Chương 5


Khi Nekhliuzov bước vào toà án các dãy hành lang nhộn nhịp. Các tuỳ pháp thoăn thoắt lại như con thoi, chân lướt sát mặt đất, có lúc họ rảo bước như chạy, miệng thở hồng hộc, tay ôm nặng giấy tờ. Những mõ toà, thầy cãi, thầy cò, lượn quanh thong thả; các nguyên cáo, bị cáo còn tại ngoại, buồn bã lại lại bên tường, hoặc ngồi chờ ghế dài.
Nekhliuzov hỏi tuỳ phái:
- Toà xử ở đâu?
- Ông hỏi toà nào? Toà dân hay toà Đại hình.
- Tôi là bồi thẩm.
- Thế là toà Đại hình. Ông chẳng bảo ngay! Ông sang bên phải, rồi rẽ sang bên trái, đến cửa thứ hai.
Nekhliuzov theo đúng lời chỉ dẫn.
Trước cửa phòng, có hai người đứng chờ, là thương gia, tầm vóc cao lớn, to béo, vẻ mặt phúc hậu, chắc hẳn ăn uống no say nên có vẻ rất phởn phơ; còn người kia là thầy ký hiệu buôn, gốc Do thái. Họ chuyện về tình hình giá len, Nekhliuzov lại gần hỏi họ đó có phải là phòng họp của các bồi thẩm .
- Vâng, thưa ngài chính là ở đấy ạ. Ngài cũng là đồng của chúng tôi chăng, ngài là bồi thẩm phải ?
Nhà buôn phúc hậu nháy mắt, vui vẻ hỏi. Thấy Nekhliuzov gật đầu, ông ta lại tiếp: "Thế chúng ta cùng nhau gánh vác công việc", rồi tự giới thiệu: "Bakhlasov, thuộc "ghin" thứ hai"(1) đồng thời đưa bàn tay to bè ra cho chàng bắt và thêm: "Ta phải gánh vác công việc. Xin ngài cho biết quý danh".
Nekhliuzov tên mình và vào phòng bồi thẩm.
Trong gian phòng nầy có chừng chục người, thuộc đủ các tầng lớp. Họ cũng vừa mới đến, có vài người ngồi, còn lại; họ nhìn vào tận mặt nhau và làm quen với nhau. Trong số đó có sĩ quan về hưu, mặc binh phục; còn những người khác mặc lễ phục hoặc thưởng phục; chỉ có người mặc chiếc áo cộc của con nhà nông. Trong những người ấy, nhiều người phải gác công việc lại để đến làm nhiệm vụ bồi thẩm, họ lớn tiếng than phiền, nhưng nét mặt đều lộ vẻ thoả mãn vì được dự vào công tác xã hội quan trọng.
Các bồi thẩm, có người đến chuyện làm quen với nhau, có người chỉ nhìn nhau phỏng đoán là ai. Họ quây lại tán chuyện thời tiết, chuyện năm nay lập xuân sớm, chuyện các vụ án sắp đem xử. Những người chưa quen biết Nekhliuzov vội đến làm quen với chàng, coi đó là vinh dự đặc biệt. Còn Nekhliuzov xưa nay vẫn thế, trong giao dịch với những người chưa biết, chàng coi việc người ta kính trọng mình là đương nhiên. Ví thử có người hỏi chàng vin vào lý gì để đặt mình lên người khác như vậy, có lẽ chàng cũng lúng túng: bình sinh, chàng có phẩm chất gì đặc biệt đâu. Cũng phải nhận, chàng có được thạo tiếng , tiếng Pháp, tiếng Đức ; quần áo, cravat, khuy tay áo của chàng đều là loại thượng hảo hạng , nhưng chính chàng cũng thấy thể vịn vào những cái đó để tự đặt mình lên người khác được. Vậy mà chàng vẫn nghiễm nhiên tự coi mình hơn mọi người; chẳng những chàng coi việc mọi người phải trọng vọng mình là đương nhiên mà nếu được thế, còn cho là mình bị xúc phạm nữa. Đúng là chàng sắp bị điều xúc phạm như vậy ở trong gian phòng bồi thẩm nầy. Trong số bồi thẩm, có người quen Nekhliuzov. Đó là Piotr Geraximovich. (Nekhliuzov chưa từng bao giờ biết và cũng thèm biết họ của người nầy). Trước kia Geraximovich là thầy giáo tư gia dạy lũ con người chị Nekhliuzov. ta tốt nghiệp đại học, và bây giờ làm giáo viên trung học. Lúc nào Nekhliuzov cũng thấy khó chịu về cái thói suồng sã, cái cười hô hố tự mãn của ta và nhất là vì ta tầm thường, như lời bà chị chàng vẫn .
- Chà! Ông cũng bị rơi vào đây à? - Geraximovich và tiến lại phía chàng, miệng cười hô hố. - Mà sao ông chuồn phắt có được ?
- Tôi chẳng bao giờ có ý nghĩ lảng tránh trách nhiệm cả! - Nekhliuzov nghiêm nghị, buồn rầu, trả lời.
- Ái chà! Quả là nét đẹp của tinh thần công dân cao cả. Nhưng mà nầy, đến khi bụng đói, mắt díp lại cũng ngủ được, ông đổi giọng cho mà xem. - Geraximovich cười to hơn trước.
