Chương 79


Ngày hôm sau vụ Maxlova được đưa ra thẩm xét.
Nekhliudov đến Khu mật viện và gặp viên trạng sư trước cái cổng trang nghiêm của toà lâu đài có nhiều cỗ xe sang trọng đứng. Khi trèo lên hết bậc chiếc cầu thang oai nghi, lộng lẫy, lên đến tầng gác thứ hai, viên trạng sư vốn thông thuộc đường lối, liền rẽ về bên tay trái, đến cái cửa có kẻ chữ đề ngày tháng ban hành Pháp điển. Sau khi cởi áo ngoài treo ở phòng thứ nhất, gian phòng dài, hẹp ngang và được người canh cửa cho biết là các quan Khu mật đến đông đủ, người cuối cùng cũng vừa mới qua đây xong, Fanarin, trong bộ lễ phục đuôi én, cravat và sơ mi trắng, vui vẻ, mạnh dạn bước vào phòng bên cạnh, trong đó, về bên tay phải, có cái tủ lớn và cái bàn, bên tay trái là chiếc cầu thang xoáy chôn ốc, vừa lúc đó có viên chức bận thường phục, rất lịch , nách cắp cặp xuống.
Trong phòng, ai cũng phải chú ý đến ông già người nhắn, hình đung như vị trưởng lão, tóc dài bạc trắng, mặc vét tông và quần màu xám, bên cạnh đó có nhân viên trẻ tuổi cung kính đứng hầu.
Ông già tóc bạc đó lại phía chiếc tủ và biến vào trong đó.
Fanari nhận ra bạn đồng cũng áo đuôi én và cravat trắng hai người trò chuyện rất sôi nổi. Còn Nekhliudov đứng quan sát đám cử toạ gồm mười lăm người, trong đó có hai phụ nữ - người còn trẻ đeo kính kẹp mũi người tóc hoa râm. Vụ án đem ra thẩm xét đầu tiên là vụ vu khống báo chí thu hút được số công chúng đông hơn mọi khi, phần lớn là người trong giới báo chí.
Viên mõ toà gã đẹp trai, mặt mũi hồng hào, y phục sang trọng, tay cẩm tờ giấy lại gần Fanarin và xem ông ta đến cãi cho vụ nào. Sau khi được biết Fanarin là trạng sư của Maxlova, ghi vào sổ mấy chữ gì đó.
Vừa lúc đó cánh cửa tủ mở ra và ông già có dáng điệu vị trưởng lão kia bước ra ngoài, lúc nầy bận vét tông nữa mà lại mặc bộ quần áo có đính những giải kim tuyến với những tấm huy chương bằng kim khí lấp lánh ngực khiến nom lão giống như con chim vậy. Bộ quần áo đáng tức cười nọ như cũng làm cho chính lão cảm thấy ngượng nghịu, nên khi rời khỏi văn phòng lão vội vã bước nhanh hơn thường lệ vào cửa phía bên kia.
- Ông Bê đó, người đáng kính hơn cả, - viên trạng sư với Nekhliudov và sau khi giới thiệu chàng với ban đồng , y bắt đầu về vụ án sắp đem ra xét xử mà y coi là rất đáng chú ý.
Chẳng mấy mà phiên họp khai mạc, Nekhliudov cùng đám công chúng vào công đường. Tất cả mọi người trong đó có cả Fanarin ngồi phía sau hàng lan can dãy ghế dành cho công chúng, Chỉ có viên trạng sư người Petersburg là đến ngồi vào sau cái bàn ở phía trước hàng lan can.
Phòng họp của Toà án tối cao hơn trang trí giản dị hơn toàn án khu, chỉ khác ở màu sắc tấm thảm trải bàn các viên Khu mật đáng lẽ là dạ xanh nó lại bằng nhung màu dào thêu kim tuyến. Song người ta cũng thấy ở đây những biểu trưng muôn thuở của những nơi xử án: tấm gương, bức tượng và chân dung Hoàng đế.
Cũng trịnh trọng như vậy viên mõ toà xướng: "Toà thăng đường!". Cũng như thường lệ tất cả mọi người đều đứng lên và các viên Khu mật bận lễ phục tiến vào và ngồi xuống những chiếc ghế bành có lưng tựa cao và tỳ khuỷu tay lên bàn, cố làm ra vẻ tự nhiên.
Có bốn viên Khu mật: Chủ tịch Nikitin, mặt mày nhẵn nhụi, cặp mắt sắc như thép khuôn mặt hẹp; Vôn, môi mím chặt, hai bàn tay trắng trẻo, nhắn lần giở tập hồ sơ, rồi đến Xkorovonikov, nhà pháp luật học uyên bác, người to béo nặng nề, mặt rỗ hoa; người thứ tư là B, có vẻ vị trưởng lão và là người bước vào cuối cùng.
Cùng vào với các viên Khu mật là viên lục viên phó chưởng lý người còn trẻ tuổi, tầm thước, mày râu nhẵn nhụi, da ngăm ngăm hai con mắt đen láy, u buồn. Mặc dầu ta lúc ấy mặc bộ y phục kỳ dị và sáu năm nay gặp nhau, Nekhliudov vẫn nhận ra ta là trong những người bạn thân nhất của chàng từ thuở còn là sinh viên.
- Viên phó chưởng lý tên là Xelenin phải ? - Chàng hỏi trạng sư Fanarin.
- Vâng, làm sao ạ?
- Tôi quen thân ông ta, con người rất tốt.
- Và là ông phó chưởng lý cừ khôi nữa. Ấy, lẽ ra trước đây ông cầu ông nầy giúp mới phải.
- Nhưng ông ta dù thế nào cũng chỉ làm theo lương tâm - Nekhliudov trả lời.
Chàng nhớ lại mối quan hệ mật thiết giữa chàng với Xelenin trước kia, nhớ lại tình bạn giữa hai người cùng đức tính đáng của bạn, con người trong sạch, thực thà, ngay thẳng với những ý nghĩa tốt đẹp nhất của hai chữ ngay thẳng.
- Vả lại bây giờ cũng quá muộn rồi, - Fanarin khẽ, y còn chú ý nghe bản báo cáo khai mạc của cuộc thẩm án.
Vụ án bắt đầu là việc chống lại bản án của Toà thượng thẩm phê chuẩn phán quyết của toà án khu.
Nekhliudov lắng nghe, cố nắm lấy ý nghĩa của việc diễn ra. Nhưng cũng như ở toà án khu, cái khó khăn cho chàng là cuộc thảo luận vào cái chính mà lại vào những việc râu ria của kiện. Nguyên do có bài báo vạch trần những hành động lừa đảo của viên giám đốc công ty hữu hạn. Xem ra việc quan trọng duy nhất là điều tra xem có viên giám đốc ăn cắp của những người tín nhiệm hay , và sau đó có hành động thế nào để chấm dứt những việc đó. Nhưng ai bàn về chuyện đó cả.
