai Emelian để nhổ ra những cục máu đặc đen sì. Như trận tuyết lở, các đại đội tuôn xuống ào ào vào trong khu rừng. số xác chết nằm lại những sườn dốc màu tro, nom như những đống gì xám xám. Những người bị thương, chưa kịp được mang phải tự bò về.

Súng máy địch bắn quét sau lưng họ.

U- u- u ca- ca- va! - Đạn nổ rền như tiếng vỗ tay.

Grigori dựa vào tay Miska Kosevoi lẩn vào trong rừng. Đạn bật nảy loạn xạ cái bãi thoai thoải ở ven rừng. Khẩu súng máy hạng nặng ở sườn bên trái quân Đức vẫn bắn liên hồi. Như có bàn tay rất khoẻ ném ra hòn đá, hòn đá ấy vừa nảy vừa khêu vang lớp băng mỏng manh đầu mùa.

U u u- u- ca- ca- ca- ca.

Chúng nó dội cho em mình mẻ ra trò! - "Tóc trái đào kêu như thích thú lắm.

Gã dựa vào cái thân màu hung hung của cây thông, lười nhác nổ súng vào những tên Đức chạy chạy lại các chiến hào.

- Những thằng ngu xuẩn phải cho bài học mới mở mắt ra! Phải cho bài học! - Miska giăng tay khỏi tay Grigori thở hổn hển kêu lên - Hạng chó má! Còn tồi tệ hơn nữa là khác. Phải chờ đổ hết máu rồi mới hiểu được vì sao chúng nó đập vào đầu mình.

- Cậu cái gì đấy hả? - "Tóc trái đào" nheo mắt hỏi.

- Người thông minh tự nhiên tất phải hiểu, còn kẻ ngu xuẩn… đối với kẻ ngu xuẩn còn cách gì nữa? Nhồi vào đầu đến mấy cũng hiểu được đâu.

- Cậu còn nhớ lời thề hử? Cậu tuyên thệ hay chưa? - Tóc trái đào" hỏi vặn.

Miska trả lời, chỉ quỳ xuống, đưa hai bàn tay run lẩy bẩy lấy lên vốc tuyết dưới đất, vừa ngốn lấy ngốn để vừa ho sù sụ người khẽ run run.

--- ------ ------ ------ -------

1 Thành phố Ba Lan (ND).

2 Thành phố Ba Lan, sau thế chiến hai thuộc về Ukraina.

3 Tù binh bắt để khai thác tin tức (ND).

4 Nicolaievich (1858 - 1929). Đại công tước, làm tổng tư lệnh tối cao của quân đội Nga từ khi chiến tranh thế giới bùng nổ. Trong thời kỳ Nội chiến, bỏ chạy ra nước ngoài. Tại đấy, có ủng hộ của Vrănghen và phần lớn các phần tử bảo hoàng là trong những kẻ có tham vọng lên ngôi vua nước Nga (Lời chú của bản tiếng Nga).

Sông Đông Êm Đềm
Chương 83​

Vừng mặt trời mùa thu chạy vòng khoảng trời đầy những đám mây trắng nhăn nheo như sóng gợn, chênh chếch bên cạnh thôn Tatarsky. ấy, khoảng cao tít, gió chỉ hiu hiu, đủ xua những đám mây bập bềnh trôi về phía tây, nhưng dưới nầy, làn nước sông Đông màu xanh lá cây sẫm sịt phẳng như dải đồng bằng, những khu rừng rụng hết lá, gió lại thổi ào ào từng trận rất mạnh, uốn rạp những ngọn liễu và tiêu huyền, xới tung mặt sông Đông, đuổi những đàn lá hung hung chạy dọc theo các phố. Trong sân đập lúa nhà Khristonhia có đống rơm lúa mì đỉnh đánh cẩn thận lờm xờm như cái đầu bù. trận gió xoắn đến, bới lỗ đỉnh đống rơm, lật đổ cái cào mảnh dẻ rồi bất thình lình vơ lấy ôm rơm vàng óng, như có người cầm chàng nạng xốc lên, rồi bê rơm qua sân, cuốn ra phố, rắc cách hào phóng xuống con đường vắng tanh và vắng ngắt, còn lại nắm bù xù lại quăng nốt lên mái nhà Stepan Astakhov. Mụ vợ Khristonhia đầu tóc rũ rượi chạy bổ ra sân gia súc. Mụ kẹp hai đầu gối giữ váy, giương mắt nhìn cơn gió hoành hành trong sân đập lúa, rồi lại vào phòng ngoài.

Chiến tranh kéo dài đến năm thứ ba. Điều đó ảnh hưởng rất nhiều đến công việc làm ăn trong thôn. Trong các nhà còn có đàn ông ở lại nữa, các nhà kho đều xơ xác, trống huếch trống hoác, sân gia súc nứt nẻ tiêu điều, cảnh tang thương để lại những dấu vết chẳng đẹp mắt chút nào. Mụ vợ Khristonhia phải quán xuyến mọi công việc trong nhà cùng với thằng con mới lên chín. Mụ vợ của gã Anikey hoàn toàn chẳng lo gì đến công ăn việc làm, và trong tình cảnh vợ lính vắng chồng, mụ chỉ ra sức chăm nom cái mã của mình: mụ tô son trát phấn, và thiếu bọn - dắc trưởng thành mụ nhận những thằng nhãi ranh mười bốn mười lăm. Chứng cứ hùng hồn của những chuyện như thế là hai cái cánh cổng bằng ván ghép trước kia bị bôi bê bết nhựa chưng, đến nay vẫn còn giữ những vết nâu xịt như những lời tố cáo 1. Căn nhà của Stepan Astakhov chẳng còn ma nào ở. Trước khi ra , chủ nhà dùng ván bịt kín các cửa sổ. Mái nhà sụt vài chỗ, ngưu bàng mọc đầy sân, khoá cửa rỉ hoen, và sau cái cổng sân nuôi gia súc mở toang, cỏ dại và tàn lê lên um tùm, còn lối nào mà nữa, nhưng bất cứ lúc nào những con bò hay ngựa thả rong cũng có thể vào kiếm chỗ tránh nắng hay mưa gió. Tường nhà Tomilin Ivan nghiêng ra phố, chỉ có cái cọc có chạc chống cho nó khỏi đổ. Có lẽ định mệnh thay mặt những ngôi nhà ở Đức hay ở Nga bị bắn phá huỷ, trả thù tên lính pháo binh ngang tàng điều khiển bộ phận nhằm của pháo.