"Đó! - Nekhliuzov nghĩ - con nhà thầy tu nầy lại sắp giở giọng suồng sã "mày tao" với mình đây? Và chàng sa sầm nét mặt lại, buồn rười rượi, tưởng chừng như mới được tin họ hàng thân thích vụt chết sạch cả. Chàng quay lưng bỏ sang nhóm khác xúm quanh người cao lớn, cằm cạo nhẵn, có mẽ oai vệ kể chuyện gì sôi nổi lắm. Ông ta thuật lại vụ án xử bên toà dân ; ông ta biết rất vụ án, đích đanh các quan toà, các luật sư danh tiếng của vụ ấy. Ông ta thuật lại mánh khóe kỳ diệu của tay thầy cãi khéo lái vụ kiện làm cho bên - bà già quý tộc - mặc dù hoàn toàn đúng lý mà lại phải bồi thường cho đối phương số tiền lớn. Ông ta kêu lên: " là luật sư thiên tài".
Mọi người nghe tỏ vẻ thán phục; có người định chen vào vài nhận xét, liền bị ông ta gạt ngay, làm như chỉ có mình ông ta mới biết hết đầu đuôi thực câu chuyện.
Tuy đến chậm, Nekhliuzov vẫn phải đợi lâu trong phòng bồi thẩm. Phiên toà chưa khai mạc được vì còn thẩm phán nữa chưa đến.

Chú thích:
(1) "Ghin" có nghĩa là loại, hạng. Những nhà buôn Nga, dưới chế độ Nga hoàng, chia làm hai loại: "ghin" thứ nhất và "ghin" thứ hai, tuỳ theo mức thuế môn bài của họ.

Chương 6


Viên chánh án đến sớm. Ông ta tầm vóc cao lớn, hai chòm râu dài hoa râm dưới hai bên màng tai. Tuy có vợ lão vẫn sống kiểu ăn chơi phóng đãng; mụ vợ cũng chẳng kém. Hai vợ chồng ai ngăn cản ai. Sáng hôm ấy, lão vừa nhận được thư của giáo tư gia, người Thuỵ Sĩ; mùa hè năm trước, ta ở nhà lão và bây giờ rời miền Nam lên Petersburg; trong thư ta qua tỉnh nầy và chờ lão trong khoảng thời gian từ ba giờ đến sáu giờ ở khách sạn Ý Đại Lợi. Cho nên lão nóng ruột muốn khai mạc sớm và bế mạc sớm phiên toà hôm đó để trước sáu giờ có thể gặp Klara Vaxilievna, nàng có mái tóc hung mới cùng lão chắp mối tình trăng gió mùa hè năm ngoái.
Bước chân vào phòng giấy, lão cài then cửa lại, rồi lấy ở ngăn tủ dưới ra đôi quả tạ , làm hai mươi động tác giơ lên, giơ xuống, giơ đằng trước, giơ đằng sau và giơ sang hai bên; rồi lão khuỵ gối ba lần dẻo, tay vẫn giơ cao đôi tạ.
"Muốn có gân sức dẻo dai, gì bằng tắm nước lạnh và tập thể dục", lão vừa nghĩ như vậy vừa dùng bàn tay trái có đeo nhẫn vàng bóp nắn những bắp thịt nổi cuộn cánh tay phải. Sau đó, lão chỉ còn chuyển sang tập vung tay quay tròn nữa là xong, (bao giờ lão cũng tập hai môn đó trước khi vào chủ toạ phiên toà dài), cánh cửa rung lên: có ngườì đẩy cửa muốn vào; lão vội vã cất tạ vào chỗ và ra mở cửa.
- Xin thứ lỗi! - Lão .
viên thẩm phán đeo kính gọng vàng bước vào, người bé , vai hơi so, mặt cau có.
- Matvey Nikitich lại đến chậm. - Viên thẩm phán , vẻ bực dọc.
- Chưa đến, - lão chánh án vừa vừa mặc bộ đồng phục. - Tứ thời ông ta đến chậm.
- Lạ , người đâu biết ngượng? - Viên thẩm phán ngồi xuống, vẻ bực tức, lấy thuốc ra hút.
Viên thẩm phán nầy là người rất quy củ, sáng nay lão ta vừa cãi nhau với vợ vì mụ tiêu hết quá nhanh món tiền lão đưa để chi dùng cả tháng; mụ bảo lão đưa trước cho món tính vào tháng sau, nhưng lão cương quyết nghe, rồi vì thế mà cãi nhau, mụ vợ bảo thế triệt bữa cơm chiều và bảo lão đừng hòng ăn cơm chiều ở nhà nữa. Đến chỗ đó lão , trong bụng vẫn lo khéo mụ vợ triệt cơm chiều , chẳng phải doạ chơi đâu, vì lão biết tính mụ liều lĩnh chẳng từ điều gì "Chán , mình ăn ở ngay thẳng, có đạo lý, thế đấy! Lão vừa nghĩ vừa ngắm nhìn lão chánh án, con người hớn hở, khỏe mạnh, vui tươi, dễ tính, khuỳnh khuỳnh đưa hai bàn tay xinh đẹp, trắng trẻo lên vuốt những chòm râu tốt mượt rồi đưa lên hai bên cổ áo có thêu phù hiệu. "Ông ta lúc nào cũng vui vẻ và thoả mãn, còn mình chỉ những buồn phiền!"
Viên lục mang vào tập hồ sơ.
- Cám ơn thầy, - lão chánh án vừa vừa châm điếu thuốc. - Hôm nay ta xử vụ nào trước?
- Dạ, tôi thiết nghĩ vụ đầu độc ạ… - Viên lục đáp, làm ra vẻ thản nhiên.