Người ta chỉ bàn xét xem theo pháp luật nhà báo có quyền hay đăng bài báo , và khi đăng xem tính chất của nhà báo là thế nào: phỉ báng hay vu khống và xem xét trong vu khống có bao hàm cả phí báng, hoặc trong phỉ báng có bao hàm cả vu khống , và còn bao nhiêu chuyện khó hiểu khác nữa đối với những người thường về những điều khoản nầy, quyết định nọ của cấp thẩm án nào đó.
Nekhliudov chỉ biết rằng Vôn, uỷ viên báo cáo vụ án, mới ngày hôm trước còn cố hết sức bảo cho chàng biết rằng Khu mật viện thể xét đến thực chất của vụ án đem ra thẩm, bây giờ lại hăng hái ngả hẳn về phía chống lại phán quyết của toà Thượng thẩm, và Xelenin, ngược hẳn lại với cái tính lạnh lùng đạc biệt của ông, phát biểu ý kiến đối lập lại với nhiệt tình sôi nổi ngờ.
Cái nhiệt tình đó, mà Nekhliudov phải lấy làm lạ khi thấy ở con người bao giờ cũng tự nhủ được mình như Xelenin, là do chỗ ông ta biết viên giám đốc công ty nọ vốn là con người gian giảo trong những vấn đề tiền bạc, và vừa mới đây ông lại ngẫu nhiên được biết là trước hôm vụ án được đưa ra thẩm xét, chính lão Vôn dự bữa tiệc linh đình do tên giám đốc thết. Cho nên, khi Vôn trình bày việc với thái độ thiên vị rệt, mặc dầu che đậy cực kỳ khôn ngoan.
Xelenin thấy nóng tiết và bày tỏ quan điểm của mình với thái độ bực dọc quá đáng đối với những trường hợp bình thường như váy. ràng là lời phản đối của Xelenin làm mếch lòng Vôn: lão nầy đỏ mặt lên vẻ cau có bực dọc lặng lẽ huơ tay, tỏ vẻ ngạc nhiên, rồi với vẻ rất nghiêm trang và sượng mặt, lão cùng với các Khu mật viện khác lui vào trong phòng luận án.
- Ông đến đây vì vụ nào? - Người mõ toà lại hỏi Fanarin lần nữa, sau khi các viên Khu mật khỏi.
- Tôi với ông rồi, tôi đến về vụ Maxlova.
- Vâng đúng, vụ đó đưa ra thẩm xét hôm nay nhưng mà…
- Sao kia?
- Ông cũng biết đấy, vụ nầy xử kín, cho nên vị tất các quan Khu mật ra khỏi phòng sau khi tuyên bố án quyết vụ vừa qua, nhưng tôi báo…
- Ông gì vậy?
- Tôi báo cáo, tôi báo cáo - Và viên mõ toà lại ghi điều gì đó vào mảnh giấy của .
Quả , các viên Khu mật có ý định sau khi tuyên bố án quyết về vụ phỉ báng, ra khỏi phòng luận án và vừa uống trà, hút thuốc và giải quyết nốt mấy vụ khác, trong đó có vụ Maxlova.

Chương 80


Các viên khu mật vừa ngồi vào bàn thảo luận, Vôn đứng phắt dậy, và, rất hăng hái, trình bày những lý do tại sao phải phá án.
Viên chủ tịch, người vốn xấu tính, đặc biệt hôm nay lại cơn cáu kỷnh. Ngay từ khi nghe báo cáo trong buổi họp, lão có ý kiến của mình về vụ án rồi, và bây giờ ngồi đó, mặc lão Vôn gì, lão chẳng hề nghe.
Tâm tư lão còn chìm đắm trong những câu chuyện riêng. Lão nhớ lại đoạn trong tập nhật ký chiều hôm qua lão ghi về trường hợp Vilianov được bổ nhiệm tay lão vào chức vụ quan trọng mà lão vẫn thêm khát từ lâu. Chủ tịch Nikitin thành tin chắc rằng những nhận xét của lão về viên chức hạng nhất và hạng nhì, mà lão có dịp tiếp xúc trong thời gian làm việc là tư liệu quan trọng cho các sử gia sau nầy. Trong chương sách lão viết chiều qua, lão công kích kịch liệt lúc viên chức đó về tội, - theo như lão , - ngăn cản để lão cứu vớt nước Nga mà những kẻ cầm quyền nầy lôi kéo vào vực thẳm tiêu vong. Thực chất của vấn đề chỉ là họ ngăn trở để lão được lĩnh số lương cao hơn. Và giờ đây lão ngẫm nghĩ việc đó có ý nghĩa hoàn toàn mới mẻ, đối với những thế hệ tương lai.
- Ờ đương nhiên là thế. - Lão chẳng nghe gì hết và trả lời Vôn hỏi.
Vẻ buồn rầu, Bê vừa nghe vừa vẽ những tràng hoa mảnh giấy trước mặt. Ông ta là người theo phái tự do có bản lĩnh. Với niềm thành tín, ông giữ gìn truyền thống của những năm 60; thảng hoặc đôi khi, ông có phải chệch ra ngoài con đường chí công vô tư bất di bất dịch, bao giờ cũng là chệch về phía tự do.
Cho nên, trong trường hợp nầy, kể cái tên giám đốc ăn cắp đứng ra kiện vì bị phỉ báng kia là đứa xấu xa, mà Bê còn tán thành bác đơn của vì buộc nhà báo vào tội vu khống là phạm đến quyền tự do báo chí. Khi Vôn trình bày xong, Bê bỏ bút xuống, vẽ hoa nữa, ông bắt đầu bằng giọng buồn buồn, ông ta buồn vì phải chứng minh những quá ràng. Tiếng ông dịu dàng, dễ nghe, dùng vài câu đơn giản đầy sức thuyết phục, ông chứng minh rằng đơn khiếu nại có căn cứ, rồi cúi đầu bạc xuống, ông vẽ tiếp tràng hoa.
Ngồi trước mặt Vôn, Xkorovonikov từ nãy luôn luôn lấy những ngón tay "chuối mắn" nhét râu, ria vào miệng nhai. Bê vừa dứt lời, lão liền ngừng miệng nhai, cất tiếng oang oang như lệnh vỡ, tuyên bố rằng dù có biết chắc viên giám đốc công ty kia là tên đại lưu manh nữa, lão cũng đồng ý phá án nếu có cơ sở luật pháp để phá.
Nhưng tiếc vì thiếu cơ sở đó, nên lão cũng tán thành quan điểm của Ivan Xemionovich (tức là Bê). Lão lấy làm hài lòng vì bằng việc đó lão châm chọc được Vôn.
Viên chủ tịch cũng đồng ý với Xkorovonikov và đơn xin phá án bị bác.
Vôn bực lắm, nhất là lão cảm thấy mình dường như bị bắt quả tang là cố thiên vị và thiếu công tâm. Cho nên, lão làm ra vẻ hững hờ, chú ý đến vụ đó nữa, và lão mở hồ sơ Maxlova vờ chăm chú nghiên cứu. Trong khi đó, các viên khu mật bấm chuông gọi lấy nước trà và bắt đầu bàn tán về câu chuyện làm sôi nổi dư luận cả Petersburg cùng với cuộc đấu súng của Kamenxky, câu chuyện vụ trưởng vụ kia bị bắt quả tang có hành động vi phạm điều luật số 995.