Khắp thôn trong tất cả các phố các ngõ cũng đều như thế. Chỉ cuối phần dưới thôn mới còn cơ ngơi nom ra hồn là nhà ông Panteley Prokofievich: tất cả đều đầy đủ, nguyên vẹn. Tuy vậy cũng hoàn toàn tất cả. mái nhà thóc, những con gà trống bằng sắt tây làm quá lâu năm rơi đâu mất, nhà thóc cũng hơi xiêu, cặp mắt tinh đời vẫn có thể nhìn thấy vài chỗ còn chưa chu đáo trong công việc làm ăn. Hai bàn tay ông già làm thế nào hết mọi việc, đến thóc gieo cũng phải ít hơn. Còn các mặt khác chẳng có gì đáng - Nhưng chỉ có điều là số người trong nhà Melekhov giảm bớt: thay cho Petro và Grigori ruồi rong các mặt trận, đầu mùa thu năm ngoái.

Natalia đẻ sinh đôi. Nàng khéo làm vừa lòng bố mẹ chồng, sinh liền trai . Natalia chịu đựng thời kỳ thai nghén cách rất đau đớn, có khi mấy ngày liền thể đâu được vì hai chân đau nhức nhối. Nàng phải lê chân từng bước, nhưng vẫn chịu đựng mọi đau đớn cách rất cứng cỏi, bao giờ để lộ chút gì khuôn mặt ngăm ngăm, gày gò, tràn trề hạnh phúc. Chỉ những phút chân bị chuột rút quá đau, mới thấy hai bên thái dương nàng đổ ra những giọt mồ hôi lóng lánh như hạt cườm, và khi nhìn thấy thế bà Ilinhitna mới đoán ra. Bà lắc đầu, mắng con dâu:

- Có vào nằm , con bé chết tiệt nầy! Sao mày cứ tự làm khổ mình như thế hả con?

ngày tháng chín đẹp trời, Natalia cảm thấy mình sắp sinh nở đến nơi, bèn ra phố.

- Mày đâu thế con? - Bà mẹ chồng hỏi.

- Con ra bãi cỏ hoang bên sông. Xem mấy con bò cái như thế nào?

Natalia vội vã ra ngoài thôn, vừa vừa lấm lét nhìn quanh.

Nàng rền rỉ, hai tay ôm chặt lấy phía dưới bụng, lần vào đám mận gai rất rậm và nằm xuống. Mãi đến lúc trời tối, nang mới vòng sau nhà lần về, trong tay hai đứa trè sinh đôi bọc bằng chiếc lạp dê vài thô.

- Con của mẹ! Con bé chết tiệt nầy! Sao con lại làm như thế? Lúc nãy mày đâu thế hử? - Bà Ilinhitna rất to.

- Con ngượng quá phải ra ngoài kia… Có cha ở nhà con dám… Bây giờ con sạch rồi, mẹ ạ con cũng tắm cho hai cháu rồi đấy. Mẹ bế lấy hai cháu nầy… - Natalia chống chế, mặt nhợt nhạt.

Đunhiska chạy bổ tìm bà mụ. Daria cuống quít lót cái sàng. Nhưng bà Ilinhitna vội kêu lên, mặt cười ra cười, mếu ra mếu.

- Đaskca? Có quẳng cái sàng ấy ? Có phải con chó con mèo đâu mà cho chúng nó nằm trong cái sàng? Lạy Chúa tôi, hai đứa như thế nầy! Chao ôi, lạy Chúa tôi, sinh liền hai đứa lúc! Nataliuska… Nhưng đưa nó vào giường mà nằm chứ?

Ông Panteley Prokofievich ở ngoài sân nuôi gia súc nghe con dâu đẻ sinh đôi, đầu tiên chỉ khoát rộng tay cái, nhưng sau ông sướng quá, rã bù bộ râu, oà lên khóc. Rồi ông tự nhiên vô duyên vô cớ quát rầm lên với bà mụ hộc tốc chạy đến.

- Mụ chỉ được cái láo, mụ là đồ ngu xuẩn! - Ông vung trước mũi bà già ngón tay móng dài nghêu - Mụ chỉ láo? Dòng giống nhà Melekhov nầy tuyệt tự ngay được đâu? Con dâu lão vừa tặng cho lão thằng - dắc và đứa cháu đấy.

Con dâu ra con dâu, thế mới là con dâu chứ? Lạy Chúa tôi, lạy Chúa tôi! Chà, con dâu con dâu quý của cha, tình nghĩa mày như thế cha biết lấy gì báo đáp bây giờ?

Năm ấy cái gì cũng sinh sôi nảy nở: con bò cái đẻ sinh đôi, trước lễ thánh Misen, mấy con cừu cũng đẻ sinh đôi, và cả những con dê…

Ông Panteley Prokofievich thấy thế lạ quá, bụng bảo dạ: "Năm nay quả là năm may mắn, năm phát tài phát lộc! Cái gì cũng sinh đôi cả. Bây giờ nhà mình đến lúc sinh sôi nảy nở rồi… à hà hà!".

Natalia cho con bú đến đầy tuổi thôi. Đến tháng chín nàng cho chúng nó cai sữa, nhưng đến cuối thu vẫn chưa lại người. Hai hàm rãng nàng lấp loáng mầu sữa khuôn mặt gầy rộc, cặp mắt ấm áp sáng bừng có vẻ quá mênh mông đối với những nét hốc hác mặt. Natalia dốc toàn bộ cuộc sống của nàng vào hai con bắt đầu sao nhãng, khòng chăm chút cho mình nữa. Ngoài các công việc làm lụng trong nhà hễ được lúc nào rỗi là nàng lại quẩn quanh với hai đứa: hết tắm rửa giặt giũ lại đan lát vá may, chốc chốc lại bế hai đứa bé sinh đôi trong nôi ra, ghé ngồi nghiêng nghiêng vào giường, thõng chân ra ngoài, hất vai cho tuột cái áo lót rộng thùng thình để lộ cặp vú to tướng, trắng trắng vàng vàng, căng mọng như hai quả dưa bở, cho cả hai đứa bé cùng bú lúc.

- Hai đứa bú rộc người mày mất con ạ! Mày hay cho nó bú quá đấy. Bà Ilinhitna xong lại phát vào đùi hai cháu, hai cặp chân bụ đến hằn ngấn lên.

- Cứ cho chúng nó bú ! Đừng tiếc sữa làm gì! Sữa mày thừa cũng chẳng làm phó mát được đâu! - Ông Panteley Prokofievich chỉ nghĩ đến hai cháu cũng xen vào bằng giọng thô lỗ.