- Ừ được xử vụ đầu độc trước. - Lão tính rằng vụ nầy tương đối giản đơn, có thể kết thúc trước bốn giờ, và sau đó, lão có thể được. Lão hỏi - Thế nào, ông Matvey Nikitich vẫn chưa đến à?
- Thưa vẫn chưa ạ.
Thế còn ông Brove?
- Ông ấy đến rồi ạ, - viên lục trả lời.
- Nếu thầy có gặp báo cho ông ta biết chúng ta xử vụ đầu độc trước.
Brove là phó chưởng lý, được chỉ định để buộc tội ở phiên toà nầy. Khi viên lục ra gặp ngay Brove trong hành lang. Hai vai so lên, áo cài khuy, Brove bước nhanh trong hành lang, gần như chạy, gót giầy nện bôm bốp, chiếc cặp kẹp bên nách, còn tay bên kia vung ngang ra thẳng góc với hướng:
- Ngài Mikhail Petrovich hỏi ngài chuẩn bị sẵn sàng chưa?
- Cái đó hẳn, bao giờ tôi cũng sẵn sàng. Xử vụ nào trước?
- Vụ đầu độc.
- Thế tuyệt, - viên phó chưởng lý .
thực lấy gì làm tuyệt như miệng . Cả đêm qua ngủ. dự tiệc tiễn người bạn, chè chén liên miên, đánh bài đến hai giờ sáng, rồi cùng chúng bạn kéo nhau chơi ở đúng cái nhà mà Maxlova sống trước đây sáu tháng. Thành thử chưa đọc được, và bây giờ muốn nhìn lướt qua hồ sơ vụ đầu độc sắp đem xử. Viên lục biết tỏng như vậy, nên mớm ý cho lão chánh án để xử vụ đó trước. Viên lục là người thuộc phái tự do, có khuynh hướng cấp tiến. Còn Brove là người thuộc phái bảo thủ, lại theo cả đạo chính giáo nữa, như bất kỳ viên chức người Đức nào làm việc ở Nga.
Viên lục thêm muốn địa vị của Brove và ghét :
- Thế còn vụ tín đồ Xkovxi?(1) - Viên lục hỏi.
- Tôi bảo là tôi xin chịu, nếu có mặt nhân chứng, - phó trưởng lý trả lời. - Tôi thẳng trước toà như vậy.
- đằng nào cũng thế…
- Xin chịu thôi! - Brove nhắc lại và vung tay, rảo bước về phòng giấy của mình.
lấy cớ vì vắng mặt nhân chứng, thực ra quan trọng và cần thiết, để hoãn vụ Xkovxi lại chỉ vì nếu đem xử vụ nầy trong thành phố lớn, đa số bồi thẩm là trí thức khéo rút cục bị cáo được trắng án. Cho nên bàn với lão chánh án đưa vụ nầy về xử tại toà án binh quận lỵ; như vậy có nhiều khả năng kết tội được, vì các bồi thẩm hầu hết là nông dân.
Lúc nầy, ngoài hành lang nhộn nhịp hẳn lên. Mọi người tụ tập đông nhất ở trước phòng của toà dân , nơi xử cái vụ mà con người có mẽ oai vệ, sính biết các vụ án kia kể chuyện giữa đám bồi thẩm lúc nãy. Trong giờ tạm nghỉ, bà cụ bị tên "thầy cãi thiên tài" làm cho mất sạch gia tài vào tay tên con buôn, ra khỏi phòng xử.
Tên con buôn chẳng có quyền gì được tài sản đó; điều nầy, các thẩm phán đều biết, cả bên nguyên và luật sư của bên nguyên lại càng biết hơn nữa. Nhưng mưu mẹo của chúng bày ra khéo quá làm bà cụ sao thoát được, đành mất gia tài cho tên con buôn. Bà cụ người to béo, quần áo sang trọng, mũ gài mấy đoá hoa to. Ra đến hành lang, bà đứng lại, giơ cả hai cánh tay béo lại ngắn lên trời, miệng hỏi hỏi lại người luật sư của bà: " thể ra sao, hở ông? Xin ông làm ơn giúp cho! Thế là thế nào?" Người luật sư chú ý nghe bà , mắt lơ đãng nhìn những đoá hoa cài mũ bà, đầu óc còn mải nghĩ chuyện đâu đâu.
Ra khỏi phòng xử, sau bà cụ là tên thầy cãi trứ danh, kẻ làm cho bà cụ phải thua kiện, khánh kiệt gia tài, và làm cho tên con buôn được mười vạn rúp, còn chỉ được vạn. bước nhanh, mặt dương dương tự đắc miếng vải bóng dày trước ngực ưỡn cong ra trong khung cổ áo "ghi-lê". Mọi người đều quay lại nhìn chăm chú. thấy thế và cả vẻ mặt dường như muốn to lên: "Cần chi phải tỏ vẻ thán phục như vậy". Rồi rảo gót qua mặt mọi người.

Chú thích:
(1) Xkovxi là giáo phái, môn đồ phái đó nguyện giữ trong sạch và tự hoạn đảm bảo chắc chắn giữ được lời nguyền (theo bản dịch Pháp văn của H. Kaminsky N.D)

Chương 7


Cuối cùng Matvey Nikitich đến. Và viên mõ toà, người gầy gò, cổ ngẳng, dáng lệch về phía, môi dưới cũng trề sang bên, bước vào phòng bồi thẩm.
chàng mõ toà vốn là người trung thực, học đại học, nhưng làm ở đâu cũng bị đuổi vì tính hay rượu chè Ba tháng trước đây, bà hầu tước đỡ đầu cho vợ của ta, bảo đảm kiếm việc cho ta vào làm mõ toà ở đây. Chân nầy cho tới nay, ta vẫn giữ được và lấy thế làm mừng.
