Bức tranh quái dị - Erckmann- Chatrian Nguồn: http://vnthuquan.net Phát hành: Nguyễn Kim Vỹ. Trước nhà thờ Saint Sébalt, nơi góc đường Des Trabans là quán , vừa hẹp vừa cao, cửa kính bụi bậm, nóc có dựng bức tượng Đức Mẹ Đồng Trinh bằng thạch cao. Đó là nơi tôi trải qua những ngày buồn thảm nhất đời. Tôi đến thành phố Nureemberg đê học hội họa từ các họa sư tên tuổi ở Đức, nhưng vì thiếu tiền nên đành phải vẽ ảnh, những ảnh xoàng xĩnh như các mụ to béo lắm lời, con mèo ngồi đầu gối, những ông xã trưởng đội mũ ba góc,những ông nhà giàu, đầu chụp tóc giả... Hết vẽ ảnh, tôi vẽ những bản phác họa (Croquis) và sau cùng vẽ hình bóng (Silhouettes). Với tôi, có gì thê thảm cho bằng luôn luôn bị viên quản lý khách sạn hạch sách. Sáng nào ông ta cũng mím môi giọng ồn ào, vẻ xấc láo nạt nộ: "Chừng nào ông mới chịu trả tiền cho tôi? Ông có biết tiền phòng của ông lên tới bao nhiêu rồi ? Hai trăm đồng "florin" và mười đồng "kreutzer". có bao nhiêu phải ?". Những ai chưa nghe giọng xấc láo của tên quản lý khách sạn này thê hiêu được nỗi khổ của tôi trong lúc bấy giờ. Tình nghệ thuật, óc tưởng tượng, hăng hái tìm cái đẹp của tôi hoàn toàn khô héo. Tôi trở nên vụng về, nhút nhát. Bao nhiêu nghị lực đều biến cũng như lòng tự trọng... Và thấy ông xã trưởng từ xa là tôi cúi đầu chào cẩn thận. đêm, xu dính túi, quá lo ngại, sợ bị viên quản lý dê sợ kia cho vào tù, tôi nhất định tự tử bằng cách cắt họng. Với ý nghĩ đó, tôi ngồi chiếc giường tồi tàn ngó ra cửa sổ, triền miên nghĩ ngợi đến trăm ngàn ý nghĩ về triết lý. Tôi tự hỏi: "Con người là gì? con thú ăn tạp! Hai hàm răng có các loại răng chó, răng cửa, răng hàm chứng minh điều đó. Răng chó đê ăn thịt, răng cửa đê ăn trái cây và răng hàm đê nghiền. Nhưng khi còn gì đê nghiền con người là thứ vô nghĩa trong vũ trụ, điều thừa, bánh xe thứ năm...". Đó là những cảm nghĩ của tôi. Tôi dám mở con dao cạo ra, sợ rằng tôi bỗng nhiên trở nên can đảm mà tự tử. Sau những lý luận như thế, tôi thổi ngọn đèn sáp, hoãn lại mọi việc vào ngày mai. Tên quản lý khách sạn làm cho tôi trở nên ngu ngốc hoàn toàn. Tôi thấy gì khác hơn là những hình bóng và điều mong muốn duy nhất của tôi là có tiền đê ném vào mặt mỗi khi ta đến quấy rầy tôi. Nhưng đêm đó, có cuộc cách mạng kỳ lạ trong đầu óc tôi. Tôi thức dậy vào lúc giờ khuya, vẽ nhanh lên giấy bức phác họa theo loại Hòa Lan, tức là loại kỳ quái, có chút liên hệ gì tới các quan niệm về hội họa thông thường của tôi. Các bạn hình dung, bức phác họa là khoảng sáng tối u, nằm giữa những bức tường cao, loang lở. Những bức tường dầy đó có những móc sắt nhọn hoắt đóng ở cao vào khoảng hai ba thước. Người ta đoán ngay từ đầu khung cảnh đó là lò sát sinh. Bên trại có hàng rào mắt cáo. Bạn thấy