Mấy năm ấy, cuộc sống cứ co hẹp dần như sông Đông sau mùa nước lũ. Những ngày sầu thảm ngao ngắn thay nhau trôi qua lúc nào biết với những việc chạy ngược chạy xuôi lúc nào ngớt, với công việc lao động, với cảnh thiếu thốn, với những niềm vui mỏng manh và nỗi lo lắng khủng khiếp luôn luôn canh cánh bên lòng về những người ruổị rong ngoài mặt trận. Năm mười hoạ Petro và Grigori mới gửi từ đơn vị chiến đấu về bức thư phong bì nhớp nhúa, dấu bưu điện đóng nhằng nhịt. Bức thư gần đây nhất của Grigori đúng là qua tay người nào xem trước; nửa trang bị bôi kín bằng mực tím và ở bên lề tờ giấy xám xám đánh cái dấu bằng mực hiểu ý nghĩa như thế nào. Petro viết thư về nhiều hơn Grigori. Trong những bức thư gửi cho Daria, chàng luôn luôn đe doạ, van xin Daria bỏ cái thói trăng hoa đĩ thoã. Xem ra lời ong tiếng ve về lốỉ sóng tằng tịu bừa bãi của vợ đến tai Petro. Cùng với những bức thư, Grigori có gửi tiền về nhà; đó là tiền lương và phụ cấp huân chương của chàng. Chàng có hứa đến khi nào nghỉ phép về nhà nhưng mãi chẳng thấy bóng vía đâu cả. Con đường công danh của hai em theo hai hướng, khác hẳn nhau. Chiến tranh dúi cho Grigori còng lưng xuống, hút hết vẻ hồng hào mặt chàng, nhuộm mặt chàng bằng màu mật đắng và chàng mong chờ được đến ngày chấm dứt chiến tranh. Còn Petro thăng quan tiến chức rất nhanh chóng, trơn tru. Mùa thu năm nghìn chín trăm mười sáu, chàng được đề bạt phó quản, và nhờ liếm gót viên đại đội trưởng, kiếm chác được hai tấm huân chương. Trong thư chàng có viết là cày cục đế được cử học trường sĩ quan. Mùa hè năm ấy Anikey được nghỉ phép: Petro có gửi về nhà chiếc mũ sắt của quân Đức, cái áo ca- pôt và tấm ảnh. miếng giấy cứng mầu xám, mặt chàng nom già , nhưng dương dương tự đắc với bộ ria trắng trắng xoắn ngược. Dưới cái mũi củ hành, nụ cười quen thuộc làm nhe những cái răng giữa cặp môi cứng rắn. Chính cuộc đời tạo điều kiện thuận lợi cho Petro, còn chiến tranh làm Petro sung sướng vì chiến tranh mở ra trước mặt Petro tiền đồ tươi đẹp lạ lùng: gã - dắc tầm thường như , hồi chuyên xoắn đuôi bò để nghịch làm thế nào dám mơ ước len chân vào giới sĩ quan và sống cuộc đời vinh hoa phú quý khác hẳn. Cuộc đời Petro chỉ có khía cạnh đen tối; trong thôn có những lời dị nghị chẳng tốt đẹp gì về vợ chàng.

Mùa thu năm ấy Stepan Astakhov được nghỉ phép. Sau khi trở về trung đoàn, ta rêu rao với toàn đại đội rằng mình được hú hí thoải mái với ả "gian- méc- ca" 2 của Petro. Khi nghe các bạn kể lại chuyện ấy, Petro tin. chàng sầm mặt, mỉm cười và :

- Thằng Stepan láo đấy! Nó bôi nhọ mình để trả thù về chuyện thằng Grigori đấy thôi.

Nhưng hôm, Stepan chui trong căn hầm khoét bên cạnh chiến hào ra, biết vô tình hay cố ý đánh rơi chiếc khăn thêu. Petro sau nhặt lên chiếc khăn đăng- ten thêu rất khéo và nhận ra đó là đường kim của vợ. Thế là mối thù giữa Petro và Stepan càng thắt chặt thêm như cái nút của dân Kalmys.

Petro chỉ chờ có cơ hội là trả thù. Thần chết rình Stepan: chưa biết chừng Stepan nằm lại bờ sông Tây Đanúp với vết viên đại của Petro sọ. Nhưng chẳng bao lâu xảy ra chuyện Stepan bị phái chộp vọng tiêu của quân Đức rồi trở về nữa. Mấy gã - dắc cùng chuyến ấy với Petro kể lại rằng có lẽ tên lính gác của quân Đức nghe thấy tiếng cắt hàng rào dây thép gai nên ném ra trái lựu đạn. Tốp - dắc kịp xông tới trước mặt nó, Stepan đấm cho tên lính gác Đức quả làm nó gục xuống, nhưng tên gác thứ hai nổ súng, thế là Stepan cũng ngã theo. Bọn - dắc đâm chết tên gác thứ hai và lôi tên gác thứ nhất , thằng cha ăn trái đấm nặng như búa tạ của Stepan vẫn còn mê man bất tỉnh. Chúng xốc Stepan lên, định đưa cả về, nhưng gã - dắc nầy nặng quá, nên chúng đành bỏ lại. Stepan bị thương cố van: " em ơi? Đừng bỏ mình chết ở đây? em ơi? Sao em lại bỏ tôi thế nầy?" Nhưng giữa lúc ấy luồng đạn súng máy tuôn ra dọc theo dây hàng rào dây thép gai, thế là tốp - dắc bò .

"Các bạn cùng trấn ơi? em ơi!" - Stepan cố gọi với theo, nhưng trong lúc đó còn làm thế nào được nữa, nào cũng lo cho cái thân xác của mình trước . Sau khi được biết những điều xảy ra với Stepan, Petro cảm thấy nhõm cả người, chẳng khác gì chỗ bong gân nhức nhối lại có mật gấu bôi vào. Nhưng dù sao chàng cũng quyết dịnh. "Tao về nghỉ phép phen nầy chọc tiết con Đaska! Tao phải là thằng Stepan, để cho làm như thế được đâu…" chàng rắp tâm giết vợ nhưng lại lập tức xua đuôi ngay ý nghl ấy: "Giết con rắn độc ấy cũng phải, nhưng cả cuộc đời mình vì nó mà tan nát mất. Rồi là mọt xương trong tù, bao nhiêu công lao vất vả đời nhà ma hết, trơ thân cụ ra thôi…". Vì thế chàng chỉ quyết nện cho vợ trận, nhưng phải là trận bò lê bò càng, cho kệch đến già còn dám ngo ngoe gì nữa. "Con rắn độc ấy mình phải móc mắt nó ra mới xong, lúc ấy quỷ quái nào vời đến nó nữa". Petro suy tính như thế trong khi ngồi dưới đường chiến hào đào ngay gần khoảng bờ đất sét rất dốc của sông Tây Dvina.

Tất cả các loại cỏ cây đều bị mùa thu làm cho héo nát, đều cháy vàng vì sương muối ban mai, mặt đất ngày càng lạnh giá, những đêm thu ngày tối đen, ngày dài. Trong chiến hào, ngày ngày binh lính - dắc vẫn làm các thứ cỏ vê, vẫn bắn địch, vẫn chửi nhau với bọn quản về chuyện quần áo rét, vẫn ăn đói, nhưng chẳng có đầu óc người nào luôn luôn nghĩ tới vùng sông Đông xa xôi, ở cách cái đất Ba Lan thờ ơ khắc nhiệt nầy bao nhiêu ngày đường.