- Tồi tàn quá? - Bê , vẻ kinh tởm.
- có hại gì đâu cơ chứ? Tôi đưa ông xem trong số sách vở của chúng ta chủ trương của nhà văn Đức đề nghị thẳng rằng hôn nhân giữa nam giới với nhau là có thể có được và bị coi là trọng tội, - Xkorovonikov vừa vừa rít mạnh hơi điếu thuốc nhầu nát, kẹp vào khe giữa hai ngón tay, sát lòng bàn tay, và cười ha hả.
- thể có như thế được - Bê .
- Tôi đưa ông xem. - Xkorovonikov tiếp lời và kể ra tên cuốn sách với cả ngày tháng và nơi xuất bản nữa.
- Người ta đồn rằng hình như được giữ chức thị trưởng thành phố nào đó ở Siberi phải. - Nikitin .
- Tuyệt đấy! Đức tổng giám mục mang thánh giá đón . Có lẽ cũng lại đề cử vị tổng giám mục loại như mới được. Tôi có thể tiến cử cho họ ông. - Xkorovonikov lại , và ném xong mẩu thuốc còn lại vào cái đĩa, lão đưa tất cả các sợi râu, ria nắm được vào trong miệng và bắt đầu nhai.
Lúc bấy giờ người mõ toà bước vào, báo cáo là viên trạng sư và Nekhliudov muốn được nghe dự thẩm vụ Maxlova.
- Vụ án nầy là cả thiên tiểu thuyết, - Vôn và kể lại tất cả những điều lão biết về quan hệ giữa Nekhliudov và Maxlova.
Khi trao đổi ít nhiều về câu chuyện đó rồi hút thuốc và uống trà xong, các viên khu mật trở lại phòng xử án. Họ tuyên bố quyết nghị của toà về vụ trước và chuyển sang xét vụ Maxlova.
Giọng , Vôn trình bày rất chi tiết đơn kháng án của Maxlova. Và lần nầy trong cách trình bày vô tư, lão lại để ý muốn phá án.
Viên chủ tịch quay lại phía Fanarin:
- Ông có gì thêm ạ?
Fanarin đứng dậy, tấm ngực rộng trắng ưỡn ra rồi từng điểm , với lời lẽ cực kỳ chính xác và nghiêm trang, y chứng minh rằng toà án, trong những lý do đưa ra, có tới sáu điểm hiểu sai ý nghĩa đúng đắn của luật pháp. Ngoài ra, y còn mạnh dạn đề cập, dù chỉ là vắn tắt tới bản chất của vụ án với tính chất bất công quá rệt của phán quyết.
Bằng những lời lẽ vắn tắt nhưng chắc nịch, bằng giọng , viên trạng sư muốn xin lỗi về việc phải nhấn mạnh vào điểm mà các quân khu mật cao minh am tường luật pháp hẳn nhìn thấy và hiểu sâu hơn y nhiều lắm. Nếu như y có nhấn mạnh, đấy chỉ là do trách nhiệm của nghề nghiệp thôi thúc mà thôi.
Fanarin cãi xong dường như còn có thể nghi ngờ gì nữa về quyết định huỷ án của Khu mật viện. Và y chấm dứt với nụ cười chiến thắng. Thoáng nhìn thấy nụ cười đó, Nekhliudov tin là công việc kết thúc thắng lợi. Song, nhìn sang các viên khu mật, chàng nhận ra rằng chỉ có mình Fanarin mỉm cười chiến thắng mà thôi. Các Khu mật viện và viên phó chưởng lý những ai mỉm cười, ai tỏ vẻ chiến thắng, mà vẻ mặt họ còn là vẻ mặt của những người chán ngấy, dường như muốn : "Cứ , chúng tôi nghe nhiều bạn đồng nghiệp của trước rồi, vô ích".
Khi viên trạng sư cãi xong, và thế là còn gì bắt họ phải nghe cách vô ích nữa, tất cả họ mới tỏ vẻ hài lòng; viên chủ tịch quay lại mời viên phó chưởng lý phát biểu, Xelenin bằng lời lẽ ngắn gọn, nhưng ràng chính xác tuyên bố rằng những lý do đưa ra để xin phá án đầy đủ và đề nghị cứ giữ nguyên án cũ thay đổi. Sau đó các viên Khu mật đứng dậy và lui vào thảo luận. Họ chia làm hai phe. Vôn đứng về phe phá án; Bê hiểu vấn đề cũng tỏ ra nhiệt đứng về phía nầy; ông ta nắm vững và bằng những nét sinh động, phác lại quang cảnh phiên toà và sai lầm của các hội viên bồi thẩm cho các bạn đồng hay, Nikitin vốn xưa nay là người thường khe khắt, lại cứng rắn về hình thức nên đứng về phía chống lại. Lời phát biểu của Xkorovonikov quyết định. Lão nầy tuyên bố đồng ý phá án vì lão cho việc Nekhliudov viện những lý do đạo đức, định lấy người con kia làm vợ là hành động khả ố tột bực. Xkorovonikov là người theo chủ nghĩa duy vật và học thuyết Darwin. Theo lão, bất cứ biểu nào của đạo đức trừu tượng, hoặc tồi tệ hơn nữa, của lòng thành tín tôn giáo, những chỉ là điều ngu xuẩn dáng khinh bỉ mà còn là điều ô nhục cho con người nữa. Tất cả những chuyện chạy vạy cho con điếm ấy và có mặt ở ngay Khu víện nầy của người viên trạng sư danh tiếng biện hộ cho nó, và có mặt của chính Nekhliudov nữa, làm cho lão tởm lợm đến cao độ. Bởi thế cho nên, nhét râu vào miệng và nhăn mặt lại, lão làm ra bộ rất thản nhiên hay biết gì hết về việc nầy, lão chỉ biết rằng lý do đưa ra xin phá án đẩy đủ và vì thế lão tuyên bố đồng ý với viên chánh án phê chuẩn đơn kháng án.
Đơn kháng án bị bác.

Chương 81


- Kinh khủng ? - Nekhliudov khi trở về phòng đợi với viên trạng sư sắp xếp giấy tờ vào cặp. - trường hợp như ban ngày như vậy mà họ cứ bám lấy hình thức để bác đơn. Kinh khủng !
- Việc hỏng ngay từ toà dưới rồi! - Viên trạng sư trả lời - Cả Xelenin cũng đồng ý bác!
- Kinh khủng ! Kinh khủng ! - Nekhliudov nhắc lại. - Làm thế nào bây giờ?
- Ta đệ lá sớ lên Hoàng thượng. Trong thời gian còn ở đây có thể tự tay đệ sớ. Tớ thảo giúp.
Lúc ấy, viên khu mật Vôn, dáng người bé, mặc bộ lễ phục lóng lánh đầy sao, vào phòng và lại gần Nekhliudov.
- Công tước ạ đành chịu thôi. có đủ lý do để bác án, - lão . Rồi nhún vai hẹp, lim dim mắt lại, lão ra.
Lão Vôn vừa khỏi Xelenin bước vào; ta vừa được bạn đồng cho biết Nekhliudov, người bạn cố tri, cũng có mặt ở đây.