con bò mổ banh ra, treo lên trần bằng những cái móc to tướng. Những vũng máu chảy nền gạch và dồn xuống đường mương đầy rác đến dị kỳ. Ánh sáng chiếu từ , giữa các ống khói. Bóng các mái nhà kế cận chồng chất lên nhau. Bên trong là trại... Dưới trại là đống củi. đống củi có cái thang, vài bó rơm, đống dây, chuồng gà và chuồng thỏ phế thải. Làm sao các chi tiết ô hợp đó lại chạy vào trí tưởng tượng của tôi? Tôi cũng biết, thấy cảnh nào như vậy đê nhớ lại rồi vẽ ra. Ấy vậy mà mỗi nét bút chỉ là nét vẽ chững chạc được nghiên cứu cẩn thận. thiếu cái gì hết! Nhưng bên mặt, còn góc bỏ trắng. Tôi biết vẽ gì lên đó. Kìa, có vật gì thấp thoáng cử động. Bỗng nhiên tôi thấy bàn chân, bàn chân lật ngược, tách khỏi mặt đất. Mặc dầu vị trí đó thê có được tôi vẫn theo sáng kiến đó, hề hiêu mình vẽ gì đây. Bàn chân đó dính vào ống quyên... và ống quyên có chéo áo... Liền sau đó, mụ già, xanh xao, tiều tụy, tóc rối bời té sấp bờ giếng trong khi chống cự với nắm tay siết cổ mụ... ra tôi vẽ bức tranh giết người. Ngọn bút rơi khỏi bàn tay tôi. Mụ già trong tư thế chống cự tận lực, nằm vắt lên thành giếng, mặt nhăn nhó vì kinh hãi, hay tay bám chặt lấy cánh tay của kẻ sát nhân, mụ ta làm tôi hoảng sợ... Tôi dám nhìn mụ. Nhưng về phần tên sát nhân tôi thấy, trừ cánh tay. Tôi thê kết thúc được bức tranh. Tôi tự nhủ: "Mệt rồi. Chỉ còn có nét mặt của tên sát nhân nữa mà thôi. Ngày mai mình vẽ nốt. Dê mà!". Tôi nằm xuống giường, hãy còn kinh sợ trước những gì vừa thấy qua nét vẽ của chính mình. Năm phút sau, tôi ngủ như chết. Sáng hôm sau, tôi thức dậy khi trời hãy còn mờ tối. Vừa mặc quần áo xong và sắp sửa tiếp tục bức tranh bỏ dở có hai tiếng gõ cửa. Tôi lên tiếng: - Cứ vào! Cánh cửa mở. người già, cao, ốm, mặc toàn màu đen bước vào thềm. Hai mắt ông gần nhau quá, mũi ông quặp xuống như mũi két, trán ông rộng, xương xẩu. Gương mặt ông có vẻ nghiêm khắc, ông chào tôi, hỏi nghiêm: - Ông là họa sĩ Christian Vénius? - Chính tôi thưa ông. Ông ta gật đầu lần nữa, tự giới thiệu: - Tôi là Nam tước Frederic Van Spreckdal! xuất của ông Van Spreckdal, chánh án tòa đại hình trước căn gác tối tăm của họa sĩ vô danh khiến tôi thấy mất bình tĩnh. Tôi nhìn bàn ghế tồi tàn, sàn gác bụi bậm, xấu hổ trước cảnh nghèo của mình. Nhưng ông Van Spreckdal chú ý đến những chi tiết đó. Ông ngồi trước bàn của tôi : - Họa sĩ, tôi đến đây... Nhưng, cùng lúc đó, hai mắt ông dừng lại bức họa chưa hoàn thành... ông hết câu. Tôi ngồi chiếc giường tồi tàn và chiếu cố bất ngờ của nhân vật này dành cho trong các tác phẩm của tôi khiến tim tôi đập mạnh vì mối lo sợ khó . Độ phút, Van Spreckdal ngước đầu lên nhìn tôi chăm chú. - Ông là tác giả bức họa kia? - Dạ phải. - Giá bức họa đó bao nhiêu? - Tôi bán các