Nhưng mùa thu năm ấy, ả Daria nhà Melekhov bù gỡ lại cả quãng đời sống thiếu thốn xa chồng. Hôm đầu lễ Đức mẹ 3, như mọi ngày, ông Panteley Prokofievich thức giấc trước cả nhà. Ông vừa bước ra sân nuôi gia súc đưa ngay hai tay lên ôm đầu: biết những bàn tay quái ác nào kéo cánh cổng ra khỏi bản lề, quẳng ra giữa phố, nằm thườn thưỡn ngang đường. là nhục nhã.

Ông già lập tức lắp cánh cổng lại, rồi sau khi ăn xong bữa sáng, ông gọi Daria vào chỗ nấu nướng mùa hè. Chẳng hiểu bố chồng với nàng dâu những gì, nhưng vài phút sau, Dunhiaska nhìn thấy Daria chạy bổ từ trong bếp ra, khãn bịt đầu tụt xuống vai đầu tóc rũ rượi, nước mắt nước mũi đầm đìa. Lúc qua trước mặt Dunhiaska, Daria nhún nhún vai, hai hàng lông mày đen láy rung cong hẳn lên thành hai vòng cung khuôn mặt tức tối, khóc sưng húp.

- Chờ đấy mà xem đồ chết tử chết tiệt! nầy cho mày nhớ đến già? - Daria rít lên qua cặp môi sưng mọng.

Lưng áo của Daria bị rách toạc, con lươn xanh tím hằn lên tên làn da trắng hếu. Daria rũ váy loạt xoạt: chạy lên thềm nhà lần vào phòng ngoài. Ông Panteley Prokofievich khập khiễng bước vào trong nhà bếp, mặt hung hãn như quỷ dữ. Ông vừa vừa gập tư những đoạn dây cương bằng da mới toanh.

Dunhiaska nghe thấy cái giọng khàn khàn của bố:

- Đồ chó cái, phải chỉ nện cho mày như thế mà thôi đâu? Đồ bạ đâu đánh chịn đấy!

Thế là trật tự được lập lại trong gia đình. Được vài ngày, Daria đứng cư xử nhũn như con chi chi, tối tối vào giường nằm trước tất cả mọi người. Thấy Natalia nhìn mình có vẻ thương hại, Daria chỉ cười nhạt, rung rung cả vai lẫn lông mày, ra ý : " sao đâu, chờ đấy biết". Nhưng đến ngày thứ tư xảy ra chuyện chỉ có hai người là Daria và ông Panteley Prokofievich biết mà thôi.

Sau đó thấy Daria nhăn nhăn nhở nhở ra vẻ khoái trá lắm, còn ông già suốt tuần cứ ngượng ngùng, ngơ ngác như con mèo ăn vụng. Ông chẳng hé răng cho bà lão biết chút gì về việc xảy ra, và ngay khi xưng tội, ông cũng giấu cha Visarion giấu cả việc lẫn các ý nghĩ tội lỗi ám ảnh sau lần ấy.

Câu chuyện là như thế nầy. Sau lễ Đức mẹ được mấy ngày, ông Panteley Prokofievich chắc mẩm rằng Daria hoàn toàn hối cải, bèn bảo bà Ilinhitna:

- Bà nó đừng thương con Daria làm gì. Phải thúc cho nó làm nhiều hơn mới được. Có việc nầy việc nọ nó còn giờ đâu mà léng phéng lung tung. Con ngựa cái ấy, nó cứ phây phây ra… Đầu óc nó chỉ nghĩ tới bãi chơi và ngoài phố thôi.

Với chủ tâm như thế, ông ép Daria quét dọn sân đập lúa, khiêng những thanh củi cũ ra sân gia súc sau nhà, rồi ông cùng với Daria dọn dẹp nhà trấu. Măi đến lúc trời sắp tốỉ, ông mới nghĩ ra cái chuyện khiêng cái hòm quạt thóc vào nhà trấu, bèn cất tiếng gọi con dâu:

- Con Daria đâu?

Dạ, thưa cha gì thế ạ? - Daria trả lời vọng ra từ trong nhà trấu.

- Ra đây khiêng với tao cái quạt thóc nầy.

Daria sửa lại khăn bịt đầu, rũ trấu vụn bám cổ chiếc áo ngắn mặc ngoài, bước ra khỏi cửa nhà trấu rồi vòng qua cái cổng chỗ sân đập lúa, về phía nhà kho. Trong cái áo bông ngắn vẫn mặc ngày thường và chiếc quần ngựa rách mướp, ông Panteley Prokofievich khập khiễng trước Daria. Trong sân nuôi gia súc chẳng có ai. Dunhiaska và mẹ kéo chỗ lông cừu cắt trong mùa thu thành sợi. Natalia nhào bột. Bên ngoài thôn, ráng chiều đỏ tía sắp tắt, chuông nguyện kinh chiều vang lên gióng giả. bầu trời trong vát, đám mây tím ngắt đứng nhúc nhích ngay giữa đỉnh đầu. Bên kia sông Đông, những con quạ đen đến đậu như những đám bông cháy đen sì những cái cành trơ trụi của đám tiêu huyền trắng phếch. Trong bầu khí lặng tờ, tiếng động, và tưởng như rất giòn của buổi chiều tà, mỗi thanh đều vang lên rành rọt và gay gắt. Mùi phân bốc hơi và mùi rơm cỏ xông ra nặng nề từ sân nuôi gia súc. Ông Panteley Prokofievich ì ạch cùng Daria khiêng vào trong nhà trấu cái hòm quạt thóc hung hung đỏ bạc màu. Sau khi đặt cái hòm vào trong góc nhà, ông thấy đống trấu bị vãi xuống đám bèn cầm cái cào vun gọn lại. Cào xông ông sắp sửa bước ra ngoài.

- Cha nầy? - Daria gọi ông, giọng trầm trầm, thầm .

Ông già chẳng nghi ngờ gì cả, bước ra từ sau cái hòm quạt thóc và hỏi.

- Có gì thế?

Daria đứng quay mặt vào bố chồng cái áo ngắn cởi phanh trước ngực. Ả đưa hai tay ra sau gáy, sửa lại tóc. dé ánh sáng mặt trời lặn xuyên qua cái khe tường rọi thẳng vào người ả.

- Ở chỗ nầy cha ạ: biết có cái gì… Cha lại gần đây mà xem.

- Daria vừa vừa nghiêng nghiêng người: lấm lét nhìn qua vai bố chồng ra cái cửa mở loang như con ăn cắp.

Ông già sát tới chỗ Daria. Bất thình lình ả vươn hai tay ôm lấy cổ bố chồng, rồi đan mười ngón tay vào nhau giật lùi lại, kéo ông lão theo, khẽ :

- Ở đây nầy cha ạ… ở chỗ nầy… êm lắm…

- Mày giở cái trò gì thế nầy? - Ông Panteley Prokofievich sợ hết hồn hết vía vội hỏi. Ông xoay đầu lung tung, cố tìm cách rút cổ khỏi hai cánh tay Daria, nhưng ả càng ghì chặt đầu ông vào sát mặt mình, hơi thở của ả nóng hôi hổi phả vào chòm râu của ông. Ả vừa cười vừa rủ rỉ biết những gì.