- Mình ngờ lại gặp cậu ở đây, - Xelenin , miệng mỉm cười, nhưng cặp mắt vẫn giữ vẻ buồn man mác. - Mình biết cậu đến Petersburg.
- Còn mình, cũng biết cậu làm chưởng lý.
- Phó chưởng lý. - Xelenin chữa lại. Sao cậu lại đến Khu mật viện? - ta vừa vừa nhìn chằm chằm vào bạn. - Mình có nghe cậu tới Petersburg nhưng biết cậu đến đây có việc gì?
- Mình đến đây hy vọng tìm thấy công lý và cứu được phụ nữ bị kết tội oan.
- Người phụ nữ nào?
- Người mà án vừa được các ông quyết định đó.
- À vụ Maxlova. - Xelenin nhớ lại và . - Đơn kháng án có chút căn cứ nào hết.
- Vấn đề phải là đơn kháng án mà là phụ nữ vô tội lại phải chịu tội oan.
Xelenin bật ra tiếng thở dài.
- Rất có thể, nhưng…
- phải là có thể, mà là đích xác như vậy.
- Sao cậu biết?
- Vì mình ở trong đoàn bồi thẩm, mình biết sai lầm bọn mình phạm phải.
Xelenin suy nghĩ.
- Đáng lẽ cậu phải nêu ra ngay từ hồi bấy giờ.
- mình cũng nêu.
- Phải ghi nó vào biên bản. Và nếu lại kèm nó vào lá đơn kháng án …
Xelenin lúc nào cũng bận rộn, lại ít giao du nên khỏng biết gì về câu chuyện của Nekhliudov. Nekhliudov nhận thấy thế, nên thể kể lại mối quan hệ với Maxlova cho bạn biết.
- Đúng thế, nhưng bây giờ nhìn lại vẫn thấy ràng nguyên phán là vô lý, - Nekhliudov .
- Khu mật viện có thẩm quyền để tuyên bố như thế. Nếu như Khu mật viện tự cho mình quyền thủ tiêu nguyên phán của các toà án theo nhận xét riêng của mình về công bằng của những phán quyết đó, những Khu mật viện mất hết chỗ dựa, mà còn có nguy cơ là phá hoại công lý hơn là bảo vệ nó. - Xelenin đáp, ta nhớ lại vụ án mà các viên Khu mật vừa thẩm xét xong. - Ấy là chưa kể rằng những quyết nghị của các hội viên bồi thẩm cũng vì thế mà mất hết ý nghĩa.
- Mình chỉ biết có điều: người phụ nữ đó hoàn toàn vô tội và còn hy vọng gì được cứu khỏi oan uổng. Toà án tối cao vừa phê chuẩn việc tối bất công.
- phải phê chuẩn, bởi vì toà án tối cao xét và cũng thể xét đến nội dung vấn đề được, - Xelenin nháy mắt . - Chắc cậu ở đằng nhà bà dì hẳn? - ta thêm để chuyển sang chuyện khác. - Chiều qua, bà cụ có cho mình biết rằng cậu tới đây và có mời mình cùng với cậu đến dự buổi họp mặt để nghe nhà truyền giáo nước ngoài nào đó chuyện. - ta hơi mỉm cười và .
- Mình có đến dự rồi, nhưng ngán quá nên phải bỏ . - Nekhliudov , giọng bực mình vì Xelenin lại xoay câu chuyện sang hướng khác.
- Sao lại ngán? Dàu sao đấy cũng là cách biểu tình cảm tôn giáo mặc dầu có tính chất chiều, tính chất tông phái. - Xelenin .
- Đó là trò ngu ngốc kỳ quặc, - Nekhliudov .
- Chả phải thế. Có điều là chúng ta còn biết quá ít về giáo lý của Toà thánh chúng ta, cho nên ngay cả những giáo lý cơ bản ta cũng cho là cái gì mới lạ, vừa được khám phá ra. - Xelenin , như là vội vã cho người bạn cũ biết những quan điểm mới nay của mình.
Nekhliudov nhìn Xelenin, vẻ chăm chú lẫn ngạc nhiên.
Xelenin nhìn trở xuống; cặp mắt những đượm buồn rầu mà còn có vẻ thù ghét nữa.
- Vậy là cậu tin ở giáo lý Toà thánh phải ? - Nekhliudov hỏi.
- Hẳn là mình tin. - Xelenin trả lời, đôi mắt lờ đờ, buồn nản nhìn thẳng vào mắt Nekhliudov.
Nekhliudov bật ra tiếng thở dài.
- là lạ? - Chàng .
- Thôi, sau nầy chúng mình trò chuyện với nhau nhiều… Tôi đến ngay đây. - ta quay lại với người mõ toà kính cẩn lại gần từ lúc nãy. - Thế nào chúng mình cũng còn phải gặp lại nhau. - ta thở dài tiếp - Mình đến tìm cậu được chứ? Còn mình, cậu cứ đến tìm là gặp mình vào lúc cơm chiều, hồi bảy giờ, nhà mình ở phố Nadetdinxkai, - và ta số nhà. - Ừ, từ lần trước chúng ta gặp nhau đến giờ, kể cũng lâu lắm rồi nhỉ! - Rồi Xelenin bước , miệng khẽ nhếch mép cười.
- Nếu có điều kiện mình lại đằng cậu. - Nekhliudov trả lời; và đột nhiên chàng cảm thấy cái con người ngày xưa gần gũi và thân thiết với chàng như vậy, sau giây lát chuyện trò, bây giờ lại hoá ra lạ lùng, xa cách, khó hiểu, nếu phải là có ác cảm nữa.

Chương 82


Nekhliudov quen biết Xelenin hồi nầy còn là sinh viên; lúc ấy ta là người con hiếu hạnh, người bạn trung thực, và ở vào tuổi , còn là người lịch học vấn vững vàng, rất thiệp đời, đẹp trai và bao giờ cũng phong nhã, đồng thời lại là người rất mực thà, ngay thẳng. học giỏi, cách thoải mái phải có cố gắng đặc biệt gì, cũng mảy may làm ra bộ thông thái, được thưởng nhiều huy chương vàng về những bài luận văn của mình.
coi mục đích cuộc đời thanh niên của là phục vụ loài người, phải chỉ bằng lời mà bằng việc làm. Muốn đạt mục đích ấy, thấy có cách gì khác là vào làm việc trong cơ quan nhà nước. Cho nên sau khi tốt nghiệp cân nhắc có hệ thống lần lượt tất cả các ngành hoạt động xem ngành nào có thể đem cống hiến tất cả sức mình, và quyết định vào làm việc tại Vụ Hai của Văn phòng riêng bộ Tư pháp là cơ quan có nhiệm vụ thảo ra luật pháp. Nhưng, mặc dầu làm chu đáo và rất đúng đắn tất cả mọi việc người ta cầu làm, trong công việc, vẫn thấy thoả lòng mong ước giúp ích cho đời và cũng chẳng làm sao đấy lên được trong lòng cái ý thức là mình làm tròn nhiệm vụ. Thêm vào thoả mãn ấy, thường bị va chạm với cấp trực tiếp, kẻ nhen, huênh hoảng, khoác lác, cho nên xin chuyển sang Khu mật viện. Ở đây, thấy dễ chịu hơn, nhưng cảm giác bất đắc chí vẫn ngừng theo đuổi .
luôn luôn cảm thấy tất cả phải như mong ước và đúng như việc phải thế. Trong khi làm việc ở Khu mật viện, họ hàng thân thích chạy chọt cho được chân ngự tiền thị tụng, thế rồi phải thắng bộ lễ phục thêu và cái tạp dề xinh xinh bằng vải trắng, cỗ xe ngựa sang trọng đến cảm tạ đủ thứ người tác thành cho lên đến chức nô bộc đó. cố gắng hết sức mà thể nào tìm ra được hợp lý cho tồn tại của cái chức vị đó và cảm thấy nó còn " phải thế" hơn cả lúc ở Khu mật viện.