- Thưa các vị, tất cả các vị đều có mặt đầy đủ cả rồi chứ ạ? - ta vừa hỏi vừa đeo đôi mục kỷnh lên nhìn các viên bồi thẩm.
- Có lẽ đủ cả rồi chứ còn gì? - Nhà thương gia vui tính đáp.
- Xin điểm lại xem, - viên mõ toà .
ta rút trong túi áo ra bản danh sách, đọc tên các bồi thẩm và nhìn lần lượt từng người qua cặp mục kỷnh, hoặc nhìn ngước mắt kính.
- Cố vấn quốc gia I.M. Nikiforov.
- Tôi đây! - Con người có mẽ oai vệ, sính biết các vụ án trả lời.
- Đại tá hưu trí Ivan Xemenovich Ivanov.
- Có! - người gầy gò, mặc binh phục, đáp.
- Thương gia "ghin" thứ hai Piotr Bakhlasov.
- Có mặt ạ? - Nhà thương gia phúc hậu miệng cười hớn hở. - Chúng tôi sẵn sàng.
- Trung uý thị vệ, công tước Dmitri Nekhliuzov.
- Là tôi, - Nekhliuzov đáp.
Mõ toà ngước mục kỷnh, nghiêng mình là cung kính, ân cần, dường như để phân biệt Nekhliuzov với các người khác.
- Đại uý Yuri Dmitrievich, thương gia Grigori Efimovich Kulesov, vân vân… vân vân.
Trừ hai người, còn tất cả đều có mặt.
- Và bây giờ, thưa các vị, - viên mõ toà , vừa giơ tay ân cần về phía cửa. - Xin mời các vị quá bộ sang phòng xử án.
Phòng nầy là gian nhà lớn và dài, ở đầu kê bục cao có ba bậc. Giữa bục kê cái bàn phủ thảm xanh, quanh diềm có tua cũng màu xanh nhưng thẫm màu hơn; sau bàn có ba chiếc ghế bành, lưng cao bằng gỗ sồi, có trạm trổ. tường, đằng sau ba chiếc ghế, có treo bức chân dung màu sắc rực rỡ, khung thếp vàng; đó là chân dung toàn thân Hoàng đế vận binh phục, đeo chéo mình bằng huân chương, chân đứng choãi, tay tì lên đốc kiếm. Trong góc bên phải có treo khung ảnh chúa Jesus, đầu đội vòng gai, ở dưới là chiếc bàn đọc kinh; rồi cũng ở phía bên phải là chiếc bàn cao của Chưởng lý. Đối diện với chiếc bàn đó, ở bên trái là bàn viên lục , kê thụt vào trong; còn phía trước gần chỗ công chúng ngồi là chiếc ghế dài cho các bị cáo ngồi, lúc nầy chiếc ghế còn bỏ trống, - có hàng chấn song con tiện bằng gỗ sồi ngăn hẳn ra. Phía bên phải phòng, cũng kê bục, là hai dãy ghế có lưng tựa cao, dành cho các bồi thẩm, và ở bên dưới gần ngay đó, là bàn các luật sư.
Toàn bộ khoảng ở phần trước của gian phòng được ngăn hẳn ra bằng thanh lan can. Còn phần sau là những dãy ghế dài kê thành bậc tiếp nhau cao dần mãi lên cho tới sát bức tường cuối phòng. mấy dãy ghế đầu có bốn người đàn bà và hai người đàn ông ngồi: mấy người đàn bà trông có vẻ là công nhân hay người ở; còn hai người đàn ông có vẻ là dân thợ.
Trước vẻ lộng lẫy, oai nghiêm của gian phòng, chắc họ thấy choáng người, nên chỉ e dè khẽ với nhau.
Khi các bồi thẩm vào phòng xử, viên mõ toà có đáng lệch về bên liền tiến ra giữa phòng, hô to như muốn làm cử toạ phải kinh hoàng:
- Toà thăng đường!
Mọi người đều đứng dậy, các quan toà bước lên bục.
đầu là viên chánh án, bắp tay nở nang, hai chòm râu tốt mượt; rồi đến viên thẩm phán đăm chiêu sầu khổ, đeo kính gọng vàng, giờ đây, lại càng có vẻ sầu khổ hơn vì đúng lúc bước vào phòng họp, lão gặp người em vợ tập trong ngành tư pháp. Cậu em vừa mới gặp bà chị cho biết có cơm chiều.
- Chúng ta đành phải ăn hiệu thôi, - người em vợ vừa vừa cười.
- Thế còn gì mà cậu cười? - Viên thẩm phán , vẻ càng thêm sầu khổ.
Sau cùng là viên thẩm phán thứ ba, chính lão Matvey Nikitich, con người suốt đời đến chậm. Lão có bộ râu rậm, cặp mắt to hiền từ, đuôi mắt cụp xuống hai bên.
Lão bị bệnh đau dạ dày và chính buổi sáng hôm đó, bác sĩ bắt lão phải chữa theo cách mới, vì vậy, lão buộc phải nán lại ở nhà lâu nên càng đến chậm hơn mọi khi.