- Buông tao ra, cái con thối thây! - Ông già cố vùng ra nhưng cảm thấy cái bụng rất căng của đứa con dâu cọ vào mình.

Daria siết chặt người vào bố chồng, ngã ngửa ra, kéo cả ông lão lăn xuống theo.

- Đồ quỉ cái! Mày hoá rồ rồi à? Buông tao ra!

- Ông muốn à? - Daria thở hổn hển hỏi rồi ả nới lỏng hai cánh tay, đẩy vào ngực bố chồng - muốn à… Hay là làm trò gì được? Có thế nầy ông mới chừa rời ra lời vào gì về tôi nữa? Phải, như thế đấy.

Daria đứng chồm lên, vội vã vuốt lại váy, phủ những đám vỏ trấu bám lưng, rồi quát vào mặt ông Panteley Prokofievich lúc nầy còn hồn vía gì nữa.

- Làm gì mà hôm nọ ông đánh tôi hử? Sao thế, hay là tôi là con mụ già nua móm mém rói? Hồi ông còn trẻ, ông có thua chút nào hử? Chồng tôi, nó năm nay vác mặt vê nhà rồi! Còn tôi, chẳng nhẽ để tôi nằm với con chó đực hay sao? Nầy cho lão, lão thọt! Nầy có ăn ăn ?

Daria làm cử chỉ tục tĩu rồi giương cao hai hàng lông mày bước ra cửa. Ra đến cửa, ả lại nhìn khắp người mình rất cẩn thận lần nữa, rũ lại bụi váy và khăn bịt đầu, rồi mà nhìn bố chồng:

- Tôi có cái ấy, chịu được đâu… Tôi cần phải có thằng - dắc ở bên. Nếu ông muốn để tôi tự kiếm lấy còn ông liệu mà giữ mồm giữ miệng!

Daria ưỡn ẹo bước nhanh ra cái cổng phía sân đập lúa, mất hút, ngoái đầu lại nữa. Ông Panteley Prokofievich vẫn nhai nhai món râu, đứng bên cái hòm quạt thóc hung hung đỏ, hết nhìn quanh cái nhà trấu lại nhìn xuống mũi đôi ủng vá, ánh mắt vừa phân vân vừa hối hận. "Chẳng nhẽ nó mới là đứa đúng hay sao? Chưa biết chừng mình cũng đến phải cùng với nó gánh lấy phần tội lỗi nầy thôi?" - Việc vừa xảy ra làm ông choáng váng cả đầu óc nên trong chốc lát có ý nghĩ hoang mang như thế.

--- ------ ------ ------ -------

1 Nhựa chưng bôi vào cửa cho biết trong nhà có đàn bà ngoại tình (ND).

2 Tiếng - dắc "vợ lính vắng chồng" (ND).

3 Ngày mồng tháng mười theo lịch Nga cũ (ND).

Sông Đông Êm Đềm
Chương 84​

Sang tháng mười , ngày nào cũng rét như kim châm. Tuyết đầu mùa rơi. Ở chỗ khuỷu sông ngang với đầu của thôn Tatarsky nước bắt đầu đóng băng. Đôi khi có vài người bộ qua lớp băng xanh xanh rất giòn để sang bờ bên kia. Nhưng ở đoạn sông bên dưới, mới có dải nước ven bờ phủ lớp băng xù xì những bọt là bọt còn giữa sông luồng nước xiết vẫn chảy cuồn cuộn, những làn sóng bạc đầu màu xanh lá cây vẫn sôi sục đuổi theo nhau. Trong cái hố trước mặt Vách Đen, từ lâu những con cá nheo lẩn xuống qua mùa đông giữa những cây gỗ đổ chìm sâu tới mười xa- gien. Bên chút là những con cá chép với chất nhầy bọc quanh mình. sông Đông chỉ còn những con cá trắng lượn lượn lại và cá măng vẫn sục sạo trong các khe các ngách để kiếm những con cá diếc. Những người đánh cá chi còn chờ trời rét ngọt hơn là dùng thuốn xọc qua lớp băng đầu mùa tìm cá đỏ.

Tháng mười , nhà Melekhov có nhận được bức thư của Grigori. Chàng viết từ Kubinsk, tận bên Rumani cho biết rằng mình bị thương ngay trong trận đầu, viên đạn bắn nát cái xương tay trái, vì thế chàng được cho về quân khu của mình, về trấn Kamenskaia để dưỡng bệnh. Tiếp theo bức thư ấy nhà Melekhov lại có ngay tai nạn khác: trước đây năm rưỡi, ông Panteley Prokofievich có lần cần tiền vay của lão Mokhov trăm rúp bạc đồng. Mùa hè năm nay ông già bị gọi tới cửa hiệu. Tên Atepin "Chacha" kẹp cái kính gọng vàng vào mũi, nhìn qua phía mắt kính vào chòm râu ông già Melekhov và hỏi:

- Thế nào, ông Panteley Prokofievich, ông trả tiền chúng tôi hay thế nào?

Ông Panteley Prokofievich đưa mắt nhìn các giá hàng trống huếch trống hoác và cái quầy hàng cũ quá nhẵn bóng, ngập ngừng lát rồi trả lời:

- Ông cho tôi khất ít lâu nữa, ông Emelian Konstantinovich ạ, cho tôi về xoay xở ít lâu rồi đem trả.

Câu chuyện tưởng đến đấy thôi. Ông già cũng chẳng còn biết xoay sở chỗ nào nữa: mùa màng chẳng ăn thua gì mà gia súc chưa dùng đến chẳng có con nào mà bán. Thế rồi đùng cái, cứ như có nắm tuyết rơi đúng giữa đỉnh đầu, tên mõ toà về thôn, cho gọi người trả nợ tới và tuyên bố lời phi lộ:

- Ông phải trả ngay trăm rúp.

Trong phòng của viên mõ toà ở nhà trọ, có tờ giấy dài đặt bàn. Người bị gọi đến hãy đọc , được lại lời.

ÁN LỆNH

Chiếu theo Đạo dụ của Đức Hoàng đế bệ hạ ngày 27 tháng mười năm 1916: bản chức thẩm phán Toà án tạp tụng Quận 7 Quân khu Donesky xét vụ án dân giữa thương gia Sergey Mokhov và hạ sĩ Panteley Melekhov về 100 rúp vay có văn tự và chiếu theo các trang 81, 100, 129, 133, 145 trong bộ luật dân , xử vắng mặt, và phán quyết như sau:

Bắt bên bị, hạ sĩ Panteley Prokofievich Melekhov phải nộp để trả bên nguyên, thương gia Sergey Platonovich Mokhov, trăm rúp theo văn tự lập ngày 21 tháng sán năm 1915, cộng thêm ba rúp phí tổn tố tụng. Đây chưa phải là phán quyết cuối cùng; mới chỉ là tuyến bố sau khi xử vắng mặt.