bức phác họa. Đó chỉ là dự án. Ông khách kêu lên tiếng "A!" khi đỡ tờ giấy lên với mấy đầu ngón tay bằng vàng, ông lấy kính phóng đại trong áo "gi lê" ra, bắt đầu nghiên cứu bức họa cách trầm lặng. Ánh nắng mặt trời chiếu xiên xiên qua gác. Van Spreckdal lời nào, sống mũi ông quằm xuống, đôi mày ông cau lại. khí hoàn toàn im lặng, tôi nghe tiếng vo ve của con muỗi mắc trong lưới nhện. Sau cùng, nhìn tôi, ông hỏi: - Khuôn khổ bức tranh này như thế nào? - Bề ngang ba bộ, bề dài bốn bộ. - Giá tiền? - Năm mươi đồng "ducat". Van Spreckdal đặt bức ảnh xuống, lấy trong túi chiếc ví dày màu xanh lá cây, giống như quả lê. Ông trút các đồng tiền vàng ra: - Đây, năm mươi "ducát". Nam tước đứng lên chào tôi. Tôi nghe tiếng chiếc gậy cán ngà của ông nện các bậc thang gác. Khi ông ta xuống đến tầng dưới tôi mới hoàn hồn và sực nhớ chưa cảm ơn ông ta. Tôi chạy nhanh xuống năm tầng lầu. Nhưng ra tới đường, nhìn hai bên, con đường vắng tanh. Tôi hổn hên" "Lạ quá!", rồi hổn hên leo trở lên gác. xuất đột ngột của Van Spreckdai khiến tôi ngây ngất bàng hoàng. Ngắm chồng "ducat" ngời sáng dưới ánh nắng, tôi ngẫm nghĩ: "Hôm nay, mình tính cắt cổ tự tử vì mấy đồng "florin" đáng, bây giờ cả sản nghiệp từ trời rơi xuống. Mình mở con dao cạo ra là phải! Và từ đây về sau, nếu có ý nghĩ tự tử nữa mình nên hoãn lại ngày hôm sau. Sau những cảm nghĩ đó tôi ngồi lại đê tiếp tục vẽ nốt bức tranh. Chỉ cần bốn nét bút là xong. Nhưng tôi thất vọng não nề. Bốn nét bút đó tôi vẽ được. Tôi mất tong cảm hứng. Nhân vật bí hiêm kia, tôi thê nào hình dung ra mặt mũi. Tôi cố suy nghĩ, cố phác họa, nhưng vẽ ra hồn. Tôi đổ mồ hôi có giọt. Đúng lúc đó, tên quản lý bước vào phòng tôi, gõ cửa theo thói quen. nhìn chồng tiền vàng, kêu lên: - A ha! Tôi bắt được quả tang ông có nhiều tiền vàng như thế này, thế mà ông bảo là có tiền! Và mấy ngón tay nhọn hoắt của quờ quạng về phía đống tiền vàng bàn. Tôi ngẩn ngơ vài giây. Rồi chợt nhớ tên quản lý luôn hoạnh họe bấy lâu nay, tôi nhảy xổ tới thộp cổ tống ra khỏi phòng, rồi sập cửa, làm dập cả mũi. Tất cả những việc đó xảy ra nhanh. Tôi nghe viên quản lý kêu ầm lên ở bên ngoài: - Trả tiền đây! Đồ ăn cắp! Những người mướn phòng xung quanh đổ ra ngoài. Tiếng họ lao xao: - Có việc gì vậy? Tôi mở cửa bất ngờ, đạp mạnh vào mông tên quản lý khiến lăn ùng ục xuống lầu, có đến vài mươi bậc thang. Tôi hét lên: - Việc gì hả? Tôi tống cổ thằng chó đó xuống lầu. Chỉ có vậy thôi! Xong, tôi khóa cửa lại trong tiếng cười của các bạn phòng bên. Tôi rất hài lòng về chuyện vừa làm, xoa tay thích thú. Chuyện xảy ra khiến tôi hứng chí. Tôi ngồi xuống toan tiếp tục vẽ có tiếng động kỳ lạ. Đó là tiếng báng súng đặt xuống vỉa hè. Tôi nhìn qua cửa sổ, thấy ba cảnh sát, súng