Nhưng vẫn thể khước từ bổ nhiệm đó, sợ làm phật lòng những người tin rằng chạy chọt cho được như vậy là làm cho rất thoả thích, mặt khác bổ nhiệm đó cũng vuốt ve, mơn trớn cái phần thấp hèn trong bản chất con người . thấy khoái trí khi ngắm mình trong gương vận bộ lễ phục thêu kim tuyến, cũng như khi thấy do được chức vị đó mà có người tôn trọng mình.
Đến chuyện hôn nhân của , cũng thế. Theo quan điểm của thiên hạ quả là người ta gây dựng cho lấy được đám rất sang. lấy vợ trước hết là vì nếu chối từ làm phật ý và đau lòng cả vị hôn thê mong muốn lấy và cả những người đứng ra gây dựng mối lái cho ; sau nữa là vì thấy vinh hạnh và hài lòng khi lấy được thiếu nữ xinh xắn, dòng dõi trâm thế phiệt.
Nhưng chẳng bao lâu cuộc hôn nhân nầy lại cũng " phải thế" hơn cả cái việc làm ở Khu mật viện lẫn cái chức vị của ở chốn triều đình. Sau khi đẻ đứa con đầu lòng, vợ quyết định đẻ thêm nữa và bắt đầu sống cuộc đời ăn diện xa hoa của giới thượng lưu mà, dù muốn hay , cũng vẫn phải tham gia.
Vợ phải là người nhan sắc đặc biệt, nhưng được cái ăn ở thuỷ chung với chồng. kể rằng sống như vậy là đầu độc cuộc đời của chồng, mà bản thân ta cũng chỉ thêm chuốc lấy biết bao khó nhọc; mệt mỏi, chẳng được tích gì, vậy mà ta cứ ra công theo đuổi cuộc sống đó. Tất cả những cố gắng của nhằm thay đổi lối sống ấy đều vỡ tan tành như va vào bức tường đá khi nó đụng phải cái lòng tin tưởng của vợ được các bạn bè thân thích ta ủng hộ, cho rằng cuộc sống là phải như vậy.
Đứa con, - đứa con tóc xoăn buông xuống thành từng búp vàng óng, bắp chân để trẩn - là đứa trẻ hoàn toàn xa lạ đối với bố, chủ yếu là vì nó được giáo dục khác hẳn ý mong muốn. Hai vợ chồng thường là hiểu nhau, thậm chí còn muốn hiểu nhau là đằng khác. Giữa hai người là cuộc đấu tranh ngấm ngầm, lặng lẽ giấu giếm để cho người ngoài hay biết, và cố kỳm chế để giữ gìn thể diện, làm cho đời sống rất nặng nề đối với . Nó còn " phải thế" hơn cả công việc của ở Khu mật viện và cái chức vị của ở chốn triều đình.
Nhưng " phải thế" hơn tất cả là cái thái độ của đối với tôn giáo. Như tất cả những người cùng giới và cùng thời đại với , nhờ có phát triển của trí tuệ, dễ dàng thoát khỏi những ràng buộc của mê tín dị đoan, trong đó được nuôi dạy từ bé; và bản thân cũng biết là mình được giải thoát khỏi từ lúc nào. Vốn là người nghiêm chỉnh và trung thực, lúc còn trẻ - hồi còn chơi thân với Nekhliudov - chẳng hề giấu giếm việc thoát khỏi vòng mê tín của quốc giáo. Nhưng rồi năm tháng trôi qua, được thăng quan tiến chức, và nhất là từ khi sức phản động của phái bảo thủ nổi lên trọng xã hội thời bấy giờ, cái tự do tinh thần kia cản đường của , ngoài những áp lực của gia đình, đặc biệt là khi cha qua đời phải làm lễ cầu hồn cho ông cụ, mà mẹ lại muốn thấy ăn chay; là điều mà dư luận chung cũng có phần đòi hỏi nữa, - ngoài tất cả những điều đó ra, chức nghiệp của còn bắt luôn luôn dự hết những buổi cầu kinh nọ đến những buổi lễ khánh thành, lễ tạ ơn kia v.v… có mấy ngày là phải dự vài đám lễ như vậy, muốn tránh cũng sao thoát được.
dự các cuộc lễ bái đó, phải hoặc giả vờ tin những điều thực tế mình tin - mà tính ngay thẳng của cho phép giả vờ thế được! - Hoặc phải coi những hình thức bề ngoài đó là giả dối và phải thu xếp đời sống thế nào để khỏi phải dự vào những trò giả dối ấy. Nhưng cách giải quyết thứ hai nầy, tưởng chừng như giản dị, ra phải cố gắng lắm mới được: ngoài việc phải đấu tranh thường xuyên với những người thân thuộc, lại còn phải thay đổi tất cả cuộc sống của mình, phải bỏ cả chức nghiệp và hy sinh ý nguyện giúp ích cho đời là điều mà thấy rằng với chức vụ nay thực được rồi và hy vọng trong tương lai còn giúp đời được nhiều hơn nữa. Muốn biến đổi được như vậy phải tin sắt đá là con đường là đúng. chung phàm ở thời đại chúng ta, tất cả những ai có tư tưởng lành mạnh, lại biết ít nhiều về nguồn gốc tôn giáo chung và, đặc biệt hơn, lại am hiểu ngọn nguồn và phân biệt của đạo Cơ đốc, cũng đều tin như . thừa biết khi thừa nhận giáo lý của Toà thánh là hành động đúng. Nhưng, do cuộc sống hàng ngày ép buộc , con người ngay thẳng, phải tự cho phép mình giả dối đôi chút, tự nhủ muốn khẳng định được cái vô lý là vô lý trước hết phải nghiên cứu nó . dối trá đó cũng thôi, nhưng nó đưa đến dối trá lớn hơn, trong đó nay sa lầy.