Phán quyết nầy, chiếu theo điểm 3 trang 156 Bộ luật tố tụng dân , có giá trị pháp lý và phải lập tức chấp lành ngay. Toà án tập trung Quận 7 Quận khu Donesky chiếtu theo đạo dụ của Đức Hoàng đế bệ hạ, ra lệnh: tất cả các địa phuơng và các cá nhân có thể có liên quan tới bản phán quyết nầy đều phải nghiêm chỉnh chấp hành, còn các nhà đương cục chính quyền, cảnh sát, quân đều phải hiệp trợ Mõ toà chấp hành phán quyết nầy theo luật pháp qui định, được trì hoãn".

Ông Panteley Prokofievich nghe viên mõ toà đọc xong bản phán quyết bèn xin phép về nhà, hứa đem tiền đến nộp ngay. Hôm ấy ở nhà trọ ra, ông thẳng đến nhà ông thông gia Miron Grigorievich. Ông gặp gã cụt tay Aleksey Samin bãi thôn.

- Vẫn thọt như thường chứ, ông Prokofit? - Aleksey chào ông.

- Vẫn bình thường thôi!

- Chúa đưa ông có xa ?

- Tôi lại nhà ông thông gia. Có chút việc.

- Ồ! Ông bạn ạ. Ở nhà họ vui như tết ấy. Ông biết chưa? Thằng con trai của Miron Grigorievich ở ngoài mặt trận về rồi đấy. Bà con rằng thằng Mitka nhà lão về rồi.

- ư?

- Tôi có nghe thế. - Cả má lẫn mặt Alesey đều giật lia lịa. Gã lấy túi thuốc ra rồi bước lại gần ông Panteley Prokofievich và - Ta cùng hút điếu thuốc nhé, bố già. Giấy của tôi còn thuốc của bố nhá.

Trong khi phì phèo điếu thuốc, ông Panteley Prokofievich lưỡng lự biết có nên hay , nhưng cuối cùng ông nhất quyết ông tạm biệt gã cụt tay rồi lại khập khiễng cất bước.

- Thằng Mitka cũng có huân chương rồi! Nó cố đuổi kịp hai thằng con của ông đấy. Bây giờ cành có bao nhiêu chim sẻ thôn ta có ngần ấy thằng được thưởng huân chương - Gã Aleksey vẫn quang quác sau lưng ông.

Ông Panteley Prokofievich lững thững về phía cuối thôn.

Ông ghé mắt qua cửa sổ nhìn vào trong nhà Korsunov rồi bước tới cửa hàng rào. Chính lão thông gia thân chinh ra đón ông. Niềm vui sướng tựa như cọ rửa bộ mặt đầy tàn hương của lão già nhà Korsunov, nom ông ta sạch nhẵn nhụi hơn hẳn ngày thường.

- Ông biết tin nhà chúng tôi có chuyện vui rồi đấy à? - Miron Grigorievich vừa bắt tay ông thông gia hỏi.

- Tôi ngoài đường được gã Aleksey Samin cho biết. Nhưng ông thông gia ạ, tôi đến tìm ông có việc khác cơ.

- Hượm nào, công với việc cái gì? Chúng ta vào nhà trong , ông hãy gặp thầy quyền cái . Xin thú thực với ông là chúng tôi vui quá nên có tí tỉ… Bà nhà tôi có dành được chai loại là vương giả để uống trong dịp long trọng như thế nầy.

- Chẳng cần ông với tôi làm gì. - Ông Panteley Prokofievich mỉm cười, hai lỗ mũi của cái mũi quặp phập phồng. - Từ xa tôi đánh hơi thấy rồi.

Miron Griôrievich mở toang cánh cửa, nhường ông thông gia vào trước. Ông Panteley Prokofievich bước qua ngưỡng cửa và nhìn thấy ngay Mitka ngồi ở bàn trong góc phòng để các hình thánh.

- Đây thầy quyền nhà chúng tôi đây - Cụ Grisaka vịn vào vai Mitka lúc nầy đứng dậy, mếu máo kêu lên.

- Chà, mừng cậu được về thăm nhà, cậu - dắc con.

Ông Panteley Prokofievich giữ lại lát trong tay ông bàn tay rất dài của Mitka, lùi bước, ngạc nhiên nhìn khắp người nó lượt

- Có gì mà ông nhìn thế, thưa ông Panteley Prokofievich. - Mitka mỉm cười, hỏi bằng giọng trầm khàn khàn.

- Tôi cứ nhìn cậu mà chẳng hiểu ra sao nữa: hồi đưa tiễn cậu và thằng Griska vào quân ngũ cả hai đều còn là trẻ con, thế mà bây giờ xem kìa… - dắc ra - dắc rồi còn gì. Tuyển vào trung đoàn Atamansky cũng được đấy!

Hai con mắt đẫm nước mắt của bà Lukinhitna cứ nhìn Mitka chằm chằm, bà rót rượu vào cái ly mà nhìn thấy, để rượu tràn cả ra ngoài.

- Mụ thổ tả nầy! Rượu quý như thế mà rót cả ra ngoài. - Miron Grigorievich quát vợ.

- Mừng dịp vui của cả nhà ta và riêng cậu, cậu Miseri Mironyi, mừng cậu về nhà chơi được sung sướng!

Ông Panteley Prokofievich đảo hai cái lòng trắng con mắt xanh xanh nhìn quanh lượt, rồi nín thở, hấp háy hai hàng mi, nhấm nháp uống cạn ly rượu to bụng. Ông từ từ đưa tay áo lên chùi miệng, chùi ria, rồi nhìn chằm chằm vào đáy cái ly, ngửa đầu mở hoác cái miệng có hàm răng đen sì lắc lắc cho giọt rượu cuối cùng rơi vào.

Mãi lúc ấy ông mới hà hơi. Ăn quả dưa chuột, lim dim mắt giờ lâu ra vẻ khoái trá lắm. Bà thông gia lại đem đến mời ông ly thứ hai và ông già bắt đầu chuếnh choáng, nom đến là buồn cười. Mitka tủm tỉm nhìn ông uống rượu. Tròng con mắt nó như tròng con mắt mèo, lúc co hẹp lại chỉ còn hai cái kẽ xanh biếc màu hương bồ, lúc nở rộng ra, đen lại. Mấy năm nay Mitka đổi khác rất nhiều, còn nhận ra được nữa. Nhìn gã - dắc da đen lực lưỡng nầy, hầu như còn thấy lưu lại chút gì của thằng Mitka nhắn, cân đối mới được người ta tiễn chân ra lính ba năm trước đây. Mitka lớn thêm nhiều, vai rộng ra, lưng hơi gù, người đẫy đà thêm, chắc hẳn cân ít nhất cũng phải năm pút 1. Vẻ mặt cũng như giọng của nó đều trở nên thô lỗ, nom nó già trước tuổi. Riêng hai con mắt nó chẳng có gì thay đổi, vẫn cứ lấm la lấm lét, đầy xao xuyến như mắt chó sói, và bà mẹ hoàn toàn bị thu hút vào trong cặp mắt đó. Bà vừa cười vừa khóc thỉnh thoảng lại đưa bàn tay nhăn nhúm, nhột nhạt lên vuốt bộ tóc cắt ngắn, dựng đứng và cái trán hẹp trắng trắng của thằng con.