dựng dưới chân, đứng canh trước cửa nhà. Tôi lo sợ hỏi thầm: "Thằng quản lý gãy tay, lọi cẳng chăng?". Các bạn có thấy điều kỳ quái trong đầu óc con người chưa. Ngày hôm qua tôi tính cắt cổ tự tử, mà bây giờ lại run rẩy khi nghĩ tới cảnh lính bắt về tội đạp tên quản lý té lầu! Có tiếng ồn ào thang lầu, tiếng chân người, tiếng súng khua, tiếng những lệnh truyền cộc lốc. Bỗng người ta cố mở cửa phòng tôi. Cửa khóa. Có tiếng hô to: - Mở cửa! Cho lính vào! Tôi đứng lên, run rẩy, hai chân lảo đảo. - Mở cửa! Tôi có ý nghĩ muốn trèo lên mái nhà. Nhưng vừa ló đầu qua khung cửa sổ bé, tôi giật thụt lùi, đầu óc choáng váng. Tôi thấy các cửa sổ ở tầng dưới với những cửa kính, những chậu hoa... dưới nữa là bao lơn, sau cùng là trụ đèn đường, bảng hiệu "Tônnelet Rouge" và sau hết là ba lưỡi lê sáng chóe chờ tôi rơi xuống đê đâm suốt từ lòng bàn chân đến gáy. mái nhà đối diện có con mèo to, màu hung đỏ, núp sau ống khói rình đàn chim sẻ kêu chíu chít màng xối. Tôi thê hình dung mắt con người có thê thấy và nhanh đến vậy trong khi lo sợ. Bên ngoài người ta ra lệnh đến lần thứ ba: - Mở cửa! Hay đê người ta phá cửa đây! Thấy trốn được, tôi lảo đảo đến cửa... vặn khóa. Vụt cái, hai cánh tay chụp lấy cổ tay tôi. người mập lùn, miệng đầy hơi rượu : - Đây rồi! Ông ta mặc áo xanh ve chai, gài nút tới cổ, đê râu rậm, đeo đầy cà-rá và tên là Passauf. là cảnh sát trưởng. Bên ngoài có đến năm tên lính bồng súng nhìn tôi chăm chỉ. Tôi hỏi Passauf: - Ông muốn gì? quát: - Xuống lầu! Và ra lệnh cho tên lính nắm tay tôi lôi . Mấy tên kia lập tức xông đến lục tung căn phòng bé của tôi. Tôi bước xuống lầu, dựa vào tên lính, như kẻ ho lao đến thời kỳ thứ ba, tóc tai rối nùi, mỗi bước mỗi vấp. - Tôi bắt ! Người ta vứt tôi lên xe ngựa, kẹp tôi giữa hai tên lính vạm vỡ. Khi chiếc xe chạy, tôi còn nghe có tiếng bước chân chạy theo của trẻ . Tôi hỏi trong hai người lính: - Tôi bị bắt về tội gì? Tên này nhìn tên lính kia, mỉm cười cách khó hiêu, : - Này Hana, nó hỏi nó bị bắt về tội gì kìa? Nụ cười đó khiến tôi sợ tái người. lâu, bóng mát bao trùm lên chiếc xe. Tiếng chân ngựa vang dưới nền gạch khô khốc. Chừng như tôi được đưa tới khám đường. Đối với tôi, bây giờ cái gì cũng trở lên đen tối. Từ móng vuốt của tên quản lý, tôi rơi vào nơi ngục tối, nơi người vô nhiều mà người ra ít. Người ta giam tôi cách thản nhiên như cất đôi vớ trong tủ, rồi mặc kệ đó, nghĩ đến những chuyện khác. Tôi ngồi bất động đến mười phút, nghĩ mông lung: Thằng cha quản lý hét to: "Nó giết tôi" khi bị tôi đạp té xuống thang lầu. Nhưng là ai giết . Mình khai thủ phạm là ông già bán kính ở kế bên. Lão ta bị treo cổ thay cho mình. Ý nghĩ đó làm tôi bớt lo. Tôi nhìn xung quanh phòng giam. Phòng mới quét vôi, có hình