Lúc nầy, lão bước lên với vẻ đặc biệt tư lự vì lão có tính lẩn thẩn hay tìm những cách hết sức kỳ khôi để giải đáp những vấn đề lão tự đặt ra. Lần nầy, lão tự nhủ rằng nếu từ phòng giấy đến ghế ngồi mà số bước chân chia chẵn cho ba lão khỏi bệnh đau dạ dày bằng cách chữa mới; nếu vô hiệu. Nhưng vì chỉ có hai mươi sáu bước thôi cho nên đến bước cuối cùng, lão ăn gian bước thêm bước ngắn nữa và thế là được hai mươi bảy bước khi tới ghế.
Lão chánh án cùng hai viên thẩm phán bước bục cao trong bộ đồng phục, cổ thêu kim tuyến, trông oai vệ. Chính họ cũng biết thế và cũng thấy ngượng về địa vị cao cả của mình nên cả ba vội vã đưa mắt nhìn xuống, vẻ khiêm tốn, và ngồi vào mấy chiếc thế bành chạm trổ, sau chiếc bàn phủ thảm xanh, bàn có bày vật hình tam giác đội con phượng hoàng, mấy chiếc bình thuỷ tinh giống như những bình đựng kẹo thường thấy ở các hiệu bán thực phẩm, lọ mực, vài ngòi bút, mấy thếp giấy trắng tinh và số bút chì mới gọt đủ các loại dài ngắn khác nhau.
Phó chưởng lý vào cùng lúc với các quan toà.
Bước vẫn vội vã, tay vẫn vung mạnh, cái cặp da kẹp dưới nách, tiến đến chỗ ở gần cửa sổ. Vừa ngồi xuống, bỏ phí phút cắm đầu vào đọc ngay hồ sơ vụ án để chuẩn bị lời buộc tội. ngồi ghế chưởng lý lần nầy mới là lần thứ tư. Vốn nhiều tham vọng, rắp tâm quyết làm nên công danh nghiệp; vì thế cho rằng đúng vào vụ nào phải có kết tội mới được.
Về vụ đầu độc biết những nét đại cương, dựng được khung dàn ý cho lời buộc tội, chỉ còn cần số chi tiết nữa; và chính lúc nầy, vội vã trích lấy các chi tiết đó trong tập hồ sơ.
Còn viên lục ngồi ở đầu bục bên kia, sau khi sắp đặt sẵn sàng các giấy tờ có thể phải đem đọc, ta xem lướt qua bài báo cấm, mới nhận được và đọc chiều hôm qua. ta định trao đổi với lão thẩm phán rậm râu là người cùng chính kiến, nên muốn xem kỹ lại bài báo trước khi trao đổi.

Chương 8



Sau khi xem xét giấy tờ, hỏi mõ toà và lục vài câu, và được họ trả lời là có, viên chánh án ra lệnh dẫn các bị cáo vào.
Tức cánh cửa đằng sau hàng chấn song mở ra, hai hiến binh bước vào, đầu đội mũ lưỡi trai, tay cầm gương tuốt trần. Theo sau họ là ba bị cáo, đầu là người đàn ông tóc hung hung, mặt lốm đốm tàn nhang, rồi đến hai người đàn bà. Người đàn ông mặc chiếc áo khoác tù nhân rộng thùng thình. Và đến toà án, duỗi thẳng bàn tay dọc đường khâu ống quần, và xòe rộng các ngón tay ra để giữ cho các ống tay áo quá dài khỏi tụt xuống. ngước mắt nhìn các quan toà và công chúng, chỉ chăm chú nhìn xuống tấm ghế dài vòng qua. vòng hết chiếc ghế, thận trọng ngồi xuống đầu, chừa chỗ cho các bị cáo khác. ngước nhìn viên chánh án, miệng như lẩm bẩm điều gì, bắp thịt ở má luôn luôn nhúc nhích chuyển động. sau là người đàn bà đứng tuổi, cũng mặc áo khoác nhà tù, đầu bịt khăn vuông tù nhân, sắc mặt xanh nhợt, mắt đỏ ngầu, lông mày, lông mi trụi hết. Mụ có vẻ rất bình tĩnh. Khi tới ghế, áo mụ vướng phải vật gì đó, mụ cúi gỡ cẩn thận: hề hấp tấp, rồi ngồi xuống.
Bị cáo thứ ba là Maxlova.
Mới bước vào nàng làm tất cả cử toạ đều phải quay về phía nàng, chăm chú ngắm nghía hồi lâu khuôn mặt trắng trẻo có đôi mắt đen lóng lánh và bộ ngực nở nang, căng phồng dưới áo. Đến cả tên hiến binh đứng bên lối nàng cũng phải dán mắt nhìn theo mãi cho tới khi nàng ngồi xuống; rồi như tự biết mình có lỗi, vội vã quay mặt , lắc lắc mình, đưa mắt chăm chú nhìn qua khung cửa sổ trước mặt.
Lão chánh án chờ cho các bị cáo ngồi vào chỗ, cho Maxlova ngồi xuống hẳn hoi, mới quay lại với viên lục câu gì đó.
Thủ tục thường lệ bắt đầu: điểm danh bồi thẩm, xét trường hợp những người vắng mặt, quyết định phạt tiền, xét lý do những người xin miễn, lấy người dự khuyết thay vào. Sau đó, chánh án gập những mảnh giấy lại, đặt vào các lọ thuỷ tinh và, sau khi kéo hai ống tay áo thêu lên chút, để lộ đôi cánh tay lông lá, với vẻ lanh lẹ nhà nghề của người làm trò quỷ thuật, lão bắt đầu rút từng mảnh giấy khỏi lọ, mở ra đọc. Đọc xong, lão lại kéo hai ống tay áo xuống và mời linh mục cử hành lễ tuyên thệ cho các bồi thẩm.