- Về như thế nầy là được thưởng huân chương rồi chứ? - Ông Panteley Prokofievich hỏi với nụ cười say sưa.

- Bây giờ thằng - dắc nào chẳng có huân chương? - Mitka cau mày. - Đấy, người ta gắn cho thằng Kriuchev ba cái huân chương, nó nằm thối thây bộ tư lệnh kia kìa.

- Ông thông gia ạ, thằng cháu nhà tôi nó khái lắm. - Cụ Grisaka vội đỡ lời - Cái thằng chết tiệt nầy, nó giống tôi, giống ông nó như lột ấy. Nó thể khom lưng uốn gối được đâu.

- Có lẽ phải vì thế mà người ta gắn huân chương cho ta đâu - Hai hàng lông mày của ông Panteley Prokofievich nhíu lại nhưng Miron Grigorievich kéo ông vào nhà trong, mời ông ngồi lên chiếc rương và hỏi:

- Con Natalia và hai cháu ra sao hả ông?

- Khoẻ mạnh cả chứ?

- Thế ư, ơn Chúa? Ông thông gia ạ, hình như ông bảo đến đây có việc phải ? Tình hình công việc bên nhà ta như thế nào? Ông ngay kẻo chúng mình lại say mất, còn uống nữa cơ mà.

- Xin ông cho tôi ít tiền. Ông hãy vì Chúa mà cho tôi ! Ông hãy cứu tôi lần nầy nếu cũng đến tai vạ vì món tiền nầy mất.

Ông Panteley Prokofievich năn nỉ với cái vẻ quá ư quị lụy của chàng say rượu nhưng ông thông gia vội ngắt lời ông:

- Thế bao nhiêu?

- trăm tờ.

- Loại nào cơ chứ? Giấy bạc cũng năm bảy thứ.

- trăm rúp.

- Ông ngay như thế có hơn ?

Miron Grigorievich sục trong chiếc rương, moi ra chiếc khăn tay nhớp nhúa, cởi nút, đếm loạt soạt lấy mười tờ "đỏ".

- Xin cám ơn, ông thông gia quý… ông giúp tôi thoát nạn.

- Thôi, có gì đáng kể. Chúng ta là người nhà mà.

° ° °

Mitka về ở nhà được năm hôm. Đêm đêm nó ngủ ở nhà vợ Anikey. Nó thương cái cảnh thiếu thốn đau khổ của mụ, cũng thương cả bản thân mụ, người đàn bà đơn giản xuề xoà, chẳng từ chối ai bao giờ. Ban ngày nó láng cháng qua các nhà bà con thân thuộc, ăn cơm khách nơi nọ nơi kia. Với thân hình cao lớn, nó phong phanh chiếc vét lính mỏng màu ka- ki hất lệch mũ lưỡi trai sang bên, và cứ thế lênh khênh, ngật ngưỡng khắp các phố trong thôn để khoe cái cứng rắn, khoẻ chịu rét của mình. Rồi hôm, lúc trời sâm sẩm, nó mò đến nhà Melekhov, đem theo vào trong căn bếp đốt lửa nóng rực hơi lạnh của băng giá cùng cái mùi lính tráng chua chua hắc hắc ngửi qua lần bao giờ quên được. Nó ngồi lại lát tán gẫu vài câu về chiến tranh về những chuyện mới xảy ra trong thôn, rồi nheo cặp mắt xanh lè như màu lá lau ra hiệu cho Daria và sửa soạn ra về. Daria rời mắt khỏi thầy quyền nhà ta giây nào. Đèn khi Mitka đóng sầm cửa bước ra ngoài, Daria lảo đảo như ngọn lừa đầu cây nén, mím chặt môi, chít cái khăn lên đầu. Nhưng bà Ilinhitna hỏi:

- Mầy đâu đấy, Đaska?

- Con ra ngoài kia… đồng.

- Chờ tao cùng với.

Ông Panteley Prokofievich cứ gục đầu ngồi yên như hề nghe thấy những lời trao đổi giữa vợ và con dâu. Daria qua mặt ông ra cửa, ánh mắt như mắt cáo lấp loáng dưới hai hàng mi hạ xuống. Bà mẹ chồng rên ư ử, lon ton lăn theo con dâu như quả bóng.

Mitka đứng bên cái cửa xép ở hàng rào, hút thuốc trong bàn tay khum khum. Nó húng hắng ho, đế ủng ọt ẹt tuyết. Nghe tiếng then cửa lách cách, nó bước về phía thềm nhà.

- Cậu đấy à, cậu Mitka? Vào sân nhà người lạ tìm được lối mà hay sao thế? - Bà Ilinhitna chọc cho nó câu. - Cậu ra đến bên ngoài nhớ cài then cửa xép lại nhé, kẻo đêm gió cứ đập ầm ầm… Gì gì mà khiếp thế nầy…

- sao đâu, tôi vẫn nhớ lối đấy… Vâng, tôi đóng cửa…

Mitka nín lặng lát rồi trả lời tức tối. Nó húng hắng ho băng qua phố thẳng vào sân nhà Anikey.