vẽ nào tường trừ hình cái giá treo cổ mà kẻ vào đây trước tôi vẽ. Ánh sáng bên ngoài chiếu vào qua lỗ tròn cao, cách mặt đất chừng ba thước. Đồ đạc trong phòng chỉ gồm cái ổ rơm và cái chậu. Tôi ngồi lên ổ rơm, hai tay bó gối, buồn thảm tả nổi. Tôi nghĩ là tên quản lý trước khi chết tố cáo tôi. Tự nhiên tôi thấy nhột ở chân như có kiến bò và tôi ngẩng cổ lên, húng hắng ho như có sợi dây siết mạnh ở cổ. Ngay lúc đó tên cai ngục mở cửa bảo tôi theo . Tôi rùng mình vì lúc nào cũng có hai tên đồ tê vạm vỡ theo sau. Chúng tôi qua mấy dãy hành lang dài. Tôi thấy sau lưới sắt tên Jic Jack sắp sửa bị hành quyết vào sáng hôm sau. mặc áo bó sát tay chào và hát lên với giọng khàn khàn. Khi thấy tôi kêu lên: - Chào người em! Tôi dành cho người em chỗ ở phía bên mặt. Hai tên lính và viên cai ngục nhìn nhau cười trong khi tôi nổi da gà. *** Viên cai ngục đẩy tôi vào gian phòng cao, tối, có ghế sắp theo hình bán nguyệt. Phòng vắng vẻ, có hai cửa sổ cao đóng lưới sắt kín mít và pho tượng chúa bằng gỗ nâu, hai tay dang ra, đầu ngả xuống vai. Cảnh tượng đó khiến tôi hoang mang cực độ. Tất cả ý nghĩ vu khống trước đó bỗng dưng biến mất. Đôi môi tôi mấp máy cầu nguyện. từ lâu tôi cầu nguyện, nhưng tai biến luôn luôn khiến con người khuất phục trước đấng vô hình. Trước mắt tôi, ghế cao là hai nhân vật ngồi quay lưng về phía ánh sáng. Dù vậy tôi cũng nhận ra Nam tước Van Spreckdal nhờ cái bóng ông in cửa kính. Nhân vật thứ hai mập, má đầy thịt, hai bàn tay ngắn. cũng mặc áo thẩm phán như ông Van Spreckdal. Người phía dưới là lục Conrad. cho cán viết vào đầu lỗ tai. Khi tôi đến dừng tay lại, nhìn tôi cách tò mò. Người ta bảo tôi ngồi xuống. Van Spreckdal cao giọng hỏi: - Christian Vénius, làm sao có bức ảnh này? Ông ta đưa lên bức tranh tôi vẽ chưa xong. Người ta trao bức tranh đó cho tôi. Sau khi xem, tôi đáp: - Tôi là tác giả. Im lặng khá lâu, rồi lục Conrad ghi lời của tôi. Tôi nghe ngòi bút của ông ta cào giấy và tôi nghĩ: "Câu hỏi đó có nghĩa gì? Nó có liên quan gì đến việc tôi đập thằng cha quản lý đâu!" Van Spreckdal lại hỏi: - là tác giả, chủ đề của bức tranh là gì? - Đó là bức tranh tưởng tượng. - có thấy các chi tiết này ở đâu ? - Thưa . Tất cả các chi tiết đều do tôi tưởng tượng. Ông chánh án với giọng nghiêm khắc: - Bị can Christian! Tôi cầu nêu suy nghĩ cẩn thận. Đừng có dối! Đỏ mặt, và với giọng bất bình tôi kêu to: - Tôi ! Van Spreckdal : - Lục ghi vào biên bản. Ngòi bút lại chạy rần rật giấy. Ông chánh án lại hỏi: - Còn người đàn bà này. Người đàn bà mà người ta giết bên miệng giếng, cũng tưởng tượng ra nốt? - Đúng vậy! - hề nhìn thấy bà ta? - hề! Van Spreckdal đứng lên, bực mình. Nhưng ông ta ngồi xuống tham khảo ý kiến đồng nghiệp. Hai bóng đen thẩm