Linh mục là ông già thấp bé, mặt béo phị, vàng ệch, mặc chiếc áo dài nâu, đeo ngực cây thánh giá mạ vàng, bên cạnh đính huân chương là huân chương gì; ông ta kéo lê hai bàn chân nề thũng đến gần bàn đọc kinh kê dưới tượng thánh.
Các bồi thẩm đứng dậy và xúm lại gần chiếc bàn.
- Xin kính mời! - Linh mục , bàn tay béo múp mân mê cây thánh giá đeo trước ngực, chờ cho tất cả các bồi thẩm đến gần.
Là linh mục phục vụ trong dòng đạo bốn mươi sáu năm trời, ông ta sửa soạn để ba năm nữa tổ chức lễ đại khánh năm mươi năm nhậm chức, như đức Phó giám mục ở nhà thờ lớn làm cách đây lâu ông phục ở đây từ ngày mới thiết lập toà Đại hình và thường lấy làm hãnh diện vì làm lễ tuyên thệ cho hàng vạn người, và tuy tuổi già, ông vẫn phục vụ lợi ích của nhà thờ, của tổ quốc và của gia đình - các gia đình mà ông để lại cho thừa hưởng ngoài ngôi nhà ra còn món tiền kém ba vạn rúpbằng chứng khoán. Ông chẳng hề bao giờ nghĩ rằng cái công việc ông làm là bậy bạ, công việc hướng dẫn người ta thề cuốn kinh Phúc là cuốn sách cấm hẳn mọi việc thề thốt; cái công việc làm quen thành nếp nầy, chẳng những ông thấy chán mà còn lấy làm thích thú vì nhờ nó mà ông có dịp gặp gỡ làm quen với các bậc danh giá trong xã hội. Lúc nầy ông vui sướng vì vừa mới làm quen được với tên thầy cãi trứ danh kia; việc vớ được món hời hơn vạn rúpriêng về vụ án bà cụ đội mũ có đính hoa to, khiến ông tôn trọng bội phần.
Khi các bồi thẩm lần lượt trèo cả lên bục, ông linh mục mới cúi nghiêng cái đầu hói bạc xuống để lồng vào cổ dải khăn lễ (mép cáu ghét), vuốt lại những sợi tóc lơ thơ và với họ:
- Các con giơ bàn tay phải và để các ngón tay như thế nầy nầy! - ông ta bằng giọng chậm rãi của người già đồng thời giơ bàn tay béo múp, mỗi ngón có lúm đồng tiền, và chụm các đầu ngón tay lại như để nhón lấy vật gì. - Bây giờ các con cùng nhắc lại theo cha.
Và ông bắt đầu:
"Tôi xin hứa và xin thề trước Chúa Vạn Năng, trước kinh Phúc thiêng liêng của Chúa, trước Thánh giá cứu tử độ sinh của Chúa tôi rằng, về vụ án mà…" - cứ hết mạch câu, ông lại ngừng lại.
- Đừng bỏ tay xuống. Giơ lên như thế nầy nầy! - ông bảo người trẻ tuổi, bỏ thõng tay xuống.
"Rằng về vụ án mà…
Cái ông có hai chòm râu dưới mang tai, mẽ người oai vệ viên đại tá, nhà thương gia và mấy người nữa giữ được bàn tay chụm các ngón lại như linh mục bảo; họ giơ cao, cương quyết, dường như lấy làm thích thú. Còn những người khác cũng giơ tay lên, nhưng có vẻ miễn cưỡng và uể oải. Có người nhắc lại to lời thề, hăng hái, mạnh mẽ, như có ý : "Thế mà tôi được đấy!". Có người , theo kịp linh mục, thế rồi cứ giũ chặt cứng những ngón tay chụm lại như sợ nếu buông ra, rơi mất vật gì. Có người hết xòe ra lại chụm các ngón tay vào. Tất cả đều thấy ngượng, riêng có ông linh mục là yên trí rằng mình làm việc quan trọng và bổ ích.
Sau lễ tuyên thệ, viên chánh án cầu các bồi thẩm tự bầu lấy người trưởng đoàn. Họ lại đứng dậy chen nhau sang phòng hội nghị: vào đó hầu hết mọi người đều lấy thuốc lá ra hút. người đề nghị cử cái ông có mẽ oai vệ làm trưởng đoàn, tất ca liền tán thành ngay. Họ dụi tắt vứt bỏ điếu thuốc hút và trở vào phòng xử án.
Người được bầu làm trưởng đoàn tuyên bố cho chánh án biết mình là người được lựa chọn tất cả lại chen nhau đến ngồi hai hàng ghế có lưng tựa cao.
Mọi việc tiến hành liên tục, nhanh chóng và thiếu vẻ long trọng: cái vẻ đúng qui tắc, liên tục long trọng nầy làm cho đám người tham gia xử án vui thích, nó khiến họ càng tin rằng họ làm nhiệm vụ xã hội nghiêm chỉnh và quan trọng. Nekhliuzov cũng thấy như vậy.