Như con chim, Mitka sống cuộc đời hoàn toàn vô tư lự. Hôm nay còn sống, tốt lắm, còn chuyện ngày mai ra sao mai hẵng hay. Công việc nhà binh, nó làm thẫn thờ được chăng hay chớ, và tuy dòng máu của kẻ biết sợ là gì chảy trong tim nó, nhưng nó cũng để tâm tìm kiếm những dịp lập công. Hơn nữa hồ sơ lý lịch quân nhân của nó xem ra có phần chẳng hay ho gì: hai lần bị kết án, lần bị buộc tôi cưỡng dâm người đàn bà Ba Lan quốc tịch Nga và lần vì tội cướp bóc. Trong ba năm chiến tranh nó bị thi hành kỷ luật biết đến bao nhiêu làn. lần toà án binh dã chiến thiếu chút nữa tuyên bố đem nó ra xử bắn, nhưng nó vẫn tìm được cách thoát nạn. Tuy bị coi là thằng tồi tệ nhất trung đoàn, nhưng bọn - dắc vẫn thích nó vì tính nó vui nhộn, cởi mở vì những bài hát tục tĩu của nó về cái tài nầy Mitka phải là tay hạng xoàng, vì nó tốt với bạn và có lối sống bộc tuệch bộc toạc. Còn các sĩ quan thích nó ở cái thói liều lĩnh của thằng cướp. Mitka cứ đường đời với nụ cười môi và với cặp chân bước nhàng như chân chó sói. Của đáng tội người ngợm nó cũng mang nhiều điểm rất giống loài thú rừng nầy: đứng ngật ngưỡng lừng khừng, thủng thẳng từng bước, mắt nhìn gườm gườm với hai tròng con mắt rất to xanh lè. Ngay đến các cử động của đầu nó cũng thế: bao giờ Mitka quay cái cổ cứng đờ vì bị dập thương. Nếu nó muốn nhìn về phía sau chỉ còn cách quay cả người. Người nó gân guốc, to xương, rắn thịt, nó làm gì cũng nhanh nhẹn, nhàng nhưng rất dè sẻn động tác. Nó toả ra cái mùi nồng nồng hăng hắc của những con người khoẻ mạnh, thừa sức lực, hệt như mùi đất đen bị lưỡi cày rạch bửa ra dưới những cái mương xói. Cuộc sống của Mitka thẳng đuồn đuỗn, có chút gì phức tạp, và cứ kéo dài như luống cày. Mitka luống cày ấy như người chủ có toàn bộ quyền hành. Các ý nghĩ trong đầu óc nó đều có gì phức tạp, đều đơn giản cách ấu trĩ: đói có thể và cần phải ăn cắp, dù là ăn cắp của bạn bè, vì thế hễ đói là nó kiếm cái gì xoáy ngay. Ủng mòn hỏng cách đơn giản nhất là lột ở chân tên tù binh. Làm lỗi ư? Làm lỗi phải chuộc tội, và thế là Mitka chuộc tội: nó trinh sát, bắt và mang về những tên lính gác Đức bị bóp cổ đến gần tắt thở, hoãc tình nguyện xin làm những việc mạo hiểm nhất. Năm 1915 nó bị bắt làm tù binh, được nếm trận đòn nhừ tử và bị thương vì những nhát lưỡi lê, nhưng đến đêm nó bới mái nhà kho chuồn thẳng, móng tay cũng còn nguyên vẹn nhưng vẫn mang về được bộ đồ thắng ngựa và xe tải làm kỷ niệm. Chính vì thế người ta tha thứ cho Mitka nhiều điều.

Mitka ở nhà đến ngày thứ sáu Miron Grigorievich đánh xe đưa con trai ra ga Minlerovo. Ông tiễn chân Mitka lên toa xe rồi lắng nghe tiếng cả chuỗi những chiếc hộp màu xanh lá cây lạch xạch rời xa dần và cứ lấy cán roi ngoáy mãi xuống đóng than xỉ đồ sân ga, mà chẳng buồn ngước cặp mắt cay xè nhìn lên. Bà Lukinhitna khóc lóc về chuyện thằng con trai lại phải ra . Cụ Grisaka luôn miệng rên rỉ chốc chốc lại hỉ mũi vào lòng bàn tay, tiếng hỉ mũi vang lên trong nhà như tiếng kèn, hỉ xong lại chùi tay vào vạt áo tréch- men bẩn như ma lem. Mụ "gian- méc- ca" vợ gã Anikey cũng khóc lóc nhớ lại cái thân hình hộ pháp, nóng rực trong lúc đương của Mitka, và mụ cũng đau khổ vì cái bệnh lậu vừa bị nó đổ cho.

Thời gian đan ngày nọ với ngày kia như gió đan bờm ngựa. Trước lễ Nô- en, trời bỗng tan băng. Mưa liền ngày đêm. Nước những ngọn núi ven sông Đông đổ xuống điên cuồng theo các khe suối. những khoảng đất đá nhô ra tan hết tuyết, cỏ năm ngoái ra xanh rờn cùng với những tảng đá phấn đầy rêu. Hai bên bờ sông Đông, bọt sủi lên nham nhở từng đoạn, băng trương lên, xám ngoét như xác người chết. Chất đất đen được bóc trần toả ra mùi hương ngọt lịm rất khó tả. con đường của các vị ghetman, nước sủi bong bóng những vết bánh xe năm ngoái.

Những đám đất sét mới lở mở hoác ra những đoạn vách đứng bên ngoài thôn. Gió nồm đưa lới từ vùng sông Tria mùi cỏ mục thum thủm. Đến giữa trưa, đường chân trời thấp thoáng cái bóng xanh ngát, rất dịu mắt, cứ như trời sang xuân. Khắp thôn, có những váng nước gợn lăn tăn bên những đống tro đổ cạnh các hàng rào. Trong các sân đập lúa, đất quanh các cây rơm tan tuyết, mùi rơm ủng ngọt ngọt lờm lợm chọc vào mũi những người qua.

Ban ngày gờ các mái nhà những que băng rủ từ lớp rơm xuống những giọt nước đen như nhựa chưng. Những con chim ác lại đậu những dãy hàng rào kêu xé ruột xé gan. Con bò mộng của thón gửi ở sân gia súc nhà Miron Grigorievich cho qua mùa đông rống ầm lên, mùa xuân đến quá sớm làm nó xao xuyến rao rực. Nó văng sừng nát tung cả dãy hàng rào nó có mình vào cái cày gỗ sồi mọt, lắc lắc cái yếm mượt như lụa, dẫm nát lớp tuyết lõm bõm nước tuyết tan trong sân gia súc.

Lễ Nô- en hôm trước hôm sau băng nứt vỡ sông Đông. Những tảng đá băng xô dồn vào nhau trôi giữa dòng với những tiếng ràn rạt, rất to. Cũng có những tảng băng khổng lồ bị đẩy lên bờ nằm như những con quái vật dưới nước ngủ thiếp. Bên kia sông, làn gió nồm xao xuyến xô những cây tiêu huyền ngật ngưỡng mềm mại, nom cứ như chạy tại chỗ.

Su...u… uu... - biết từ đâu vẳng tới thứ tiếng khàn khàn trầm trầm. Nhưng tối hôm ấy, trong núi bắt đầu có những tiếng ì ầm, nhưng con quạ bãi thôn kêu loạn xạ, con lợn của Khristonhia chạy qua trước nhà Melekhov với nắm rơm trong mõm. Ông Panteley Prokofievich nhận định: "Mùa xuân bị kẹt lại rồi, mai lại rét ngọt cho mà xem". Đến đêm gió chuyển sang hướng đông, các váng nước nát nham nhở trong mấy hôm tuyết tan lại phủ lớp băng mỏng trong như pha lê. Đến sáng gió bắt đầu thổi từ hướng Moskva, khí băng giá đè nặng lên thôn xóm. Mùa đông hồi cư. Như để nhắc nhở rằng vừa có những ngày tuyết tan, chỉ giữa dòng sông Đông là còn vài tảng băng bập bềnh như những tàu lá trắng khổng lồ và ngọn gò, khoảng đất bị lột trần bốc hơi lạnh ngùn ngụt.

ít lâu sau lễ Nô- en, viên thư ký gặp ông Panteley Prokofievich tại đại hội toàn trấn, có báo cho ông biết rằng gặp Grigori ở Kamenskaia và chàng còn nhờ tin cho gia đình biết rằng mấy ngày nữa chàng về nhà.

--- ------ ------ ------ -------

1 Tương đương 85kg (ND)