vốn sinh ra và được nuôi dạy trong chính giáo, người chung quanh đòi hỏi phải theo nó; thừa nhận nó thể tiếp tục giúp ích cho đời; nên ngay từ trước khi tự đặt cho mình câu hỏi: chính giáo có đúng , cấu trả lời có sẵn rồi. Vì thế, để cho sáng tỏ vấn đề, tìm đọc Vonte, Sopenhao, Spencer, hay Côngtơ, mà lại tìm đọc những trước tác triết học của Hegen, những tác phẩm tôn giáo của Vine, của Khomiakov, và tất nhiên, tìm thấy ở đó những điều cần thiết: cái gì đó giống như an ủi tinh thần và lời biện bạch cho những giáo lý được nuôi dạy, những điều mà lý trí từ lâu vẫn thừa nhận, nhưng có nó đời đầy những chuyện vui, còn thừa nhận nó tức khắc, mọi chuyện vui tan biến hết. thấm sâu mọi luận điệu nguỵ biện quen thuộc: nào là trí tuệ của con người đơn độc thể nào nhận thấy được chân lý; chân lý chỉ được soi tỏ cho mọi người cùng thấy; nào là phương pháp duy nhất để nhận thấy chân lý là phép Thiên Khải mà phép Thiên Khải lại do Toà thánh nắm giữ v.v…Từ đấy, mới yên tâm, còn băn khoăn gì về điều giả dối làm, yên tâm tới dự tất cả những buổi cầu kinh, những lễ cầu hôn, dự các lễ sớm, xưng tội, ăn chay, làm dấu trước tượng thánh, và tiếp tục làm việc nhà nước để có cái cảm giác là mình làm được việc hữu ích cho đời và để được an ủi trong cuộc sống gia đình buồn tẻ. nghĩ rằng có đức tin, nhưng từng thớ thịt trong vẫn cảm thấy rằng, cái đức tin đó còn " phải thế" hơn bất kỳ việc nào khác.
Và chính vì thế mà cặp mắt nhìn lúc nào cũng buồn thăm thẳm. Chính vì thế mà khi mới gặp lại Nekhliudov, con người biết lòng chưa có những điều dối trá ngày nay. Xelenin lại thấy con người của mình ngày xưa, và nhất là sau khi vội vã ý với bạn về quan điểm nay của đối với tôn giáo, cảm thấy mãnh liệt hơn bao giờ hết tất cả những điều đó đều " phải thế", và vì vậy thấy buồn tê tái.
Chiều nay, Nekhliudov cũng cảm thấy thế sau phút sung sướng ban đầu được gặp lại bạn cũ. Và chính vì thế, mặc dầu họ hẹn gặp nhau, nhưng cả hai, chẳng ai nghĩ đến chuyện tìm gặp nhau cả, và trong suốt thời gian Nekhliudov ở Petersburg, hai người hề gặp lại nhau.

Chương 83


Ra khỏi Khu mật viện, Nekhliudov và viên trạng sư cùng bước vỉa hè. Viên trạng sư bảo đánh xe cho xe theo, rồi kể với Nekhliudov câu chuyện về viên thủ trưởng Vụ kia mà các quan Khu mật bàn tán với nhau. Ông ta cho chàng biết câu chuyện bị phát giác ra làm sao, vì sao mà nhẽ ra, chiểu theo luật pháp, nhân vật kia bị phạt tù khổ sai mà lại được cử giữ chức thị trưởng ở Siberi. Kể xong câu chuyện với tất cả những chi tiết ghê tởm của nó, viên trạng sư còn đặc biệt thích thú kể thêm những mẩu chuyện về những nhân vật cao cấp bỏ túi khoản tiền quyên để xây dựng cái đài kỷ niệm vĩnh viễn bỏ dở mà lúc sáng hai người qua; chuyện nhân tình của ngài nọ kiếm chác bao nhiêu triệu ở sở Giao dịch chứng khoán như thế nào; ngài khác bán vợ và ngài khác nữa mua lại như thế nào. Rồi ông ta lại bắt đầu câu chuyện khác về những khóe lừa đảo,à đủ các hành vi phạm pháp của bọn quan chức cao cấp, lại còn ngự những chiếc ghế chủ tịch ở nhiều cơ quan nhà nước. Những câu chuyện như vậy nhiều sao kể xiết; nó khiến cho viên trạng sư rất thích thú và giúp, y chứng minh rằng những mánh khóe mà y, với cương vị trạng sư, vẫn dùng để kiếm tiền là hoàn toàn chính đáng và trong sạch, so với những mánh khóe xoay tiền của các quan chức cao cấp ở Petersburg. Bởi vậy, y hết sức ngạc nhiên khi thấy Nekhliudov, đợi y kể nốt câu chuyện cuối cùng về những phạm pháp của bọn quan chức, cáo từ và nhảy lên chiếc xe ngựa về nhà.
nỗi buồn xâm chiếm Nekhliudov. Chàng buồn chủ yếu vì Khu mật viện bác bỏ lá đơn kháng án, xác nhận hình phạt vô 1ý đối với Maxlova vô tội, và cũng vì việc bác lá đơn nầy khiến cho chàng càng gặp khó khăn trong việc đem số phận mình gắn bó với số phận nàng. Nỗi buồn của chàng càng tăng thêm sau khi nghe viên trạng sư thuật lại cách lý thú, những chuyện đồi bại ghê tởm lan tràn khắp nơi. Thêm vào đấy, chàng thể nào quên được đôi mắt ác cảm, lạnh lùng, thù địch của Xelenin, đôi mắt xưa kia trìu mến, thân , thà, ngay thẳng.
Khi chàng về đến nhà, người gác cổng trao lại chàng bức thư và với vẻ dè bỉu là của mụ nào đấy - đó là lời ta - viết tại vọng gác để đấy. Đấy là mấy dòng của bà cụ đẻ ra Suxtova. Trong thư, bà cụ đến để cảm ơn vị ân nhân cứu vớt con bà và cầu còn khẩn khoản xin chàng đến gặp mẹ con bà tại nhà riêng, đảo Vaxili, đường 5. Bà rằng Vera Efemovna, xin chàng thế nào cũng đến; chàng đừng có ngại phải nghe quá nhiều những lời cảm tạ. Mẹ con bà đến chuyện đó, mà chỉ lấy làm sung sướng được gặp chàng thôi. Nếu có thể được, liệu sáng mai chàng có thể đến được ?
lá thư khác, thư của người bạn cũ, tên là Bogatirev giữ chức sĩ quan hầu cận của Hoàng đế, Nekhliudov cầu ta dâng hộ lên Hoàng đế lá sớ thỉnh cầu tự tay chàng thảo, nhân danh những tín đồ tông phái. Qua những hàng chữ rộng và chắc, Bogatirev cho chàng biết ta dâng lá sớ đến tận tay Nhà vua như hứa với chàng, nhưng ta lại nghĩ rằng, trước tiên, Nekhliudov nên đến thăm nhân vật có nhiều thẩm quyền đối với vụ đó và với người ấy hơn.
Hãy còn bị cái ấn tượng xấu của mấy ngày gần đây ở Petersburg ám ảnh, Nekhliudov cảm thấy mình có hy vọng đạt được kết quả gì. Những chương trình hành động của chàng phác ra ở Moskva giống hệt những ước mơ của tuổi niên thiếu, nó khỏi tan vỡ khi va chạm với thực tế cuộc đời. Nhưng dẫu sao, còn ở Petersburg, chàng thấy mình có bổn phận phải thực tất cả những điều mình dự định làm, nên quyết định ngày mai, sau khi tới thăm Bogatirev, đến gặp nhân vật có quyền sinh sát đối với vụ tín đồ tông phái.