Các bồi thẩm vừa ngồi yên chỗ lão chánh án thuyết ngay cho họ nghe bài về quyền hạn, phận và trách nhiệm của họ. Trong khi lão luôn luôn thay đổi tư thế hết chống khuỷu tay trái lại chống khuỷu tay phải; khi ngả người dựa vào lưng ghế, rồi lại nghiêng sang bên tay ghế, khi vuốt lại mép giấy cho phẳng rồi lại vuốt ve con dao rọc giấy, hoặc mân mê chiếc bút chì.
Về quyền hạn của bồi thẩm, theo lời lão chánh án , họ có thể thông qua chánh án chất vấn các bị cáo có thể dùng bút chì và giấy viết, có thể xem xét các tang vật. Về phận , họ phải xét xử được sai lầm mà phải cho công minh. Về trách nhiệm, nếu họ giữ bí mật về các cuộc thảo luận nghị tội và nếu có chứng cứ là họ tư thông với người ngoài cuộc, họ bị trừng phạt.
Tất cả mọi người kính cẩn chăm chú nghe. Nhà thương gia, hơi thở sặc sụa mùi rượu, cố giữ cho khỏi nấc to và cứ nghe lão chánh án xong mỗi câu. Ông ta lại gật gù tỏ vẻ tán thành.

Chương 9



Thuyết xong lão chánh án quay về phía bị cáo.
Ximon Kactinkin, đứng dậy.
Ximon Kactinkin bật đứng lên. Những bắp thịt má nhúc nhích chuyển động mạnh hơn.
Tên là gì?
Ximon Petrovich Kactinkin, - bị cáo chuẩn bị sẵn câu trả lời nên đáp lại liền, giọng oang oang.
- Tầng lớp nào?
- Nông dân.
- Tỉnh nào, huyện nào?
- Tỉnh Tula, huyện Krapivino, xã Kupianxk, thôn Borki.
- Bao nhiêu tuổi?
- Ba mươi tư tuổi, sinh năm nghìn chín trăm…
- Theo đạo nào?
- Chúng tôi theo đạo Nga, dòng chính giáo.
- Có vợ chưa?
- Chưa.
- Làm nghề gì?
Chúng tôi làm bồi buồng ở khách sạn Mavritania.
- can án lần nào chưa?
- Tôi chưa bao giờ can án vì trước đây chúng tôi làm ăn.
- chưa can án bao giờ à?
- Ơn Chúa phù hộ cho tôi! Chưa bao giờ.
- nhận được tờ sao bản cáo trạng chưa?
- Chúng tôi nhận được.
- Thôi, ngồi xuống.
Rồi lão chánh án hướng về trong hai nữ bị cáo gọi tiếp:
- Efimia Ivanovna Boskova.
Song Ximon Kactinkin vẫn đứng che lấp Boskova.
- Kactinkin, ngồi xuống.
Kactinkin vẫn đứng sừng sững.
- Kactinkin ngồi xuống.
Nhưng Kactinkin vẫn đứng trơ trơ và đến khi mõ toà nghiêng đầu, trợn mắt, giọng doạ nạt, bảo khẽ : "Ngồi xuống! Ngồi xuống!" mới chịu ngồi.
Kactinkin ngồi xuống cũng nhanh như khi đứng lên, rồi thu mình trong chiếc áo khoác rộng, lại lặng lẽ nhúc nhích chuyển động các bắp thịt ở má.
- Chị tên là gì?
Chánh án thở dài mệt mỏi, hỏi bị cáo thứ hai; lão cũng chẳng nhìn đến thị, mắt ngừng xem tờ giấy dể trước mặt. Công việc đối với lão quen lắm rồi, nên để cho công việc chóng vánh, lão có thể làm hai việc lúc.
Boskova bốn mươi ba tuổi, thuộc tầng lớp dân nghèo thành thị ở tinh Kolomna, cũng làm bồi buồng ở khách sạn Mavritania. Mụ chưa can án bao giờ. Mụ nhận được tờ sao bản cáo trạng. Trong những câu trả lời của mụ, có giọng quá càn rỡ, dường như mụ muốn bảo rằng: "Ừ. Chính tao là Efimia Boskova đây, tao nhận được bản sao, tao lấy thế làm vinh dự lắm, chẳng đứa nào hòng cười được tao đâu!" cẩn ai phải bảo, vừa mới trả lời xong mụ tự ý ngồi xuống.
- Chị tên là gì? - Lão chánh án hiếu sắc) với bị cáo thứ ba bằng giọng êm ái. Và khi thấy Maxlova còn ngồi, lão thêm, giọng ngọt nào - Phải đứng lên chứ!
Maxlova vội vã ngoan ngoãn đứng dậy; đầu thẳng ngực ưỡn, nàng trả lời, cặp mắt đen láy tươi tỉnh, hơi hiêng hiếng, chăm chú nhìn lão chánh án.
- Chị tên là gì?
- Ái nương. - Nàng nhanh nhảu .
Suốt trong lúc đó, mỗi lần toà hỏi bị cáo Nekhliuzov lại cặp đôi mắt kính gọng vào sống mũi nhìn người bị hỏi. Mắt dán vào bị cáo nầy, chàng thầm nghĩ: "Vô lý!". Và khi nghe lời đáp chàng lại nghĩ: "Ái nương là thế nào!"
Chánh án định hỏi tiếp câu khác nhưng khi viên thẩm phán đeo kính trắng, vẻ mặt bực tức, thầm câu gì đó lão ngừng lại gật đầu đồng ý và quay lại phía nữ bị cáo, lão :
- Sao lại ái nương? Trong sổ ghi tên khác kia mà!