phán nổi bật lên nền sáng của cửa sổ, và ba người đứng sau lưng tôi. khí trong phòng im lặng đến ngột ngạt... tất cả đều làm cho tôi hoang mang lo sợ đến bải hoải. Tôi nghĩ thầm: "Họ muốn gì ở mình? Bỗng Van Spreckdal với ba người lính: - Đưa lên xe. Chúng ta tới đường Metzrstrasse. Rồi ông với tôi: - Christian Vénius. ở trong tình thế ngặt nghèo. Nếu thấy công lý của loài người cứng rắn chỉ còn chờ tha thứ của Chúa. xứng đáng với tình thương của Chúa nếu thú tội. Lời đó như búa bổ vào đầu tôi. Tôi ngã người ra sau, đưa tay lên trời kêu to: - Trời ơi! là cơn ác mộng! Rồi tôi ngất xỉu. Khi tôi tỉnh lại, chiếc xe chầm chậm đường. Phía trước có chiếc xe khác. Hai tên đồ tê vạm vỡ vẫn luôn kè kè bên tôi. tên mời bạn hút thuốc. Tôi đưa tay về phía bao thuốc, vội vàng giựt tay lại, cho vội bao thuốc vào túi. Mặt tôi đỏ lên vì xấu hổ. Tôi quay đầu vào vai che giấu cơn xúc động. Bỗng tên lính có bao thuốc : - Nếu nhìn ra ngoài chúng tôi bắt buộc phải còng tay lại. Tôi nghĩ thầm: "Đồ chó! Quỷ sao vật mày chết cho rồi!". Chiếc xe dừng lại. tên bước xuống. Tên còn lại nắm cổ tôi, khi thấy tên kia sẵn sàng đê đón tôi, đẩy tôi xuống xe cách tàn nhẫn. Tất cả những thận trọng đó cho thấy con người tôi đích thị là kẻ bất lương. Nhưng tôi vẫn chưa hiêu lời buộc tội từ phía hai ông thẩm phán. Bỗng cảnh tượng ghê gớm mở mắt tôi ra, đẩy tôi vào tận cùng tuyệt vọng. Người ta đẩy tôi bước vào con đường thấp, lót gạch lồi lõm, tường rỉ nước vàng, mùi hôi thối xộc vào mũi khiến tôi choáng váng. Tôi mò mẫm giữa bóng tối, phía sau có hai tên lính vạm vỡ áp giải. Đằng xa thấp thoáng cái sân rộng. Càng tới gần tôi càng kinh sợ. phải lo sợ thông thường, mà đó là khiếp đảm ghê gớm, giống như cơn ác mộng. Tôi chỉ muốn lùi lại, chứ thê bước được. tên lính đẩy mạnh vai tôi, ra lệnh: - Bước tới chứ! Đến đầu hành lang, tôi thấy trước mắt cái cảnh mà tôi vừa vẽ trong đêm qua. Đúng là cái sân ở giữa những bức tưòng dày, có những móc sắt, những đống sắt vụn, chuồng gà, chuồng thỏ... có chi tiết nào bị bỏ quên. Tôi như bị sét đánh ngang tai trước tượng kỳ lạ đó. Hai ông thẩm phán đứng bên cạnh miệng giếng. Dưới chân họ nằm sóng sượt mụ già. Mụ nằm dưới tóc tai rối bời, mặt tái ngắt, hai mắt mở trừng trừng, lưỡi thè giữa hai hàm răng. là cảnh tượng kinh tởm. Van Spreckdal với giọng trịnh trọng: - Sao, nghĩ gì? - có nhận ném mụ già này? Mụ Thérésa Beker xuống giếng sau khi bóp cổ giựt tiền của mụ ta? Tôi gào to lên: - ! Tôi biết mụ già này. Tôi hề nhìn thấy mụ ta. Xin Chúa chứng cho tôi! Van Spreckdal gắt: - Thôi, bao nhiêu đó đủ rồi! thêm lời, ông cùng bạn đồng nghiệp bước nhanh ra. Hai tên lính nghĩ là họ có bổn phận còng tay tôi lại. Họ đưa tôi trở về khám. Trong cơn bàng hoàng, lúc