Chàng rút lá sớ trong cặp ra và đọc lại người hầu của bà Katerina Ivanovna, theo lệnh của nữ bá tước, vào mời chàng lên nhà dùng trà.
Nekhliudov trả lời chàng lên ngay và, xếp giấy má vào cặp xong, chàng lên phòng bà dì. Qua khung cửa sổ, chàng thoáng trông thấy đôi ngựa màu hồng của Mariet; chàng bỗng thấy sung sướng và vụt thấy muốn mỉm nụ cười.
Mariet đội mũ, nhưng mặc áo đen mà vận chiếc áo dài sặc sỡ, màu sáng sủa, nàng ngồi gần chiếc ghế bành của nữ bá tước ngồi, tay cầm chén trà, miệng ríu rít huyên thuyên, cặp mắt đẹp mỉm cười long lanh.
Lúc Nekhliudov bước vào phòng, Mariet vừa câu hài hước, thứ hài hước trang nhã - chỉ nghe kiểu cười là Nekhliudov hiểu - đến nỗi bà bá tước phúc hậu, có ria mép, phải cười rũ ra, cả cái thân hình to béo của bà rung lên, còn Mariet, vẻ đặc biệt ranh mãnh, khẽ nhếch mép cười, bộ mặt quả quyết và vui tươi nghiêng sang bên, lặng lẽ ngó bà bá tước.
Qua vài lời loáng thoáng nghe thấy Nekhliudov biết hai người đến cái tin thứ nhì của Petersburg bấy giờ, câu chuyện viên thị trưởng mới của Siberi; và Mariet pha câu buồn cười chính về chuyện đó, đến nỗi bá tước tài nào nín được.
- Mày làm tao đến chết mất! - Bà bá tước vừa vừa ho sặc sụa.
Chào hai người xong, Nekhliudov ngồi xuống. Chàng chỉ vừa có ý mắng cái tính nông nổi của Mariet, ta nhận thấy cái vẻ nghiêm trang hơi khó chịu ở chàng và lập tức để làm vừa ý chàng (từ hôm gặp Nekhliudov là có ý muốn ấy) - những chỉ thay đổi vẻ mặt mà cả tình cảm bên trong nữa. ta liền tỏ ra nghiêm trang, vẻ hài lòng với cuộc đời chính mình và như băn khoăn tìm kiếm, theo đuổi cái gì. phải ta giả vờ làm như thế, mà thực tâm ta tạo nên cho mình tâm trạng như tâm trạng của Nekhliudov lúc bấy giờ, tuy rằng dùng lời lẽ để tâm trạng đó thế nào ta được.
Mariet hỏi thăm công việc của Nekhliudov kết quả ra sao. Chàng cho ta biết việc thất bại ở Khu mật vìện và chàng kể lại cả cuộc gặp gỡ Xelenin.
- Chà, tâm hồn mới trong sạch làm sao Đúng là trang "hiệp sĩ hiên ngang, chính trực". tâm hồn là trong sạch. - Mariet và nữ Bá tước cùng lúc, hai người dùng cái danh từ mà giới thượng lưu Petersburg vẫn dùng để về Xelenin.
- Vợ ta là người thế nào? - Nekhliudov hỏi.
- Chị ấy à? Tôi chẳng muốn nhận xét phê phán gì chị ấy đâu nhưng đúng ra là chị ấy hiểu chồng. Có thể nào mà ta cũng bác đơn phá án? - Mariet hỏi, vẻ thương hại chân thành. - Đáng sợ ! Tôi thương ta quá? - thờ dài, tiếp.
Nekhliudov cau mày, và để câu chuyện sang hướng khác, chàng bắt đầu về Suxtova; nhờ có Mariet can thiệp, Suxtova bị giam giữ trông pháo đài được tha.
Chàng cảm ơn Mariet giúp và định với ta là cứ nghĩ đến nông nỗi người phụ nữ đó và cả gia đình đau khổ chỉ vì chẳng có ai nhớ tới họ là đủ ghê rợn biết chừng nào; nhưng Mariet ngắt lời chàng và tỏ vẻ tức giận, :
- đừng nhắc lại chuyện ấy nữa. Khi nhà tôi vừa mới bảo rằng người phụ nữ ấy có thể được tha, tức cái ý nghĩ nầy làm tôi hết sức kinh ngạc: tại sao bắt giam ta khi ta có tội tình gì? là ngang ngược, ngang ngược quá? - Nàng trước cái điều Nekhliudov muốn ra.
Nhận thấy Mariet làm duyên với cháu mình, nữ bá tước Katerina Ivanovna vui thích lắm. Khi hai người lặng im, gì, nữ Bá tước bảo Nekhliudov:
- Dì bảo cái nầy. Tối mai lại đằng nhà Alin nhé. Ông Kizvete cũng có mặt ở đấy. Và cả nữa, cũng đến nhé. - Nữ bá tước quay lại với Mariet.
- Ông ta để ý đến đấy, - bà ta tiếp với Nekhliudov. Ông ta với dì rằng tất cả những điều mà với dì - chả dì có nhắc lại với ông ta - là triệu chứng rất tốt, và có chắc chắn đạt tới chân lý của Chúa Cứu Thế. Thế nào cũng phải đến nhé! cũng bảo ấy tiếng, khuyên ấy đến, Mariet, và cả cũng đến nhé!
- Thưa nữ bá tước, là con có quyền khuyên nhủ công tước, - Mariet trả lời và đưa mắt nhìn Nekhliudov, cái nhìn gây nên giữa hai người đồng tình hoàn toàn về thái độ đối với những lời của nữ Bá tước riêng, và với kinh Phúc , chung. - Hai là, bà cũng biết cho rằng con thích lắm…
- Phải, bao giờ cũng ngược lại những người khác và chỉ làm theo ý mình thôi.
- Chỉ làm theo ý của con? Con tin y như phụ nữ quê mùa, chất phác vậy. - Mariet mỉm cười, trả lời. -Vả lại ngày mai con bận xem kịch ở hí vìện Pháp…
- À xem cái … tên ta là gì nhỉ? - Nữ bá tước Katerina Ivanovna .
Mariet tên nữ tài tử Pháp nổi tiếng.
- Thế nào cũng phải xem nhé, nữ tài tử tuyệt vời đấy!
- Thưa dì, vậy xem ai trước ạ? Nhà truyền giáo hay nữ tài tử? - Nekhliudov mỉm cười hỏi.
- Thôi dì xin , đừng có bắt bẻ dì từng lời.
Nekhliudov :
- Cháu nghĩ trước tiên phải gặp nhà truyền giáo , nếu , đến khi nghe giảng chẳng còn thấy gì là hay nữa.
Mariet :
- , tốt hơn là xem nữ tài tử trước, rồi sám hối sau.
- Thôi , các người đừng có giễu ta nữa. Nhà truyền giáo là nhà truyền giáo, còn kịch là kịch. Để cứu vớt linh hồn, chẳng cần phải tạo bộ mặt chảy dài ra hàng thước và khóc sướt mướt làm gì. Cứ có đức tin là cuộc đời tươi vui ngay.