- Bị cáo im lặng.
- Tôi hỏi tên của chị là gì?
- Tên lễ rửa tội là gì? - viên thẩm phán hay tức giận xen vào.
Ngày trước tên tôi là Katerina.
" vô lý!" Nekhliuzov tiếp tục nhắc thầm trong bụng. Tuy thế, chàng còn nghi ngờ gì nữa: người đứng kia chính là nửa con nuôi, nửa hầu phòng mà chàng có lần say đắm, , và trong phút điên cuồng quyến rũ rồi bỏ rơi; rồi từ đó chàng dám nhớ lại chuyện ấy vì kỷ niệm đó đau đớn quá, nó tố cáo chàng ràng quá, nó chứng tỏ rằng mặc dầu vẫn tự hào là người chính đại quang minh, chàng những đối xử chính đại quang minh mà còn hèn hạ là khác với người con ấy.
Mà đúng là nàng . Giờ đây, chàng nhận ra mặt nàng cái nét riêng huyền bí, đặc biệt, cái nét riêng khiến cho trong mỗi chúng ta mỗi khuôn mặt khác, mỗi khuôn mặt đều có cái riêng biệt, độc nhất vô nhị. Mặc dầu mặt nàng trắng bệch và hơi phì phị, chàng vẫn còn thấy nét đáng , cái nét riêng đặc biệt kia khuôn mặt, cặp môi, đôi mắt hơi hiêng hiếng và nhất là ở cái nhìn ngây thơ, tươi tắn, ở cái vẻ ngoan ngoãn lộ ra chỉ vẻ mặt mà ở cả dáng người.
- Nhẽ ra chị phải trả lời ngay như vậy chứ! Lão chánh án , giọng vẫn ngọt ngào. - Thế còn cha?
- Tôi là con hoang, - Maxlova trả lời.
Thế theo tên cha đỡ đầu tên chị là gì?
- Maxlova.
"Chẳng biết nàng gây nên tội gì kia chứ?" - Nekhliuzov hồi hộp tự hỏi.
- Còn họ thường gọi của chị là gì? Lão chánh án hỏi tiếp.
- Vẫn ghi là Maxlova, theo họ mẹ thôi.
- Tầng lớp nào?
- Dân nghèo thành thị.
- Theo chính giáo chứ?
- Chính giáo.
- Nghề nghiệp gì? Chị làm việc gì.
Maxlova im lặng.
- Làm nghề gì? - Lão chánh án nhắc lại.
- Tôi ở sở, nàng .
- Sở nào? Viên thẩm phán đeo kính trắng nghiêm khắc hỏi.
- Ở sở nào các ngài còn lạ gì, - Maxlova mỉm cười trả lời liếc nhìn nhanh xung quanh, rồi lại chăm chú nhìn lão chánh án.
nét mặt nàng có vẻ gì rất đỗi lạ kỳ, cũng như trong lời , trong nụ cười, trong khóe mắt nhìn lướt nhanh mọi người, có cái gì rất đỗi ghê rợn và thương tâm, khiến lão chánh án phải cúi mặt nhìn xuống, đồng thời phòng họp cũng im phăng phắc. Nhưng từ chỗ công chúng ngồi, bỗng có tiếng cười bật lên. Tiếp theo có tiếng "suỵt". Lão chánh án ngẩng lên và tiếp tục hỏi cung.
- Chưa ra toà bao giờ chứ?
Maxlova thở dài và trả lời khẽ:
- Chưa.
- Chị nhận được tờ sao cáo trạng chưa?
- Tôi nhận được rồi.
- Chị ngồi xuống!
Người nữ bị cáo vén vạt váy áo lên, cử chỉ trang nhã như các bà quí phái khi thu vạt áo dài của mình để ngồi xuống. Rồi nàng luồn hai bàn tay xinh xắn, trắng trẻo vào đôi ống tay áo khoác, mắt rời viên chánh án.
Toà bắt đầu gọi đến các người làm chứng, rồi cho họ ra; bác sĩ giám định được lựa chọn và mời vào phòng xử án. Sau đó, viên lục đứng lên đọc bản cáo trạng.
ta đọc to và , nhưng nhanh quá, lẫn lộn các vần I và r nên các tiếng đồn lại thành chuỗi thanh đơn điệu liên tục, khiến người nghe buồn ngủ.
Các thẩm phán hết tì khuỷu tay lên tay ghế bên nầy lại tì lên tay ghế bên kia, khi tì lên mặt bàn, khi ngả người vào lưng ghế, họ nhắm mắt lại rồi lại mở mắt ra, thầm với nhau. tên hiến binh mấy lần cố nén tiếng ngáp dài.
ghế bị cáo, Kactinkin ngừng nhúc nhích, chuyển động bắp thịt má. Boskova ngồi thẳng người im thít, chỉ thỉnh thoảng mới luồn ngón tay xuống dưới khăn để gãi đầu. Maxlova khi yên lặng, chăm chú nghe và nhìn người đọc, khi giật bắn người lên như muốn cãi lại đỏ mặt tía tai rồi thở dài u uất, luồn lại hai bàn tay vào trong ống tay áo, hết nhìn chung quanh rồi lại nhìn viên lục .
Nekhliuzov ngồi ở ghế thứ hai, hàng thứ nhất; chàng bỏ cặp kính xuống, nhìn theo Maxlova; cuộc đấu tranh phức tạp, đau khổ diễn ra trong đầu óc chàng.