đó tôi hoàn toàn hoang mang, biết có đúng là mình giết mụ già kia hay . Đối với những tên lính gác, tôi ràng là tên tử tội. Tôi kê ra đây cơn xúc động của tôi trong đêm đầu tiên nằm khám. Tôi ngồi thừ ổ rơm, nhìn qua khung cửa sổ , thấy đoạn đầu đài xa xa. Tôi nghe tiếng người gác đêm kêu to lên trong thanh vắng: "Hỡi dân chúng Nuremberg. Hãy yên giấc. giờ!... Hai giờ!... Ba giờ!...". Tôi thắc mắc, nghĩ ngợi nhiều. Người ta bảo thà bị xử giảo vô tội còn hơn là có tội. Đúng! Nhưng đó là về phần hồn. Còn về phần xác chết vô tội hay có tội cũng y như nhau. Trái lại, phần xác vẫy vùng, tự giải thoát khi biết vai trò của mình chấm dứt bằng sợi dây thắt cổ. Đó là những cảm nghĩ buồn thảm của tôi trong đêm ghê gớm ấy. Ngày dần dần sáng, thoạt tiên còn mờ mờ rồi từ từ sáng tỏ. Bên ngoài, đường phố nhộn nhịp. Ngày hôm ấy nhằm ngày thứ sáu, ngày nhóm chợ. Tôi nghe mồn tiếng cọc cạch của xe bò chở rau cải, gà vịt. Tiếng gà kêu trong chuồng, tiếng những người nông dân trò chuyện với nhau khiến lòng tôi lâng lâng. Khu chợ trước mặt khám mở cửa. Người ta chắc sửa soạn chỗ ngồi. Khi ngày sáng rực, tiếng cười của dân chúng vang lên. Những người chợ lui tới, bàn cãi, mặc cả giúp tôi đoán bây giờ vào khoảng tám giờ sáng. Với ánh sáng, tôi yên tâm hơn. Những ý nghĩ đen tối trong đêm biến mất. Tôi cảm thấy thèm thấy những gì xảy ra bên ngoài. Những người tù trước tôi đục những lỗ hổng tường đê leo lên khung cửa sổ cho dê. Tôi leo lên đó, đút đầu qua cái lỗ tròn nhìn ra ngoài. Tôi thấy đám đông, sống. Tự nhiên tôi chảy nước mắt. Tôi nghĩ tới tự vẫn nữa. Tôi cần sống, cần thở. Đó là điều phi thường. Tôi lầm bầm: "Được sống là hạnh phúc. Dù người ta bắt mình kéo xe hay xiềng chân vào sắt cũng mặc, miên sống được là được rồi!". Tôi lại nhìn sang chợ, nhìn những mụ già ngồi sau những thúng rau, giỏ gà... rổ trứng. Các người hàng thịt chặt thịt thớt. Mấy nông dân đầu đội nón nỉ rộng vành, chống gậy, chắp tay sau lưng hút thuốc. Tiếng động của đám đông, sinh hoạt náo nhiệt của chợ giúp tâm trí tôi biết suy nghĩ và trong hoàn cảnh buồn thảm tại tôi vẫn thấy sung sướng được còn sống trong thế giới loài người. Khi tôi nhìn ra ngoài như vậy, có người ngang qua. Hẳn là tên đồ tê, nghiêng lưng vác phần con bò vai. Hai cánh tay trần, khuỷu tay đưa lên , đầu cúi xuống. Tóc bay phất phới che kín cả mặt. Dù vậy, vừa thấy ta là tôi giựt nảy mình. Tôi thành tiếng: - Chính ! Tất cả máu trong người tôi chạy dồn về tim. Tôi leo xuống, toàn thân run rẩy đến cả đầu móng tay, tái xanh hết cả mặt mày, lẩm bẩm: - Chính ! Trong khi tự do phây phây mình sắp chết thay cho ! Chúa ơi! Bây giờ tôi phải làm gì? Phải làm gì? ý nghĩ đột ngột, sáng kiến từ cao lóe lên trong trí tôi. Tôi cho tay vào túi