- Dì ạ! Dì giảng đạo còn hay hơn bất cứ nhà truyền giáo nào khác.
- À nầy, có biết… - Mariet sau giây lát suy nghĩ, - thôi, mời mai đến gặp tôi ở khoang tôi ngồi trong nhà hát nhé.
- Tôi e rằng tôi thể…
Câu chuyện bị ngừng lại vì người hầu vào báo có khách: viên thư ký của hội cứu tế mà nữ Bá tước là chủ tịch.
- Ồ! Đây là con người chân chất nhất trần đời. Tôi ra ngoài nầy tiếp họ, lát trở lại. Uống trà , Mariet! - nữ Bá tước vừa vừa bước nhanh thoăn thoắt.
Mariet rút chiếc bao tay, để lộ ra bàn tay rắn chắc, mảnh dẻ, ngón tay vô danh đeo đầy nhẫn.
- uống chứ! - ta vừa hỏi Nekhliudov vừa cầm bình trà bằng bạc đặt chiếc bếp cồn để đun nước, ngón tay út choãi tách riêng hẳn ra, trông rất ngộ. Nét mặt ta lúc nầy trở nên rất nghiêm nghị và buồn rầu.
- Có những người tôi rất tôn trọng ý kiến. Nhưng mỗi khi nghĩ đến việc họ lầm con người tôi với địa vị tôi, bao giờ tôi cũng thấy khổ tâm vô cùng.
Khi đến những lời cuối nầy, ta như muốn khóc.
Tuy rằng những lời đó, xét cho kỹ, chẳng có nghĩa gì cả, hoặc hoạ chăng chỉ có ý nghĩa rất mơ hồ, nhưng hình như đối với Nekhliudov nó lại mang ý nghĩa sâu sắc lạ lùng, lại rất tử tế, rất thành thực, nhất là chàng bị đôi mắt long lanh phụ họạ với lời của con người trẻ đẹp ăn vận sang trọng ấy lôi cuốn.
Chàng lặng lẽ ngắm nghía Mariet, ngắm nghía khuôn mặt nàng rời mắt.
- tưởng tôi hiểu và những điều thấm kín trong lòng phải ? Những việc làm, mọi người đều biết cả. Cái trò giấu đầu hở đuôi ấy ai còn lạ? Tôi khâm phục và tán thành việc làm của .
- ư, có gì đáng phục đâu, tôi làm được mấy ư?
- cần gì. Tôi hiểu tình cảm của và cũng hiểu cả ấy…- ta bỏ dở dang câu khi nhận thấy chàng tỏ vẻ bằng lòng. - Nhưng tôi cũng hiểu rằng khi nhìn thấy bao nhiêu nỗi đau đớn ê chề, tất cả những khủng khiếp trong nhà tù, - Mariet tiếp.
Mariet con người chỉ mong muốn có điều là lôi cuốn chàng lại gần mình; dựa vào khiếu riêng rất thính của phụ nữ, ta đoán được cái gì là quan trọng, là quý giá đối với chàng.
- muốn cứu giúp những ai chịu đau đớn ê chề vì kẻ khác gây nên, vì kẻ khác nhẫn tâm hãm hại. Tôi hiểu rằng vì thế người ta có thể hy sinh tính mệnh và tôi cũng sẵn sàng hy sinh cuộc đời của tôi vì những việc làm đó. Nhưng người ta ở đời đều có số cả…
Thế chị cũng hài lòng về số phận của mình à.
- Tôi ấy à? - Nàng , như kinh ngạc về chàng lại có thể đặt câu hỏi như vậy được. - Tôi, tôi phải hài lòng chứ và nay tôi hài lòng. Nhưng lương tâm có lúc như con sâu tỉnh dậy.
- Đừng có để cho nó lại ngủ thiếp mất, phải nghe thấy tiếng đó. - Nekhliudov , và thế là chàng sa hẳn vào bẫy.
Sau nầy, nhiều lúc Nekhliudov nhớ lại buổi trò chuyện hôm đó mà thấy làm thẹn; nhớ lại những lời Mariet , những lời cũng giả dối lắm, mà chỉ là lựa cho hợp ý chàng, nhớ lại những nỗi khủng khiếp trong nhà giam và những cảm tưởng của mình về tình hình ở nông thôn.
Khi nữ Bá tước trở lại, hai người chuyện trò với nhau phải chỉ như đôi bạn cũ mà là những đôi bạn rất thân, chỉ có họ hiểu nhau giữa đám người hiểu họ.
Ho về bất công của chính quyền, về nỗi khổ của những người bất hạnh, về khốn cùng của dân chúng. Nhưng thực ra, bên dưới thanh của những lời , mắt họ ngừng đưa hỏi lẫn nhau: "Mình có thể được ta ?" và trả lời "có thể được" và dục tính, nép dưới những hình thức bất ngờ nhất và tươi thắm nhất, kéo hai người lại với nhau.
Bước ra về, Mariet hứa sẵn sàng giúp chàng tất cả những gì có thể được và cầu chàng chiều hôm sau thế nào cũng tới khoang ta ngồi trong nhà hát, dù chỉ lát thôi, vì cần chuyện với chàng điều quan trọng.
- Chả biết đến bao giờ em mới lại được gặp nhỉ? ta thở dài và thêm, và thận trọng lồng lại chiếc bao tay vào bàn tay đeo đẩy nhẫn. - Vậy hãy : đến nhé.
Nekhliudov nhận lời.
Đêm đó, khi chỉ còn mình ở trong phòng chàng nằm xuống, tắt nến và trằn trọc mãi mới ngủ được. Chàng nhớ đến Maxlova, đến quyết định của Khu mật vìện, đến việc chàng quyết định dù thế nào cũng theo nàng Siberi, đến việc chàng tự ý thủ tiêu quyền lợi về ruộng đất và như để đáp lại những ý nghĩ ấy, thình lình chàng thấy lên khuôn mặt của Mariet, thấy tiếng thở dài và cặp mắt ta liếc nhìn khi với chàng: "Chả biết đến bao giờ em mới lại được gặp ?", thấy nụ cười của ta mồn , đến nỗi tưởng như nhìn thấy ta đứng trước mặt, và bất giác chàng cũng mỉm cười và tự hỏi: "Mình Siberi như thế liệu có đúng ?
Và những câu trả lời cho những câu hỏi nầy trong cảnh đêm trăng sáng của Petersburg, nhìn qua bức rèm cửa buông xuống nửa vời, còn mơ hồ. Tất cả đều rối tinh trong đầu óc chàng. Chàng nhớ lại tâm trạng cùng những ý nghĩ đó mất hết sức mạnh thuyết phục trước kia rồi.
Và nếu như tất cả những điều ấy chỉ là do mình bịa dặt và nếu như mình đủ sức để sống như vậy, mình hối hận vì chọn con dường làm điều phải chàng tự với mình và tìm được câu trả lời, Nekhliudov cảm thấy nỗi buồn và thất vọng từ lâu chàng hể thấy, và chàng thiếp trong giấc ngủ nặng nề, như trước kia sau những canh bạc thua đau.