áo... hộp bút chì hãy còn trong đó. Tôi liền chạy ngay lại bức tường dày, vẽ lại khung cảnh xảy ra vụ ám sát với hứng thú lạ thường, còn có mơ hồ, dọ dẫm. Tôi biết kẻ sát nhân. Tôi trông thấy dường như làm mẫu trước mắt tôi. Vào khoảng mười giờ, viên cai ngục bước vào khám giam. Nét mặt chim cú thường ngày của nhường chỗ cho thích thú. Bước thềm hỏi: - Có thê như thế chăng? Tôi vẫn tiếp tục ngồi vẽ với tất cả phấn chấn tột cùng. - gọi các ông thẩm phán đến đây giùm tôi! Tên cai ngục ngần ngừ: - Các ông ấy chờ nơi phòng biện lý. Tôi vẫn chăm chú vẽ nhân vật kỳ lạ trong bức tranh : - Tôi muốn tiết lộ nhiều điều mới lạ với các ông thẩm phán. Nhân vật tôi vẽ như sống . Bộ mặt rất đáng sợ. Tên cai ngục bước ra ngoài. Vài phút sau hai vị thẩm phán tới. Họ đứng nhìn bức tranh, kinh ngạc đến cực độ. Tôi đưa cánh tay ra, cả người run rẩy, : - Đây là thủ phạm! Sau khi im lặng lúc, Van Spreckdal hỏi: - Tên ? - Tôi biết. Nhưng ở trong chợ, chặt thịt ở thớt thứ ba, bên trái nếu từ con đường Trabans vào chợ. Van Spreckdal quay lại ông bạn đồng nghiệp: - Ông nghĩ sao? Ông thẩm phán kia trịnh trọng bảo: - Cho người đưa tới đây. Vài tên lính đứng ngoài hành lang thi hành lệnh đó. Các thẩm phán vẫn đứng nhìn bức tranh của tôi. Còn tôi, tôi ngồi vật xuống ổ rơm, đầu gục lên gối mệt nhoài như chết. bao lâu có tiếng chân vang lên bên ngoài. Những ai chưa hề chờ giải thoát, chưa đếm từng phút dài như những thế kỷ, những ai chưa biết đến xúc động cực mạnh của chờ đợi, của kinh hãi, của hy vọng, của hoang mang... những kẻ đó thê thông cảm được rúng động của tôi lúc bấy giờ. Tôi nghe cả tiếng chân của tên sát nhân bước giữa đám lính. Tôi nghe họ tiến tới gần. Ngay cả hai vị thẩm phán cũng lộ vẻ xúc động. Tôi ngước đầu lên, tim se lại như có bàn tay sắt siết chặt. Tôi nhìn chăm chú vào cánh cửa mở... Tên sát nhân bước vào. Má đỏ rực, hai hàm răng cắn chặt làm nổi bật hai thớ thịt, bạnh đến tận vành tai. Hai con mắt ti hí lo ngại, dữ tợn chợt như hai con mắt sói, long lanh dưới đôi chân mày rậm và nâu. Van Spreckdal chỉ bức tranh cho xem. Vừa nhìn, tái mặt, rồi rú lên tiếng dữ dội làm tất cả chúng tôi lạnh người. Đôi cánh tay vạm vỡ của gạt bung mấy tên lính ra. Rồi nhảy lùi ra đằng sau mấy bước. cuộc xung đột ác liệt diên ra ở hành lang. Người ta chỉ nghe tiếng thở hổn hên của tên đồ tê, những lời ngắn ngủi và tiếng chân của lính gác đổ lên. Cuối cùng là tiếng rơi nặng nề xuống sàn gạch. Cuộc xung đột xảy ra hơn phút. Sau đó, tên sát nhân bước vào phòng, đầu cúi xuống mắt đầm đìa máu, tay bị trói thúc ra sau lưng. ngước nhìn bức tranh lần nữa, ra dáng suy nghĩ lung lắm, rồi nho như với chính : - Làm sao lại có người trông thấy mình vào lúc nửa đêm? Vậy là tôi thoát chết!
